Ակակի Շանիձե

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Շանիձե

Ակակի Գաբրիելի Շանիձե (վրաց.՝ აკაკი შანიძე, փետրվարի 14 (26), 1887, Քվեմո Նողա, Քութայիսի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - մարտի 29, 1987(1987-03-29), Թբիլիսի, Վրացական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), վրացի խորհրդային լեզվաբան-բանասեր։ Պրահայի արևելագիտության համալսարանի (1937 թ.) և ԽՍՀՄ ԳԱ (1939 թ.) թղթակից անդամ, ՎԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1941 թ.), ՎԽՍՀ (1946 թ.) և ԽՍՀՄ (1971 թ.) գլխավոր վաստակավոր գործիչ։ 1961 թվականից՝ Ենայի համալսարանի պատվավոր դոկտոր։

Ակակի Գաբրիելի Շանիձե აკაკი შანიძე
Ծնվել է	փետրվարի 26, 1887
Ծննդավայր	Նողա գյուղ
Մահացել է	մարտի 29, 1987
Մահվան վայր	,Թբիլիսի
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն,  Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետություն և  ԽՍՀՄ
Կրթություն	Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի արևելյան ֆակուլտետ
Գիտական աստիճան	բանասիրական գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն	լեզվաբան և բարբառագետ
Աշխատավայր	Թբիլիսիի պետական համալսարան
Պարգևներ և մրցանակներ	Վրացական ԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ Հայաստանի գիտության վաստակավոր գործիչ և Շոթա Ռուսթավելու անվան պետական մրցանակ
Անդամություն	ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա և Վրաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիա
Երեխաներ	Mzekala Shanidze?
Ստորագրություն
Akaki Shanidze Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Սովորել է ծննդավայրի ծխական դպրոցում։ 1897 թվականին ընդունվել է Քութայիսի հոգևոր ուսումնարան, իսկ այն ավարտելուց հետո 1904 թվականին՝ տեղի դասական գիմնազիա։ 1909 թվականին ընդունվել և 1913 թվականին ավարտել է Պետերբուրգի համալսարանի արևելյան լեզուների ֆակուլտետը, այնուհետև ընդունվել նույն համալսարանի հայ-վրացական բանասիրության ասպիրանտուրան։ 1911 թվականին Շանիձեն գործուղվել է Փշավ-Խևսուրեթ՝ բարբառագիտական հետազոտությունների։ 1914 թվականին մեկնել է էջմիածին՝ հայկական ձեռագրերն ուսումնասիրելու, ապա անցել է Ալեքսանդրապոլ (այժմ Գյումրի), որտեղ կատարելագործել է հայերենի իմացությունը։ Թբիլիսիի համալսարանի հիմնադիրներից է, 1919-1945 թվականներին ղեկավարել է նրա վրացերենի, իսկ 1945-ական թվականներից՝ հին վրացերենի ամբիոնը։ 1936-1941 թվականներին եղել է ԽՍՀՄ ԳԱ Վրաստանի մասնաճյուղի քարթվելական լեզուների բաժնի վարիչը։ 1948-1950 թվականներին՝ ՎԽՍՀ ԳԱ փոխպրեզիդենտ։

Պարգևատրվել է Լենինի 3 և այլ շքանշաններով։

Ուսումնասիրություններ

1920 թվականին պաշտպանել է դիսերտացիան՝ «Վրացական բայի երկրորդ դեմքի սուբյեկտային և երրորդ դեմքի օբյեկտային նախդիրները» թեմայով։ Շանիձեն իր ուսումնասիրություններում անդրադարձել է վրացերենի քերականությանը, քարթվելական լեզուների կառուցվածքին ու պատմությանը, բարբառագիտությանը, բառարանագիտությանը, բառագիտությանը, տեքստաբանությանը և վրացագիտության այլ հարցերի։ Նաև հայերենի հետ առնչվող արժեքավոր հետազոտություններ։ Շանիձեի կողմից խեսուրական պոեզիայի հրատարակումը նոր էջ է բացել վրացական բանագիտության մեջ։ Մեկը մյուսի հետևից լույս են տեսել նրա «Վրաց լեզվի քերականություն», «Վրաց քերականության հիմունքներ», «Հին վրացերենի քերականություն» աշխատությունները։

Շանիձեն լույս է ընծայել նաև սլավոնական բանաստեղծական տեքստեր, վրաց հին գրականության բնագրային ու թարգմանական հուշարձանների շարք։ Վերականգնել է Շոթա Ռուսթավելու «Ընձենավորը» պոեմի նախնական տեքստը։

Շանիձեի խմբագրությամբ հիմնվել են երկու մատենաշար՝ «Հին վրացերեն լեզվի հուշարձաններ», և «Հին վրացերենի ամբիոնի աշխատություններ»

Ուսումնասիրություններ հայագիտության ասպարեզում

Շանիձեն Ն. Մառի, Ն. Ադոնցի, Իվ. Ջավախիշվիլու ղեկավարությամբ Պետերբուրգում ստացել է հիմնավոր հայագիտական կրթություն։ Նա իր գիտական աշխատանքների ընթացքում հաճախ է արծարծել զուտ հայագիտական խնդիրներ։ 1916 թվականին տպագրված «Два чанс-мегрельских суффикса в грузинском и армянском языках» հոդվածում նա, հակառակ ավանդական հնդեվրոպական լեզվաբանության, «ում» ճյուղին պատկանող հայակական բարբառների սահմանական ներկան կազմելու ձևաբանական ցուցիչը համեմատում է քարթվելական լեզուների ընձեռած նյութի հետ և ապացուցում մինչ այդ չգիտված ընդհանրություն։

1924 թվականին, լինելով Հայաստանում, Շանիձեն ուշադրություն է դարձնում վիմագիր աղբյուրներին։ Իրանագետ Վ. Փութարիձեի հեղինակակցությամբ Շանիձեն վերծանել է Գրեմի 1595 թ. եռալեզու՝ վրացերեն, հայերեն և պարսկերեն արձանագրությունը։

Նրա բազմաթիվ հուշագրություն-ուղեգրություններից առանձնակի հետաքրքրություն է ներկայացնում Մեսրոպ Մաշտոցի 1600-ամյակին նվիրված ակնարկը՝ «Հայոց ազգային տոնին» խորագրով, որտեղ անդրադարձել է կովկասյան ժողովուրդների այբուբենների նկարագրին ու ստեղծման հանգամանքներին և գտել, որ երեք այբուբեններն էլ միաժամանակ ու նույնական խելամտությամբ են ստեղծված։

Արտաքին հղումներ

• Կենսագրություն Արխիվացված 2008-04-19 Wayback Machine.
• Ակակի Շանիձեի դրամաշնորհ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 450)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ակակի Շանիձե» հոդվածին։

Աղբյուրներ

• ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս Ս. Տ. Երեմյան, Պ. Մ. Մուրադյան «Ա. Գ. Շանիձե» (Ծննդյան 90-ամյակի առթիվ), պատմաբանասիրական հանդես №1, 1977, էջ 57-65