Վիքիպեդիա

Ամբիդեքստրիա

Ամբիդեքստրիա (լատ. ambi «երկուսն էլ» և dekstral «աջ»), ինչպես աջ, այնպես էլ ձախ ձեռքը հավասարապես լավ օգտագործելու ունակություն[1][2]։ Երբ վերաբերում է առարկաներին, տերմինը ցույց է տալիս, որ առարկան հավասարապես հարմար է աջլիկ և ձախլիկ մարդկանց համար։ Երբ խոսքը վերաբերում է մարդկանց, դա ցույց է տալիս, որ մարդը չունի աջ կամ ձախ ձեռքի օգտագործման ընդգծված նախապատվություն։

Ամբիդեքստրիա
Տեսակlaterality?
 Ambidexterity Վիքիպահեստում

Մարդկանց միայն մեկ տոկոսն է, բնական ամբիդեքստրություն ունենում, ինչը հավասար է մոտ 70 000 000 մարդ՝ աշխարհի 7 միլիարդանոց բնակչությունից[3]։ Ներկա օրերում հաճախ կարելի է հանդիպել մարդկանց, ովքեր ի սկզբանե ձախլիկ են եղել և սովորել են ամբիդեքս լինել՝ միտումնավոր կամ դպրոցներում կամ աշխատավայրերում ուսուցման արդյունքում, որտեղ աջլիկ սովորությունները հաճախ ընդգծվում կամ պահանջվում են։ Քանի որ շատ առօրյա սարքեր (օրինակ՝ պահածոների բացիչներն ու մկրատները) ասիմետրիկ են և նախատեսված են աջլիկների համար, շատ ձախլիկներ սովորում են դրանք օգտագործել աջով՝ ձախլիկ մոդելների հազվադեպության կամ բացակայության պատճառով։ Այսպիսով, ձախլիկներն ավելի հաճախ են զարգացնում իրենց ոչ գերիշխող ձեռքի շարժիչ հմտությունները, քան աջլիկները։

Ստուգաբանություն

խմբագրել

«Ambidextrous» բառը ծագել է լատինական ambi-, որը նշանակում է «երկուսն էլ», և dexter, որը նշանակում է «աջ» կամ «բարենպաստ» արմատներից։ Այսպիսով, ambidextrous բառացիորեն «երկուսն էլ աջ» է կամ «երկուսն էլ բարենպաստ»։ ambidexter տերմինը անգլերենում ի սկզբանե օգտագործվել է երդվյալ ատենակալների իրավական իմաստով, ովքեր կաշառք էին ընդունում երկու կողմերից իրենց դատավճռի համար[4]։

Գրել

խմբագրել

Որոշ մարդիկ կարող են գրել երկու ձեռքով։ Հայտնի օրինակներից են Ալբերտ Էյնշտեյնը[5], Բենջամին Ֆրանկլինը[5], Նիկոլա Տեսլան[6] և Լեոնարդո դա Վինչին[7]։

Հնդկաստանի Սինգրաուլի շրջանի Բուդելա գյուղում գործում է մի բացառիկ դպրոց, որը կոչվում է «Վեենա Մանդինիի դպրոց» (Veena Vandini School), որտեղ ուսանողներին սովորեցնում են միաժամանակ գրել երկու ձեռքով[8][9]։

Սպորտ

խմբագրել

Բեյսբոլ

խմբագրել
 
Խոսե Ռեյեսը ձախից հարվածելիս
 
Խոսե Ռեյեսը աջից հարվածելիս

Բեյսբոլի սպորտում ամբիդեքս հատկությունը բարձր է գնահատվում։ «switch hitter» հարվածը ամենատարածվածն է և բարձր է գնահատվում, քանի որ հարվածին հաջողությամբ դիմակայելու հավանականությունն ավելի մեծ է, եթե հակառակորդ նետողը ձախ ձեռքով է նետել։ Հետևաբար, ամբիդեքս հարվածողը կարող է հարվածել այն կողմից, որը նրան ավելի ձեռնտու է այդ իրավիճակում։ Փիթ Ռոուզը, ով Բեյսբոլի գլխավոր լիգայի պատմության մեջ ավելի շատ հարվածներ էր ստացել, քան որևէ այլ մեկը, switch hitter է եղել[10]։

Կան նաև «Switch pitcher» գնդակ նետողներ, որոնք համեմատաբար հազվադեպ են, ի տարբերություն «switch hitter» հարձակվողների։ Թոնի Մուլենը 19-րդ դարում հաղթել է 284 խաղում[11][12]։ Էլթոն Չեմբերլենը և Լարի Քորքորանը նույնպես աչքի ընկած ամբիդեքս ունակությամբ նետողներ են։ 20-րդ դարում Գրեգ Ա. Հարիսը գլխավոր լիգայի միակ նետողն էր, ով խաղադաշտ է դուրս եկել և՛ ձախ, և՛ աջ ձեռքի նետումներով։ Բնությունից աջլիկ լինելով, մինչև 1986 թվականը նա այնքան լավ է նետել ձախ ձեռքով, որ զգում էր, որ կարող է խաղի ընթացքում երկու ձեռքով էլ նետել։ Հարիսին թույլ չեն տվել ձախ ձեռքով նետվել սովորական մրցաշրջանի խաղում մինչև 1995 թվականի սեպտեմբերը՝ իր կարիերայի նախավերջին խաղը։ Սինսինաթի Ռեդս ակումբի դեմ իններորդ իննինգում Հարրիսը (այն ժամանակ Մոնրեալ Էքսպոսի անդամ) Ռեջի Սանդերսին աջ ձեռքով հարվածելով հաղթեց, այնուհետև անցավ ձախ ձեռքին՝ հաղթելով հաջորդ երկու հարձակվողներին՝ Հալ Մորիսին և Էդ Թաուբենսիին, ովքեր երկուսն էլ ձախ հարվածողներկ են։ Հարրիսը խաղարկեց Մորիսին, բայց ստիպեց Թաուբենզիին հանձնվել։ Այնուհետև նա վերադարձավ իր աջ ձեռքին՝ Բրետ Բունին խաղից դուրս հանելով և ավարտելով ինինգը։

21-րդ դարում կա միայն մեկ խոշոր լիգայի «Switch pitcher» նետող՝ Փեթ Վենդիտը Սիեթլ Մարիներներից, ով կանոնավոր կերպով երկու ձեռքով խաղադաշտ է դուրս գալիս։ Վենդիտեն դարձավ 21-րդ դարի առաջին «Switch pitcher»-ը առաջատար լիգաներում իր դեբյուտով 2015 թվականի հունիսի 5-ին Բոստոն Ռեդ Սոքս ակումբի դեմ խաղում՝ կատարելով ինինգ՝ թույլ տալով միայն մեկ հարված և գրանցելով հինգ ելք աջ ձեռքով և մեկը՝ ձախով։ Նրա կարիերայի ընթացքում ստեղծվեց նրա նավամբ «Venditte Rule»-ը[13], որը սահմանափակում էր նետողի կարողությունը՝ ձեռքերը փոխել խաղի կեսում[14]։

Բիլի Վագները իր պատանեկության տարիներին աջլիկ նետող էր, բայց երկու անգամ կոտրելով իր նետող ձեռքը, նա ինքնուրույն սովորեց օգտագործել ձախ ձռեքը՝ գոմի պատին նետելով արագ գնդակներ։ Նա դարձավ գերիշխող ձախլիկ նետող, որն առավել հայտնի էր իր 100+ մղոն/ժ արագությամբ արագ գնդակով։ Իր 1999 թվականի մրցաշրջանում Վագները արժանացավ Ազգային լիգայի Հյուսթոն աստրոս ակումբի Relief Man of the Year մրցանակին։

Սենթ Լուիս Կարդինալսի նետող Բրեթ Սեսիլը, բնականաբար, աջլիկ է, բայց շատ վաղ տարիքից սկսած՝ նետում էր ձախով։ Որպես այդպիսին, նա գրում և առաջադրանքների մեծ մասը կատարում է իր մարմնի աջ մասով, բայց նետում է ձախով։

Բասկետբոլ

խմբագրել
 
Ջոն Վոլ, աջով
 
Ջոն Վոլ, ձախով

Բասկետբոլում խաղացողը կարող է ընտրել փոխանցում կատարել կամ հարվածել ավելի թույլ ձեռքով։ NBA-ի աստղեր Քայրի Իրվինգը, Կառլոս Բուզերը, Դեյվիդ Լին, Ջոն Ուոլը, Դերիք Ռոուզը, Չենդլեր Փարսոնսը, Էնդրյու Բոգուտը, Ջոն Հենսոնը, Մայքլ Բիսլին և Ջերիդ Բեյլեսը ամբիդեքս խաղացողներ են, ինչպես և Կոբի Բրայանտը։ Բոգուտը և Հենսոնը երկուսն էլ դիրքում ավելի ուժեղ են ձախ ձեռքի հարվածով, քան հիմնական՝ աջ ձեռքով։ Եղբայրներ Մարկ և Պաու Գասոլները կարող են հարվածներ կատարել երկու ձեռքով, մինչդեռ աջ ձեռքը գերիշխող է երկուսի համար էլ։ Բոսթոն Սելթիքսի լեգենդ Բոբ Կոուզին ավագ դպրոցում ստիպված է եղել խաղալ ձախ ձեռքով, երբ նա վնասել է աջ ձեռքը, այդպիսով նրան արդյունավետորեն ամբիդեքս դարձնելով։ Մայք Քոնլին խաղում է ձախ ձեռքով, բայց նախընտրում է աջ ձեռքով սահուն անցում, քանի որ մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով կորտից դուրս։ Բեն Սիմոնսը և Լյուկ Քենարդը նույնպես բնական աջլիկներ են, ովքեր գնդակը խլում են ձախ ձեռքով։

Տրիստան Թոմփսոնը բնական ձախլիկ է և եղել է ձախլիկ հարձակվող, սակայն 2013-2014 մրցաշրջանից ի վեր հարձակվել է աջ ձեռքով[15]։ Նա ավելի հաճախ է կատարում ձախակողմյան կեռիկով հարվածներ։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» կենտրոնական Դե Անդրե Ջորդանը, ով ձախլիկ է, նետում է ձախ ձեռքով, բայց հայտնի է, որ նա աջ ձեռքով վերևից նետում է անում, պտտվում է ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ իր 360 դանկի ժամանակ[16] և աջ ձեռքով հարվածներ է կատարում ավելի ճշգրիտ և ավելի հեռու։

Շառլոտ Հորնեթս ակումբի փոքր հարձակվող Մայլս Բրիջսը ձախլիկ նետող է, սակայն, նա խփում է գնդակը և աջ ձեռքով ավելի հաճախ փակում հարվածները։ «Լոս Անջելես Լեյքերսի» նախկին կենտրոնական Ռոյ Հիբերտը երկու ձեռքով հավասարապես լավ է իր հարվածները կատարում։ Օկլահոմա Սիթի Թանդերի նախկին ձախլիկ հարձակվող-պաշտպան Դերեկ Ֆիշերը վաղ տարիքում աջ ձեռքով անում էր նետում վերևից։ Չիկագո Սկայ ակումբի հարձակվող Քենդեյս Պարկերը նույնպես հավասարապես օգտագործում էր երկու ձեռքերը։ Լոս Անջելես Լեյքերս ակումբի գերաստղ Կոբի Բրայանտը հարվածում էր երկու ձեռքով, թեև նրա աջ ձեռքը գերիշխող էր. աջ ձեռքի վնասվածքի պատճառով նա ստիպված էր նետել ձախով։

Փոլ Ջորջը, Թրեյսի Մակգրեդին և Վինս Քարթերը բոլորն էլ աջլիկ են, բայց վերևից նետում են ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, բայց Քարթերը կարողանում է պտտվել նաև ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, ինչպես դա անում էր ավագ դպրոցի ժամանակ[17]։ Մակգրեյդին նաև պտտվում է ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ՝ իր բազային դանքերի համար։ Լարի Բերդը, Լեբրոն Ջեյմսը, Փոլ Միլսափը, Ռասել Ուեսթբրուկը, Դենի Էյնջին և Գարի Փեյթոնը հարվածում են աջ ձեռքով, բայց գրեթե ամեն ինչ ձախ ձեռքով են անում կորտերից դուրս, բայց Բերդը մի անգամ ունեցել է խաղ, որտեղ նա միայն ձախ ձեռքով է վազքեվ կեռ հարվածներ, խաչաձև փոխանցումներ և լեյափեր է արել։ Ռոննի Փրայսը, այնուամենայնիվ, հակված է ձախ ձեռքով դանկելու, բայց նա աջ ձեռքով հարձակվող է։ Հայտնի է, որ Ջոշ ՄաքՌոբերթսը ձախ ձեռքով հարձակվող է, բայց ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, օրինակ իր հայտնի դանկերը։ Իվիցա Զուբակը աջ ձեռքով հարձակվող է, բայց կարող է երկու ձեռքով հարվածներ կատարել և ավելի դիպուկ է իր ձախ ձեռքի կեռ հարվածներով։

Թրևոր Բուկերը բասկետբոլում ձախ ձեռքլիկ է, բայց գրում է աջ ձեռքով։ Բեն Սիմոնսը ձախ ձեռքով է նետում գնդակը և կատարում է տուգանային նետումներեր ձախով, բայց մնացած ամեն ինչ անում է աջ ձեռքով, ներառյալ դանկերը, երկար փոխանցումները և գրելը։ Նա նաև հարձակվում է ավելի շատ աջ ձեռքով՝ առանց ցատկելու (լեյափներ, ֆլոաթերներ և կեռիկներ)։

Տախտակային մարզաձևեր

խմբագրել

Սքեյթբորդինգում ոչ միայն գերիշխող ոտքով, այլև պակաս գերիշխող ոտքով սահելը կոչվում է «switch skating» և համարվում է կարևոր ունակություն։ Հայտնի սքեյթբորդիստներից են՝ Ռոդնի Մալենը, Էրիկ Կոստոնը, Գայ Մարիանոն, Փոլ Ռոդրիգես կրտսերը, Մայք Մո Կապալդին և Բոբ Բուրնքվիստը։ Նմանապես, սերֆինգիստները, ովքեր հավասարապես լավ են վարում բոլոր դիրքերում, անվանում են «switch» սեֆինգիստ։ Բացի այդ, առաջադեմ սնոուբորդը պահանջում է երկու ոտքերով նույնքան լավ վարելու ունակություն։

Մենամարտեր

խմբագրել

Մարտական արվեստներում մարտիկները կարող են ընտրել իրենց հակառակորդին դիմակայել կամ ձախ ուսով առաջ՝ աջ ձեռքի դիրքով («օրթոդոքս»), կամ աջ ուսով առաջ՝ ձախլիկ դիրքով («հարավային թաթ»). Բռնցքամարտում Մենի Պակյաոն ռինգում ունի ձախլիկի դիրք, թեև ռինգից դուրս նա իսկապես ամբիդեքս է։ Բացի այդ, խառը մենամարտերում, բնականաբար, ձախլիկ շատ հարձակվողներ, ինչպիսիք են Լյոտո Մաչիդան և Անդերսոն Սիլվան, փոխում են դիրքը, որպեսզի հակազդեն հակառակորդի հարվածներին կամ ոտքի վրա մնալու փորձերին։ Բացի այդ, որոշ մարտիկներ իրականում ընտրում են ձախլիկ դիրքը, չնայած որ նրանց գերիշխող ձեռքն աջն է, այդպիսի մարտիկներից է Վասիլ Լոմաչենկոն։ Դա թույլ է տալիս ուժեղ և ճշգրիտ հարված տալ հիմնական ձեռքով, որը, թերևս, ամենակարևոր հարվածն է բռնցքամարտում՝ կոմբինացիա ստեղծելու և հակառակորդին հարձակման ժամանակ դիմակայելու համար։ Բրյուս Լին նույնպես կիրառում էր պայքարի այս նույն մեթոդը՝ գերիշխող ձեռքով առաջ։

Կրիկետ

խմբագրել

Կրիկետւմ նույնպես ձեռնտու է երկու ձեռքերն օգտագործելը։ Երկու ձեռքին տիրապետող մարզիկը կարող է բռնել մի ձեռքով կամ նետել երկու ձեռքով։ Սաչին Թենդուլկարը գրում է ձախ ձեռքով, իսկ մականը բռնում և գունդը նետում է աջ ձեռքով, նույնն է Քեյն Ուիլյամսոնի դեպքում։ Կան բազմաթիվ խաղացողներ, ովքեր բնական աջլիկ են, բայց մականը բռնում են ձախով և հակառակը։ Սուրավ Գանգուլին գրելու համար օգտագործում է աջ ձեռքը, իսկ աջ ձեռքով գունդն է բռնում, իսկ ձախ ձեռքով՝ մականը։ Վնասվածքների դեպքում խաղացողները կարող են նաև փոխել ձեռքերը դաշտ դուրս գալու համար։ Զահիր Խանը գունդը նետում է ձախ ձեռքով արագ-միջին (fast-medium), բայց մականը բռնում է աջ ձեռքով։ Ֆիլիպ Հագիսը նախքան ուսի վնասվածք ստանալը մականով հարվածում էր, գունդը նետում և դաշտ դուրս գալիս ձախով։ Ավստրալացի բեթսմեն Ջորջ Բեյլին նույնպես վնասվածք ստանալու պատճառով սովորեց նետել ավելի թույլ ձախ ձեռքով։ Դրանից հետո հանդիպումների ընթացքուն նա հաճախ է գնդակը նետելիս ձեռքերը փոխում։ Կրիկետում ամբիդեքս մարզիկները բազմաթիվ են[18][19][20][21]։

Բիլիարդներ կամ կիով սպորտաձևեր

խմբագրել
 
Ռոննի Օ'Սալլիվան, ձախով հավածելիս, 2015
 
Ռոննի Օ'Սալլիվան աջով հարվածելիս

Կիով սպորտաձևերում, ինչպիսին է բիլիարդը, խաղացողը կարող է ավելի հեռուն ձգվել սեղանի վրայով, եթե կարող է երկու ձեռքով խաղալ, քանի որ կին կարող է հերթագայելով դնել մարմնի ձախ կամ աջ կողմում։ Անգլիացի սնուկեր խաղացող Ռոննի Օ'Սալիվանը հազվադեպներից է սնուկերի ներկայիս լավագույն պրոֆեսիոնալների շարքում, քանի որ նա երկու ձեռքով էլ կարողանում է խաղալ համաշխարհային ստանդարտներին համապատասխան[22]։ Թեև նրա ձախ ձեռքն ավելի թույլ է, բայց ձեռքերը փոխարինելու նրա ունակությունը թույլ է տալիս այնպիսի հարվածներ անել, որոնք այլ դեպքում կպահանջեին անհարմար շրջադարձ կամ հանգստի օգտագործում։ Նա առաջին անգամ ցուցադրել է այս ունակությունը 1996 թվականի աշխարհի առաջնությունում կանադացի խաղացող Ալեն Ռոբիդուի դեմ, որի համար Ռոբիդուն մեղադրել է նրան անհարգալից վերաբերմունքի մեջ[22]։ Օ'Սալիվանը պատասխանել է, որ նա ավելի լավ էր խաղում ձախ ձեռքով, քան Ռոբիդուն աջով։ Օ'Սալիվանը կանչվել է կարգապահական լսումների՝ ի պատասխան Ռոբիդուի պաշտոնական բողոքի, որտեղ նա պետք է ապացուցեր, որ կարող է բարձր մակարդակով խաղալ ձախ ձեռքով։

Գեղասահք

խմբագրել

Գեղասահքի ժամանակ չմշկասահորդների մեծ մասը, ովքեր պտտվում են աջ՝ ցատկում են ձախ, և նույնը ձախլիկների համար է, սա նաև բնորոշ է բալերինաներին։ Օլիմպիական չեմպիոն գեղասահորդ Ջոն Քարրիին բնորոշ էր ցատկերը կատարել մի ուղղությամբ (ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ)՝ պտտվելով հիմնականում հակառակ ուղղությամբ։ Շատ քչերն ունեն երկու ուղղություններով ցատկեր և պտույտներ կատարելու նման ունակություն, և այժմ ըստ Չմշկասահքի միջազգային միության Մրցավարական համակարգի (ISU Judging System) պտույտների մեջ ոչ գերիշխող ուղղությամբ պտույտները համարվում են «դժվար տարբերակ»։ Միշել Քվանն իր որոշ ծրագրերում օգտագործել է հակառակ պտտվող ուղտի պտույտ (կամ լիբելա)՝ որպես իր ֆիրմային շարժում։ Հակառակ ուղղությամբ ցատկերի կամ երկկողմանի համակցված ցատկերի համար միավորային բոնուս գոյություն չունի, չնայած դրանց կատարելագործումը շատ ավելի դժվար է։ Ոչ ոք չի կարող կատարել ցատկի շարք ժամացույցի սլաքի ուղղությունից ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ, և հակառակը (քանի որ դա պահանջում է կողի փոփոխություն, մինչդեռ համակցումը պահպանվում է նույն կողմում)։

Ֆուտբոլների տեսակներ

խմբագրել

Ասոցիացիոն ֆուտբոլ

խմբագրել

Ասոցիացիացիոն ֆուտբոլում երկու ոտքով հարվածել կարողանալն ավելի շատ հնարավորություններ է տալիս ինչպես փոխանցումների, այնպես էլ գոլ խփելու համար, ինչպես նաև խաղադաշտի երկու կողմերում խաղալու կարողություն։ Հետևաբար, ցանկացած թիմում արժեքավոր են իրենց թույլ ոտքը հմտորեն օգտագործելու ունակ խաղացողները։ Ամբիդեքս ֆուտբոլիստների օրինակներ են՝ Բրեհմենը, Կրոյֆը, Օբաֆեմի Մարտինսը, Կասորլան, Լալլանան, Ջոտան, Կորեան, Ռոդրիգեսը, Ֆորլանը, Գլեն Հոդլը, Ալֆրեդո դի Ստեֆանոն, Սոկրատեսը, Ջորջ Բեսթը, Մալդինին, Լաուդրուպը Պելեն, Օվերմարսը, Պլատինին, Բաջոն, Կառլոս Վալդերաման, Բոբի Չարլթոնը, Զիկոն, Թոմ Ֆիննին, Ջոն Բարնսը, Ջոն Չարլզ, Ուսման Դեմբելեն, Մեյսոն Գրինվուդը, Ռոնալդո Նազարիոն, Ռոնալդուն, Զիդանը, Ուեյն Ռունին, Քևին դե Բրայնեն[23]. Նրանց մեծ մասն իրականում ոտքից ձախլիկ կամ աջլիկ էին, բայց հմտացել են երկու ոտքերով խաղալում[24]։ Ջանլուկա Պալյուկայի ոտքերը խաչաձեւ գերիշխող են։ Նա աջով նետում է, բայց ձախով հարվածում։

Ամերիկյան ֆուտբոլ

խմբագրել

Ամերիկյան ֆուտբոլում հատկապես օգտակար է երկու ձեռքն օգտագործել տարբեր իրավիճակների դեպքում։ Ամբիդեքստր ստացողը կարող է երկու ձեռքն էլ կիրառել գնդակը որսալու համար. լայնմեն խաղացողը կարող է ուսերն ուղիղ պահել և երկու ձեռքերով հավասարաչափ ուժեղ կիրառել. և խաղարկողը կարող է բռնել վատ հարվածը և գլորվել և հարվածել որևէ ոտքով՝ սահմանափակելով արգելափակման հնարավորությունը։ Բնականաբար, աջլիկ քվարտերբեք հարձակվողը կարող է ստիպված լինել ձախակողմյան փոխանցում կատարել՝ սակից (sack) խուսափելու համար։ Քրիս Ջոնսը խաչաձեւ գերիշխող է (cross-dominant): Չնայած նա ոտքից ձախլիկ է, բայց նետում է աջով[25]։ Քրիս Հանսոնի երկու ոտքն էլ գերիշխող է. նա կարողանում էր երկու ոտքով հարվածել[26]։

Գոլֆ

խմբագրել

Որոշ խաղացողներ գոլֆում ձեռնտու են համարում խաչաձև գերակայությունը, հատկապես, եթե ձախլիկ խաղացողը օգտագործում է աջլիկ մահակներ։ Ենթադրվում է, որ ձախ ձեռքի հետ ավելի ճշգրիտ համակարգումը թույլ է տալիս ավելի լավ կառավարվող և ուժեղ շարժումներ կատարել։ Մակ Օ'Գրեյը հյուրախաղերով հանդես եկող պրոֆեսիոնալ էր, ով խաղում էր աջ ձեռքով, սակայն կարող էր ձախով «սկրետ» (զրոյական հանդիքափով - handicap) գոլֆ խաղալ։ Նա տարիներ շարունակ լոբբինգ է իրականացրել USGA-ում, որպեսզի արժանանա սիրողական «ձախ» և պրոֆեսիոնակ «աջերի» սերտիֆիկացմանը, սակայն ապարդյուն[27]։ Ֆիլ Միքելսոնը և Մայք Ուեյրը թեև ամբիդեքս չեն, երկուսն էլ աջլիկներ են, բայց գոլֆու ձախլիկ են։ Բեն Հոգանը հակառակն էր՝ լինելով բնական ձախլիկ, ով գոլֆ էր խաղում աջ ձեռքով, ինչպես և Քրիստի Քերը։ Սա հայտնի է որպես խաչաձև գերակայություն կամ խառը գերիշխող ձեռնանիություն (cross-dominance կամ mixed-handedness):

Հոկեյ

խմբագրել

Տափօղակով հոկեյիստները կարող են հարվածել մարմնի ձախ կամ աջ կողմից։ Մեծ մասամբ, աջլիկ խաղացողները հարվածում են ձախից, և, նույնպես, ձախլիկ խաղացողների մեծամասնությունը հարվածում է աջ, քանի որ խաղացողը տափօղակը հաճախ մի ձեռքով է բռնում։ Գերիշխող ձեռքը սովորաբար գտնվում է մականի վերին մասում, որպեսզի թույլ տա ավելի լավ բռնել և վերահսկել ձողը։ Գորդի Հոուն այն քիչ խաղացողներից էր, որոնք ունակ էին երկուսն էլ անել, թեև դա այն ժամանակ էր, երբ փայտի սայրը թեք չէր[28]։

Տափօղակով հոկեյի մեկ այլ դարպասապահ Բիլ Դուրնանն ուներ երկու ձեռքով տափօղակը բռնելու ունակություն։ Նա շահել է Վեզինա Տրոֆի մրցանակ, այնուհետև դարձել է Հոկեյի ազգային լիգայի դարպասապահ՝ թույլ է տվել նվազագույն գոլեր՝ միայն յոթ սեզոններին վեց անգամ։ Նա զարգացրել էր այս կարողությունը՝ խաղալով Տորոնտոյի և Մոնրեալի եկեղեցական լիգայի թիմերում՝ փոխհատուցելու իր վատ կողային շարժումը։ Նա կրում էր սովորական ձեռնոցներ, որոնք թույլ էին տալիս նրան բռնել փայտը երկու ձեռքով։ Մեր օրերում դարպասապահներից շատերը նախընտրում են բռնել իրենց ոչ գերիշխող ձեռքով։

Խոտի հոկեյիստները ստիպված են աջ ձեռքով խաղալ։ Խաղի կանոնները ցույց են տալիս, որ գնդակին կարելի է հարվածել միայն փայտի հարթ կողմով։ Պակիստանի Հոկեյի ազգային թիմում միայն մեկ խաղացող Լաեք Ահմեդը խաղում էր մականը բռնելով ձախ ձեռքով ներքևում և աջ ձեռքով վերևում։ Նա 1991-1992 թվականներին խաղացել է ազգային հավաքականում։ Թերևս մրցավարներին չշփոթեցնելու համար ձախլիկ ձողեր չկան։ Ֆլորբոլում, ինչպես տափօղակով հոկեյում, աջլիկ խաղացողները հարվածում են ձախից, և, նույնպես, ձախլիկ խաղացողների մեծամասնությունը աջ է հարածում, քանի որ խաղացողը մականը հաճախ մի ձեռքով է բռնում։ Ֆլորբոլի դարպասապահները մական չեն օգտագործում, ուստի նրանց երկու ձեռքերը ձեռնոցով են և գործում են ֆուտբոլի դարպասապահի նման, բայց հոկեյի սաղավարտով։ Երբ նրանք դուրս են գալիս տուգանային հրապարակից, նրանք գործում են դաշտում գտնվող ֆուտբոլիստի պես։

Լակրոս

խմբագրել

Դաշտային լակրոսում, որն ավելի տարածված է Միացյալ Նահանգներում, չափազանց ձեռնտու է երկու ձեռքերն օգտագործելը, քանի որ խաղացողները կարող են խաղալ դաշտի երկու կողմերում և ավելի դժվար է պաշտպանվել դրանցից։ Սովորաբար դաշտային լակրոսում բոլոր խաղացողներից, բացի դարպասապահներից, բայց հատկապես հարձակողական խաղացողներից, ակնկալվում է, որ կարող են բռնել և նետել իրենց թույլ ձեռքով։ Այնուամենայնիվ, Box lacrosse-ում, որն ավելի տարածված է Կանադայում, խաղացողները հաճախ օգտագործում են միայն իրենց գերիշխող ձեռքը, ինչպես հոկեյում[29]։

Մարտարվեստներ

խմբագրել

Ավանդական մարտարվեստում ավելի մեծ թվով հակվածություն կա ամբիդեքս լինելու, ովքեր միտումնավոր զարգացնում են այն հասցնելով բարձր աստիճանի, համեմատած մարտական սպորտի մարզիկների հետ։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ ի տարբերություն սպորտի, որն ունի կառուցվածքային կանոններ և խաղացողների ընդհանուր նախասիրություններ, ավանդական մարտարվեստները նախատեսված են այնպիսի իրավիճակների համար, ինչպիսիք են ինքնապաշտպանությունը, որտեղ կարող են առաջանալ ավելի շատ ֆիզիկական դժվարություններ։

Որոշ արվեստներ և դպրոցներ կիրառում են տեխնիկաների բոլոր կամ շատ տեսակները և շարժումները երկու կողմից, մինչդեռ մյուսներն ընդգծում են, որ որոշ տեխնիկաների պետք է վարժվել միայն աջ կամ ձախ կողմում (թերևս, երկու կողմերն էլ ի վերջո գրեթե հավասար ուշադրության են արժանանում)։ Սա կարող է լինել մի շարք պատճառներով։ Այս արվեստներից որոշները հենվում են աջլիկների հակվածությունների վրա՝ տարբեր կերպ շարժվելու ձախ կողմով, քան աջով, և փորձում են օգտվել դրանից։ Նմանապես, որոշ զենքեր ավելի հաճախ կրում են մի կողմից։ Օրինակ, Հին Չինաստանում զենքերի մեծ մասը գործածվում էր հիմնականում աջ ձեռքով և աջ կողմով. այս սովորությունը շարունակվել է ժամանակակից ժամանակներում այդ զենքերի կիրառման վրա։ Որպես օրինակ, Խին Յի Քյուանի դպրոցներից շատերը, որոնք սովորեցնում են նիզակամարտեր, վարժվում են միայն աջ կողմում, թեև մնացած արվեստի մեծ մասը գործնականում երրկկողմանի է։

Պրոֆեսիոնալ ըմբշամարտ

խմբագրել

Շոն Մայքլզը ամբիդեքս է։ Նա սովորաբար հարվածում է իր աջ ոտքով Sweet Chin Music-ում, բայց կախված դիրքից օգտագործում է երկու ձեռքը արմունկն իջեցնելու իր ֆիրմային միջոցը[30]։

Մրցարշավ

խմբագրել

Պրոֆեսիոնալ սպորտային մեքենաների մրցավազքում վարորդները, ովքեր մասնակցում են տարբեր միջոցառումների ինչպես ԱՄՆ-ում, այնպես էլ Եվրոպայում, երբեմն բախվում են մեքենաների, որոնց ղեկը տեղադրված է մեքենայի տարբեր կողմերում։ Թեև ղեկային կառավարումը հիմնականում անփոփոխ է, այն ձեռքը, որն օգտագործվում է փոխանցատուփի համար, այն պատճառով, որ վարորդի հետ կապված սխեման փոխվում է, այսինքն փախանցատուփը, որը պահանջում է ձախ ղեկով մեքենայով լծակը շարժել դեպի վարորդը, դառնում է աջակողմյան ղեկով մեքենայում վարորդից հեռանալու շարժում։ Հակառակ ձեռքով փոխանցատուփն օգտագործելու հմտությունը վարորդի համար առավելություն է։

Ռակետկայով սպորտաձևեր

խմբագրել

Թենիս

խմբագրել

Թենիսում խաղացողը կարող է ավելի հեշտությամբ հասնել բեքհենդ (հարված ձախից) գնդակին, եթե կարողանա օգտագործել ավելի թույլ ձեռքը։ Ամբիդեքս խաղացողի օրինակ է Լյուկ Ջենսենը[31]։

Ֆիզիկական այս առավելությունը տալիս է ժամանակային առավելություն, որն անհրաժեշտ է միաժամանակ հակառակորդի շարժմանը համապատասխանեցնելով գնդակը ռակետով վերցնելու համար, իսկ աչքերի լատերալ[Ն 1] խաչումը կարող է որոշիչ գործոն լինել հիանալի խաղի համար, քանի որ ձեռքը, որը հարվածելու է գնդակին, կարող է դա անել այն ընթացքում, երբ հիմնական աչքը, որը համընկնում է այդ ձեռքի հետ, նկատել է հակառակորդի որոշած շարժումը[24]։

Այդպիսին է Ռաֆայել Նադալը, ով գրում է աջ ձեռքով, բայց ձախով թենիս է խաղում։ Կան բազմաթիվ խաղացողներ, ովքեր բնական աջլիկ են, բայց խաղում են ձախով և հակառակը։ Եվգենյա Կուլիկովսկայան նույնպես ամբիդեքս խաղացող է. Կուլիկովսկայան խաղում էր երկու ֆորհենդով և առանց բեքհենդի՝ փոխելով իր ռակետի ձեռքը՝ կախված նրանից, թե որտեղ էր գնդակը գալիս։ Յան-Մայքլ Գամբիլը Կուլիկովսկայայի հակառակ դեպքն է, քանի որ նա խաղում էր երկու ձեռքով ֆորհենդ (հարված աջից) և բեքհենդ (հարված ձախից), թեև աջ ձեռքով էր պադաչ տալիս։ Երկու ձեռքով ֆորհենդի այլ հայտնի օրինակներ են Ֆաբրիս Սանտորոն և Մոնիկա Սելեշը։ Սելեշի խաղաոճը անսովոր էր նրանով, որ նա երկու ձեռքով հարվածում էր երկու կողմից և, միևնույն ժամանակ, միշտ իր (գերիշխող) ձախ ձեռքը պահում էր իր ռակետի հիմքում։ Դա նշանակում էր, որ նա ֆորեհանդը կատարում էր խաչված ձեռքով։ Ներկայումս Մարիա Շարապովան նույնպես հայտնի է որպես ամբիդեքս։ Kim Cheong-eui (Հարավաին Կորեա) լիովին ամբիդեք խաղացող է, առանց բեքհենդ, և կարող է խաղալ ինչպես ձախլիկ, այնպես էլ աջլիկ[32]։

Սեղանի թենիս

խմբագրել

Սեղանի թենիսիստներից ոմանք օգտագործել են իրենց ոչ գերիշխող ձեռքով հարվածելու ունակությունը՝ գնդակին պատասխանել իրենց գերիշխող ձեռքին անհասանելի բեքհենդին[33], հատկապես Տիմո Բոլը՝ աշխարհի նախկին թիվ 1 խաղացողը։

Բադմինտոն

խմբագրել

Թեև դա բավականին հազվադեպ է, բայց բադմինտոնում ամբիդեքս խաղացողները կարողանում են ռակետը փոխել իրենց ձեռքերի միջև՝ հաճախ անհարմար բեքհենդ անկյունին արագ հասնելու համար։ Քանի որ բադմինտոնը կարող է շատ արագ մարզաձև լինել, պրոֆեսիոնալ մակարդակներում խաղացողները կարող են ժամանակ չունենալ փոխելու ռակետը, քանի որ դա խաթարում է նրանց արձագանքման ժամանակը։

Ռեգբի

խմբագրել

Ռեգբիի լիգայում և Ռեգբիի յունիոնում ամբիդեքս լինելն առավելություն է, երբ խոսքը վերաբերում է խաղընկերների միջև գնդակը փոխանցելուն, ինչպես նաև երկու ոտքերը կիսատ-պռատ օգտագործելու հնարավորությունը առավելություն է գնդակը առաջ հարվածելով դաշտում դիրք գրավելու համար։ Ջոնի Ուիլկինսոնը միության խաղացողի վառ օրինակ է, ով հարվածում է երկու ոտքով, նա ձեռքից ձախլիկ է և սովորաբար հարվածում է ձախով, բայց նա աջով է հարվածել 2003 թվականին ռեգբիի աշխարհի գավաթը նվաճած գոլը։ Դեն Քարթերն իրականում աջ ձեռքով է, բայց հարվածում է հիմնականում ձախով, երբեմն՝ աջով[34]։

Վոլեյբոլ

խմբագրել

Վոլեյբոլիստը պետք է ամբիդեքս լինի, որպեսզի կառավարի գնդակը երկու ուղղությամբ և կատարի բազային նետումները։ Մյուս կողմից, սեթերը պետք է հմուտ լինի երկու ձեռքով սեթի նետում կատարելիս՝ խոչընդոտները հեռացնելու համար[35]։ Եզրային հարձակվողը, որը կարող է հարվածել երկու ձեռքով, կարող է փոխել հետագիծը՝ նվազեցնելով ստացողի համաժամանակեցումը։

Արվեստում

խմբագրել

Թեև արվեստագետների մեծամասնությունն ունի նախընտրած ձեռք, որոշ արվեստագետներ իրենց երկու ձեռքերն էլ օգտագործում են այնպիսի արվեստի համար, ինչպիսիք են նկարչությունը և քանդակագործությունը։ Ենթադրվում է, որ Լեոնարդո դա Վինչին օգտագործել է իր երկու ձեռքերը վաղ մանկության տարիներին աջ ձեռքի վնասվածքից հետո[36]։

Ժամանակակից նկարիչ Գուր Կերենը կարող է նկարել և՛ ձեռքերով, և՛ նույնիսկ ոտքերով[37][38]։ Թեա Ալբան հայտնի գերմանուհի էր, ով կարողանում էր գրել բոլոր տասը մատներով[39]։

Տրիբալոգիան կամ Ցեղաբանությունը մակերևույթի վրա աբստրակտ գծերի և ձևերի ստեղծման գեղարվեստական ուսումնասիրությունն է՝ միաժամանակ օգտագործելով երկու ձեռքերը։ Ցեղաբանություն ուսումնասիրող նկարիչը կոչվում է ցեղաբան[40]։

Երաժշտությունում

խմբագրել

Թմբուկի և շեփորի կորպուսում (կամ թմբուկի և զանգակի կորպուսում) թմբկահարները, կվադերը (տենորները) և բաս թմբկահարները պետք է լինեն որոշակի ամբիդեքս։ Քանի որ նրանք պետք է ենթարկվեն կոմպոզիտորի/վերադաշնակողի գրածին, նրանք պետք է սովորեն հավասարաչափ նվագել դինամիկայի և արագության առումով աջ և ձախ ձեռքերով։ Beatles խմբի նախկին անդամ Փոլ Մաքքարթնին ձախլիկ է (կիթառ և բաս կիթառ) և նվագել է ձախ ձեռքով (ինչպես կարելի է տեսնել բազմաթիվ լուսանկարներում և տեսանյութերում նրա երաժշտական կարիերայի ընթացքում)։ The Beatles-ի թմբկահար Ռինգո Սթարը նույնպես ձախլիկ է, բայց նա նվագում է աջ ձեռքով հարվածային սարքավորումների վրա։ Ամերիկացի գործիքային կիթառահար Մայքլ Անջելո Բատիոն հայտնի է նրանով, որ կարողանում է հմտորեն նվագել և՛ աջլիկ, և՛ ձախլիկ կիթառ։ Իռլանդացի կիթառահար Նայլ Հորանը, One Direction բոյբենդից, նույնպես ամբիդեքս է։ Նա գրում է ձախ ձեռքով, բայց կիթառ է նվագում աջով։ Ջիմի Հենդրիքսի ամբիդեքսությունը հետազոտվել է հոգեբանության մեջ, սակայն նա հայտնի էր ձախ ձեռքով ստանդարտ աջակողմյան կիթառ նվագելով։ Կիթառահար Դուան Օլմանը Հենդրիքսի հակառակն էր՝ նվագում է աջլիկ, բայց ձախլիկ է բոլոր մյուս հարցերում։ Շարա Լինը բնական ձախլիկ է, բայց ջութակ և կիթառ է նվագում աջ ձեռքով[41]։ Նա կարող է նաև դաշնամուր նվագել ձախ ձեռքով, իսկ աջով ցիտրա (գերմ.՝ zither) նվագել[42]։ Նաև, բնական ձախլիկ երաժիշտները պետք է նվագեն միայն աջլիկ գործիքներով (ջութակ, ալտ, թավջութակ)։

Nirvana խմբի ֆրոնտմեն Կուրտ Քոբեյնը, բնական ամբիդեքս էր։ Նա մեծացել է՝ ունենալով ձախ ձեռքի մի փոքր գերակայություն (ինչպես երևում է նրա մանկության լուսանկարներից շատերում), սակայն հասուն տարիքում նա գրել է աջ ձեռքով։ Նա կիթառ նվագում էր բացառապես ձախով։

Գործիքներ

խմբագրել

Գործիքները նույնպես կարող են ամբիդեքս լինել, ինչը նշանակում է, որ գործիքը կարող է հավասարապես լավ օգտագործվել երկու ձեռքով. «երկկողմանի դանակը» վերաբերում է ծալովի դանակի բացման մեխանիզմին և կողպման մեխանիզմին։ Դա կարող է նաև նշանակել, որ գործիքը հնարավոր է որևէ կերպ աջից ձախի տեղափոխում անել, օրինակ՝ «երկկողմանի ականջակալ», որը կարող է կրվել ինչպես ձախ, այնպես էլ աջ ականջի վրա[43][44]։ Որպես հակառակ օրինակ՝ որոշ մկրատներ պատրաստված են հատուկ մի ձեռքում օգտագործելու համար, և մյուս ձեռքում օգտագործելու դեպքում ճիշտ չեն կտրի։ Ներկայումս հասանելի են ինչպես ձախլիկ, այնպես էլ ամբիդեքս մկրատներ։

Հրազենում

խմբագրել

Ժամանակակից շատ ձգանային զենքեր օգտագործում են ամբիդեքս կառուցվածք՝ նախատեսված ինչպես աջլիկների, այնպես էլ ձախլիկների համար։ Սա ձեռնտու է հրազենի վաճառքի համար ռազմական կամ իրավապահ ստորաբաժանումներին, քանի որ հրազենի օգտագործողներն ավելանում են։ Երկկողմանի հրազենը թույլ է տալիս ձեռքի նույնական ձեռնարկ ունենալ՝ անկախ նրանից, թե որ ձեռքն է օգտագործվում որպես առաջնային, ինչը հեշտացնում է մարզումը (վերացնում է ձախ ձեռքով կրակելու համար առանձին վարժանք ունենալու անհրաժեշտությունը)։

Շատ աջլիկներ հրացանով կրակում են ձախ ձեռքով, քանի որ ունեն ձախ գերիշխող աչք, նաև՝ հակառակը։ Ընդհանրապես, ավելի հեշտ է հարմարեցնել բռնակը, քան նշանառության համար ոչ գերիշխող աչքը վարժել։ Այնուամենայնիվ, աչքի գերակայությունը կարելի է վարժել։

Վայրի արևմուտքի հրացանակիր ( Gunfighter ) Դալլաս Ստուդենմիրը կրում էր երկու ատրճանակ և աչքի էր ընկնում երկու ձեռքով հավասարապես ճշգրիտ կրակելով[45]։

Բժշկությունում

խմբագրել

Վիրահատության ժամանակ պահանջվում է ամբիդեքսության որոշակի աստիճան, քանի որ վիրաբույժները պետք է կարողանան իրենց ձախ և աջ ձեռքերը կապել մեկ կամ կրկնակի հանգույցով։ Սա սովորաբար պայմանավորված է այնպիսի գործոններով, ինչպիսիք են վիրաբույժի դիրքը, արդյոք նա ունի օգնական, կարևոր է նաև անկյունը, որն անհրաժեշտ է հանգույցը գցելու և ամրացնելու համար։

Ամբիդեքսությունը նաև օգտակար է գերիշխող ձեռքի կամ թևի վիրահատությունից հետո, քանի որ այն թույլ է տալիս հիվանդին օգտագործել իր ոչ գերիշխող վերջույթը նույն հարմարությամբ, ինչպես այն վերջույթը, որը վերականգնվում է վիրահատությունից հետո։

Նշումներ

խմբագրել
  1. ↑ գլխուղեղի մի կողմի գերակայությունը որոշակի գործողությունների կամ գործառույթների վերահսկման կամ զույգ օրգաններից մեկի, ինչպիսիք են աչքերը կամ ձեռքերը։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «ambidextrous - Definition of ambidextrous in English by Oxford Dictionaries». Oxford Dictionaries - English. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  2. ↑ «Right, Left, Right, Wrong! - What is Handedness?». www.rightleftrightwrong.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  3. ↑ «Mixed-handed children more likely to have mental health, language and scholastic problems, study finds».
  4. ↑ 1811 MMADEHof the Vulgar Tongue, page 12, 0-695-80216-X
  5. ↑ 5,0 5,1 «26 Celebrities Who Are Ambidextrous». Ranker.
  6. ↑ «Other Handedness Issues - Handedness and Intellect». Right Left Right Wrong. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  7. ↑ «Was Leonardo da Vinci, a Famous Lefty, Actually Ambidextrous?». Smithsonian Magazine. 2019 թ․ ապրիլի 11.
  8. ↑ «200 kids in remote MP school can beat any other left and right». Times of India. 2014 թ․ հուլիսի 9.
  9. ↑ «Bizarre! Students from this 'ambidextrous' school can write using both hands together and finish exams in half the time». India Today. 2018 թ․ ապրիլի 5.
  10. ↑ Seattletimes.com paragraph 2
  11. ↑ 50 Biggest Baseball Myths by Brandon Toropov, page 75
  12. ↑ Seattletimes.com paragraph 4
  13. ↑ Abraham, Peter (2008). «The switch-pitcher rule change». LoHud Yankees Blog. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 3-ին.
  14. ↑ Kleinschmidt, Jessica (2018 թ․ դեկտեմբերի 19). «Why Venditte has a rule dedicated to him and everything». NBC Sports Bay Area. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  15. ↑ Garrison, Drew (2013 թ․ օգոստոսի 11). «Tristan Thompson will switch shooting hands next season». Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 2-ին.
  16. ↑ Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: TricksHD (2017 թ․ փետրվարի 18), NBA 2017 Dunk Contest ALL DUNKS HD, Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 16-ին
  17. ↑ «YouTube». YouTube. 2015 թ․ դեկտեմբերի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  18. ↑ «Kamindu Mendis, Sri Lanka's ambidextrous asset». ESPNcrcinfo. 2016 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 8-ին.
  19. ↑ «Video: Spinner bowls with both arms in one over at U19 World Cup». Newshub. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 4-ին.
  20. ↑ Cricket Highway (2016 թ․ սեպտեմբերի 27), A Pakistani Bowler Yasir Jan Can Bowl 140+ With Both Hands, Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 27-ին, Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին
  21. ↑ «Watch: England quick Jofra Archer bowls left-arm spin ahead of Leeds Test - Sport360 News».
  22. ↑ 22,0 22,1 "Ronnie O'Sullivan, "The Rocket" Արխիվացված 2011-07-16 Wayback Machine", Snookerclub.com. Retrieved on 21 April 2007.
  23. ↑ «20 Great Two-Footed Players in World Football History». The Bleacher Report. 2018 թ․ փետրվարի 15. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 Jones dialnet Unirioja Laterality and sports performance/Lateralidad y Rendimiento Deportivo Bache, M.A.B.; Naranjo, J. (2014). «Laterality and sports performance». Arch. Med. Dep. 31 (161): 200–204. ISSN 0212-8799. Retrieved 9 November 2012.
  25. ↑ «Chris Jones». Dallas Cowboys (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 14-ին.
  26. ↑ Vrentas, Jenny (2018 թ․ հունվարի 11). «Punting Takes a Left Turn». Sports Illustrated. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 11-ին.
  27. ↑ «Golfreview.com Forums». forums.golfreview.com.
  28. ↑ Klein, Jeff Z. (2010 թ․ փետրվարի 16). «Hockey Stick Divide: Canada Leans Left, U.S. Right». The New York Times.
  29. ↑ «Going back to "Righties" and "Lefties" | Lacrosse Library» (ամերիկյան անգլերեն). 2013 թ․ նոյեմբերի 18. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 13-ին.
  30. ↑ Lowson, Thomas (2018 թ․ սեպտեմբերի 6). «6 things you probably didn't know about Shawn Michaels». www.sportskeeda.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 5-ին.
  31. ↑ «Luke Jensen Biography». USTA New England. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  32. ↑ Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: Stefan Dimov (2017 թ․ օգոստոսի 10), Tennis pro has TWO FOREHANDS and serves (lefty and righty), Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 22-ին
  33. ↑ Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: «Top 10 Hand Switch Shots». YouTube.
  34. ↑ «Dan Carter highlights art of kicking with both feet is lost». Telegraph.co.uk (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 3-ին.
  35. ↑ Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: The Art of Coaching Volleyball (2016 թ․ փետրվարի 9), The setter dump - The Art of Coaching Volleyball, Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 24-ին
  36. ↑ McManus, IC; Drury, H (2004). «The handedness of Leonardo da Vinci: a tale of the complexities of lateralisation». Brain Cogn. 55 (2): 262–8. doi:10.1016/j.bandc.2004.02.042. PMID 15177791. S2CID 15774729.
  37. ↑ Scene360. «Quasistochastic Morphogenesis». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 3-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  38. ↑ «חורים ברשת - אמן בארבע גפיים: הכירו את גור קרן». 2013 թ․ հունիսի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 27-ին.
  39. ↑ «1920s: Thea Alba Was 'The Woman With 10 Brains' (One For Each Finger) - Flashbak». 2014 թ․ սեպտեմբերի 15.
  40. ↑ «Tribalogy». Mostawda. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-07-05-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  41. ↑ Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: iamSharaLin (2013 թ․ հուլիսի 13). «大黃蜂電吉他矇眼版» – via YouTube.
  42. ↑ Archived at Ghostarchive and the Wayback Machine: layla19781101 (2011 թ․ մայիսի 3). «超正點女子一人樂坊演奏 [舞孃]_Taiwan Artist - Shara Lin 林逸欣» – via YouTube.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  43. ↑ «Pruner -Thumb Lock LEFT or RIGHT HAND». 2008 թ․ դեկտեմբերի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 4-ին.
  44. ↑ «Logitech Cordless Vantage Headset for PS3». 2007 թ․ սեպտեմբերի 13.
  45. ↑ «TSHA | Stoudenmire, Dallas». www.tshaonline.org. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 21-ին.

Գրականություն

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամբիդեքստրիա» հոդվածին։

.

Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Ամբիդեքստրիա&oldid=10113901» էջից