Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարություն

Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարություն;
Տեսակ	նախարարություն
Երկիր	Արցախ
Ստեղծման թվական	1995
Ենթարկում	Արցախի կառավարություն
Շտաբակայան	Ստեփանակերտ, Արցախ
Պատասխանատու նախարար	Կամո Վարդանյան
Ենթակա մարմին	; ; ;

Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարություն, Արցախի Հանրապետության հանրապետական գործադիր իշխանության մարմին, որը մշակում և իրականացնում է պաշտպանության բնագավառում կառավարության քաղաքականությունը։ Այն հանդիսանում է Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակի պաշտպանական քաղաքականության իրականացման գործադիր մարմինը։ Ներկայիս պաշտպանության նախարարը գեներալ-լեյտենանտ Կամո Վարդանյանն է։

Նախապատմություն

1987 թվականին ԽՄԿԿ ԿԿ գլխավոր քարտուղար Միխայիլ Գորբաչովի կողմից հռչակված և ԽՍՀՄ-ում քաղաքական համակարգի ազատականացմանը սկիզբ դրած «պերեստրոյկան»^{[Ն 1]} (վերակառուցում) ԼՂԻՄ-ի ժողովրդի կողմից ընկալվում է որպես անցյալի սխալներն ուղղելու հնարավորություն^[1]։ Սկսվում է արցախում ապրող հայերի ազգային-ազատագրական շարժման ժամանակակից փուլը, որն ընթանում էր նոր՝ նախկին համակարգին ոչ բնորոշ գործընթացների ֆոնի վրա^[1]։

1987 թվականի ընթացքում ԼՂԻՄ-ի գրեթե բոլոր ձեռնարկություններում, հիմնարկներում, կոլտնտեսություններում ու խորհտնտեսություններում տեղի է ունենում կոլեկտիվների ժողովներ, որոնք որոշումներ ընդունեցին Հայկական ԽՍՀ-ի հետ ԼՂԻՄ-ի վերամիավորման անհրաժեշտության մասին^[1]։ ԽՍՀՄ իշխանություններին ուղղված համանման պահանջով խնդրագիրը նույն թվականին ստորագրեց 80․000 մարդ^[1]։

1988 թվականի փետրվարի 13-ից սկսած մարզկենտրոն Ստեփանակերտում անցկացվում են զանգվածային ցույցեր՝ մի քանի տասնյակ հազարավոր մարդկանց մասնակցությամբ^[1]։ Ապա տեղի են ունենում հայերի ջարդերը՝ Սումգայիթում, Բաքվում, Գանձակում և այլուր։ Փախստականների արտահոսք Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից^[2]։

1988 թվականի փետրվարի 20-ին ԼՂԻՄ ժողովրդական պատգամավորների մարզային խորհրդի 20-րդ գումարման արտահերթ նստաշրջանը որոշում է ընդունում դիմել Ադրբեջանական ԽՍՀ և Հայկական ԽՍՀ գերագույն խորհուրդներին խնդրանքով՝ «խորապես ըմբռնել Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության ձգտումները և լուծել ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցը, միաժամանակ միջնորդել ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի առջև ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցին դրական լուծում տալու համար»^[1]։

Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի կողմից պահանջվող և ԽՍՀՄ-ի որոշումներով իրականացվող հակահայկական նպատակամետ գործողությունները չարդարացրին իրենց, որով փորձ է արվում ԼՂԻՄ-ում շրջափակման ու բռնության միջոցով ահաբեկել ԼՂԻՄ-ի բնակչությանը և ստիպել նրանց հրաժարվել իրենց իրավունքների իրացման հարցադրումից^[1]^[2]։ Դեպքերի հետագա զարգացումը տանում է դեպի լայնածավալ առճակատում^[2]։ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ն ընդունում է ռազմաքաղաքական նոր ուղղություն, ըստ որի հայերի հետ հարաբերություններ պարզելու համար վճռական դեր պիտի խաղար ուժի գործոնը^[2]։

1988 թվականի փետրվարի 22-ին Աղդամում տեղի ունեցած ցույցից հետո տարբեր տվյալներով 2000-3000 երիտասարդներից կազմված ադրբեջանցիների ամբոխը շարժվում է դեպի ԼՂԻՄ տարածքում գտնվող հայկական Ասկերան ավանը^[1]։ Ամբոխը ճանապարհին ոչնչացնում է եղած ամեն ինչ և կանգնեցվում է միայն Ասկերանի մերձակայքում ոստիկանության միջամտության շնորհիվ^[1]։ Բախումների արդյունքում վիրավորվում է մի քանի տասնյակ հայ, սպանվում 2 ադրբեջանցի^[1]։ Չնայած ադրբեջանցիների իսկ վկայությունների համաձայն՝ սպանված ադրբեջանցիներից առնվազն մեկի վրա կրակել էր ադրբեջանցի միլիցիոներ^[3], այնուամենայնիվ, պաշտոնական հետաքննության արդյունքում այդպես էլ չի պարզվել, թե ով է եղել կրակողը^[1]։

Միասնական հրամանատարության ներքո գործող բանակի ստեղծման խնդիրը արցախցիների համար հետզհետե դառնում է հրատապ անհրաժեշտություն^[2]։ Սկզբնական շրջանում իրադարձություններն այնպես են ծավալվում, որ կանոնավոր, կենտրոնացված բանակ ստեղծելու գաղափարն իրացնելու համար ժամանակ և առավել ևս` անհրաժեշտ նյութատեխնիկական հնարավորություններ չկային^[2]։ Սակայն հրատապ էր կազմակերպել մարզի ամուր և հստակ ինքնապաշտպանությունը, որը սկիզբ դրեց կամավորական ջոկատների ստեղծվելուն^[2]։ Մերձակա բնակավայրերում տեղակայված ադրբեջանական խաժամուժի ոտնձգությունները կանխելու նպատակով Արցախի մի շարք գյուղերում կազմավորվում են ինքնապաշտպանական խմբեր^[2]։ Այդ գործընթացն ավելի արագ կազմակերպվեց մարզկենտրոն Ստեփանակերտում^[2]։ Այն սկսվել էր դեռևս 1988 թվականի աշնանը` Իվանյանի (Խոջալու) հայտնի իրադարձություններից հետո^[2]^[4]։ Ջոկատները հիմնականում կազմավորվում էին ընկերականության հիման վրա^[2]։ Յուրաքանչյուր մարտիկ ինքն էր ազատ կերպով ընտրում իր խումբը, հատկապես Ստեփանակերտում^[2]։ Իսկ գյուղական վայրերում խնբերը ստեղծվում էին ըստ բնակության վայրի, աշխարհագրական հիմունքով^[2]։ Այդ օրերին ուժերի արդյունավետ կենտրոնացման նպատակով ստեղծվում է Արցախի ինքնապաշտպանական ուժերի մարզային շտաբ, որի մեջ մտնում են բոլոր խմբերի հրամանատարները^[2]։ Դիմակայելու համար աստիճանաբար ձեռք են բերվում ժամանակի պահանջներին քիչ թե շատ համապատասխանող զինատեսակներ և բաժանվում նրանց, ովքեր պետք է իրականացնեին միացյալ շտաբի կողմից ծրագրավորված և համակարգվող առաջադրանքները^[2]։ Զենքի հայթայթմանը զուգընթաց մեծանում է նաև կարգապահության ուժեղացման անհրաժեշտությունը^[2]։ Դրա արդյունքում սկիզբ առավ խմբերի միաձուլման և դասակների ու վաշտերի ստեղծման գործընթացը^[2]։

Նշումներ

↑ Խորհրդային կուսակցական ղեկավարության նոր գաղափարախոսության և բարեփոխումների ընդհանուր անվանումը, որը գործածվում է 1987-1991 թվականների ԽՄԿԿ ԿԿ գերագույն քարտուղար Միխայիլ Գորբաչովի նախաձեռնած ԽՍՀՄ տնտեսական ու քաղաքական կառուցվածքի վերափոխումները նշելու համար։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 «Ազգային-ազատագրական շարժում․ 1988 թ․». www.nkr.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 «ԼՂՀ ՊԲ մարտական ուղու պատմության համառոտ ուղեցույց». nkrmil.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
↑ Александр Василевский, «Туча в горах», «Аврора», № 10, 1988
↑ «Ղարաբաղյան շարժում 88. իրադարձությունների ժամանակագրություն». evnreport.com. 2018 թ․ հունվարի 28. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 20-ին.

Արցախի Հանրապետության նախարարություններ
Արցախի Հանրապետության առողջապահության նախարարություն * Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարություն * Արցախի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն

[1] Խորհրդային կուսակցական ղեկավարության նոր գաղափարախոսության և բարեփոխումների ընդհանուր անվանումը, որը գործածվում է 1987-1991 թվականների ԽՄԿԿ ԿԿ գերագույն քարտուղար Միխայիլ Գորբաչովի նախաձեռնած ԽՍՀՄ տնտեսական ու քաղաքական կառուցվածքի վերափոխումները նշելու համար։

[nkr-2] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 «Ազգային-ազատագրական շարժում․ 1988 թ․». www.nkr.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 19-ին.

[nkrmil-3] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 «ԼՂՀ ՊԲ մարտական ուղու պատմության համառոտ ուղեցույց». nkrmil.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 19-ին.

[4] Александр Василевский, «Туча в горах», «Аврора», № 10, 1988

[5] «Ղարաբաղյան շարժում 88. իրադարձությունների ժամանակագրություն». evnreport.com. 2018 թ․ հունվարի 28. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 20-ին.

[Ն 1]

[1]

[2]

[3]

[4]