Բագրատ III (Վրաց արքա)
Բագրատ III (վրաց.՝ ბაგრატ III, 960, Քութայիս - մայիսի 7, 1014, Panaskert և Տայք), Վրաց թագավորության հիմնադիր։
Բագրատ III ბაგრატ III | |
|---|---|
| Վրաց արքա | |
 | |
| (Բագրատ III-ի որմնանկարը Գելաթի վանքում) | |
| Իշխանություն | 1008-1014 |
| Ծնվել է՝ | 960 |
| Ծննդավայր | Քութայիս |
| Մահացել է՝ | 1014 |
| Վախճանի վայր | Տաո-Կլարջեթ |
| Թաղվել է՝ | Բեդիայի վանք |
| Բեդիայի վանք և Աբխազիա | |
| Երկիր |  Վրաց թագավորություն |
| Հարստություն | Բագրատիոնիներ |
| գերիշխան | |
| Հայր | Գուրգեն |
| Մայր | Գուրանդուխտ |
| Երեխաներ | Գեորգի I և Basil of Khakhuli? |
| Հավատք | Վրաց ուղղափառ եկեղեցի |
Ծնվել է 960 թվականին՝ Քութայիսում։ Մայրը՝ Գուրանդուխտը, Աբխազիայի արքայադուստրն էր՝ սերում էր Անոսիդների տոհմից։ Հայրը՝ Գուրգեն II Բագրատիոնին, վրաց գահերեց իշխանն էր[1]։
Բագրատ III թագավորի օրոք կառուցվում են եկեղեցիներ ու բերդեր, ուժեղանում է կենտրոնաձիգ պետության իշխանությունը։ Մորեղբոր՝ Թեոդոսիուս III Կույրի աբխազական գահը ժառանգել է 15 տարեկանում՝ 975 թվականին, հոր՝ Գուրգեն II-ի գահը՝ 1008 թվականին։ Այդպիսով նա միավորել է վրացական հողերի մեծ մասը։ Բագրատ թագավորի օրոք Վրաստանի մայրաքաղաքը Քութայիսն էր[2]։
Բագրատի հաջորդները բյուզանդացիներից, արաբներից ու սելջուկներից ազատագրել են վրացական հողերը։ Վրաց թագավորությունը դառնում է Մերձավոր Արևելքի առաջատար քրիստոնեադավան երկիրը, վերածվում կայսրության և մեծ դերակատարում ունենում տարածաշրջանի զարգացման գործում։ Բագրատիոնիների թագավորական տոհմը Վրաստանում իշխում է մինչև 19-րդ դարը[3]։
Կենսագրություն
խմբագրելԲագրատը ծնվել է 960 թվականին՝ վրաց Բագրատունիների ընտանիքում։ Նրա հայրը՝ Գուրգեն II-ը, կենտրոնական Վրաստանի՝ Քարթլիի գահերեց իշխանն էր, ով պայմանականորեն կոչվում էր «վրաց արքա»։ Մայրը Աբխազիայի արքա Գեորգի II-ի դուստրն էր, վերջին թագավոր Թեոդոսիուս III-ի քույրը։ Բագրատը մանուկ հասակից եղել է իր հորեղբոր՝ Տայքի կյուրոպաղատ անժառանգ Դավիթ Կյուրոպաղատ-ի (990-1000) խնամակալության տակ։
Վաղմիջնադարյան Վիրքի թագավորությունը գրավվել էր նախ Բյուզանդիայի ու Սասանյան Պարսկաստանի, ապա՝ Արաբական խալիֆայության կողմից։ Վրաց ազնվականության ամենաազդեցիկ ներկայացուցիչը Վրաց իշխանն էր, ով ենթակա էր Թբիլիսիի արաբ ամիրային։ 885 թվականին, երբ հիմնադրվեց Բագրատունիների թագավորությունը, Վրաստանում բարձր դիրքերի հասած Բագրատիոնիների տոհմը երկիրը տարավ անկախության ճանապարհով։ 10-րդ դարում ժամանակակից Վրաստանի տարածքում գոյություն ունեին մի քանի ինքնուրույն պետություններ, որոնցից աչքի էր ընկնում Աբխազիայի թագավորությունը։
Զարգացած միջնադարում երկրում թագավորական կենտրոնաձիգ իշխանությունը խիստ թուլացել էր։ Արևելյան Վրաստանում հիմնադրված Կախեթի թագավորության արքա Կյուրիկե II-ը (939-976) նպատակ ուներ տիրանալ Աբխազիային։ Մյուս կողմից՝ նախկին թագավորական ընտանիքի ու հայ Բագրատունիների սերունդները Պատմական Վրաստանի հարավ-արևմուտքում բարձր դիրքի էին հասել։ Տայքի ու Կղարջքի իշխան Դավիթ Կյուրոպաղատի աջակցությամբ Քարթլիի ու Աբխազիայի տիրույթներն անցնում են Բագրատիոնիներին[4]։
Աբխազիայի թագավոր
խմբագրելԱբխազիայի թագավորությունը միջնադարյան ավատատիրական կառույց էր։ Հասարակությունը բաղկացած էր երեք շերտից՝ հոգևորականություն, ազնվականություն և գյուղացիներ։ Առաջին երկու դասերը միավորված էին ազատ դասի («ազնաուրներ») մեջ, իսկ գյուղացիները անազատ էին։
Պատանի Բագրատի գահակալության առաջին տարիներին հակասություններ ծագեցին թագավորի ու Վրաստանի ազատների միջև։ Վերջիններս չէին ցանկանում, որ արքունի նստոցը գտնվեր Քարթլիում, քանի որ դրանով նրանք կկորցնեին իրենց ազդեցիկությունը ու կալվածքները։ Քարթլիի սահմանին ազնաուրները զինված դիմավորում են Բագրատ արքային։ Ազնաուրներից մեկը, ով հայտնի էր Ռաթի Բաղվաշ անունով, իր կալվածքներին է միացնում Թռեղքի արքունի հողերը, կենտրոնական Վրաստանի (Քարթլի) արքունի տիրույթները։ Ձամելի, Կորինթելի, Տբելի, Փխվենելի և այլ ավատատիրական ընտանիքներ նույնպես, համախմբվելով, գրավել էին հսկայական տարածքներ։
Բագրատ III-ը հաղթում է ազնաուրներին, գրավում Ուփլիսցիխեն և հաստատվում այնտեղ։ Ազնվականների մեծ մասը լքում են երկիրը։ Վերջին անհնազանդ ազնաուրը 980 թվականին պարտություն է կրում արքայի զորքերից և կորցնում Թռեղքը (Թրիալեթ)։ Բագրատը շուտով հնազանդեցնում է նար Աբխազիայի ու Իմերեթի կենտրոնախույս իշխաններին։
Թագավորության ընդլայնում
խմբագրել.jpg)
1008 թվականին վախճանվում է Բագրատի հայր Գուրգեն Բագրատիոնին։ Նրա գերիշխանության տակ գտնվող Շավշեթը, Կլարջեթը (Կղարջք), Սամցխեն ու Ջավախեթը անցնում են Բագրատի վերահսկողության տակ։ 1010 թվականին Վրաց արքայի զորքերը թագավորությանը միացրին նաև Կախեթը և Հերեթը[5]։
Բագրատի միավորիչ աշխատանքներին խոչընդոտող Հարավային Վրաստանի իշխանները 1011-12 թվականներին նույնպես պարտություն են կրում։ Վրաց թագավորությունից դուրս է մնում միայն մայրաքաղաք Թբիլիսին իր շրջակայքով։ Այնտեղ 736 թվականից հիմվել էր Տփղիսի արաբական ամիրայությունը։
Միաժամանակ հայոց շահնշահ Գագիկ Ա-ի հետ (990-1020) հայ-վրացական միացյալ բանակի գլուխ անցած՝ 1012 թվականին Շամքորի մոտ պարտության է մատնում Գանձակի ամիրա Փադլունին։
Քրիստոնեության ամրապնդման համար նա կառուցում է եկեղեցիներ ու տաճարներ, հիմնում բերդեր ու ամրություններ։ Հոգևոր շինություներից հայտնի են հատկապես Բագրատի տաճարը և Նիկործմինդան[6]։ Միջազգային մակարդակում Բագրատ III-ը կապեր է հաստատում Կովկասի ժողովուրդների, հայ ավագանու ու Բյուզանդական արքունիքի հետ։ Բագրատ թագավորը մահանում է 1014 թվականին։ Նա որդուն՝ Գեորգիին, թողնում է միացյալ Վրաստան, որը ուներ զարգացման հեռանկարներ։
Տոհմածառ
խմբագրելԲագրատ III թագավորը սերում է աբխազական ու վրացական արքայատոհմերից։ Հայրը՝ Գուրգեն II Բագրատիոնին, սերում էր հայ Բագրատունիներից ու վրաց Գուարամիներից։ Մայրը՝ Գուրանդուխտը, Աբխազիայի թագավոր Գեորգի II-ի դուստրն էր։
Տվյալներ չեն պահպանվել Բագրատ արքայի կնոջ մասին, սակայն հայտնի են զավակների անունները։ Թագավորը որդուն՝ Գեորգի II-ին, ամուսնացնում է Վասպուրականի արքայադուստր Մարիամի հետ։ Գեորգին երկրորդ անգամ ամուսնանում է ալանաց արքայադստեր հետ և որդի ունենում, սակայն գահը ժառանգում է նրա և Մարիամի որդի Բագրատը, ով իշխում է մինչև 1072 թվականը։
 Բագրատ II Վրաց իշխան 958–994 | .svg){kind=small} Գեորգի II Աբխազիայի արքա 916-960 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Գուրգեն II Վրաց իշխան 994-1008 |  Գուրանդուխտ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Սենեքերիմ-Հովհաննես Արծրունի Վասպուրականի արքա 1003-1021 | Բագրատ III Աբխազիայի արքա 978-1014 Վրաց արքա 1008-1014 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Մարիամ Վրաց թագուհի 1014-1018 | Գեորգի II Վրաց արքա 1014-1027 | Ալդա Վրաց թագուհի 1018-1027 | Բասիլ Խախուլի ծ. 981-մ.1040 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Գուրանդուխտ | Մարթա | Կատա | Բագրատ IV Վրաց արքա 1027-1072 | Դեմետրե մահ. 1042 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Foundation for Medieval Genealogy, « Georgia — Gurgen I of Kartli » (consulté le 10 février 2009).
- ↑ Баграт Багратиони
- ↑ Вачнадзе М., Гурули В., Бахтадзе М. История Грузии (с древнейших времен до наших дней)
- ↑ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: Давид Куропалат
- ↑ Britannica: Bagrat III
- ↑ UNESCO:Cathédrale de Bagrati et monastère de Ghélati
Գրականություն
խմբագրել- Eastmond, A (1998), Royal Imagery in Medieval Georgia, Penn State Press, ISBN 0-271-01628-0
- Lordkiphanidze, M (1967), Georgia in the XI—XII centuries, Ganatleba, edited by George B. Hewitt. Also available online at [1]
- Rapp, SH (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, Peeters Bvba ISBN 90-429-1318-5
- Ronald Grigor Suny:The making of the Georgian nation
| Նախորդող Թեոդոսիուս III 975-978 |
Աբխազիայի արքա Բագրատ III 978-1014 |
Հաջորդող - |
| Նախորդող - |
Վրաց արքա Բագրատ III 1008-1014 |
Հաջորդող Գեորգի II 1014-1027 |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բագրատ III (Վրաց արքա)» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 199)։ 
|