Վիքիպեդիա

Բադեն (Շվեյցարիա)

Բադեն (գերմ.՝ Baden AG, ալեմանյան բարբառ՝ Bade, լատին․՝ Aquae Helveticae, գերմաներենից բառացի թարգմանած՝ նշանակում է բաղնիքներ[2]), քաղաք Շվեյցարիայի Արգաու կանտոնում, Բադեն-Արգաու շրջանի վարչական կենտրոնը։ Բադեն անվանումը կրող այլ բնակավայրերից զանազանելու նպատակով կոչում են նաև Baden bei Zürich (Ցյուրիխի մերձակա Բադեն)[3] կամ Baden im Aargau (Արգաուի Բադեն)[4],: Ընկած է Ցյուրիխից 25 կիլոմետր հյուսիս-արևմուտք՝ Լիմատ գետի ձախ ափին տարածվող հովտում։ Դեռ հին հռոմեացիների տիրապետության ժամանակներից հռչակվել է հանքային տաք աղբյուրներով։ Զբաղեցնում է 13,17 քառակուսի կիլոմետր տարածք; 2017 թվականի դեկտեմբերի տվյալներով քաղաքում ապրում էր 19.175 մարդ, որոնցից 1,261-ը կամ 6.6%-ը Գերմանիայում ծնվածներ էին[5]։ Բնակիչների մեծագույն մասը գերմանախոս են, և ընդամենը 530-110 մարդ որպես իր մայրենի լեզու նշել է իտալերենը, սերբերենը կամ խորվաթերենը, ֆրանսերենը, անգլերենը, իսպաներենը, ալբաներենը կամ պորտուգալերենը[6]։

Բնակավայր
Բադեն
շվեյց. գերմ.՝ Baden
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրՇվեյցարիա Շվեյցարիա
ՀամայնքBaden District?
Մակերես13,17 կմ²
ԲԾՄ381 մետր, 422 մետր
Պաշտոնական լեզուգերմաներենի շվեյցարական տարբերակ
Բնակչություն▲19 340 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2018)[1]
Հեռախոսային կոդ056
Փոստային դասիչ5400
Ավտոմոբիլային կոդAG
Պաշտոնական կայքbaden.ch​(գերմ.)
Բադեն (Շվեյցարիա) (Շվեյցարիա)##
Բադեն (Շվեյցարիա) (Շվեյցարիա)

Պատմություն

խմբագրել

Բադենը հին հռոմեական աղբյուրներում հիշատակվել է Aquae Helveticae (Հելվեցիայի ջրեր") անվանումով[7]։ Հիպոկրատը դեմ է արտահայտվել հանքային ջրերն անմիջականորեն աղբյուրից օգտագործելուն[8], սակայն Վիտրուվիոսի[9], Պլինիոս Ավագի[10] և Գալեն Կլավդիոսի ժամանակներում դրանք արդեն ընտրողաբար կիրառվել են որոշակի հիվանդություններ բուժելու նպատակով[8]։ Ի հավելումն բուժական նպատակների՝ հին հռոմեացիները հանքային ջրերն օգտագործել են նաև կազդուրման [11] և կրոնա-ծիսական նպատակներով[12]։ Տակիտուսը հիշատակել է այս քաղաքը՝ բնորոշելով որպես հռոմեական քաղաքներին հատուկ հատակագծով կառուցված և առողջարար աղբյուրներով հարուստ բնակավայր[14]:

Տեսարժան վայրեր

խմբագրել

Հին քաղաքը, քաղաքապետարանի Tagsatzung սրահը, 1847 թվականին կառուցված երկաթուղային կայարանը, Stiftung Langmatt շենքը ընդգրկվել են Շվեյցարիայի համազգային նշանակության պատմամշակութայի ժառանգության ցանկում[15]։ Շվեյցարական ժառանգության գույքացուցակում տեղ են գտել նաև միջնադարյան Շտայն ամրոցի ավերակները, կաթոլիկ եկեղեցին ու մատուռը, ռեֆորմիստական եկեղեցին, սինագոգը, ABB Schweiz և Brown Boveri արդյունաբերական ընկերությունների նախկին գրասենյակները, դիակիզարանը, հուշասրահը, փայտե հին կամուրջը, Bernerhaus-ը, Zum Schwert-ը, Verenahof և Zum wilden Mann հյուրանոցները, SPA-թատրոնը՝ ապակե ճեմասրահով, Paradies ռեստորանը, Villa Boveri-ն (1943-ից՝ Clubhaus BBC/ABB) և Langmatt վիլլան, ուր ներկայումս արվեստի թանգարանն է։

«Փոքր Բադեն» անվանումով մերձակա գյուղը նույնպես ընդգրկված է Շվեյցարական ժառանգության գույքացանկում[16]։

2002 թվականից ի վեր՝ շվեյցարական Բադենում անց է կացվում անիմացիայի FANTOCHE միջազգային ամենամյա փառատոնը։

Պատկերասրահ

խմբագրել
  •  
    Շտայն ամրոցի ավերակները
  •  
    Կաթոլիկ եկեղեցին
  •  
    Ռեֆորմիստական եկեղեցին
  •  
    Langmatt վիլլան, որ արվեստի թանգարանի է վերածվել
  •  
    Քաղաքապետարանը
  •  
    Tagsatzung սրահը (1531 թ. նկար)
  •  
    Լիմատ գետի վրայի փայտե, ծածկած կամուրջը
  •  
    Ջրաէլեկտրակայանը
  •  
    Կայարանը
  •  
    Հին քաղաքամասը գիշերով

Ժողովրդագրություն

խմբագրել

Քաղաքի բնակչության թվաքանակը ժամանակի ընթացքում կրել է հետևյալ փոփոխությունները[17][18]

Անվանի անձինք

խմբագրել
 
Կարին Ռուկստուլ, 2007
  • Թոմաս Էրաստուս (1524–1583) - բժիշկ, աստվածաբան[19]
  • Յոհան Ռուդոլֆ Ռենգեր (1795-1832) - ճանապարհորդ, բնագետ
  • Չարլզ Յուջին Լանսելոտ Բրաուն (1863–1924) - Brown, Boveri & Cie ընկերության համահիմնադիր
  • Վալտեր Բովերի (1865–1924) - Brown, Boveri & Cie ընկերության համահիմնադիր
  • Էմիլ Ֆրայ (1889–1946) - կոմպոզիտոր, դաշնակահար, մանկավարժ
  • Բարբարա Բորսինգեր (1892-1973) - բարեգործ, հիվանդանոցների հիմնադիր
  • Ալբերտ Հոֆման (1906–2008) - քիմիկոս, LSD-ի հայտնագործող
  • Պետեր Ֆոսեր (ծնվ. 1958) - բիզնեսմեն, 2009-2013 թթ. Royal Dutch Shell-ի գլխավոր տնօրեն
  • Թամարա Սեդմակ (ծնվ. 1976) a - հեռուստահաղորդավարուհի, մոդել, դերասանուհի[20]
  • Պասկալ Բրուդերեր (ծնվ. 1977) - քաղաքական գործիչ, 2009/2010 թթ. Ազգային խորհրդի նախագահ
Մարզիկներ
  • Մաքս Բոյզիգեր (ծնվ. 1933) - բռնցքամարտիկ, 1960 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից
  • Յորգ Շտիլ (ծնվ. 1968) - նախկին ֆուտբոլիստ, դարպասապահ, ազգային հավաքական թիմի անդամ
  • Կարին Ռուկստուլ (ծնվ. 1980) - յոթնամարտիկ, 2004 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերի մասնակից
  • Ջուզեպե Ակվարո (ծնվ. 1983) - իտալացի ֆուտբոլիստ, պաշտպան
  • Տոնի Մյուլլեր (ծնվ. 1984) - կյորլինգիստ, 2010 թ. ձմեռային օլիմպիական խաղերի բրոնզե մեդալակիր

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie Geschlecht und Gemeinde; Provisorische Jahresergebnisse; 2018 — FSO, 2019.
  2. ↑ Charnock, «Baden», Local Etymology, էջ 23
  3. ↑ «Baden near Zurich». Google Search. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
  4. ↑ Murray, Alexander (1998), Suicide in the Middle Ages, Vol. I: The Violent Against Themselves, Oxford: Oxford University Press, էջ 28, ISBN 0-19-820539-2
  5. ↑ Federal Statistical Office - Ständige und nichtständige Wohnbevölkerung nach institutionellen Gliederungen, Geburtsort und Staatsangehörigkeit (Land) accessed 31 October 2016
  6. ↑ Итоги переписи населения 2000 г.: Языковая принадлежность населения кантона Аргау по округам и общинам Արխիվացված 2012-11-05 Wayback Machine (գերմ.)
  7. ↑ Campbell (2012), էջ. 396.
  8. ↑ 8,0 8,1 Campbell (2012), էջ. 343.
  9. ↑ Campbell (2012), էջ. 339.
  10. ↑ Campbell (2012), էջ. 340.
  11. ↑ Campbell (2012), էջեր. 344 ff.
  12. ↑ Campbell (2012), էջեր. 342–343.
  13. ↑ Tacitus, Hist, Bk. I, Ch. 67.
  14. ↑ Latin: ...in modum municipii extructus locus... amæno salubrium aquarum usu frequens...[13]
  15. ↑ Swiss inventory of cultural property of national and regional significance Արխիվացված Մայիս 1, 2009 Wayback Machine 21.11.2008 version, (գերմ.) accessed 28-Jan-2010
  16. ↑ ISOS site accessed 28-Jan-2010
  17. ↑ Динамика населения в общинах кантона Аргау с 1850 года Արխիվացված 2012-11-05 Wayback Machine (գերմ.)
  18. ↑ Swiss Federal Statistical Office STAT-TAB Bevölkerungsentwicklung nach institutionellen Gliederungen, 1850-2000 (գերմ.) accessed 27 April 2016
  19. ↑ 1911 Encyclopædia Britannica, Volume 9, Erastus, Thomas retrieved 19 December 2018
  20. ↑ IMDb Database retrieved 19 December 2018

Գրականություն

խմբագրել

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
Վիքիճամփորդն ունի Baden (Switzerland)ին առնչվող զբոսաշրջային տեղեկատվություն։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բադեն (Շվեյցարիա)» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Բադեն_(Շվեյցարիա)&oldid=9749707» էջից