Բլեքլիսթինգ
«Բլեքլիսթինգը»-ը մարդկանց, երկրների կամ այլ կազմակերպությունների «սև ցուցակ» կազմող խմբի կամ իշխանության գործողությունն է, որոնցից պետք է խուսափել կամ անվստահություն հայտնել՝ որպես անընդունելի համարվող ցուցակ, եթե մարդիկ գտնվում են սև ցուցակում, ապա համարվում է, որ նրանք ինչ-որ բան սխալ են արել, կամ անվստահելի են։ Որպես բայ՝ բլեքլիստը կարող է նշանակել անհատին կամ կազմակերպությանը նման ցուցակում տեղադրել[1]։
Տերմինի ծագումը
խմբագրելԱնգլիացի դրամատուրգ Ֆիլիպ Մասինգերը օգտագործել է «սև ցուցակ» արտահայտությունը իր 1639 թվականի «Անբնական մարտը» ողբերգության մեջ[2]։
Այն բանից հետո, երբ Ստյուարտի վերականգնուման ժամանակ Անգլիայի Չարլզ II-ը թագավորը գահ բարձրացավ 1660 թվականին, նրա ռեգիցիդների ցուցակում նշվեցին այն մարդկանց անունները, որոնք պետք է պատժվեն իր հոր՝ Չարլզ I-ի մահապատիժը կազմակերպելու համար[3]։ Չարլզ II-ի պետական թղթերում ասվում է. «Եթե որևէ անմեղ հոգի գտնվի այս սև ցուցակում, թող չնեղանա ինձնից, այլ մտածի, թե արդյոք ինչ-որ սխալ սկզբունք կամ շահ չի՞ մոլորեցրել նրան քվեարկելու համար»[4]։
Էդվարդ Գիբբոնը Անդրոնիկոսի մասին գրված «Հռոմեական կայսրության անկման պատմությունը» (1776) գրքում գրել է, որ «Նրա հիշողությունը պահվում էր թշնամիների և հակառակորդների սև ցուցակով, որոնք մատնանշել էին նրա վաստակը, հակադրվել նրա մեծությանը կամ վիրավորել նրա դժբախտությունները»[5]։
Պատմություն
խմբագրելԱշխատանք
խմբագրելԱռաջին հրապարակված հղումը աշխատողի սև ցուցակին թվագրվում է 1774 թվականին։ Սա դարձավ զբաղվածության կարևոր խնդիր ամերիկյան հանքարդյունաբերական քաղաքներում, որտեղ սև ցուցակում հայտնվելը կարող է նշանակել գործադուլ հայտարարած աշխատողների ապրուստի միջոցների ամբողջական կորուստ[6]։ Արդյունաբերական հանձնաժողովի 1901 թվականի զեկույցում ասվում էր. «Աշխատողների մտքում կասկած չկար սև ցուցակի համակարգի գոյության մասին, թեև գործնականում անհնար էր դրա ապացույցները ձեռք բերել»։ Այն մեջբերել է մի նորություն, որ 1895 թվականին նախկին երկաթուղու աշխատողը Ատլանտյան և Խաղաղօվկիանոսյան երկաթուղում ինքնասպան է եղել՝ գործադուլից հետո գործազուրկ լինելու պատճառով[7]։
Թեև 1935 թվականի Ազգային աշխատանքային հարաբերությունների մասին օրենքը արգելեց պատժիչ սև ցուցակներն այն աշխատողների նկատմամբ, ովքեր քննադատում էին իրենց գործատուներին, այդ պրակտիկան շարունակվեց ընդհանուր օգտագործման մեջ։ 1947 թվականի Աշխատանքային կառավարման հարաբերությունների մասին ակտը 1947 թվականին փոփոխություններ կատարեց, որոնք պահանջում էին արհմիության առաջնորդներին տալ հավատարմության երդում, որոնք ունեին նույն ազդեցությունը, ինչ Հոլիվուդի սև ցուցակը։ Այդ ժամանակից ի վեր, սև ցուցակում հայնտվելը կատարվում է գաղտնի է կամ ոչ պաշտոնական ձևով, սակայն այն մնում է տարածված[6]։
Հոլիվուդի սև ցուցակ
խմբագրելՀոլիվուդի սև ցուցակը ստեղծվել է House Un-American Activities Committee կողմից 1947 թվականին՝ արգելում էին սցենարիստներին և հոլիվուդյան այլ մասնագետներին, ովքեր ենթադրաբար ունեն կոմունիստական համակրանք աշխատել։ Այն սկսվեց ժամանցի ոլորտի 151 մասնագետների ցուցակով և տևեց մինչև 1960 թվականը, երբ փաստացիորեն հերքվեց այն փաստը, որ սև ցուցակում ընդգրկված մասնագետները երկար տարիներ աշխատել են ենթադրյալ անուններով[8][9]։
Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմը և սև ցուցակի կոմունիստները
խմբագրելԱռնվազն Միջազգային բրիգադների մեկ կամավոր Ջորջ Դրևերը, ով գնաց Իսպանիա՝ կռվելու Ֆրանկո ֆաշիստների դեմ, և որը նաև հայտնի էր Բրիտանական կոմունիստական կուսակցությունում 1930-ականներին ոստիկանությունից տեղեկացրեցին, որ զինվորական կարիերայում կամ աշխատանքի ոլորտում ձախողման պատճառը եղել է իր կամավորությունը և գաղափարները[10]։
Առաջին և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմներ
խմբագրելԱռաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում բրիտանական կառավարությունն ընդունեց «սև ցուցակ»՝ հիմնված 1915 թվականի դեկտեմբերի 23-ի Խորհրդի հրամանի վրա, որն արգելում էր բրիտանական հպատակներին առևտուր անել չեզոք երկրներում որոշակի ընկերությունների և անհատների հետ։ Ցուցակները հրապարակվել են «The London Gazette» ամսագրում[11]։
1940 թվականի ամռանը SS-ը տպագրեց գաղտնի ցուցակ, որը կոչվում էր Sonderfahndungsliste G.B. որպես Նացիստական Գերմանիայի ներխուժման նախապատրաստման մի մասը ծածկագրված Օպերացիա ծովային առյուծ – երբ այս գրքույկը գտնվեց պատերազմից հետո, այն սովորաբար կոչվում էր Սև գիրք և նկարագրվում է որպես սև ցուցակ[12]։
Բժշկություն
խմբագրել1907 թվականին Հարավային Աֆրիկայի Տրանսվաալի բժշկական միությունը սև ցուցակում ներառեց հիվանդներին, եթե նրանք չկարողանային գումարը նախապես վճարել[13]։
2004 Վենեսուելայի հետկանչման հանրաքվե
խմբագրել2004 թվականի Վենեսուելայի հետկանչման հանրաքվեից հետո իշխող կուսակցության պատգամավոր Լուիս Տասկոն իր կայքում հրապարակեց ավելի քան 2,400,000 վենեսուելացիների տվյալների բազա, ովքեր ստորագրել էին նախագահ Ուգո Չավեսին հետ կանչելու մասին խնդրագիրը՝ իրենց քաղացիական նույնականացման քարտի համարների հետ միասին («cédula»)[14][15]: Ցուցակը «պաշտոնական դարձրեց աղանդավորությունը», և Չավեսի դեմ ստորագրած վենեսուելացիները զրկվեցին աշխատանքից, նպաստներից և փաստաթղթերից և հաճախ ենթարկվեցին ոտնձգությունների[16]։ Ցուցակը հրապարակվելուց հետո Չավեսը «Venezolana de Televisión» հեռարձակման ժամանակ խրախուսեց կայքի օգտագործումը՝ «ազգային ինքնության քարտերի ապօրինի օգտագործումը ստուգելու համար»։ Առողջապահության նախարար Ռոջեր Կապելլան հայտարարել է, որ «նրանք, ովքեր ստորագրել են նախագահ Չավեսի դեմ, կհեռացվեն աշխատանքից, քանի որ նրանք ահաբեկչական գործողություն են կատարում»[17]։ Հանրային դժգոհություն եղավ, մասնավորապես Súmate կազմակերպության կողմից, և այն հաղորդագրությունների պատճառով, որոնց պատճաժռով կառավարությունում աշխատող մարդիկ հեռացվել են աշխատանքից, կամ մերժվել են պաշտոնական փաստաթղթեր տրամադրվելուց՝ ցուցակում հայտնվելու պատճառով[18][19]։
Համակարգչային ոլորտ
խմբագրելՀաշվարկների մեջ սև ցուցակը մուտքի վերահսկման համակարգ է, որն արգելում է մուտք գործել օգտվողների, ծրագրերի կամ ցանցային հասցեների որոշակի ցուցակ (կամ սահմանված տիրույթ)։
Հակասություններ
խմբագրել2018 թվականին բժշկական ամսագրի գիշատիչ հրատարակության վերաբերյալմեկնաբանություն[20] հրապարակվեց՝ պնդելով, որ «սպիտակ ցուցակը», «սև ցուցակը», ի թիվս այլ տերմինների, ամրապնդում են առկա ռասայական կողմնակալությունները և պետք է չօգտագործվեն բժշկական գրականության մեջ։ Մեկնաբանությունը հանրության ուշադրությունը գրավեց 2020 թվականի ամռանը ԱՄՆ-ում Ջորջ Ֆլոյդի բողոքի ցույցերից հետո[21] երբ մի սևամորթ տղամարդ մահացել էր Մինեապոլիսի ոստիկանների կողմից կալանվելու ժամանակ՝ բողոքի ցույցեր առաջացնելով ոստիկանության դաժանության դեմ։
Մեկնաբանության մեջ բերվում են «սևի» օգտագործման օրինակներ՝ որոնք հաճախ օգտագործվում են անհարգալից և այլ բացասական կոնտեկստներում, իսկ «սպիտակ»ը՝ վստահելիության և անվտանգության։ Հոդվածում նշվում է նաև «սև ցուցակի» ծագումը որպես արհմիություններում ներգրավված աշխատողներին պախարակելու և պատժելու պիտակ, և որ տերմինի վաղ օգտագործումը համընկնում է Ամերիկայում ստրկություն աճի հետ, բայց չի պնդում իր ստուգաբանությունը, քանի որ ուղղակիորեն վերաբերում է մաշկի գույնին։ Այնուամենայնիվ, հեղինակները քննադատում են «բլեքլիսթինգի» և նմանատիպ բառերի շարունակական օգտագործումը որպես անպատշաճ և վնասակար՝ «սպիտակ» և «սև» բառերի տարածման պատճառով՝ որպես ընդհանուր լեզվով ռասայական խմբերի նկարագրիչներ՝ պնդելով, որ այս տեսակի լեզվի օգտագործումը հանգեցնում է ռասիզմի պահպանմանը։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ «Blacklist definition and meaning». Collins English Dictionary. 2017 թ․ մարտի 7. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 7-ին.
- ↑ Peter Chadlington (2005). The Real McCoy: Understanding Peculiar English. Icon. էջ 43. ISBN 978-1-84046-684-3.
Philip Massinger (1761). Dramatic Works: A new way to pay old debts. The great Duke of Florence. The unnatural combat. The bashful lover. T. Davies. էջ 194. «Might write me down in the black List of those That have nor Fire, nor Spirit of their own» - ↑ Paul McFedries (2008 թ․ օգոստոսի 5). The Complete Idiot's Guide to Weird Word Origins. DK Publishing. էջ 14. ISBN 978-1-101-21718-4.
- ↑ Great Britain. Public Record Office (1968). Calendar of state papers, domestic series, of the reign of Charles II: preserved in the state paper department of Her Majesty's Public Record Office. Longman, Green, Longman & Roberts.
- ↑ Gibbon, Edward; Milman, Henry Hart (2008 թ․ հունիսի 7). Widger, David (ed.). The History of the Decline and Fall of the Roman EmpireTable of Contents with links in the HTML file to the two Project Gutenberg editions (12 volumes) (անգլերեն). Vol. VIII.
- ↑ 6,0 6,1 Robert E. Weir (2013). Workers in America: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. էջեր 71–72. ISBN 978-1-59884-718-5.
- ↑ United States Industrial Commission; Balthasar Henry Meyer; Roswell Cheney McCrea (1901). Report of the Industrial Commission on Transportation, including testimony, review and topical digest of evidence, and special reports on railway legislation. U.S. Government Printing Office.
- ↑ Wilkerson, William (1946 թ․ հուլիսի 29). «A Vote For Joe Stalin». The Hollywood Reporter. էջ 1.
- ↑ Baum, Gary; Daniel Miller (2012 թ․ նոյեմբերի 19). «Blacklist: THR Addresses Role After 65 Years». Hollywood Reporter. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ Gray, Daniel (2013). Homage to Caledonia: Scotland and the Spanish Civil War ([International version] ed.). New York: Luath Press Ltd. pp.68, 267.
- ↑ The Encyclopedia Americana (1920), Blacklist
- ↑ Philip Gooden; Peter Lewis (2014 թ․ սեպտեմբերի 25). The Word at War: World War Two in 100 Phrases. Bloomsbury Publishing. էջ 22. ISBN 978-1-4729-0490-4.
- ↑ Deacon, Harriet; Phillips, Howard; van Heyningen, Elizabeth, eds. (2004). The Cape Doctor in the Nineteenth Century: A Social History (Clio Medica, 74). Editions Rodipi B.V. ISBN 9042010649.
- ↑ «Tascón: Comenzó fotocopiado de planillas de la oposición», El Universal, 2004
- ↑ El Universal, 21 April 2005, Tascón: Alto jefe de Súmate vendió la lista por miles de dólares
- ↑ Carroll, Rory (2013). Comandante : myth and reality in Hugo Chávez's Venezuela. Penguin Press: New York. էջեր 100–104. ISBN 9781594204579.
- ↑ El Universal, 21 March 2004, (es) "Firmar contra Chávez es un acto de terrorismo"
- ↑ Chavez's Blacklist of Venezuelan Opposition Intimidates Voters
- ↑ Malinarich, Nathalie (2006 թ․ նոյեմբերի 27). «Venezuela: A nation divided». BBC News. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 10-ին.
- ↑ Houghton, F., & Houghton, S. (2018). "“Blacklists” and “whitelists”: a salutary warning concerning the prevalence of racist language in discussions of predatory publishing."
- ↑ Taylor, Derrick Bryson (2020 թ․ հուլիսի 10). «George Floyd Protests: A Timeline». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.