Գլենդել (Կալիֆոռնիա)

Գլենդել
Բնակավայր
	Գլենդել
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	ԱՄՆ
Համայնք	Լոս Անջելես շրջան
Քաղաքապետ	Էլեն Ասատրյան
Հիմնադրված է	1884 թ.
Մակերես	79,155776 կմ², 79,211766 կմ²
ԲԾՄ	522 ֆուտ
Բնակչություն	▲196 543 մարդ (ապրիլի 1, 2020)
Հեռախոսային կոդ	818
Պաշտոնական կայք	glendaleca.gov(անգլ.)
	Գլենդել (Կալիֆոռնիա) (ԱՄՆ)
	Գլենդել (Կալիֆոռնիա) (ԱՄՆ)
	Գլենդել Վիքիպահեստում

Գլենդել (անգլ.՝ Glendale, արմտ. հայ.՝ Կլէնտէյլ), հայաշատ քաղաք Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, Կալիֆոռնիա նահանգի Լոս Անջելեսի շրջանում։ Մոտ 80.000 հայեր են ապրում Գլենդելում, որտեղ գործում են հայկական վարժարաններ, եկեղեցիներ և ակումբներ։ Թեև առաջին հայերը Գլենդել փոխադրվել են 1920-ական թվականներին, սակայն 1970-ականներին նրանց թիվը ստվարացավ։ ԱՄՆ-ի 2020 թվականի մարդահամարի տվյալներով բնակչության թիվը կազմում է 196․543, որի մոտ 40 տոկոսը հայեր են։ Գլենդելը քույր քաղաք է Հայաստանի Կապան, Գյումրի, Արցախի Մարտունի քաղաքների հետ։

Պատմություն

Գլենդելի տարածքում պատմականորեն բնակվել է թոնգվա բնիկ ժողովուրդը։

1798 թվականին իսպանական բանակի եֆրեյտոր Խոսե Մարիա Վերդուգոն Կալիֆոռնիաների նահանգապետից ստացել է Ռանչո Սան Ռաֆայել անունով հողաբաժինը, որտեղ ինքն ու իր ընտանիքն արդեն 1784 թվականից զբաղվում էին անասնապահությամբ և երկրագործությամբ։ 1860 թվականին նրա Վերդուգոյի՝ Տեոդորո Վերդուգոն, կառուցել է Կատալինա Վերդուգո ադոբեն, որը Գլենդելի ամենահին կառույցն է և այժմ թանգարան է։ Ամերիկա-մեքսիկական պատերազմի ժամանակ այստեղ են ժողովվել Կալիֆոռնիայի մեքսիկացի առաջնորդները և որոշել հանձնվել ամերիկացի փոխգնդապետ Ջոն Ֆրեմոնտին։ Վերդուգոյի ժառանգները հողաբաժինը հատվածաբար վաճառել են կամ կորցրել սնանկացման հետևանքով․ այս հատվածներից որոշները այժմ մաս են կազմում Լոս Անջելեսի Էթուոթեր Վիլեջ, Իգըլ Ռոք և Հայլենդ Փարկ թաղամասերի։

1884 թվականին տեղի բնակիչները Գլենդել քաղաքն են հիմնադրել այսօրվա Գլենդելի կենտրոնի տեղում։ Երեք տարի անց քաղաքից հարավ-արևմուտք հիմնադրվել է Թրոպիկո բնակավայրը, որը միացվել է Գլենդելին 1918 թվականին։ Գլենդելի զարգացումը նպաստել է գործարար Լեսլի Բրենդի գործունեությունը, որի շնորհիվ Գլենդելում սկսել է գործել տրամվայ։ Նրա անունով է կոչվում Գլենդելի գլխավոր պողոտաներից մեկը։

Գլենդելի բնակչության թիվն հնգապատկել է 1920-ական թվականներին, հասնելով 62․736 մարդու 1930 թվականին։ 1923 թվականին Գլենդելում կառուցվել է օդանավակայան, որը կոչվել է «Գրենդ Սենտրալ» օդանավակայան և գործել մինչև 1959 թվականը (տերմինալը դեռևս կանգուն է)։

Մինչև 1960-ականների վերջերը Գլենդելը եղել է այսպես կոչված «մայրամուտի քաղաք», որտեղից ոչ սպիտակամորթ մարդիկ պարտավոր էին հեռանալ ամեն օր որոշ ժամին, հակառակ դեպքում՝ կձերբակալվեին և կարող էին ենթարկվել բռնթության։

Աշխարհագրություն

Գլենդելը գտնվում է Սան Ֆեռնանդոյի հովտի հարավարևելյան կողմում, Սան Գաբրիել և Վերդուգո լեռների ստորոտում։ Հյուսիսից սահմանակցում է Լա Քանյադա Ֆլինթրիջ, Լա Քրեսենտա և Թահանգա համայնքներին, հարավից՝ Էթուոթեր Վիլեջ և Գլեսել Փարկ համայնքներին, արևելքից՝ Փասադենա քաղաքին և Իգըլ Ռոք համայնքին, արևմուտքից՝ Գրիֆիթ Փարկին և Բըրբանք քաղաքին։

Կլիմա

Գլենդելն ունի Միջերկրածովյան կլիմա։ Ամառները շոք են, ձմեռները՝ մեղմ։ Տարեկան միջին տեղումների գումարը մոտ 33 սմ է, անձրև տեղում է հիմնականում նոյեմբերից մինչև ապրիլ ամիսներին։ Տաք կլիմայի պատճառով ձյուն հազվադեպ է տեղում լեռներում։

Ազգություններ

2010 թվականի^[2] տվյալների համաձայն Գլենդելում ապրում է շուրջ 191719 բնակիչ։ Բնակչության խտությունը կազմում է 2421 կմ² տարածքում։ Ռասսայական կազմը հետևյալն է՝ 71,1 % սպիտակամորթներ, 16,4 % ասիացիներ, 1,3 % աֆրոամերիկացիներ, 0,3 % հնդիկներ, 0,1 % — Խաղաղ օվկիանոսի կղզիների հիմնական բնակիչներ, 6,3 % այլ ազգերի ներկայացուցիչներ։ Բնակչության 34,1 % կազմում են հայերը, իսկ 17,4 % լատինոամերիկացիներն են։

Տնտեսություն

1964 թվականից Գլենդելում տեղակայվել է «International Karate Association» միջազգային շտաբի շենքը։

2003 թվականից Գլենդելում տեղակայվել է «Ճանապարհ դեպի երջանկություն» միջազգային ֆոնդի շենքը։ Գլենդելը հայտնի է նաև որպես առաջին քաղաքը, որտեղ 1945 թվականին առաջին անգամ բացվեց աշխարհում առաջին «Baskin Robbins»^[3] պաղպաղակա-սրճարանը։ Գլենդելում է տեղակայված նաև «Disney Television Animation» շտաբի շենքը։

Հայերը Գլենդելում

Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ հայ կաթոլիկ եկեղեցին Գլենդելում (2001)

Հայերը Գլենդելում բնակվում են 1920 թվականից, սակայն ներգաղթի աճն սկսվել է 1970-ական թվականներից։ Հայերն այստեղ լավ ինտեգրված են. նրանք այստեղ հիմնել են հայկական դպրոցներ, կուլտուր- մշակութային կրթօջախներ, հիմնարկ- ձեռնարկություններ։ Հայ բնակիչների թվի ցուցանիշներով Գլենդելն առաջինն է ԱՄՆ-ում, և այդ ցուցանիշներն աճել են վերջին երկու տասնամյակներում։ Գլենդելում է գտնվում ամենամեծ հայ համայնքը։ Համաձայն 2010 թ. ԱՄՆ բնակչության մարդահամարի, Գլենդելում բնակվում էր շուրջ 65,343 հայ^[4], որը կազմում է ընդհանուր բնակչության 34,1% -ը, մինչդեռ 1990 թվականին եղել է 31 402 հայ^[5]։ Հայկական System of a Down ռոք-խմբի շատ անդամներ իրենց կարիերան սկսել են Գլենդելում^[6]։ Շատ դպրոցների հետ այստեղ է գտնվում նաև Չամլյանի հայկական դպրոցը։ Գլենդելի բնակչության 34.1% հայեր են

Հիշատակի պուրակ

1906 թվականից Գլենդելում գործում է «Ֆորեստ լաուն» գերեզմանոցը, որտեղ թաղված են Ամերիկայի բազմաթիվ անվանի «աստղեր»։ Գերեզմանոցում կան ավելի քան 250 հազար հուղարկավորվածներ։

Կլիմա

Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Գլենդել
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	տարին
միջին առավելագույնը (°C)	33,9	33,3	22,0	40,6	38,9	43,3	43,3	41,7	43,3	42,2	36,7	33,9	43,3
միջին ջերմաստիճանը (°C)	13,5	14,5	15,0	17,0	19,0	21,5	24,0	25,0	24,0	20,5	16,0	13,5	18,6
միջին նվազագույնը (°C)	7,0	8,0	8,0	10,0	12,0	14,0	16,0	17,0	16,0	13,0	9,0	7,0	11,4
տեղումների քանակը (մմ)	113,8	127,0	111,3	31,0	11,4	5,3	1,3	5,3	12,2	16,5	38,1	62,5	535,7

Հյուսիսափայլ, ամիսը ժամ, 2001—2011^[7]
Ամիս	Հունվար	Փետրվար	Մարտ	Ապրիլ	Մայիս	Հունիս	Հուլիս	Օգոստոս	Սեպտեմբեր	Հոկտեմբեր	Նոյեմեմբեր	Դեկտեմբեր	Տարի
Հյուսիսափայլ, ժամ	37	65	142	213	274	299	323	242	171	89	33	14	1902