Գորդոն Օլպորտ

Գորդոն Օլպորտ; անգլ.՝ Gordon Willard Allport
Ծնվել է	նոյեմբերի 11, 1897[…]; Մոնտեզումա, Փարկ շրջան, Ինդիանա, ԱՄՆ
Մահացել է	հոկտեմբերի 9, 1967[…] (69 տարեկան); Քեմբրիջ, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Մասնագիտություն	գիտաշխատող
Հաստատություն(ներ)	Հարվարդի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	հոգեբանություն
Պաշտոն(ներ)	Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիայի նախագահ
Անդամակցություն	Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիա
Ալմա մատեր	Հարվարդի համալսարան և Glenville High School?
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն
Գիտական ղեկավար	Herbert Langfeld?
Եղել է գիտական ղեկավար	Hans-Lukas Teuber?, Jacob W Getzels? և Ջերոմ Բրուներ
Պարգևներ	ԱՄՆ հոգեբանական միության մրցանակ հոգեբանության ոլորտում ունեցած նշանակալի գիտական ներդրման համար Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ Կուրտ Լևինի մրցանակ և Honorary Fellow of the British Psychological Society?
	Gordon Allport Վիքիպահեստում

Գորդոն Օլպորտ (անգլ.՝ Gordon Willard Allport, նոյեմբերի 11, 1897(1897-11-11)^[1]^[2]^[3]^[…], Մոնտեզումա, Փարկ շրջան, Ինդիանա, ԱՄՆ - հոկտեմբերի 9, 1967(1967-10-09)^[1]^[2]^[3]^[…], Քեմբրիջ, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ), համարվում է հումանիստական հոգեբանության հիմնադիրներից մեկը, որը նա հակադրում էր հոգեվերլուծությանը և բիհեյվիորիզմին։ Օլպորտը անհիմն էր համարում հիվանդ մարդկանց շրջանում հայտնաբերված փաստերի տարածումն առողջ մարդկանց վրա։ Նա անհրաժեշտ էր համարում ոչ միայն հավաքագրել ու նկարագրել դիտարկվող փաստերը, այլև, ինչպես բիհեյվիորիզմի մեջ, բացատրել դրանք։

Օլպորտի տեսության կարևորագույն գաղափարներից էր, որ մարդ իրենից ներկայացնում է բաց և ինքնազարգացող համակարգ։ Նա ելնում էր այն դրույթից, որ մարդ նախ և առաջ սոցիալական էակ է և չի կարող զարգանալ առանց շրջապատող մարդկանց հետ շփվելու։ Պնդելով, որ անձը բաց համակարգ է՝ Օլպորտն ընդգծում էր շրջապատող միջավայրի դերը նրա զարգացման գործընթացում։ Անձի և հասարակության այդ շփումն իրենից չի ներկայացնում միջավայրի հետ հավասարակշռությունը պահպանելու ցանկություն, այլ հանդիսանում է փոխազդեցություն, փոխհաղորդակցում։ Այսպիսով, Օլպորտը դեմ էր այն ժամանակ ընդունված գաղափարին, որ զարգացումը մարդու ադապտացիան է շրջապատող միջավայրին՝ ապացուցելով, որ մարդու զարգացման հիմքում ընկած է այդ հավասարակշռությունը խախտելու պահանջմունքը, ինչպես նաև կատարելագործվելու ու զարգանալու պահանջմունքը։

Օլպորտը առաջիններից էր, ով խոսեց յուրաքանչյուր մարդու յուրահատկության մասին։ Մարդը յուրահատուկ է, որովհետև հանդիսանում է որակների ու պահանջմունքների ինքնապիտ համադրության կրողը, որոնց գիտնականը համարում էր «traite»-գիծ։ Այդ գծերը նա ստորաբաժանում էր հիմնականների և գործիքայինների (ինստրումենտալների)։ Հիմնական գծերը բնածին են, դրանք ուղղորդում են վարքը, իսկ ինստրումենտալները ձևավորում են վարքը և ձևավորվում են կյանքի ընթացքում։ Այդ գծերի համալիրն անձի առանցքն է, որը նրան յուրահատկություն է հաղորդում։ Հասարակությունը նպաստում է որոշ որակների զարգացմանը և խոչընդոտում մյուս որակների ձևավորմանը։ Օլպորտը զարգացնում էր այն դրույթը, որ մարդու բոլոր որակներն ինքնավար են։ Երեխայի այդ գծերը դեռևս ինքնավար չեն և միայն մեծահասակի դեպքում են դրանք ինքնավարություն և անկախություն ձեռք բերում՝ կենսաբանական պահանջմունքներից ու հասարակության ճնշումներից։ Ինքնավարությունը ձևավորված անձի կարևորագույն բնութագրումն է։ Այն հնարավորություն է տալիս հասարակության առջև բաց լինելով պահպանել սեփական անհատականությունը։ Այս կերպ Օլպորտը լուծում է հումանիստական հոգեբանության կարևորագույն խնդիրներից մեկը. այն է՝ նույնականացում-օտարացում հիմնախնդիրը։

Օլպորտը ձևավորեց մարդու հոգեկանի համակարգային հետազոտման սեփական մեթոդները։ Նա ելնում էր այն գաղափարից, որ որոշ գծեր առկա են յուրաքանչյուրի մեջ, տարբերությունը դրանց զարգացվածության մակարդակի, ինքնավարության աստիճանի և անձի կառուցվածքում զբաղեցրած տեղն է։ Հիմնվելով այս դրույթին՝ Օլպորտը ստեղծում է սեփական բազմագործոնային հարցարանները, որոնց միջոցով հետազոտվում են մարդու անձնային գծերի զարգացման օրինաչափությունները։ Ամենահայտնի հարցարաններից է Մինեսոտայի համալսարանի հարցարանը (MMPI), որն այժմ կիրառվում է ոչ միայն անձի կառուցվածքի հետազոտման համար, այլև մասնագիտական պիտանելիության և համատեղության ուսումնասիրման համար։ Այսպիսով, Օլպորտը ձևակերպեց անձի հոգեբանության հումանիստական դպրոցի նոր ուղղության հիմնական դրույթները^[8]։

Գ․ Օլպորտի դիսպոզիցիոն տեսություն

Դիսպոզիցիոն ուղղության առաջատար ներկայացուցիչներից մեկը Գորդոն Օլպորտն է։ Գ. Օլպորտի մեկնաբանության մեջ անհատականության դիսպոզիցիոն տեսությունը մարդու վարքի ուսումնասիրության հումանիտար և անհատական մոտեցումների սիմբիոզ է։ Սա դրսևորվում է հիմնականում նրա աճի ներուժի նույնականացման, ինչպես նաև որոշակի անձի պահվածքը հասկանալու և կանխատեսելու ցանկության մեջ։ Գ. Օլպորտը լայն մեկնաբանություն է տալիս դիսպոզիցիային ՝ համարելով այն որպես «նյարդահոգեբանական պատրաստվածության վիճակ, որը առաջացել է անցյալի փորձից և ուղղորդող կամ դինամիկ ազդեցություն ունենալով անհատի արձագանքներից բոլոր այն առարկաների և իրավիճակների հետ, որոնց հետ նա կապված է» : Անհատականության դիսպոզիցիան անընդհատ, դինամիկ զարգանում է։ Օլպորտը անհատականության դիսպոզիցիան տեսնում է որպես կազմակերպված և ինքնակարգավորվող ամբողջություն։ Ի հակադրություն սովորելու տեսության, որտեղ նրանք գործում են դիսկրետ միավորներով և հոգեվերլուծությունից, որտեղ անհատականությունը բաժանված է կոնֆլիկտային մասերի։ Օլպորտի տեսակետից, մարդը ենթակա է ինչպես հոգեբանական, այնպես էլ կենսաբանական ազդեցությունների։ Օլպորտը բնութագրեց բնածին ֆիզիկական տվյալները, խելքը և խառնվածքը որպես «հումքի երեք հիմնական տեսակները, որոնցից ձևավորվում է անձը»։ Նա համաձայնեց, որ խառնվածքը անձի բնածին կենսաբանական հիմքն է։ Ներկայացնելով գենետիկ տրվածության մեկ կողմը ՝ խառնվածքը սահմանափակում է անձի զարգացումը։ Ներկայացնելով գենետիկ տրվածության մեկ կողմը ՝ խառնվածքը սահմանափակում է անձի զարգացումը։ Անձամբ Օլպորտը կարևոր համարեց ինչպես ժառանգականությունը, այնպես էլ շրջակա միջավայրը։ Նա հավատում էր, որ ոչ մի անձի հատկություն զերծ չէ ժառանգական ազդեցություններից, բայց փորձը նույնպես ազդում է ամեն ինչի վրա։ Օլպորտը անհատականության դիսպոզիցիոն տեսությունը տեսնում է որպես կազմակերպված և ինքնակարգավորվող ամբողջություն:Օլորտպորտի անհատականության տեսության հիմնական բաղադրիչը խթանի և արձագանքման համարժեքությունն է, որը համատեղվում և միջնորդվում է հատկանիշով^[9]։

Ըստ Օլպորտի գոյություն ունեն․

Անհատական հատկություններ. Հատկություններ, որոնք ունեն մեկ անձ։
Ընդհանուր հատկություններ. Հատկություններ, որոնք շատ մարդիկ ունեն նույն մշակույթի շրջանակներում։

Օլպորտը նշում է, որ անհատական հատկությունները արտաքին խթանների ակնկալիքով չեն մնում։ Մարդիկ ակտիվորեն փնտրում են իրավիճակներ, որոնք ցույց են տալիս իրենց բնութագրերը։

Անհատականության դիսպոզիցիոն տեսության հատկություներ

1. Անհատականությունը անվանական չէ ։ Յուրաքանչյուր անձ իր մեջ ունի այդ «գործողության ընդհանրացված ձգտումները»։ Անհատական հատկություններ են ՝ «ագրեսիվությունը», «հեզությունը», «անկեղծությունը», «անազնվությունը», «ներխուժումը» և «արտագաղթը»։ Այստեղ շեշտը դնում է այն փաստի վրա, որ այդ անձնական բնութագրերը իրական են. Դրանք իսկապես գոյություն ունեն մարդկանց մեջ և պարզապես տեսական կեղծիք չեն^[10]։

2. Անհատական հատկությունը ավելի ընդհանրացված որակ է: Անհատականության հատկությունները որոշում են մեր վարքի համեմատաբար կայուն և ընդհանուր առանձնահատկությունները։ Սովորությունները, կայուն լինելը, պատկանում են ավելի հատուկ հակումներին, և, հետևաբար, դրանք ավելի քիչ ընդհանրացված են ինչպես իրավիճակների հետ կապված, որոնք նրանց «գործադրում են» գործողությունների, այնպես էլ նրանց կողմից առաջացած վարքային ռեակցիաների հետ կապված։ Օրինակ ՝ երեխան կարող է օրվա ընթացքում երկու անգամ խոզանակել ատամները և շարունակել դա անել, քանի որ ծնողները նրան քաջալերում են դա անել։ Սա սովորություն է։ Այնուամենայնիվ, ժամանակի ընթացքում երեխան կարող է սովորել նաև մազերը սանրել, լվանալ և արդուկել հագուստը։ Այս բոլոր սովորությունները, որոնք միավորված են միասին, կարող են ձևավորել այնպիսի հատկություն, ինչպիսին է կոկիկությունը։

3. Անհատական հատկությունը վարքի շարժիչ կամ գոնե որոշիչ տարր է: Առանձնահատկությունները չեն քնում արտաքին խթանների ակնկալիքով, որոնք կարող են արթնացնել դրանք։ Փոխարենը, նրանք մարդկանց դրդում են այնպիսի վարքի, որի մեջ առավելագույնս դրսևորվում են այդ անհատական հատկությունները։

4. Անհատական հատկությունը համեմատաբար անկախ է մյուս հատկություններից: Մի առանձնահատկություն մյուսից առանձնացնելու սուր սահման չկա։ Փոխարենը, մարդը համընկնող հատկությունների մի շարք է, միմյանցից համեմատաբար անկախ։

5. Անհատական հատկությունը հոմանիշ չէ բարոյական կամ սոցիալական գնահատականին: Չնայած այն հանգամանքին, որ շատ հատկություններ (օրինակ ՝ անկեղծությունը, հավատարմությունը, ագահությունը) ենթարկվում են սովորական սոցիալական գնահատման, դրանք, այնուամենայնիվ, ներկայացնում են անհատի իրական հատկանիշները։

6. Անհատական առանձնահատկությունը կարելի է դիտարկել կամ այն մարդու համատեքստում, որի մեջ այն գտնվում է, կամ հասարակության մեջ նրա տարածվածությամբ։

7. Այն փաստը, որ գործողությունները կամ նույնիսկ սովորությունները չեն համապատասխանում անձի հատկությանը, վկայում է այս հատկության բացակայության մասին^[10]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ CONOR.Sl
↑ ^5,0 ^5,1 Mathematics Genealogy Project — 1997.
↑ https://www.apa.org/about/awards/scientific-contributions?tab=3
↑ https://www.spssi.org/index.cfm?fuseaction=page.viewpage&pageid=1144
↑ Հոգեբանություն (դեմքեր, փաստեր)։ Ուսումնամեթոդական ձեռնարկ/ Կազմ. Ս.Վ. Հովհաննիսյան, Հ.Ռ. Հովհաննիսյան, Է.Վ. Ասրիյան, խմբ. Հ.Մ. Ավանեսյան - Եր.: ԵՊՀ հրատ., 2010 թ. - 141-142 էջ։
↑ Мельник, С.Н., (2004). Психология личности Учебное пособие. Владивосток: ТИДОТ ДВГУ. էջեր 96–102.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
↑ ^10,0 ^10,1 «Диспозиционная теория личности Гордона Олпорта». students-library.com. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 1-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գորդոն Օլպորտ» հոդվածին։

[_e8ad5745fc5160e8-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_8a71c286cbbfae30-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica

[_99f801fbfdc87950-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_91627c91cd6e1d29-4] CONOR.Sl

[_a2e12382d9ec81f8-5] 5,0 ^5,1 Mathematics Genealogy Project — 1997.

[_089ff641f9896e2f-6] ttps://www.apa.org/about/awards/scientific-contributions?tab=3

[_af4d20ea50731623-7] ttps://www.spssi.org/index.cfm?fuseaction=page.viewpage&pageid=1144

[8] Հոգեբանություն (դեմքեր, փաստեր)։ Ուսումնամեթոդական ձեռնարկ/ Կազմ. Ս.Վ. Հովհաննիսյան, Հ.Ռ. Հովհաննիսյան, Է.Վ. Ասրիյան, խմբ. Հ.Մ. Ավանեսյան - Եր.: ԵՊՀ հրատ., 2010 թ. - 141-142 էջ։

[9] Мельник, С.Н., (2004). Психология личности Учебное пособие. Владивосток: ТИДОТ ДВГУ. էջեր 96–102.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)

[:0-10] 10,0 ^10,1 «Диспозиционная теория личности Гордона Олпорта». students-library.com. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 1-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Գորդոն Օլպորտ անգլ.՝ Gordon Willard Allport

Ծնվել է	նոյեմբերի 11, 1897(1897-11-11)^[1]^[2]^[3]^[…] Մոնտեզումա, Փարկ շրջան, Ինդիանա, ԱՄՆ
Մահացել է	հոկտեմբերի 9, 1967(1967-10-09)^[1]^[2]^[3]^[…] (69 տարեկան) Քեմբրիջ, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Մասնագիտություն	գիտաշխատող
Հաստատություն(ներ)	Հարվարդի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	հոգեբանություն
Պաշտոն(ներ)	Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիայի նախագահ
Անդամակցություն	Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիա
Ալմա մատեր	Հարվարդի համալսարան և Glenville High School?
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն^[1]^[4]
Գիտական ղեկավար	Herbert Langfeld?^[5]
Եղել է գիտական ղեկավար	Hans-Lukas Teuber?, Jacob W Getzels?^[5] և Ջերոմ Բրուներ
Պարգևներ	ԱՄՆ հոգեբանական միության մրցանակ հոգեբանության ոլորտում ունեցած նշանակալի գիտական ներդրման համար ^[6] Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ Կուրտ Լևինի մրցանակ ^[7] և Honorary Fellow of the British Psychological Society?
Gordon Allport Վիքիպահեստում