Դեղաբանություն
Դեղաբանություն, գիտություն, որն ուսումնասիրում է մարդու և կենդանիների օրգանիզմների վրա դեղանյութերի և կենսաբանորեն ակտիվ այլ նյութերի ազդեցությունը։ Այդ նպատակով օգտվում են հետազոտման տարբեր մեթոդներից (ֆիզիոլոգիական, կենսաքիմիական, հյուսվածաբանական, և այլն)։ Մարդու օրգանիզմի վրա դեղանյութերի ազդեցության վերաբերյալ տեղեկությունները, որոնք ստացվում են բուժիչ նպատակով դրանց օգտագործման արդյունքում, կազմում են դեղաբանության հատուկ բաժին՝ կլինիկական դեղաբանություն։ Դեղաբանությունը սերտորեն կապված է դեղանյութերի մասին տարբեր, առաջին հերթին՝ դեղագործական, պրոֆիլի գիտությունների (օրինակ՝ դեղագործական քիմիայի) և դեղագիտության (գիտություն բուսական և կենդանական, ծագման դեղանյութային հումքի մասին), ինչպես նաև թունաբանության հետ։
Զարգացման պատմություն
խմբագրել
Ամենահին աղբյուրը, որը պարունակում է դեղանյութերի մասին տեղեկություններ Սուշրուտա Սամհիտան է, որը հնդկական այուվերդյան տրակտատ է, որի հեղինակը Սուշրուտան է։ Այն թվագրվում է մ. թ. ա. 6-րդ դարին։
Շատ շումերական սեպագիր կավե տախտակներ բժշկական դեղատոմսեր է պարունակում[1]։
Հին հույն Դիոկլես Կարիստացին (մ. թ. ա. 4-րդ դար) առաջիններից էր, ով ուսումնասիրեց բույսերի բուժական հատկությունները։ Նա այդ թեմայով գրել է մի շարք աշխատություններ[2]։
Հայաստան
խմբագրելԴեղագործության զարգացումը Հայաստանում կապվում է Գրիգոր Մեդնիկյանի անվան հետո, ով 1922 թվականին նախաձեռնեց ԵՊՀ բժշկական ֆակուլտետտում դեղաբանության ամբիոնի ստեղծումը։ 1965 թվականին ամբիոնին կից բացվել է սիրտանոթային համակարգի դեղաբանության պրոբլեմային լաբորատորիա։ 1968 թվականին համանուն լաբորատորիա է ստեղծվել Լ. Հովհաննիսյանի անվան սրտաբանության ինստիտուտում։ Դեղաբանության զարգացմանը նպաստել է նաև 1963 թվականին Ս. Դովլաթյանի նախաձեռնությամբ կազմակերպված փորձարարական, թերապիայի և օրգանական սինթեզի լաբորատորիան։
Սկզբնական շրջանում ուսումնասիրվել են հանքային ջրերի ազդեցության մեխանիզմները ստամոքսաղիքային համակարգի շարժողական ֆունկցիաների վրա (Գ. Մեդնիկյան, Ս Միրզոյան)։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի և հետպատերազմյան տարիներին, մի շարք դեղանյութերի փոխարինողների ստացման անհրաժեշտությունից ելնելով, դեղաբանության ամբիոնը Բուսաբանության ինստիտուտի հետ համատեղ ուսումնասիրել է հանրապետության բուսական, պաշարները և հայտնաբերել ավելի քան 65 ալկալոիդակիր բույսեր։ Փորձարարական, հետազոտություններով բացահայտվել են բուսական ծագման հակաբիոտիկներ, շնչառության և արյան շրջանառության խթանիչներ, արյան ճնշումն իջեցնող, միզամուղ, արյունահոսությունը դադարեցնող դեղանյութեր։ ԵՊԲՀ դեղաբանության ամբիոնը ԵՊՀ-ի և Կենսաքիմիայի ինստիտուտի հետ մշակել է նյութի կառուցվածքի կապը նրա դեղաբանական, ազդեցության հետ։ Հետազոտվել են ստամոքսաղիքային համակարգի ֆունկցիաների վրա գանգլերոնի և քվատերոնի ազդեցության առանձնահատկությունները։ Կարևոր են նաև հակախոցային նոր դեղանյութերի որոնման և դրանցից առավել ակտիվ պատրաստուկների ազդեցության մեխանիզմների ուսումնասիրությունները։ Աշխատանքներ են կատարվել ուղեղային արյան շրջանառության վրա գամմաամինակարագաթթվի (ԳԱԿԹ) ներգործության մեխանիզմների ուսումնասիրման վերաբերյալ (Վ. Հակոբյան)։
Նյարդաքիմիական տեսությունը հետագայում զարգացել է Վ. Հակոբյանի և ԵՊԲՀ դեղաբանության ամբիոնում կատարված աշխատանքներով։ Շարժողական ակտիվության սահմանափակման պայմաններում ուղեղային հեմոդինամիկայի կարգավորման գործընթացներում ԳԱԿԹ-համակարգի ազդեցության ուսումնասիրումն ընդգրկում է տեսական և գործնական մեծ հետաքրքրություն ներկայացնող մի շարք հետազոտություններ, որոնք բացահայտում են ուղեղային արյան շրջանառության խանգարումների առաջացման և վերջիններիս համուղղման նուրբ մեխանիզմները։
Է. Գաբրիելյանի ղեկավարած գիտահետազոտական խումբն ուսումնասիրում է անոթարյուն համակարգի ֆունկցիոնալ հավասարակշռության խանգարումները զանազան արտակարգ (քրոնիկական բազմաբաղադրատարր գերհույզ) և որոշ ախտաբանական վիճակներում (պարբերական հիվանդություն, անոթային հիվանդություններ), ինչպես նաև բացահայտված խանգարումների հնարավոր դեղորայքային բուժումը, այդ թվում՝ ժողովրդական բժշկության մեջ ավանդաբար օգտագործվող դեղաբույսերից ստացվող բուսական պատրաստուկների օգնությամբ։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ John K. Borchardt (2002). «The Beginnings of Drug Therapy: Ancient Mesopotamian Medicine». Drug News & Perspectives. 15 (3): 187–192. doi:10.1358/dnp.2002.15.3.840015. ISSN 0214-0934. PMID 12677263.
- ↑ Edward Kremers, Glenn Sonnedecker (1986). "Kremers and Urdang's History of pharmacy". Amer. Inst. History of Pharmacy. p.17. ISBN 0931292174
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է Հանրամատչելի բժշկական հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 336)։
|