Իլյա Մուրոմեց
Իլյա Մուրոմեց (ռուս.՝ Илья Муромец, բիլինայի հերոսի ամբողջական անունը՝ Իլյա Իվանովիչ Մուրոմեց, ինչպես նաև հանդիպում են այլ տարբերակներ՝ Իլյա Մորովլին, Մուրովլենին, Մուրովեց, Մուրոմլյան[1], Իլյա-զմեեբորեց[2]), հին ռուսական բիլինաների հերոսներից մեկը, դյուցազուն, ով իրականացնում է հերոս-մարտիկի ընդհանուր ժողովրդական կերպարը։
| Իլյա Մուրոմեց | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | դյուցազն |
| Դիցաբանություն | Սլավոնական դիցաբանություն |
| Սեռ | արական |
 Ilya Muromets Վիքիպահեստում | |
Ըստ լեգենդի՝ նա գյուղացու որդին էր[3] և պաշտպանում էր իր երկիրը թշնամիներից, իսկ այդ ուժը ստանում էր կախարդներից, պայքարում էր Սոլովեյ Ռազբոյնիկի , հրեշակուռքի, ջհուդների, թաթարներ դեմ և, վերջապես, քարանում է[4]։ Գրավոր աղբյուրներում առաջին անգամ հանդիպում է XVI դարում Ֆիլոն Կմիտա Չերնոբիլսկու մոտ որպես Իլյա Մուրավլենին, Էրիխ Լյասոտայի մոտ՝ Կիևի Սոֆիայի տաճարի արարիչ Իլյա Մուրովլին[5], XVII դարի որոշ բիլինաներում՝ որպես Իլյա Մուրովիչ կամ Իլյա Մուրովեց[6][7]։ Որոշ հետազոտողների կողմից նույնացվում է սուրբ Իլյա Պեչերսկի Չեբոտկայի հետ, որի մասունքները հանգչում են Կիև-Պեչորյան մայրավանքում։
Բիլինայի սյուժեներ, որոնց գլխավոր հերոսը Իլյա Մուրոմեցն է
խմբագրելՀամարվում է, որ Իլյա Մուրոմեցի մասին առաջին անգամ հիշատակվել է 1574 թվականին Օրշանի ավագ Ֆիլոն Չերնոբիլսկու նամակում, որտեղ նա գրել է բիլինայի դյուցազուն Իլյա Մուրովլենի մասին որպես Ռուսիայի պաշտպան[8]։
Իլյա Մուրոմեցը հանդիպում է Կիևյան ցիկլում որպես՝ Իլյա Մուրոմեց և Սոլովեյ Ռազբոյնիկ, Իլյա Մուրոմեց և Իդոլիշչե Պոգանով, Իլյա Մուրոմեցի վեճը իշխան Վլադիմիրի հետ, Իլյա Մուրոմեցի պայքարը Ժիդովինի հետ։ «Սվյատոգորը և Իլյա Մուրոմեցը» բիլինայում պատմվում է, թե ինչպես էր Իլյա Մուրոմեցը սովորում Սվյատոգորի մոտ և մահանալով, Սվյատոգորը փչում է նրա վրա դյուցազնի ոգին և տալիս իր թուր-կայծակին, այդ ամենից հետո Իլյայի ուժերը ավելանում են։
Ըստ բանասեր Սերգեյ Ազբելևի, ով գրի է առել ավելի քան 53 բիլինայի սյուժեներ, Իլյա Մուրոմեցը հանդիսանում է դրանցից 15-ի գլխավոր հերոսը (№ 1-15-ը ըստ Ազբելևի կազմած ուղեցույցի[9]):
- Իլյա Մուրոմեցի ուժի ստացումը (Իլյա Մուրոմեցի ապաքինումը)[10]
- Իլլյա Մուրոմեց և Սվյատոգոր
- Իլյա Մուրոմեց և Սոլովեյ Ռազբոյնիկ[11]
- Իլյա Մուրոմեց և Իդոլիշչե
- Իլյա Մուրոմեցի վեճը իշխան Վլադիմիրի հետ
- Իլյա Մուրոմեց և կաբացկիյ մերկեր (հազվադեպ հանդիպում է որպես առանձին սյուժե, որը կցվում է իշխան Վլադիմիրի վեճի սյուժեի հետ)
- Իլյա Մուրոմեցը Սոկոլ-նավի վրա
- Իլյա Մուրոմեցը և ավազակները
- Իլյա Մուրոմեցի երեք ուղևորությունները
- Իլյա Մուրոմեցը և Բատիյ արքան
- Իլյա Մուրոմեցը և Ժուդովինը
- Իլյա Մուրոմեցը և Տուգարինը (Իլյա Մուրոմեցի կնոջ մասին)
- Իլյա Մուրոմեցը և Սոկոլնիկը
- Իլյա Մուրոմեցը, Երմակը և Կալին արքան
- Դյուցազունների վախճանը
- Իլյա Մուրոմեցը և Կալին արքան
- Դոբրինյա Նիկիտիչի մենամարտը Իլյա Մուրոմեցի հետ
- Իլյա Մուրոմեցը և Ալյոշա Պոլովիչը
Սյուժեի առանձին տարբերակների թիվը, որը արձանագրվել է տարբեր բանասերների կողմից, անցնում է տասնյակները և գերազանցում է հարյուրը (№ 3, 9, 10), հիմնականում դրանք եղել են 12-ից մինչև 45 և ավելի։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Каллаш: ВПИМ, 1889, էջ 204
- ↑ «Жид, Жидовин». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հրեական հանրագիտարան: In 86 Volumes (82 Volumes and 4 Additional Volumes). St. Petersburg. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Илья Муромец Արխիվացված 2018-08-06 Wayback Machine // БРЭ
- ↑ Богатыри // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 4 т. — СПб., 1907—1909.
- ↑ «Щоденник Еріха Лясоти із Стеблева(ուկր.) // Запорозька старовина. — Київ-Запоріжжя: НДІ козацтва Запорізьке відділення, 2003. — С. 222-277».
- ↑ Лобода А. М. Русский богатырский эпос. Киев. 1896 г.
- ↑ Миллер В. Ф. Очерки русской народной словесности. Тт. I и II. Под ред М. Сперанского. М.: Изд. Сабашниковых. 1916 и 1919 гг.
- ↑ «Илья Муромец: монах-богатырь». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ Азбелев С. Н. Историзм былин и специфика фольклора. Л.: Наука, 1982. — С. 278—285.
- ↑ Исцеление Ильи Муромца (былина)
- ↑ Существуют и другие названия этой былины. Первая поездка Ильи Муромца и др.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իլյա Մուրոմեց» հոդվածին։ |