Ավշային համակարգ

Ավշային համակարգ, ավշային անոթների և հանգույցների ամբողջություն, որով տեղի է ունենում ավշի շրջանառությունն օրգանիզմում։ Կազմված է ավշային մազանոթներից, որոնք առաջացնում են ավշային անոթների (դրանց հյուսակների, ավշային հանգույցների, ցողունների և ծորանների) ավշամազանոթային ցանց։ Ավշային համակարգն ապահովում է օրգանիզմի հեղուկաքաշման (դրենաժ), արյունաստեղծման, պաշտպանական և այլ ֆունկցիաներ ու մտնում է սիրտանոթային համակարգի կազմի մեջ։

Ավշային համակարգ
Տեսակ	օրգան համակարգ և անատոմիական կառուցվածքների դաս
Ենթադաս	subdivision of hemolymphoid system?, անհատական ​​անատոմիական կառուցվածք և subdivision of lymphoid system?
Մասն է	մարդու մարմին, արյան շրջանառության համակարգ և իմուն համակարգ
Կազմված է	ավշային անոթ, ավշային հանգույց և Ավիշ
Լատիներեն անվանում	Systema lymphoideum
MeSH	A15.382.520
Foundational Model of Anatomy	74594 և 7162
Terminologia Anatomica 98	A13.0.00.000
Նկարագրված է	Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան, Բրոքհաուզի և Եֆրոնի փոքր հանրագիտական բառարան, Սովետական մեծ հանրագիտարան (1926—1947), Մեյերի հանրագիտարանային բառարան (1888–1889), 1911 Encyclopædia Britannica և Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 1
Lymphatic system Վիքիպահեստում

Ավշի շրջանառություն

Ավշային մազանոթներ

Մարդու ավշային համակարգը

Ավշային մազանոթները մի ծայրը փակ խողովակիկներ են կամ տարբեր ձևի կույր արտափքվածքներ, տրամագիծը՝ 10-200 մկմ։ Դրանց պատը կազմված է բարձր թափանցելիությամբ օժտված էնդոթելային բջիջներից։ Միանալով միմյանց՝ մազանոթներն առաջացնում են ավշամազանոթային ցանց, որի բնույթը որոշվում է օրգանի կազմությամբ և ֆունկցիայով։ Ավշային մազանոթները տեղադրված են բոլոր օրգաններում (բացառությամբ վերնամաշկի, աճառների, աչքի սպիտապատյանի ու ոսպնյակի, ընկերքի, գլխուղեղի)։ Մազանոթներում տեղի է ունենում հյուսվածքներից տարբեր նյութերի (ջուր, կոլոիդային լուծույթներ, սպիտակուցներ, ճարպեր) ներծծում, ինչպես նաև բջիջների քայքայման նյութերի, իսկ որոշ ախտաբանական վիճակների ժամանակ՝ միկրոօրգանիզմների հեռացում։

Ավշային անոթներ

Ավշամազանոթային ցանցից սկսվում են ավշային անոթները, որոնք առաջանում են մի քանի ավշային մազանոթների միաձուլումից։ Դրանց բնորոշ առանձնահատկությունը լուսանցքում փականների առկայությունն է։ Ավշային անոթն ունի համրիչաձև տեսք (փականների տեղադրման մասերում նեղացումների և հարևան փականների միջև եղած լայնացումների հաշվին)։ Ըստ տրամագծի և կազմության՝ տարբերում են մանր, միջին և խոշոր անոթներ։ Մանր անոթների պատը կազմված է էնդոթելից և շրջակա շարակցական հյուսվածքից, իսկ միջին և խոշոր անոթներինը՝ էնդոթելից, հարթմկանային բջիջներից և շարակցահյուսվածքային թաղանթից։

Ավշային անոթները, օրգանների ներսում միաձուլվելով, առաջացնում են ավշային հյուսակներ։ Օրգանից դուրս են գալիս արտատար ավշային անոթները, որոնք թափվում են մոտակա ավշային հանգույցների մեջ։ Օրինակ՝ ստորին վերջույթների ավշային անոթներն ուղղվում են դեպի աճուկային ավշային հանգույցներ։ Վերին վերջույթների և կրծքի անոթները թափվում են անութային, իսկ դեմքինը և բերանի խոռոչինը՝ ենթածնոտային ավշային հանգույցների մեջ։ Յուրաքանչյուր օրգանում տարբերում են մակերեսային և խորանիստ ավշային անոթներ։ Օրգաններից դուրս Նույնպես կան մակերեսային ավշային անոթներ, որոնք սկսվում են մաշկում, ենթամաշկային բջջանքում և փակեղներում գտնվող մազանոթներով. վերջիններով ավիշն արտահոսում է մակերեսային ավշային հանգույցների մեջ։ Խորանիստ ավշային անոթներն սկսվում են վերնոսկրում, հոդերում, մկաններում, ջլերում, նյարդերում և արյունատար անոթների պատերում գտնվող մազանոթներով և ավիշը տանում են դեպի խորանիստ ավշային հանգույցներ։ Ավշի շարժումն ավշային անոթներով տեղի է ունենում դրա հիդրոստատիկ ճնշման, մարմնի մկանների և ավշային անոթների պատերի կծկման, ինչպես նաև կրծքի խոռոչի ներծծող ուժի հաշվին։ Ավշային անոթների փականները խոչընդոտում են ավշի հետհոսքը, որի շնորհիվ այն հոսում է 1 ուղղությամբ՝ մազանոթներից դեպի ավշային հանգույցներ, ապա ավշային ծորաններով անցնում երակային հուն։

Ավշային հանգույց

Ավշային հանգույցի կառուցվածքւ

Ավշային հանգույցը 1-22 մմ մեծությամբ կլորավուն կամ ձվաձև գոյացություն է։ Ունի փոսություն՝ դրունք, որտեղից դուրս են գալիս արտատար ավշային անոթները։ Առբերող անոթներն ավշային հանգույց են մտնում ուռուցիկ կողմից։ Հանգույցը պատված է պինդ շարակցահյուսվածքային պատյանով, որից դեպի ներս են գնում միմյանց միացած նուրբ միջնապատեր՝ տրաբեկուլներ։ Պատյանի տակ գտնվում է ծայրային ծոցը, տրաբեկուլների երկարությամբ անցնում են կեղևային միջանկյալ ծոցերը, որոնք շարունակվում են միջուկային միջանկյալ ծոցերում։ Ավշային հանգույցի կտրվածքի վրա ցայտուն կերպով երևում են առավել մուգ՝ կեղևային, և բաց՝ միջուկային նյութերը։ Վերջինս բաղկացած է ցանցանման հյուսվածքից, որը տրաբեկուլների հետ միասին կազմում է ավշային հանգույցի հենքը։ Կեղևային նյութը կազմված է մեծ քանակությամբ լիմֆոցիտներ պարունակող բշտիկներից (ֆոլիկուլներ)։ Մարմնի առանձին մասերի ավշային հանգույցները տարբերվում են ինչպես կազմությամբ, այնպես էլ բջջային կազմով։ Դրանք կատարում են պատնեշային, պաշտպանական, նյութափոխանակության և պահեստային ֆունկցիաներ, մասնակցում են իմունիտետի գործընթացներին։ Իսկ կեղևային և միջուկային նյութերում առաջանում են լիմֆոցիտներ (արյան սպիտակ մարմնիկների՝ լեյկոցիտների տեսակ), որոնք կարևոր նշանակություն ունեն օրգանիզմի դիմադրողականության (իմունիտետի) գործընթացներում։

Ավշային հանգույցներում մշակվում է լեյկոցիտային գործոն, որը խթանում է լիմֆոցիտների բազմացումը։ Հանգույցի պատյանում և տրաբեկուլներում տեղադրված բազմաթիվ հարթմկանային բջիջներ կծկվելիս ավիշը մղվում է արտատար ավշային անոթների, ապա հաջորդ կարգի ավշային հանգույցների կամ անմիջապես հավաքիչ ավշային անոթների ու ծորանների մեջ։ Հանգույցների դրունքից դուրս եկող արտատար ավշային անոթները, միմյանց միանալով, առաջացնում են ավշային ցողուններ։ Վերջիններս միաձուլվում են 2 խոշոր՝ աջ ավշային և կրծքային ծորաններում։ առաջինի մեջ է անցնում գլխի աջ կեսից, պարանոցից, աջ վերին վերջույթից և կրծքավանդակի աջ կեսից, իսկ կրծքային ծորանի մեջ՝ մարմնի մնացած մասերից եկող ավիշը։ Աջ ավշային ծորանը թափվում է աջ, իսկ կրծքային ծորանը՝ ձախ երակային անկյունների մեջ, որոնք առաջանում են պարանոցի վրա (ստորին լծերակների և ենթանրակային երակների միացման տեղում)։

Ավշային համակարգի հիվանդություններ

Ավշականգ

Ավշային համակարգի հիվանդությունները լինում են բնածին և ձեռքբերովի։ Բնածին հիվանդությունների (հազվադեպ են հանդիպում) դեպքում մարմնի որևէ մասի կամ օրգանի ավշային անոթները լրիվ բացակայում են կամ շատ քիչ են։ Նկատվում են անատոմիական և ֆունկցիոնալ զգալի խանգարումներ, որոնք արդեն երիտասարդ տարիքում հանգեցնում են աշխատունակության կորստի։ Ավշային անոթների զարգացման արատները հայտնաբերվում են պատահաբար, կամ երբ առաջանում է սկզբում չափավոր կամ սահմանափակ այտուց, որը հետագայում դառնում է ավելի արտահայտված։ Ավշի արտահոսքի տևական դժվարացումը հանգեցնում է ավշականգի և փղախտի։

Ավշականգ և փղախտ

Ավշականգի և ձեռքբերովի (2-րդային) փղախտի պատճառ կարող են լինել ոչ միայն զարգացման արատները, այլև ձեռքբերովի հիվանդությունները՝ բորբոքումը (մասնավորապես կարմիր քամուն բնորոշ), ուռուցքները, սնուցողական խոցերը, երակների հանգուցավոր լայնացումը և այլն։ Ձեռքբերովի փղախտը կանխելու համար անհրաժեշտ է ժամանակին բուժել նշված հիվանդությունները։

Ավշային հանգույցների բորբոքում

Ավշային հանգույցների և ավշային անոթների պատի բորբոքումները (ավշաանոթաբորբ) կարող են առաջանալ օրգանիզմում բորբոքային, այդ թվում՝ թարախային օջախի (թարախակույտ, ֆլեգմոն, տուբերկուլոզ) առկայության դեպքում։ Ավշաանոթաբորբի ախտանշան է մաշկի վրա կարմիր զոլերի առաջացումը, որոնք համապատասխանում են մաշկի ավշային անոթների (ավշային հանգույցներ գնացող) դասավորությանը։

Ավշային անոթների վնասվածքներ

Փղախտ

Երբեմն լինում են կրծքի և որովայնի խոռոչների խոշոր ավշային ծորանների վնասվածքներ, որոնք առաջանում են կրծքավանդակի փակ (ողերի, կողերի, անրակի կոտրվածքներ) կամ բաց (հրազենով կամ դանակով կրծքի, որովայնի, պարանոցի վիրավորումներ) վնասվածքների հետևանքով։ Ավշային ծորանների վնասվածքի դեպքում ավիշն արտահոսում է վերքից, և հիվանդը կորցնում է մեծ քանակությամբ սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր, աղեր, վիտամիններ ու կենսականորեն անհրաժեշտ այլ նյութեր։ ժամանակին բուժում (միայն վիրահատական) չստանալու դեպքում հիվանդը կարող է մահանալ առաջադիմող հյուծումից (չնայած բավարար սնվելուն)։ Ավշային համակարգի այլ հիվանդությունների բուժումը պայմանավորված է դրանց բնույթով։ Որոշ դեպքերում (բժշկի ցուցումով) ավշային անոթների վրա կատարվում են միկրովիրահատություններ։

Արտաքին հղումներ

• Ավշային համակարգ Արխիվացված 2006-08-15 Wayback Machine (անգլերեն)
• Ավշային համակարգի մասին innerbody.com կայքում (անգլերեն)

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է Հանրամատչելի բժշկական հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ավշային համակարգ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 623)։