Խանուկա
Խանուկա (եբրայերեն՝ חֲנֻכָּה), հրեական տոն է՝ նվիրված Երուսաղեմի Երկրորդ սուրբ տաճարին նվիրվածությանը, երբ Մակաբայեցիներն ապստամբեցին Սելևկյանների կայսրության դեմ։ Խանուկան տոնում են ութ օր ու գիշեր՝ սկսելով հրեական քիսլեվ ամսի 25-րդ օրից, որը կարող է համընկնել նոյեմբերի վերջից մինչեւ դեկտեմբերի վերջը հանդիպող ժամանակահատվածին։ Այս տոնը հայտնի է նաեւ որպես Լույսերի եւ նվիրվածության տոն։ Տոնը սկսում են 9-տեղանոց մոմակալի կամ մենորայի մեկ մոմը վառելով եւ շարունակելով ամեն հաջորդ օրվա երեկոյան եւս մեկական մոմ վառելով։
Սովորական մենորան ունի 8 ճյուղ եւ եւս մեկ ակներեւ առանձնացող ճյուղ, որն անվանում են շամաշ եւ որը սովորաբար մնացած ութից բարձր կամ ցածր է լինում։ 1970-ական թվականներից սկսած աշխարհահռչակ Chabad Hasidic շարժումը մենորայի հրապարակային տոնակատարություններ է նախաձեռնում աշխարհի շատ երկրներում[1]։
Ծագումնաբանություն
խմբագրելԽանուկա բառը ծագում է եբրայերեն խանաղ /חנך/ բայից, որը նշանակում է նվիրել։ Խանուկայի ընթացքում մակաբայեցի հրեաները վերանվաճեցին Երուսաղեմն ու տաճարը[2][3]։
Պատմական աղբյուրներ
խմբագրելԽանուկայի մասին պատմությունը պահպանվել է Մակաբայեցիների առաջին եւ երկրորդ գրքերում, որոնցում մանրամասն նկարագրված են Երուսաղեմի տաճարին կրկին նվիրվածությունն ու մենորայի կամ մոմակալի վառելու ընթացքը։ Այս գրքերը Թանախի կամ հրեաների Աստվածաշնչի մաս չեն կազմում, այնուամենայնիվ Ալեքսանդրյան կրոնական իրավունքի մաս են, բայց նաեւ կաթոլիկ եւ ուղղափառ եկեղեցիների կողմից համարվում են Հին Կտակարանի մաս[4]։
Առաջինը Թալմուդում է նկարագրվում մենորայի հրաշքը, երբ այն վառելու համար նախատեսված մեկ օրվա յուղը բավարարեց ութ օր։ Այս հրաշքի մասին պատմությունը գրվել է Մակաբայեցիների գրքերից 600 տարի անց[5]։
Ավանդության տեսանկյուն
խմբագրելԵրբ Երուսաղեմի երկրորդ տաճարը կողոպտվեց, իսկ մատուցվող կրոնական ծառայությունները դադարեցվեցին, հուդայիզմն արգելվեց։ Ք․ա․ 167 թվականին Անտիոքոսը պատվիրեց Զեւսի արձանը կանգնեցնել տաճարում եւ խոզեր զոհաբերել[6]։ Անտիոքոսի արարքները լայնամասշտաբ ընդվզումների պատճառ հանդիսացան։ Մադաթիան՝ մի հրեա հոգեւորական ու իր հինգ զավակները, ղեկավարեցին ըմբոստությունը՝ ընդդեմ Անտիոքոսի։ Մեկ տարի անց, երբ Մադաթիան մահացավ, նրան փոխարինեց Հուդան։ Եւ միայն մեկ տարի անց հրեաների ըմբոստությունն ընդդեմ Սելեւկյան թագավոր Անտիոքոսի պսակվեց հաջողությամբ եւ տաճարն ազատագրվեց[7]։ Խանուկայի տոնը վերականգնվեց եւ արդեն նշանավորվեց այս հաղթանակի տոնակատարության իրադարձությամբ։ Ձիթապտղի մաքուր ձեթը պետք է օծվեր կոհեն գադոլի կամ ավագ քահանայի կողմից եւ լցվեր մենորայի մեջ։ Ըստ ավանդույթի՝ առաջին օրվա համար գտնում են ձիթապտղի ձեթի միայն մեկ տապաշիշ, մինչդեռ մենորան վառվում է ութ օր շարունակ։ Այսպիսով, հրեա իմաստունները 8-օրյա տոն են հռչակում այս հրաշքը տոնելու համար։ Այսօր Խանուկան հրեաները համարում են ազգային ազատագրման եւ կրոնական ազատության տոն։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ http://www.chabad.org/holidays/chanukah/article_cdo/aid/103868/jewish/How-to-Light-the-Menorah.htm
- ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ http://www.huffingtonpost.com/shawna-dolansky/the-truth-about-hanukah_b_1165708.html
- ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ https://web.archive.org/web/20040627184847/http://www.hope.edu/academic/religion/bandstra/BIBLE/1MA/1MA4.HTM