Կանանց ընտրական իրավունք

Կանանց ընտրական իրավունք, ընտրական գործընթացներին մասնակցելու, իշխանություն ձևավորելու և այդ իշխանության մեջ ընդգրկվելու կանանց իրավունքը։ Ըստ այդմ, տարբերակվում են պասիվ (ընտրելու) և ակտիվ (ընտրվելու) իրավունքներ։ Կանանց ընտրական իրավունքը ամգրաված է ՄԱԿ-ի 1971 թ. «Կանանց խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիայում»։

Պատմական ակնարկ

Առաջին երկիրը, որտեղ բոլոր չափահաս կանայք ընտրելու իրավունք են ստացել, Նոր Զելանդիան էր 1893 թ.։ Նախքան այդ կանայք ընտրելու սահմանափակ իրավունք ունեին նաև Շվեդիայում, Մեծ Բրիտանիայում, Ֆինլանդիայում և ԱՄՆ որոշ նահանգներում։

19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին ստեղծվել են մի շարք միջազգային կազմակերպություններ, որոնք պայքարել են կանանց տղամարդկանց հետ հավասար ընտրական իրավունք ստանալու համար։ Այդ պայքարի մասնակիցները կոչվում էին սուֆրաժիստներ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո գրեթե բոլոր արևմտյան երկրներում կանայք ընտրական իրավունք ստացան։ Բացառություն են կազմել Ֆրանսիան և Շվեյցարիան, որտեղ կանայք ընտրական գործընթացներին մասնակցել կարողացել են համապատասխանաբար 1944 և 1979 թթ.։

Ներկայում կանայք ընտրելու իրավունք ունեն գրեթե բոլոր երկրներում։

Հայաստանում կանայք ընտրանական իրավունք ունեն Հայաստանի առաջին հանրապետության ստեղծումից ի վեր։ 1919 թվականի հունիսի 21-ին և 23-ին Հայաստանում տեղի ունեցան առաջին ուղղակի խորհրդարանական ընտրությունները համընդհանուր ընտրական իրավունքի ներքո. 20 տարեկանից բարձր յուրաքանչյուր անձ ընտրելու իրավունք ուներ` անկախ սեռից, էթնիկ պատկանելությունից և կրոնական համոզմունքներից։ Խորհրդարանը բաղկացած էր 80 պատգամավորներից և պարունակում էր երեք կին պատգամավորներ՝ Կատարինե Զալյան-Մանուկյան, Պերճուհի Պարտիզպանյան-Բարսեղյան և Վարվառե Սահակյան^[1]^[2]։ 1921-ից (Հայկական ԽՍՀ-ի օրոք) կանայք շարունակում էին օգտվել քվեարկելու իրավունքից։ Ներկայիս Հայաստանի Սահմանադրությունն ընդունվել է 1991 թվականին և պաշտոնապես երաշխավորում է սեռական հավասարությունը և համընդհանուր ընտրական իրավունքը։

Ժամանակագրություն

Սուֆրաժիստների ցույց Նյու Յորքում (1912 թ.)

1881 – Շոտլանդիայի կանանց մի մասը ստանում է տեղական ընտրություններին մասնակցելու իրավունք։
1893 – Նոր Զելանդիան կանանց ընտրելու իրավունք է տալիս։
1894 – Անգլիան ընդլայնում է կանանց ընտրական իրավունքը, սակայն պետական ընտրություններին կանայք դեռ չեն կարող մասնակցել։
1902 – Ավստրիացի կանանք ստանում են սահմանափակ ընտրական իրավունք։
1906 – Ֆինլանդիայի կանայք ստանում են քվեարկելու իրավունք։
1907 – Նորվեգիայի կանայք կարող են թեկնածու առաջադրվել ընտրություններում։
1913 – Նորվեգիացի կանայք ստանում են լիարժեք ընտրելու իրացունք։
1915 – Դանիայում և Իսլանդիայում կանայք ստանում են ընտրելու իրավունք։
1917 – Ռուսաստանի նոր սահմանադրությունը կանանց տալիս է ընտրական իրավունք։
1917 – Նիդերլանդներում կանայք ստանում են թեկնածու առաջադրվելու իրավունք։
1918 – Անգլիայում կանայք 30 տարեկանից ստանում են ընտրական իրավունք, տղամարդիկ ընտրական իրավունք ունենք 21 տարեկանից։
1918 – Կանադացի կանայք ստանում են նահանգային իշխանությունների ընտրությունների ժամանակ քվեարկելու իրավունք։
1918 – Գերմանիայում և Ավստրիայում կանայք ստանում են ընտրական իրավունք։
1918 – Լիտվիայում, Լեհաստանում, Էստոնիայում և Լատվիայում կանայք ստանում են ընտրական իրավունք։
1919 – Նիդերլանդներում կանայք ստանում են ակտիվ ընտրության իրավունք։
1919 – Բելգիայում, Լյուքսեմբուրգում և Ուկրաինայում կանայք ստանում են ընտրական իրավունք։
1919 – Նոր Զելանդիայում կանայք ընտրվելու իրավունք են ստանում։
1919 – Շվեդիայում կանայք ստանում են սահմանափակ ընտրական իրավունք։
1919 - Հայաստանում առաջին խորհրդարանական ընտրություններում կանանց ընտրելու իրավունք է տրվում(ընտրվում են 3 կին պատգամավորներ)։
1920 – ԱՄՆ բոլոր նահանգներում կանայք ստանում են ընտրելու իրավունք։
1920 – Ալբանիայում, Չեխիայում և Սլովակիայում կանայք ստանում են ընտրական իրավունք։
1920 – Կանադացի կանայք ընտրվելու իրավունք են ստանում։
1921 – Կանանց Շվեդիայում լիարժեք ընտրական իրավունք է տրվում։
1921 – Ադրբեջանում կանանց տրվում է ընտրական իրավունք։
1928 – Անգլիայում կանայք տղամարդկանց հավասար ընտրական իրավունք են ստանում։
1928 – Էկվադորում և Գայանայում կանանց տրվում է ընտրելու իրավունք։
1930 – Հարավաֆրիկյան Հանրապետության սպիտակամորթ կանանց տրվում է ընտրելու իրավունք։
1931 – Իսպանիայում կանանց տրվում է լիարժեք ընտրական իրավունք։
1932 – Ուրուգվայում, Թայլանդում և Մալդիվներում։

Կանայք ընտրում են Գերմանիայում (1946 թ.)

1933 – Թուրքիայի կանանց տրվում է ընտրելու իրավունք։
1934 – Կուբայում և Բրազիլիայում։
1934 – Թուրքիայի կանայք ընտրվելու իրավունք են ստանում։
1934 – Պորտուգալիայում կանայք ստանում են սահմանափակ ընտրվելու իրավունք։
1937 – Ֆիլիպիններում կանանց տրվում է ընտրելու իրավունք։
1938 – Բոլիվիայի կանայք ստանում են ընտրական իրավունք։
1938 – Ուզբեկստանի կանայք ստանում են ընտրական իրավունք։
1939 – Էլ Սալվադորում։
1941 – Պանամայում կանանց տրվում է սահմանափակ ընտրելու իրավունք։
1942 – Բուլղարիայում և Ճամայկայում։
1944 – Ֆրանսիայում։
1945 – Ինդոնեզիայում, Իտալիայում, Հունգարիայում, Ճապոնիայում, Հարավսլավիայում, Սենեգալում և Իռլանդիայում։
1946 – Պաղեստինում, Քենիայում, Լիբերիայում, Կամերունում, Կորեայում, Գվատեմալայում, Պանամայում, Ռումինիայում, Վենեսուելայում և Վիետնամում։
1947 – Չինաստանում, Նեպալում, Պակիստանում, Սինգապուրում և Արգենտինայում։
1947 – Մեքսիկայում։
1948 – Իսրայելում, Իրաքում, Կորեայում, Նիգերիայում և Սուրինամում։ Բելգիայում, որտեղ կանայք միայն ընտրելու իրավունք ունեին, ստանում են լիարժեք ընտրական իրավունք։
1949 – Բոսնիա և Հերցոգովինայում։
1949 – Չինաստանում և Կոստա Ռիկայում։
1949 – Չիլիի Կանայք ստանում են ընտրական իրավունք, սակայն քվեարկությանը պետք է մասնակցեն տղամարդկանցից առանձին։
1950 – Հնդկաստանում, Հայիթիում և Բարբադոսում։
1950 – Կանադայում։
1951 – Նեպալում և Գրենադայում։
1952 – Հունաստանում, Լիբանանում և Բոլիվիայում։

Էվա Պերոնը ընտրում է շրջիկ քվեատուփի օգնությամբ (Արգենտինա, 1951 թ.)

1953 – Մեքսիկայում կանայք կարող են ընտրվել։
1953 – Հունգարիայում։
1953 – Բութանում և Սիրիայում կանայք լիարժեք ընտրական իրավունք են ստանում։
1954 – Գանայի, Կոլումբիայի և Բելիզում կանայք ընտրվելու իրավունք են ստնաում։
1955 – Կամբոջայում, Եթովպիայում, Պերուում, Հոնդուրասում և Նիկարագուայում կանանց ընտրական իրավունք է տրվում։
1956 – Եգիպտոսում, Սոմալիայում, Կոմորոսում, Մավրիկիոսում, Մալիում և Բենինում կանայք ընտրական իրավունք են ստանում։
1957 – Մալայզիան ընդլայնում է կանանց ընտրական իրավունքը։
1957 – Զիմբաբվեում կանայք կարող են ընտրել։
1959 – Մադագասկարում և Տանզանիայում կանայք ընտրվելու իրավունք է տրվում։
1959 – Սան Մարինոյում կանայք թույլատրվում է ընտրել։
1960 – Կիպրոսում, Գամբիայում և Տոնգակում կանայք ընտրելու իրավունք են ստանում։
1960 – Կանադայի կանայք ընտրվելու իրավունք են ստանում։
1961 – Բուրունդիում, Մալավիում, Պարագվայում, Ռուանդայում և Սիերա Լեոնեում կանանց ընտրական իրավունք է տրվում։
1961 – Բահամյան կղզիների կանայք սահմանափակ ընտրական իրավունք են ստանում։
1961 – Էլ Սալվադորում կանայք կարող են ընտրվել։

Քվեարկող կանայք Բանգլադեշում

1962 – Ալժիրում, Մոնակոյում, Ուգանդայում և Զամբիայում կանայք ընտրական իրավունք է տրվում։
1962 – Ավստրալիայում կանանց լիարժեք ընտրական իրավունք է տրվում։
1963 – Մարոկոյում, Կոնգոյում, Իրանում և Քենիայում ընտրելու իրավունք են ստանում։
1964 – Սուդանը կանանց ընտրական իրավունք է տալիս։
1964 – Բահամայում կանանց լիարժեք ընտրական իրավունք է տրվում։
1965 – Կանայք ստանում են ընտրական իրավունք in Աֆղանստանում, Բոցվանայում և Լեսոթոյում։
1967 – Էկվադորի կանայք լիարժեք ընտրական իրավունք են ստանում։
1968 – Լիարժեք ընտրական իրավունք Սվազիլենդի կանանց համար։
1970 – Եմենում ստեղծվում է ընտրական իրավունք։
1971 – Շվեյցարիան կանանց ընտրական իրավունք է տալիս, իսկ ԱՄՆ–ում ընտրական իրավունք ունեցող կանանց և տղամարդկանց տարիք է սահմանվում 18 տարին։
1972 – Բանգլադեշում կանայք ընտրական իրավունք են ստանում։
1973 – Բահրենի կանայք լիարժեք ընտրական իրավունք են ստանում։
1973 – Կանայք կարող են ընտվել Անդովերում և Սան Մարինոյում։
1974 – Հորդանանը և Սողոմոնյան կղզիները ընդլայնում են կանանց ընտրական իրավունքը։
1975 – Անգոլան, Կանաչ հրվանդանի կղզիները և Մոզամբիկը կանանց ընտրելու իրավունք են տալիս։
1976 – Պորտուգալիայում կանայք լիարժեք ընտրական իրավունք են ստանում։
1978 – Մոլդավիայում կանայք լիարժեք ընտրական իրավունք են ստանում։
1978 – Կանանց ընտրական իրավունք է տրվում Զիմբաբվեում։
1979 – Մարշալյան կղզիներում և Միկրոնեզիայում կանայք լիարժեք ընտրելու իրավունք են ստանում։
1980 – Իրանում կանանց (երկրորդ անգամ) ընտրելու իրավունք է տրվում։
1984 – Լիխտենշտայնի կանանց լիարժեք ընտրական իրավունք է տրվում։
1984 – Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունում ընտրական իրավունք է տրվում նաև սևամորթներին և հնդկացիներին։
1986 – Կենտրոնական Աֆրիկյան Հանրապետությունում կանայք ստանում են ընտրական իրավունք։
1990 – Սամոայի կանայք լիարժեք ընտրական իրավունք են ստանում։
1993 – Ղազախստանի կանայք լիարժեք ընտրական իրավունք են ստանում։
1994 – Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն սևամորթ կանայք լիարժեք ընտրական իրավունք են ստանում։
2005 – Քուվեյթի խորհրդարանը կանանց լիարժեք ընտրական իրավունք է տալիս։

Սահմանափակումներ

Բրունեյում 1962 թվականից կանայք և տղամարդիկ իրավունք չունեն մասնակցել օրենսդիր մարմնի ընտտրություններին։ Քաղաքացինին այդ իրավունքն ունեն միայն ՏԻՄ ընտրություններում։
Լիբանանում կանայք ընտրություններին կարող են մասնակցել միայն, եթե ունեն տարրական կրթություն։ Բացի այդ տղամարդկանց համար ընտրություններին մասնակցելը պարտադիր է, իսկ կանանց համար՝ ոչ։
Վատիկանում պապը ընտրվում է կարդինալիների կողմից։ Քանի որ կարդինալ կարող են լինել միայն տղամարդիկ, կանայք չունեն ընտրելու իրավունք։

Ծանոթագրություններ

↑ «Առաջին խորհրդարանի (1919-1920) երեք կին պատգամավորները | Aniarc». web.archive.org. 2018 թ․ մայիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 17-ին.
↑ Badalyan, Lena (2018 թ․ մայիսի 24). «Women's Suffrage: The Armenian Formula | Memory». chai-khana.org (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 17-ին.

Աղբյուրներ

(Հոլանդերեն) Կանանց ընտրական իրավունքի ժամանակագրություն Արխիվացված 2016-04-10 Wayback Machine

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Կանանց ընտրական իրավունք կատեգորիայում։

[1] «Առաջին խորհրդարանի (1919-1920) երեք կին պատգամավորները | Aniarc». web.archive.org. 2018 թ․ մայիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 17-ին.

[2] Badalyan, Lena (2018 թ․ մայիսի 24). «Women's Suffrage: The Armenian Formula | Memory». chai-khana.org (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 17-ին.

[1]

[2]