Կոթի

Կոթի (նախկինում՝ Շավարշավան, Կոթիգեղ), գյուղ Հայաստանի Տավուշի մարզում՝ հայ-ադրբեջանական շփման գծի մոտ։

Գյուղ
Կոթի
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Տավուշ«Տավուշ»
Համայնք	Նոյեմբերյան համայնք
Գյուղապետ	Անդրանիկ Հախվերդյան
Հիմնադրված է	մինչև 1200 թ.
Առաջին հիշատակում	1831 թ.
Այլ անվանումներ	մինչև 1964 — Կոթիգեղ մինչև 1992 — Շավարշավան
ԲԾՄ	750 մ
Կլիմայի տեսակ	մերձարևադարձային
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	2014 մարդ (2011)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	կոթեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Կոթի (Հայաստան)
Կոթի Վիքիպահեստում

Անուն

Վերանվանվել է Շավարշավան 1964 թվականի հունիսի 16-ին ԽՍՀՄ կուսակցական և պետական գործիչ Շավարշ Ամիրխանյանի անունով։ 1991 թվականի ապրիլի 3-ին վերանվանվել է Կոթի։

Ըստ ավանդության՝ գյուղը անվանվել է Կոթի կամ Կոթերի գյուղ այն պատճառով, որ տների կտուրներին դրված եղել է սնամեջ կոտ։ Հնում, ինչպես գիտենք, տները եղել են կտուրավոր։ Յուրաքանչյուր տուն ունեցել է երդիկ, իսկ տան կենտրոնում՝ թոնիր։ Թոնիրը եղել է տունը տաքացնելու և հաց թխելու համար։ Իսկ երդիկը կատարել է և՜ լուսամուտի, և՜ ծխնելյուզի դեր։ Տունը ծխից զերծ պահելու և ծխի ելքը ավելի արագ ու սահուն դարձնելու համար երդիկների վրա տեղադրել են կոտ։ Կոտը կատարել է ծխնելյուզի դեր։ Հարց է առաջանում. ինչո՞ւ կոտ դնել, երբ կարելի էր աղյուսից կամ քարից ծխնելյուզ պատել։ Բանը նրանում է, որ երդիկը կատարել է նաև լուսամուտի դեր, և այդ շարժական կոտը շատ հարմար է եղել։ Օտարները այդ կոտի պատճառով գյուղն անվանել են Կոտի կամ Կոթի գյուղ։

Պատմություն

Պատմամշակութային կառույցներ

Կոթիից 11 կմ արևելքում գտնվում է Գեղատեղ գյուղատեղին, IX-XVIII դարերի Սուրբ Սարգիս վանական համալիրը, 5 կմ արևելքում՝ մ.թ.ա. 1-ին հզմ. «Աղի աղբյուր» ամրոցը։

Կոթին Ռուսական կայսրության կազմում 1828-1840 թվականներին եղել է Վրացական նահանգապետության մաս, այնուհետև 1840-1845 թվականներին վրաց-Իմերեթի նահանգը, այնուհետև Թիֆլիսի նահանգը, մինչև որ նա վերջնականապես մտավ Ելիզավետպոլի նահանգի Ղազախական Ուեզդի կազմի մեջ 1868 թվականին։ 1918 թվականին Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունը հռչակեց իր անկախությունը ՌԽՖՍՀ-ից և դարձավ Կոթիի վերահսկիչը, որն այն ժամանակ հայտնի էր Կոթիկենդ կամ Կոթիգեղ անունով։ Հայ-ադրբեջանական պատերազմի ժամանակ Կոթին և Կալաչան (ժամանակակից Բերդավան) օկուպացվել են Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության կողմից 1920 թվականի ապրիլի 7-ին Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների արդյունքում; ավելի ուշ՝ ապրիլի 9-ի կարճատև հրադադարից հետո Կոթին և Քուրումսուլուն (Բարեկամավան) այրվեցին։ Խորհրդային Ադրբեջանի ներխուժումից հետո ՌԽՖՍՀ-ն և Հայաստանը 1920 թվականի օգոստոսի 10-ին պայմանագիր կնքեցին Խորհրդային Ադրբեջանի սահմանները սահմանազատելու վերաբերյալ, որով Կոթին հաստատվեց Հայաստանի կազմում։ 1930 թվականին Հայկական ԽՍՀ-ում տեղի ունեցավ վարչական վերակազմավորում, որի արդյունքում կոմսությունները վերածվեցին շրջանների։ Կոթին, որը նախկինում մտնում էր Դիլիջանի շրջանի մեջ, հետագայում դարձավ Իջևանի տարածաշրջանի մաս։

Բնակչություն

Համաձայն Հայաստանի Հանրապետության 2011 թվականի մարդահամարի արդյունքների՝ Կոթիի մշտական բնակչությունը կազմել է 2014, առկա բնակչությունը՝ 1689 մարդ։

Ստորև ներկայացված է Կոթի գյուղի բնակչության փոփոխությունն ըստ տարիների.

Տարի	1831	1873	1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2011	2023
Բնակիչ	777	1216	1769	1889	2529	1950	2408	2311	3556	2225	2014	1922

Գյուղի տոհմերը

Բացակայում են`

Ադամյան, Աթաբեկյան, Գաբրիելյան, Գալստյան, Գարդիշյան, Գրիգորյան, Զուրաբյան, Խանաղյան, Հակոբյան, Մանուչարյան, Մարգարյան, Մեհրաբյան, Մխիթարյան, Չիթչյան, Պողոսյան, Ռևազյան, Ստեփանյան, Օհանյան տոհմերը։

Մարած են`

Ալիբեկյան, Բրուտյան, Գևորգյան, Դոդինյան, Խեչումյան, Մալյան, Չոբանյան, Սոսյան տոհմերը։

Այժմ գյուղում բնակվող տոհմերը`

Աբովյան, Աբրահամյան, Ազիբեկյան, Ամիրխանյան, Անդրեասյան, Բաբլումյան, Բայրամյան, Բեջանյան, Գանջալյան, Գյոզալյան, Դավթյան, Եսայան, Երկնափեշյան, Էվանեսյան, Էվինյան, Թամազյան, Թումանյան, Խանումյան, Խաչատրյան, Խաչիկյան, Կիրակոսյան, Հախվերդյան, Հայրապետյան, Հարությունյան, Հեպինյան, Ղազարյան, Ղազինյան, Ղուշչյան, Մամաջանյան, Մամյան, Մանեսյան, Մանթաշյան, Մելիքյան, Մեջինյան, Մուրադխանյան, Նազարյան, Շահնազարյան, Շահումյան, Շահվերդյան, Ոսկանյան, Չախմախչյան, Պետրոսյան, Ջանվելյան, Սահակյան, Սարատիկյան, Սարգսյան, Սարուխանյան, Սեյրանյան, Սեփխանյան, Սիրադեղյան, Սուքիասյան, Վարդիկյան, Վերանյան, Փարսադանյան։

Տնտեսություն

Բնակչությունը զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ, մասնավորապես՝ անասնապահությամբ, պտղաբուծությամբ, ծխախոտագործությամբ, հացահատիկի և կերային կուլտուրաների մշակությամբ։

Պատկերասրահ

• 
  Տեսարան դեպի Կոթի գյուղը
• 
  Մեծ Փայատասար և Փոքր Փայտասար(Էրի)
• 
  Դեպի Կոթի ճանապարհը

Հայտնի կոթեցիներ

Շավարշ Ամիրխանյան

Ռուբեն Հախվերդյան

Խորեն Բայրամյան

Ժողովրդական հերոսներ

• Վանիչկա Սարատիկյան Աղաբեկի (1894֊1931)

• Համբարձում Սարատիկյան Գիգոլի (1892֊1932)

• Ավետիք Էվինյան Հովհաննեսի(Խոլի) (1883֊1943)

• Մաթևոս Մանեսյան (1890֊1972)

• Դավիթ Թամազյան (Փլմազի Դավիթ) (18֊րդ դար)

Բարերարներ

• Հովսեփ Աբովյան Մկրտիչի (1841֊1918)

• Արզուման Տեր֊Սահակյան Խաչատուրի (մոտ 1780֊1870)

• Սահակ Խաչատրյան (1925)

• Մարատ Ջանվելյան Գեղամի (1948֊2017)

• Գրիգոր Սարատիկյան Ասլիբեկի (1954)

• Արշավիր Ազիբեկյան Սարիբեկի (1961)

• Սպարտակ Սահակյան Դրաստամատի (1959)

• Սամսոն Սարատիկյան Աղաբեկի (1959)

Զինվորական գործիչներ

• Պետրոս Խեչումյան Օհանեսի (մոտ 1840֊1890)

• Արտեմ Ղազինյան Աբելի (1925֊1993)

• Մեսրոպ Սարատիկյան Հովհաննեսի (1870֊1921)

• Հովսեփ Սարատիկյան (1887֊1931)

Քաղաքական գործիչներ

• Վանո Սիրադեղյան Սմբատի (1946֊2021)

• Շավարշ Ամիրխանյան Մեհրաբի (1894֊1959)

• Սայադ Պետրոսյան Համբարձումի (1937)

Գրողներ

• Բենիկ Սեյրանյան Մկրտիչի (1913֊1988)

• Մադաթ Պետրոսյան (1867֊1944)

• Սամվել Խաչիկյան (1947֊2020)

• Սամվել Ամիրխանյան Ամիրխանի (1927֊1988)

• Արմենակ Ղազինյան Աբելի (1940)

• Օֆելյա Ամիրխանյան (1940)

Գիտնականներ

• Լևոն Հախվերդյան Հովհաննեսի (1924֊2006)

• Արշալույս Ղազինյան Աբելի (1929֊1999)

• Հայկազ Ազիբեկյան Հարությունի (1914֊1991)

• Գագիկ Ղազինյան Սերգեյի (1955)

Իրավապահներ

• Իշխան Ղազինյան Գիգոլի (1927)

• Սուրեն Գյոզալյան Եղիշի (1930֊2007)

Երաժիշտներ

• Արտեմ Մեջինյան Սարգսի (1913֊1998)

• Բենիկ Աբովյան Վաղինակի (1932֊2004)

• Ռուբեն Հախվերդյան Լևոնի (1950)

Բժիշկներ

• Պետրոս Օհանյան (1825֊1918)

• Արտաշես Փարսադանյան Միկիչի (1954)

• Արարատ Փարսադանյան Միկիչի (1957)

Ֆուտբոլիստներ

• Խորեն Բայրամյան Ռոբերտի (1992)

Տես նաև

• Կոթիի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Տավուշի մարզ)

Ծանոթագրություններ

Հայաստան   Տավուշի մարզ   Աշխարհագրություն