Հակովբոս Տաշչյան
Հակովբոս Տաշչյան (Փրանկիսկոս Մելքոնի Թաշճյան , հոկտեմբերի 25, 1866 թ. գ. Արծաթի, Կարինի գավառ – փետրվարի 3, 1933 թ. Վիեննա), ձեռագրագետ, բանասեր, լեզվաբան, հայագետ։
| Հակովբոս Տաշչյան | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հոկտեմբերի 25, 1866 |
| Մահացել է | փետրվարի 3, 1933 (66 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Վիեննա, Առաջին Ավստրիական Հանրապետություն |
| Մասնագիտություն | բանասեր |
1885 թվականին ավարտելով Վիեննայի համալսարանը՝ մտել է Մխիթարյան միաբանության մեջ։ 1909 թվականին Արևմտյան Հայաստան կատարած ուղևորության նյութերի հիման վրա գրել է մի շարք աշխատություններ Էրզրումի նահանգի հյուսիսային գավառների բռնի մահմեդականացված հայության, 1894-96 թվականներիի հայկական կոտորածների մասին։ Արևմտյան Հայաստանի ազատագրումը կապել է եվրոպական պետությունների օգնության հետ, աղետաբեր համարել հայդուկային շարժումը և հայ քաղաքական կուսակցությունների մղած հակաթուրքական պայքարը։ Տաշչյանի տասնյակ հայագիտական ուսումնասիրությունների մեջ առանձնանում է «Հայ ազգի տարագրությունը...» մենագրությունը, որում փաստական հարուստ նյութի հիման վրա բացահայտել է հայ ժողովրդի նկատմամբ երիտթուրքական կառավարության իրագործած եղեռնական քաղաքականության դիվային էությունը։
Կենսագրություն
խմբագրելՆախնական կրթությունը ստացել է Կարինի ծխական դպրոցում, 1880 թվականի ամռանը հաճախել է Կ. Պոլսի Մխիթարյան վարժարանը, աշակերտել Հովսեփ Գաթըրճյանին, ապա ուսանել Վիեննայի Մխիթարյանների ընծայարանում։ 1883-ին ստացել է Հակովբոս անունը, 1885 թվականին անդամագրվել Մխիթարյան միաբանությանը։ 1889 թվականին ձեռնադրվել է քահանա։ Ուսումն ավարտելուց հետո (1889) Մխիթարյան կրթարանում դասավանդել է փիլիսոփայություն, հայոց լեզու։ 1893–1912 թթ. եղել է Վենետիկում, Բեռլինում (այստեղ ուսումնասիրել և նկարագրել է Արքունի մատենադարանի հայերեն ձեռագրերը), Կ. Պոլսում, Զմյուռնիայում, Կարինում, Տայոց աշխարհում։ 1909 թվականին հաստատվել է Կ. Պոլսի Մխիթարյան վանատան մեծավոր։
Գիտական վաստակը
խմբագրելԱնձնական ծանոթություն, նամակագրական կապեր է ունեցել ժամանակի հայտնի հայ և եվրոպացի հայագետների՝ Գ. Տեր-Մկրտչյանի, Մ. արք. Տեր-Մովսիսյանի, Բ. Կյուլեսերյանի, Հ. Հյուբշմանի, Հ. Պետերմանի, Պաուլ Ֆետտերի, Ֆ. Մյուլլերի, Ֆ. Կոնիբերի և ուր. հետ։ Տիրապետել է բազում լեզուների (լատիներեն, հունարեն, ասորերեն, արաբերեն, եթովպերեն, գերմաներեն, անգլերեն և այլն)։ Տաշյանը հայերեն է սովորեցրել ֆրանսիացի նշանավոր լեզվաբան Անտուան Մեյեին (վերջինս հպարտացել է դրանով)։
Տաշյանը 45 տարի անընդմեջ աշխատել է հայագիտության բնագավառում՝ ստեղծելով մեծարժեք գործեր։ Հեղինակ է «Ակնարկ մը հայ հնագրութեան վրայ...» (1898), «Ուսումն դասական հայերէն լեզուի» (1920), «Բառախօսական դիտողութիւններ հայերէն գիտական լեզուի մասին» (1926) լեզվաբանական բնույթի և «Հայ բնակչութիւնը Սև ծովէն մինչեւ Կարին...» (1921), «Հայ ազգի տարագրութիւնը...» (1921), «Հաթեր և ուրարտեանք» (1934), «Հին Հայաստանի արեւմտեան սահմանը» (1948) պատմական և պատմաաշխարհագրական աշխատությունների։ Արժեքավոր լրացումներով, հունական, ասորական, արաբական, եթովպական և այլ աղբյուրների հետ համեմատելով՝ հրատարակել է «Վարդապետութիւն առաքելոց անվաւերական կանոնաց մատեանը...» (1896)։
Բանասիրական վիթխարի աշխատանքի արդյունք է Հ. Գաթըրճյանի «Սրբազան Պատարագամատոյցք հայոց...» երկի հրատարակումը (1897)՝ ծանոթագրություններով և լրացումներով։ Տաշյանը զբաղվել է նաև քիմիայի և բնական այլ գիտությունների հայերեն տերմինաբանության հարցերով։ Թարգմանել է Հ. Հյուբշմանի, Հ. Պետերմանի, Ա. Կարիերի, Կ. Կոնիբերի, Ն. Մառի և ուրիշ հայագետների աշխատություններ։
Տաշյանի գիտական հարուստ ժառանգության մեջ առանձնանում է «Ցուցակ հայերէն ձեռագրաց մատենադարանին Մխիթարեանց ի Վիեննա» (1895) աշխատությունը, որը կազմելիս նա ի հայտ է բերել «մեծագույն գիտնականի հմտություն, գործելու հազվագյուտ ուժ» (հայագետ Պ. Ֆետտեր)։ Հայ բանասիրության մեջ ցուցակագրման Տաշյանի եղանակն անվանվել է «տաշյանական ոճ»։ Ձեռագրացուցակում ընդգրկված են Վիեննայի Մխիթարյան մատենադարանի 571 ձեռագիր մատյաններ, 7 ներդիր նկարներ։ Նկարագրությունների մեջ մանրամասն տեղեկություններ են հաղորդվում ձեռագրի ստեղծողի, մատյանի արտաքինի, գրի մասին, բացահայտվում յուրաքանչյուր ձեռագիր մատյանի (քարոզ, մեկնություն ևն) բովանդակությունը։ Ձեռագրի հանգամանալից նկարագրությունը, ծանոթագրությունները, ցանկերը, հարուստ տեղեկատվությունը հանրագիտական տեղեկատուի արժեք ունեն։
Երկեր
խմբագրել- Յակովբոս Տաշեան, Ցուցակ հայերէն ձեռագրաց ի կայսերական մատենադարանին ի Վիեննա, Վիեննա, 1891։
- Յակովբոս Տաշեան, Ագաթանգեղոս առ Գէորգայ Ասորի եպիսկոպոսին եւ ուսումնասիրութիւն Ագաթանգեղեայ գրոց, Վիեննա, 1891։
- Յակովբոս Տաշեան, Ուսումնասիրութիւնք Ստոյն Կալիսթենեայ վարուց Աղեքսանդրի, Վիեննա, 1892։
- Յակովբոս Տաշեան, Հայկական աշխատսիրութիւնք հայագէտ Պ. Ֆէթթէրի. Վիեննա,1895 (Ազգային մատենադարան, ԺԷ)։
- Յակովբոս Տաշեան, Մատենագրական մանր ուսումնասիրութիւնք, Մասն առաջին, Ա-Զ, Նեմեսիոս, Պրոկղ, Խոսրովիկ, Եպիփան եւ Սեկունդոս, Վիեննա, 1895 (Ազգային մատենադարան, ԺԶ)։
- Հ. Յակովբոս Վ. Տաշեան, Մատենագրական մանր ուսումնասիրութիւնք հետազօտութիւնք եւ բնագիրք, մասն երկրորդ, Է-Ժ, Խիկար եւ իւր իմաստութիւնն, Ագապետոս եւ իւր յորդորականք առ Յուստինիանոս, թղթակցութիւն Աբգարու եւ Քրիստոսի ըստ նորագիւտ արձանագրութեան Եփեսոսի, եւ Գէորգայ Պիսիդեայ Վեցօրեայք, Վիեննա։ Մխիթարեան տպարան, 1901 (Ազգային մատենադարան, ԼԷ)։
- Յակովբոս Տաշեան, Ցուցակ հայերէն ձեռագրաց մատենադարանին Մխիթարեանց ի Վիեննա, Վիեննա, 1895։
- Սրբազան պատարագամատոյց Հայոց. Թարգմանութիւնք պատարագաց յունաց, ասորւոց եւ լատինաց հանդերձ քննութեամբ, նախագիտելեօք եւ ծանօթութեամբք ի Հ. Յովսեփայ Վ. Գաթրճեան։ Հրատարակեալ հանդերձ յաւելուածովք ի Հ. Յակովբոս Տաշեան, Վիեննա, 1897։
Գրականություն
խմբագրել- Ակինեան Ներսէս Վրդ., Յակովբոս վրդ. Տաշեան, - «Հանդէս ամսօրեայ», 1933, թիւ 1–2։
- Մելքոնյան Աշոտ, Հայաստանի ժողովրդագրության հիմնահարցերը հայագետ Հակովբոս Տաշյանի աշխատություններում. Բանբեր Հայագիտության, Journal of Armenian Studies, 2013, № 1, էջ 135-144. ISSN 1829-4073
Արտաքին հղումներ
խմբագրել | Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հակովբոս Տաշչյան» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո: 
|
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 11, էջ 571)։
|