Համազասպ Սրվանձտյան

Համազասպ Սրվանձտյան (Սրվանձտյան Համազասպ Խաչատուրի) (հունիսի 5, 1873(1873-06-05), Վան, Օսմանյան կայսրություն - փետրվարի 18, 1921(1921-02-18), Երևան, Հայկական ԽՍՀ), հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ։

Համազասպ Խաչատուրի Սրվանձտյան
Համազասպ Սրուանձտյանցը՝ Հայկական Երրորդ կամավորական գումարտակի, հետագայում՝ զորագնդի, հրամանատարը, Առաջին Աշխարհամարտի ժամանակ։
հունիսի 5, 1873(1873-06-05) - փետրվարի 18, 1921(1921-02-18) (47 տարեկան)
Ծննդավայր	Վան, Օսմանյան կայսրություն
Մահվան վայր	Երևան, Հայկական ԽՍՀ
Քաղաքացիություն	Օսմանյան կայսրություն
Զորատեսակ	Կամավորական խմբեր
Կոչում	Կամավորական 3-րդ գնդի հրամանատար
Զորամաս	Կամավորական 3-րդ գունդ, Հայկական բրիգադ
Պաշտոն	Ալաշկերտի շրջանի զինվորական ոստիկանության հրամանատար
Մարտեր/ պատերազմներ	Հայ-թաթարական բախումներ Առաջին համաշխարհային պատերազմ

Գարեգին Սրվանձտյանի եղբոր որդին։

Կենսագրություն

Մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը

Նախակրթարանն ավարտելուց հետո սովորել է ոսկերչություն և ժամագործություն։ Վաղ հասակից ներգրավվել է հեղափոխական շարժման մեջ։ Եղել է Արմենական, ապա՝ ՀՅԴ կուսակցության անդամ։ Խուսափելով թուրք իշխանությունների հետապնդումներից՝ հեռացել է Վանից, անցել Երևան, Շուշի։ Մասնակցել է 1905-1906 թվականների հայ-թաթարական կռիվներին։ Քաջությամբ աչքի է ընկել հատկապես 1905 թվականի օգոստոսի 22-ին Ասկերանի կիրճում մղված մարտում, երբ 200 հոգուց բաղկացած թուրքական ջարդարարների ջոկատից ողջ մնացին միայն 6-ը։ 1906 թվականին կազմակերպել է Գանձակի հայության պաշտպանությունը թաթարական ոտնձգություններից։ 1908 թվականին, ՀՅ Դաշնակցական գործիչների հետ, ձերբակալվել է ցարական կառավարության կողմից, դատապարտվել մահվան, սակայն այն փոխարինվել է 15 տարվա տաժանակրությամբ (Սիբիր)։ 1913 թվականին փախել է բանտից, անցել Եվրոպա, ապա Կ. Պոլիս։ 1914 թվականին Կարինում կայացած ՀՅԴ կուսակցության 8-րդ ընդհանուր ժողովում կտրականապես դեմ է արտահայտվել երիտթուրքերի հետ որևէ համագործակցության։

Առաջին համաշխարհային պատերազմ

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ մասնակցել է հայկական կամավորական շարժմանը, նշանակվել կամավորական 3-րդ գնդի հրամանատար։ Մասնակցել է բազմաթիվ ճակատամարտերի։ Ապահովել է Բասենի և Ալաշկերտի շրջանից հայ բնակչության անվտանգ գաղթը։ Եղել է 1915 թվականի մայիսին Վանն ազատագրող հայ կամավորներից, կռվել է Բիթլիսի ուղղությամբ (հուլիսին), հոկտեմբերին՝ հաջող արշավանք ձեռնարկել Խիզան։ Ռուսաստանում 1917 թվականի Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո նշանակվել է Ալաշկերտի շրջանի զինվորական ոստիկանության հրամանատար (մինչև ռուսական զորքերի կողմից Կովկասյան ռազմաճակատը լքելը)։ 1918 թվականին կռվել է Բաքվի կոմունայի համար, Հայկական բրիգադի (3000 զինվոր ու սպա) հրամանատարն էր, դրսևորել է ռազմավարի, հմուտ կազմակերպչի կարողություններ, վճռական դեր խաղացել դեպի Գանձակ և Եվլախ հարձակողական գործողությունների ժամանակ և 4 ամիս շարունակ հետ մղել Բաքու արշավող թուրքական գերակշիռ ուժերը։ Բաքվի կոմունայի անկումից հետո անցել է Պարսկաստան։

• 
  Հայկական Երրորդ կամավորական գումարտակի, հետագայում՝ զորագնդի հետևակային ստորաբաժանումները և հեծյալները, զորամասի հրամանատարի՝ Համազասպ Սրուանձտյանցի գլխավորությամբ՝ Էջմիածնում զորատեսի ժամանակ, 1914 թ․։
• 
  Համազասպ Սրվանձտյանի գունդն անցնում է Երևանի Կարմիր կամուրջը
• 
  Հայ զորահրամանատարներ Համազասպ Սրվանձտյանը, Քեռին և Խանասորի Վարդանը

Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն

1918 թվականին (Առաջին համաշխարհային պատերազմում Օսմանյան կայսրության պարտությունից հետո) վերադարձել է Հայաստան, նշանակվել Նոր Բայազետի շրջանի զորամասերի հրամանատար, մասնակցել է Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությանը, 1920 թվականի Մայիսյան ապստամբության և թուրք-թաթարական խռովությունների ճնշմանը։ Հայաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո Խորհրդային Հայաստանի զինվորական կոմիսար Ավիս Նուրիջանյանի հրավերով, որի հետ մտերմացել էր Բաքվում, եկել է Երևան՝ նոր իշխանությանն օգտակար լինելու և համագործակցության մտադրությամբ, սակայն, ձերբակալվել է բոլշևիկների կողմից և 1921 թվականի փետրվարի 18-ին Երևանի բանտում գազանաբար սպանվել կացնով՝ թուրք դահիճի ձեռամբ։

Գրականություն

• Հայկական հարց հանրագիտարան, Երևան, 1996, էջ 196։
• Հայկական համառոտ հանրագիտարան, հատ. 3, Երևան, 1999, էջ 65-66։
• Գաբրիել Լազեան «Դէմքեր հայ ազատագրական շարժումէն», Գահիրէ, 1949, էջ 71-75։
• Վրացեան Սիմոն «Համազասպ Սրուանձտեան», տես «Յուշապատում Հ. Յ. Դաշնակցութեան (1890–1950)», խմբ. Ս. Վրացեան, Բոստոն, 1950, էջ 493–495:
• Աւօ «Համազասպ», «Յեղափոխական ալպօմ», հատ. 3, Հալէպ, 1960, էջ 323-330։
• Վահան Աֆրիկեան «Համազասպ Երևանի բանտին մէջ», «Յեղափոխական ալպօմ», հատ. 3, Հալէպ, 1960, էջ 333-338։
• Գևորգ Ստեփանյան «Համազասպ Սրվանձտյանց», Երևան, 2016, 1088 էջ։

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։