Հանցավոր անգործություն

Հանցավոր անգործություն, անձի կամային պասիվ վարքագիծ, որը բաղկացած է նրանից, որ անձը չի կատարում կամ ոչ պատշաճ է կատարում իրեն վերապահված պարտականությունը, ինչի հետևանքով վնաս է հասցվում քրեական իրավունքի պաշտպանության օբյեկտներին կամ այդպիսի վնասի սպառնալիքի է առաջանում։

Անգործության նշաններ ու նշանակություն

Ինչպես գործողությունը, այնպես էլ անգործությունն ունի քրեաիրավական պաշտպանության օբյեկտներին վնաս պատճառելու հատկություն, անօրինական է, և դրա նշանները հասանելի են արտաքին դիտարկմանը։ Քրեական անգործությունը գործնականում համեմատաբար հազվադեպ է ( քրեական գործերի մոտ 5%-ը ), և հազվադեպ է նաև քրեական օրենսդրության մեջ. օրինակ, 1996 թվականի Ռուսաստանի Դաշնության Քրեական օրենսգրքում 260 հիմնական հանցագործություններից 65-ը կարող են կատարված լինել անգործությամբ։

Որոշ երկրներում քրեական օրենսգրքերը պարունակում են անգործության օրենսդրորեն կանոնակարգված սահմանում։ Օրինակ՝ Իսպանիայի քրեական իրավունքի հոդված 11-ը սահմանում է, որ հանցագործությունները և զանցանքները կատարվում են անգործությամբ, երբ հանցագործի վրա դրված հատուկ իրավական պարտավորությունը չկատարելը օրենքով հավասարեցվում է հանցագործության կատարմանը։ Գործողություն չկատարելը համարժեք է գործողության, երբ կա գործողության հատուկ պարտականություն, որը բխում է օրենքից կամ պայմանագրից, կամ երբ իրավախախտը նախկին արարքով կամ անգործությամբ վտանգել է օրենքով պաշտպանված իրավունքը։

Ժամանակակից աշխարհում անգործության հետևանքները կարող են շատ լուրջ լինել. օրինակներից են Ցեմեսի ծոցում «Ծովակալ Նախիմով» շոգենավի և «Պյոտր Վասև» չոր բեռնատար նավի բախումը, բախումը Կոնստանցա լճի վրա, որը հանգեցրեց բազմաթիվ զոհերի։

Գործողության պես, անգործությունը կարող է լինել որոշակի գործողություն կատարելուց խուսափելու առանձին գործողություն (օրինակ՝ բժշկի անգործությունը, ով հրաժարվել է ընդունել և զննել հիվանդանոց տեղափոխված հիվանդին), կամ նման գործողությունների համակարգ ( ալիմենտ վճարելուց խուսափելը)։

Հանցավոր բացթողումը սկսվում է այն պահին, երբ մարդը պետք է կատարեր գործողություն, փոխարենը խուսափում է դա անելուց։ Անգործությունը դադարում է գործելու պարտավորության դադարեցմամբ, երբ ի հայտ են գալիս արարքի կատարումն անհնարին դարձնող հանգամանքներ, ինչպես նաև անգործությունը կամավոր դադարեցնելու դեպքում (որը, որպես կանոն, արտահայտվում է խոստովանությամբ ) կամ դրա հարկադրաբար զսպմամբ։ Նաև անգործությունը կորցնում է իր հանցավորությունը, երբ համապատասխան արարքն ապաքրեականացվում է։

Անգործության համար պատասխանատվության պայմաններ

Ամեն անգործություն չէ, որ հանցավոր է և պատժելի։ Մարդը պարտավոր է նման գործողություն կատարել օրենքի, այլ նորմատիվ ակտի, ընտանեկան և այլ հարաբերությունների, ծառայողական, մասնագիտական և պայմանագրային պարտավորությունների կամ ինքն իրեն վնաս պատճառելու վտանգ ստեղծելու պատճառով։

Որպես կանոն, մերձավորին օգնելու պարտականությունը օրինական չէ և կրում է բարոյական բնույթ։ Անգործության համար քրեական պատասխանատվություն կարող է առաջանալ միայն այն դեպքերում, երբ անձը, ինչ-ինչ հանգամանքներից ելնելով, պարտավորվել է գործել որոշակի ձևով։ Այն կարող է առաջանալ հետևյալ իրավական փաստերի և պայմանների դեպքում.

Նորմատիվ ակտ

Օրենքով կամ այլ նորմատիվ ակտով (ցուցումներ, անվտանգության կանոններ ) անձի համար պարտադիր կարող է դրվել որոշակի գործողություններ կատարելու պարտավորություն (օրինակ կարող է լինել զինվորական պարտականությունը, հարկերը վճարելու պարտավորությունը և այլն)

Դատարանի որոշում

Պատիժը կամ դատարանի այլ որոշումը պարտադիր է, նման որոշման չարամտորեն չկատարելը, որպես կանոն, հանցավոր է։

Ընտանեկան և այլ հարաբերություններ

Ծնողները, խնամակալները և այլ անձինք, ովքեր կամովին ստանձնել են պատասխանատվություն՝ օգնություն ցուցաբերելու այն անձին, ով որևէ հանգամանքի բերումով ի վիճակի չէ հոգ տանել իրենց մասին, պատասխանատու են այս պարտավորությունը չկատարելու համար։ Օրինակ՝ մայրը, ով իր նորածին երեխային մի քանի օրով թողել է փակ մանկասայլակում՝ առանց ջրի կամ սննդի, ինչի հետևանքով նա մահացել է, պատասխանատվություն է կրելու սպանության հոդվածով։

Մասնագիտական, ծառայողական, պայմանագրային պարտականություն

Որոշ մասնագիտությունների տեր անձինք ( բժիշկներ, իրավապահներ ) պետք է արտակարգ դեպքերում իրենց պարտականությունները կատարեն նույնիսկ աշխատանքային ժամերից դուրս։ Մնացած դեպքերում պատասխանատվությունը կառաջանա միայն անգործության համար այն ժամանակահատվածում, երբ անձը պետք է գտնվի աշխատավայրում։ Պատասխանատվություն կարող է առաջանալ նաև աշխատանքային կամ քաղաքացիական այլ պայմանագրից բխող պարտավորությունները չկատարելու համար ( աշխատավարձիչվճարում, գույքի ոչ պատշաճ պահպանում )։

Անձի նախկին գործողություններով վտանգավոր վիճակի որոշում

Եթե անձը սեփական գործողություններով վնասի վտանգի տակ է դրել քրեական օրենսդրությամբ պաշտպանված առարկաները, նա պատասխանատվություն է կրում դրա հնարավոր հետևանքների համար։

Բացի այդ, անձը պետք է կոնկրետ իրավիճակում իրական հնարավորություն ունենա կատարելու իրենից պահանջվող գործողությունը, իսկ նման հնարավորությունը որոշելիս և՛ իրավական նորմերը (որոնք թույլ են տալիս որոշակի դեպքերում խուսափել գործողությունից), և՛ անգործության իրավիճակից, քանի որ պետք է հաշվի առնել անձի սուբյեկտիվ հատկանիշները։

Անգործության տեսակներ

Անգործությունը կարող է արտահայտվել.

• սոցիալապես օգտակար գործողություն կատարելուց ձեռնպահ մնալու դեպքում՝ ալիմենտի վճարումից խուսափելու, զինվորական հերթապահության և այլն։
• գոյություն ունեցող բարիքին վնաս հասցնելու վտանգը չկանխելուն ուղղված անգործողություն. վտանգավոր իրավիճակում հայտնված անձանց օգնություն ցուցաբերելու, շրջակա միջավայրին հասցված վնասը կանխելու, գույքը պաշտպանելու պարտավորությունները չկատարելը։

Անգործությունը կարող է լինել ինչպես պասիվ վարքագիծ իր մաքուր ձևով (ձեռնպահ մնալ որևէ գործողություն կատարելուց), այնպես էլ ուղեկցվել ակտիվ գործողություններով, որոնք կապված են պարտականություններից խուսափելու հետ, հաճախ բավականին բարդ (օրինակ՝ զինվորական ծառայությունից խուսափելու համար մեկ այլ քաղաք տեղափոխվելը, թմրամիջոցները թաքցնելու համար թաքստոցներ ստեղծելը և այլն)։ Քանի որ նման դեպքերում վտանգը ոչ թե կատարված գործողությունն է, այլ պարտավորությունը չկատարելը, այդ գործողությունները անգործություն են որակվում։

Ակտիվ և պասիվ վարքագծի այս տեսակ համադրությունը քրեական իրավունքի տեսության մեջ կոչվում է խառը անգործություն։ Բացի այդ, խառը անգործությունը կարող է նշանակել նաև անձի կողմից իրեն վերապահված պարտականությունների ոչ լիարժեք կամ ոչ պատշաճ կատարման դեպքեր, և անգործություն, որի ավարտը պահանջում է որոշակի սոցիալապես վտանգավոր հետևանքների առաջացում։

Անգործությունը կարող է լինել նաև մեկանգամյա (մեկանգամյա, բաղկացած մեկ գործողությունից) կամ շարունակական, ինչը ներկայացնում է երկարաժամկետ խուսափում պարտականությունից։ Եթե անձը երկար ժամանակ խուսափում է իր պարտականությունները կատարելուց (օրինակ՝ զենք կամ թմրանյութ է պահում, աշխատավարձ չի տալիս և այլն), հանցավոր բացթողումն ընդգրկում է ամբողջ ժամանակահատվածը այն պահից, երբ անձին տրվել է որոշակի ձևով գործելու պարտավորություն մինչև այդպիսի վարքագծի դադարեցումը ( պարտավորության կատարման կամ հետապնդման պատճառով)։ Նման հանցավոր բացթողումը կոչվում է շարունակական։ Այս դեպքերում պարտավորությունների կամավոր կատարումը (օրինակ՝ պահեստավորված զենքերը իրավապահ մարմիններին հանձնելը) կարող է հանգեցնել քրեական պատասխանատվությունից ազատման, իսկ որոշ դեպքերում՝ նույնիսկ խրախուսական միջոցների (ներառյալ դրամական վճարումների կիրառումը։

Տես նաև

• Սոցիալապես վտանգավոր հետևանքներ
• Հանցագործության օբյեկտիվ կողմ

Գրականություն

• Российское уголовное право. Общая часть / Под ред. В. С. Комиссарова. — СПб.: Питер, 2005. — 560 с. ISBN 5-469-00606-9.
• Уголовное право России. Части Общая и Особенная : Учебник / М. П. Журавлев, А. В. Наумов и др. ; под ред. А. И. Рарога. — М.: ТК Велби, Проспект, 2004. — 696 с. ISBN 5-98032-591-3.
• Курс уголовного права. Т. 1 : Общая часть. Учение о преступлении / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой, И. М. Тяжковой. — М.: Зерцало—М, 1999. — 592 с. ISBN 5-8078-0039-7.
• Бойко А. И. Преступное бездействие. — СПб.: Юридический центр Пресс, 2003. — С. 320.
• Тер-Акопов А. А. Бездействие как форма преступного поведения. — М.: Юридическая литература, 1980. — С. 152.

Հղումներ

• Содеяние и бездействиеԱրխիվացված 2016-03-13 Wayback Machine // Таганцев Н. С. Уголовное право (Общая часть). Часть 1. По изданию 1902 года. Allpravo.ru. 2003.