Հիմնավորված ռիսկ
Հիմնավորված ռիսկ, արարքի հանցավորությունը բացառող հանգամանքներից մեկը։ Արդարացված ռիսկը անձի օրինական վարքագիծն է (գործողությունը կամ անգործությունը)՝ ուղղված սոցիալապես օգտակար նպատակին հասնելու համար, որի իրականացման դեպքում առկա են անբարենպաստ հետևանքների, այդ թվում՝ քրեական օրենսդրությամբ պաշտպանվող շահերին և օգուտներին վնաս պատճառելու հավանականությունը[1]։
Արդարացված ռիսկի հետ կապված իրավիճակի օրինակ կարող են լինել նոր տրանսպորտային միջոցների (մեքենաներ, ինքնաթիռներ և այլն) փորձարկումները, որոնք ուղղված են թաքնված թերությունների բացահայտմանը, քանի որ նման փորձարկումների ժամանակ միշտ կա վթարի հավանականություն,որի արդյունքը կարող է հանդիսանալ նյութական կորուստը, ինչպես նաև փորձարկողի մահը։ Մյուս ոլորտները, որտեղ արդարացված ռիսկի իրավիճակները բավականին հաճախ են առաջանում, բժշկությունն ու կոմերցիոն գործունեությունն են։
Ոիսկի բնութագրում
խմբագրելՈրպես կանոն, արդարացված ռիսկը կապված է անձի մասնագիտական գործունեության հետ։ Որոշ գիտնականներ դիտարկում են մի քանի դեպքեր, երբ արդարացված ռիսկը հնարավոր է առօրյա պայմաններում Որպես կանոն, արդարացված ռիսկը կապված է անձի մասնագիտական գործունեության հետ։ Որոշ գիտնականներ ընդունում են մի քանի դեպքեր, երբ արդարացված ռիսկը հնարավոր է առօրյա պայմաններում, իսկ մյուսները պնդում են, որ ռիսկը հնարավոր է միայն մասնագիտական գործունեության շրջանակներում[2], իսկ մյուսները պնդում են, որ ռիսկը հնարավոր է միայն մասնագիտական գործունեության շրջանակներում[3]։
Գոյություն ունեն ռիսկի մի քանի տեսակներ՝ արդյունաբերական (կապված ապրանքների արտադրության հետ), տնտեսական (սովորական ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնելիս), առևտրային (ֆինանսական՝ ֆոնդային բորսա, բանկային, ներդրումային գործունեություն), գիտատեխնիկական (ներառված են գիտական նոր զարգացումների փորձարկումները և իրականացումը), կազմակերպչական և կառավարչական (հիմնված կառավարման կոնկրետ հետևանքները ճշգրիտ կանխատեսելու անկարողության վրա)[4]։
Կան մի քանի պայմաններ, որոնք որոշում են ռիսկի հիմնավորվածությունը և, հետևաբար, անձին պատասխանատվությունից ազատելու հնարավորությունները։ Սոցիալապես շահավետ նպատակին հասնելու համար պետք է իրականացվեն ռիսկային գործողություններ, որոնց հասնելն այլ միջոցներով անհնար է, դրանք չպետք է իրենց բնույթով անօրինական լինեն (այսինքն՝ չպետք է արգելվեն անձին), և անձը պետք է ունենա իր մասնագիտական պատրաստվածության հիման վրա վնասը կանխելու իրական հնարավորություն[1]։
Ռիսկի համաձայնում
խմբագրելՈրպես կանոն, այն դեպքերում, երբ կոնկրետ անձի (օրինակ՝ հիվանդի կամ փորձարկող օդաչուի) կյանքը և առողջությունը վտանգված է, ռիսկը հիմնավորված ճանաչելու համար անհրաժեշտ է տեղեկացնել այդ անձին հնարավոր հետևանքների մասին և ստանալ նրա կամավոր համաձայնությունը ռիսկային գործողություններ կատարելու համար։
Այսպիսով, բժշկական միջամտությունը, համաձայն 1996 թվականի Մարդու իրավունքների և կենսաբժշկության կոնվենցիայի[5], ինչպես նաև այլ միջազգային և ազգային ակտերի, կարող է իրականացվել միայն անձի կամավոր համաձայնությամբ։ Բացառություն կարող են լինել միայն այն դեպքերը, երբ անձը ինքը չի կարող նման համաձայնություն տալ իր անչափահաս լինելու կամ հոգեկան խանգարումների պատճառով, և միջամտությունն անհրաժեշտ է նրա կյանքին կամ առողջությանը վնաս չհասցնելու համար։
Նմանատիպ համաձայնությունը պահանջվում է այն անձանցից, որոնց մասնագիտական գործունեությունը վտանգ է ներկայացնում իրենց կյանքի կամ առողջության համար (օդաչուներ, տիեզերագնացներ, կասկադյորներ, պրոֆեսիոնալ մարզիկներ և այլն)։ Որպես կանոն, համաձայնագիրը գրավոր տրվում է մեկ անգամ՝ համապատասխան աշխատանքի ընդունվելիս։
Արդարացված ռիսկը քրեական իրավունքում
խմբագրելՍարբեր երկրների օրենսդրությունները
խմբագրելԱշխարհի քրեական օրենսգրքերի մեծ մասում արդարացված ռիսկի կանոններ չկան[6]։
Այնուամենայնիվ, համապատասխան նորմերը նախատեսված են ԱՊՀ երկրների մեծ մասի օրենսդրությամբ՝ Բելառուս, Ղազախստան, Ղրղզստան և այլն[6]։ Այսպիսով, Ուզբեկստանի Քրեական օրենսգրքի 40-րդ հոդվածը սահմանում է, որ «Հիմնավորված մասնագիտական կամ տնտեսական ռիսկի դեպքում վնաս պատճառելու համար պատասխանատվություն չի առաջանում, նույնիսկ եթե ցանկալի սոցիալապես օգտակար արդյունքը չի ստացվել, և վնասն ավելի էական է, քան սոցիալապես օգտակար նպատակը»[6]։
Արդարացված ռիսկի մասին կանոնը սահմանում է Լեհաստանի Քրեական օրենսգրքի 27-րդ հոդվածը, ըստ որի՝ «Ուսումնական, բժշկական, տեխնիկական կամ տնտեսական փորձեր անցկացնելու նպատակով գործող անձը պատասխանատվության չի ենթարկվում, եթե ակնկալվող արդյունքն ունի էական կրթական, բժշկական կամ տնտեսական նշանակություն, և դրան հասնելու հույսը, փորձի իրականացման իրագործելիությունն ու մեթոդը հիմնավորված են գիտելիքների ներկա մակարդակի լույսի ներքո»[6]։
Նույնիսկ եթե ռիսկի մասին դրույթներն ուղղակիորեն արտացոլված չեն օրենսդրության մեջ, համապատասխան գործողությունները կարող են ճանաչվել որպես ոչ քրեական, եթե առկա են ծայրահեղ անհրաժեշտության օրինականության պայմաններ կամ արարքի հանցավորությունը բացառող այլ հանգամանքներ[7]։ Օրինակ, Ֆրանսիայի քրեական օրենսգրքի 122-4-ը սահմանում է, որ «այն անձը, ով կատարել է օրենքների կամ կանոնակարգերի դրույթներով նախատեսված կամ թույլատրված արարք, ենթակա չէ քրեական պատասխանատվության», ինչը թույլ է տալիս վտանգավոր գործողություններ կատարել, եթե դրանք թույլատրված են օրենքով[7]։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 Уголовное право России. Практический курс / Под общ. ред. А. И. Бастрыкина; под науч. ред. А. В. Наумова. М., 2007. С. 179.
- ↑ Курс уголовного права. Общая часть. Том 1: Учение о преступлении / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой, И. М. Тяжковой. М., 2002. С. 495.
- ↑ Новое уголовное право России. Учебное пособие. Общая часть. М.: Зерцало — Теис, 1996. С. 68.
- ↑ Курс уголовного права. Общая часть. Том 1: Учение о преступлении / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой, И. М. Тяжковой. М., 2002. С. 494.
- ↑ Конвенция о защите прав и достоинства человека в связи с применением достижений биологии и медицины. Արխիվացված 2008-05-04 Wayback Machine Принята Комитетом Министров Совета Европы 19 ноября 1996 года.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Курс уголовного права. Общая часть. Том 1: Учение о преступлении / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой, И. М. Тяжковой. М., 2002. С. 499.
- ↑ 7,0 7,1 Курс уголовного права. Общая часть. Том 1: Учение о преступлении / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой, И. М. Тяжковой. М., 2002. С. 500.