Հնարակերտ

Հնարակերտ կամ Հունարակերտ, բերդաքաղաք Մեծ Հայքի Ուտիք և Գուգարք նահանգների սահմանագծին, Կուր և Խրամ գետերի միախառնման տեղում, սեպաձև հրվանդանի վրա (այժմ՝ ավերակ)։

Պատմություն

Մեծ Հայքն Արշակունիների օրոք

Մովսես Խորենացու վկայությամբ, Հնարակերտը եղել է Սիսակյան Առանի ժառանգության հյուսիսարևմտյան սահմանագլուխը։ Ջվանշեր պատմիչը Հնարակերտն անվանում է Կուրի բերդ, վրացիները՝ Խունանի, երբեմն՝ Խանցիխե (Խանաբերդ, Խան գետանունով)։ Հայ Արշակունիների ժամանակաշրջանում (I-V դդ.) այն եղել է Մեծ Հայքի հյուսիսային սահմանակալ բերդ։ V-VII դդ. Սասանյանները Հնարակերտը Գուգարքի հետ միացրել են Վրաց մարզպանությանը, սակայն բերդաքաղաքը մնացել է հայ եպիսկոպոսանիստ կենտրոն։ Արաբական տիրապետության թոթափումից հետո Հնարակերտը վերամիավորվել է (IX-X դդ.) Բագրատունյաց Հայաստանին։ XIII դ. սկզբին Իվանե և Սմբատ Օրբելյանները Հնարակերտն ազատագրել են սելջուկյան թուրքերից և միացրել վրաց Բագրատունիների թագավորությանը։ Ավերվել է հավանաբար թաթար-մոնղոլական արշավանքներից։

Ամրություններ

Հնարակերտն ունեցել է հաջորդաբար կառուցված երեք ամրոց, որոնք միմյանցից բաժանվել են Կուրից մինչև Խրամ փորված խրամներով։ Պարիսպներն ամրացվել են հզոր աշտարակներով։ Հնարակերտի ավերակները նկարագրել են Ս. Ջալալյանցը և Մ. Բարխուդարյանցը։ Տակավին պահպանվում են Հնարակերտի շինությունների մնացորդները՝ կիսավեր աշտարակները, պարիսպների, գերեզմանատան (Խրամ գետի հին կամ «Կոտրած կամրջից» մինչև Կուր) հետքերը։

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 463)։