Ղրիմի թաթարների մշակութային և պատմական ժառանգության թանգարան

Ղրիմի թաթարների մշակութային և պատմական ժառանգության թանգարան
Տեսակ	թանգարան
Երկիր	Ուկրաինա
Տեղագրություն	Սիմֆերոպոլ և Ղրիմի Հանրապետություն
Հասցե	вул. Чехова, 17, м. Сімферополь, АР Крим, 95001 և Крым, г. Симферополь, ул. Чехова, 17
Հիմնադրվել է	1992
Կայք	krtmuseum.ru(ռուս.)

Ղրիմի թաթարների մշակութային և պատմական ժառանգության թանգարան ( Ղրիմի թաթարերեն՝ Qırımtatar medeniy-tarihiy miras müzeyi, Къырымтатар медений-тарихий мирас музейи, ուկրաիներեն՝ Кримськотатарський музей культурно-історичної спадщини ), մինչև 2015 թվականը , Ղրիմի թաթարների արվեստի թանգարան, թանգարան Սիմֆերոպոլ քաղաքում (Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն)։

Թանգարանի ստեղծման պատմություն

Ղրիմի թաթարների մշակութային և պատմական ժառանգության թանգարանը տեղծվել է 1992 թվականին, սկզբում որպես Ղրիմի թաթարների ազգային պատկերասրահ՝ «Ղրիմի թաթարների մշակութային հիմնադրամ» հասարակական կազմակերպության ներքո։ Հավաքածուն հիմնված էր Ղրիմի թաթար նկարիչների գործերի վրա, որոնք ընտրվել էին Ղրիմի թաթար նկարիչների առաջին համամիութենական ցուցահանդեսից, որը տեղի է ունեցել 1990 թվականի մարտ - ապրիլ ամիսներին Ղրիմի Նկարիչների տանը (բացվել է 1990 թվականի մարտի 19-ին)։ Ցուցահանդեսը կազմակերպվել է Ղրիմի թաթարական մշակույթի վերածննդի համակարգող կենտրոնի և Ուկրաինայի նկարիչների միության Ղրիմի կազմակերպության կողմից` Ի.Ա.Զաատովի և Մ.Յու. Չուրլուի նախաձեռնությամբ։ 1993 թվականից Ղրիմի թաթարների ազգային պատկերասրահը փոխանցվել է Ղրիմի թաթար նկարիչների ասոցիացիայի կառուցվածքին։ Այնուհետև Ասոցիացիայի ղեկավարությամբ տեղի է ունեցել պատկերասրահի ֆոնդի ձևավորումը և ցուցահանդեսային գործունեությունը։

1993 թվականին ազգային պատկերասրահի ձևավորման կարևոր իրադարձությունը Ղրիմի թաթար նկարիչների ասոցիացիայի (նախագահ` Էնվեր Սեյթալիլովիչ Իզետով), Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության ազգությունների և տեղահանված քաղաքացիների պետական կոմիտեի (նախագահ Ռ. Ի. Ջեմիլև) և Սիմֆերոպոլի գեղարվեստի թանգարանի (տնօրեն Ն.Դ. Դյաչենկո) միջև ստորագրված եռակողմ համաձայնագիրն է եղել։ Ըստ որի՝ կողմերից յուրաքանչյուրը ստանձնել է որոշակի պարտականություններ.

Ազգությունների և բռնագաղթված քաղաքացիների պետական կոմիտեն երաշխավորել է ֆինանսավորում նոր ցուցանմուշների ձեռքբերման համար՝ պատկերասրահի ֆոնդերը համալրելու համար
Սիմֆերոպոլի արվեստի թանգարանը՝ ցուցանմուշների անվտանգությունը և ցուցանմուշները պահելու համար տարածքների հատկացումը
Ղրիմի թաթար նկարիչների ասոցիացիան՝ ֆոնդերի ձևավորումը և ցուցահանդեսային գործունեության մեջ կերպարվեստի նոր գործերի հանրահռչակումը։

1996 թվականի հուլիսին Ղրիմի թաթարների ազգային պատկերասրահը փոխանցվել է Ղրիմի թաթարների Ի.Գասպրինսկիի անվան հանրապետական գրադարանին և վերանվանել է Ղրիմի թաթարների կերպարվեստի թանգարանը՝ որպես Ղրիմի թաթարական հանրապետական գրադարանի կառուցվածքի բաժիններից մեկը։

1998 թվականին Կերպարվեստի թանգարանը վերանվանվել է Ղրիմի թաթարական արվեստի թանգարան՝ որպես Ի.Գասպրինսկիի անվն Ղրիմի թաթարական հանրապետական գրադարանի մասնաճյուղ։ Թանգարանը պետք է բացվեր Սիմֆերոպոլում քաղաքաշինության և ճարտարապետության հուշարձան համարվող, Անդրեյ Ֆյոդորովիչ Արենդտի տանը, որը եղել է ամբուլատորիայի շենք և ոտեղ ապրել էր ռուսական սլայդինգի հիմնադիր Ն. Ա. Արենդտը։ Շենքը գտնվում է Սիմֆերոպոլի պատմական կենտրոնում՝ փող. Կարլ Մարքս, 25 հասցեում։

Սակայն այս ծրագրերին վիճակված չէր իրականություն դառնալ։ 2009 թվականին շենքը գնել է «Ֆոնդ Ղրիմ» բարեգործական կազմակերպությունը, որը շենքի վերակառուցումից հետո պարտավորվել է փոխանցել առնվազն 460 մ² շինության տարածք՝ Ղրիմի հանրապետական հիմնարկի «Ղրիմի թաթարական արվեստի թանգարանին»^[1]^[2]։ Պարտավորությունը երբեք չի կատարվել, և 2023 թվականին շենքը հողամասի հետ միասին, առանց բարդությունների, ձեռք է բերել «Ասգարդ» ընկերությունը^[3]։

1999 թվականի դեկտեմբերի 14-ին Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության կառավարության որոշմամբ Ղրիմի թաթարական արվեստի թանգարանը ձեռք է բերել իրավական կարգավիճակ՝ դառնալով առանձին մշակութային հաստատություն։

2006 թվականին հաստատությունը վերանվանվել է «Ղրիմի թաթարական արվեստի թանգարան»^[4]։

Ղրիմի թաթարների արվեստի թանգարանը գիտական և մեթոդական կենտրոն է Ղրիմի թաթար ժողովրդի մշակութային և պատմական ժառանգության հավաքագրման, պահպանման, ուսումնասիրման և հանրահռչակման համար։

Թանգարանի հավաքածուի պատմություն

Սիմֆերոպոլում՝ Ղրիմի թաթարների մշակութային և պատմական ժառանգության թանգարանում, տեղի է ունեցել «Ղրիմի թաթարական տարազ. ավանդույթներ և արդիականություն» ցուցահանդեսի բացումը, 2016

Թանգարանի առաջին ցուցանմուշները, որոնք կազմեցին թանգարանային ֆոնդի հիմքը, Ղրիմի թաթար ժամանակակից նկարիչների գեղանկարչության, գրաֆիկայի, քանդակի և դեկորատիվ և կիրառական արվեստի առարկաներն են եղել (Իզետովա, Ա. Ալիևա, Ռ. Ուսեինովա, Մ. Չուրլու, Ռ. Նետովկինա, Ի. Աբլաևա, Զ. Տրասինովա, Ս. Օսմանով, Ռ. Էմինովա, Ն. Յակուբովա, Ա. Բիլյալովա, Ի. Վելյուլաևա, Ի. Շեյխ- Զադե, Ա. Ուսեինովա, Հ. Մեմեդլյաև, Ա. Սեյտ-Ամետովա, Ս. Յակուբովա, Ա. Սեյդամետով), որոնք ընտրվել են Սիմֆերոպոլի արվեստի թանգարանի գիտական անձնակազմից կազմված փորձագիտական հանձնաժողովի անդամների կողմից (Ռ. Տ. Պոդուֆալոգո, Գ. Ի. Ֆեդոտովա, Լ. Մ. Ռիբնիկովա, Լ. Ի. Լենիչենկո) և Ուկրաինայի նկարիչների միության անդամների (Ա. Ս. Շուրինովը, Ս. Ա. Նիկիտինը, Մ. Յու. Չուրլու) կողմից։ Հեղինակների բոլոր ընտրված աշխատանքները ցուցադրվել են Ղրիմի թաթար նկարիչների առաջին համամիութենական ցուցահանդեսում, որն անցկացվել է Ղրիմի նկարիչների տանը։

Թանգարանի ֆոնդերը զգալիորեն լրացվել են 1994 թվականին Ղրիմի թաթարական ազգային դեկորատիվ և կիրառական արվեստի առարկաներով, որոնք Ա. Ումերովի և Խ. Լավիցի անձնական հավաքածուներն էին։ 2005 թվականին թանգարանի գույքը համալրվել է 19-րդ դարի կեսերի գերմանացի նկարիչ և ազգագրագետ Ավգուստ Վիլհելմ Կիզեվետերի ֆաքսիմիլային նկարներով, որոնք թանգարանին նվիրաբերվել են Բեռլինի արվեստի պատկերասրահի կողմից։ Այդ ժամանակ թանգարանի ֆոնդերում առկա էին 18-20-րդ դարերի դեկորատիվ և կիրառական արվեստի, կերպարվեստի, հին գրքերի, լուսանկարների, բացիկների և մետաղադրամների հավաքածուներ ամենաարժեքավոր հավաքածուները։ Ֆոնդերում ներկայացրել են եզակի նյութեր, որոնք բացահայտում են Ղրիմի թաթարական թատրոնի գործունեությունը, երաժշտությունը, պարը, բանահյուսական խմբերը, լեգենդար օդաչու Ամետ-Խան Սուլթանի կյանքն ու գործն արտացոլող ցուցանմուշներ, հերոսների և Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակիցների լուսանկարներ, արժեքավոր նյութեր Ղրիմի թաթարների ազգային շարժման պատմությունից։

1992 թվականից մինչև 2007 թվականը Ղրիմի թաթարական արվեստի թանգարանի ցուցանմուշները պահվում էին Սիմֆերոպոլի գեղարվեստի թանգարանի ֆոնդերում, իսկ 2007 թվականից ցուցանմուշների մեծ մասը պահվում էր Ղրիմի Տեղագիտական թանգարանի ֆոնդերում։

2010 թվականին թանգարանը բացել է Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս, վաստակավոր փորձարկող օդաչու Սուլթան Ամետ-Խանի մշտական ցուցադրությունը^[4]։

2023 թվականի դրությամբ թանգարանը բաղկացած է 6 բաժանմունքից^[4].

ֆոնդերի բաժին
գիտական և ցուցահանդեսային աշխատանքների բաժին
մշակութային, կրթական և ցուցահանդեսային աշխատանքների բաժին
Ամետ-խան սուլթանի թանգարան (Ալուպկա)^[5]
Պատմության և հնագիտության թանգարան (Հին Ղրիմ)^[6]
Տեղահանության զոհերի հիշատակին նվիրված հուշահամալիր (Սիրեն ավան, Բախչիսարայի շրջան)^[7]։

Գիտական և ցուցահանդեսային գործունեություն

Թանգարանի աշխատակիցները հետազոտություններ են անցկացնում Ղրիմի թաթարական մշակույթի տարբեր ասպեկտներում՝ 17-18-րդ դարերի գեղարվեստական զենքեր, գեղարվեստական մետաղի մշակում, դեկորատիվ գործվածք և ասեղնագործություն, տարազների պատմություն, իսլամական արվեստ, նախապատերազմյան և ժամանակակից ժամանակաշրջանների ստեղծագործության Ղրիմի թաթարական կերպարվեստի և դեկորատիվ արվեստի, արվեստագետների ստեղծագործության և այլն վերլուծություն։ Այս որոնումների արդյունքներն են ելույթները գիտաժողովներում, դասախոսություններ, գիտական ժողովածուներում, թերթերի և ամսագրերի էջերում բովանդակալից հրապարակումներ։ Ամեն ամիս թանգարանում անցկացվում են մշտական և շրջիկ ցուցահանդեսներ տարբեր թեմաներով։

Ծանոթագրություններ

↑ «Еще одни исторические развалины в центре Симферополя могут быть снесены». NR2.Ru. РИА «Новый Регион – Крым». 2012 թ․ մայիսի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 12-ին.
↑ Ариадна Раппопорт (2013 թ․ փետրվարի 17). «Кампания «Спасем дом Арендта»». Архи.ру. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 16-ին.
↑ Мария Яковенко (2023 թ․ մարտի 4). «Дом Арендтов продали с молотка». Крымская правда. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 16-ին.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 «История музея». ГБУРК Крымскотатарский музей культурно-исторического наследия. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 16-ին.
↑ «Музей дважды Героя Советского Союза Амет-Хана Султана | Крымскотатарский музей искусств». web.archive.org. 2015 թ․ դեկտեմբերի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 31-ին.
↑ «Крымскому музею передали 15 тысяч артефактов Золотой Орды». Российская газета (ռուսերեն). 2019 թ․ հուլիսի 15. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 31-ին.
↑ «Пять лет подряд: как строят мемориал в память о жертвах депортации на станции Сюрень». Крым.Реалии (ռուսերեն). 2021 թ․ մայիսի 17. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 31-ին.

Գրականություն

Крымскотатарское декоративно-прикладное искусство (XIX—XX вв.). / Ղրիմի թաթարական դեկորատիվ և կիրառական արվեստ, Симферополь: Сонат, 2001.
Буклет. Крымскотатарский музей искусств. /Բուկլետ, Ղրիմի թաթարական արվեստի թանգարան / Симферополь: Тарпан, 2005.

Արտաքին հղումներ

Քանգարանի պաշտոնական կայք
«Музейные учреждения Крыма (каталог)». Официальный сайт (ռուսերեն). Министерство культуры Республики Крым. 2019. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 21-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ղրիմի թաթարների մշակութային և պատմական ժառանգության թանգարան» հոդվածին։

[1] «Еще одни исторические развалины в центре Симферополя могут быть снесены». NR2.Ru. РИА «Новый Регион – Крым». 2012 թ․ մայիսի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 12-ին.

[2] Ариадна Раппопорт (2013 թ․ փետրվարի 17). «Кампания «Спасем дом Арендта»». Архи.ру. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 16-ին.

[3] Мария Яковенко (2023 թ․ մարտի 4). «Дом Арендтов продали с молотка». Крымская правда. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 16-ին.

[История-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 «История музея». ГБУРК Крымскотатарский музей культурно-исторического наследия. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 16-ին.

[5] «Музей дважды Героя Советского Союза Амет-Хана Султана | Крымскотатарский музей искусств». web.archive.org. 2015 թ․ դեկտեմբերի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 31-ին.

[6] «Крымскому музею передали 15 тысяч артефактов Золотой Орды». Российская газета (ռուսերեն). 2019 թ․ հուլիսի 15. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 31-ին.

[7] «Пять лет подряд: как строят мемориал в память о жертвах депортации на станции Сюрень». Крым.Реалии (ռուսերեն). 2021 թ․ մայիսի 17. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 31-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]