Պատմության կեղծարարությունն Ադրբեջանում
Պատմության խեղաթյուրումն Ադրբեջանում, բնորոշում, որ մի շարք պատմաբանների կարծիքով արտահայտում է ադրբեջանական պետական մասնակցությամբ պատմական փաստերի խեղաթյուրմանը։ Նման ազգայնական խեղաթյուրման նպատակներն են աղվանների ներկայացումը որպես ադրբեջանցիների նախնիների, և իրենց բնակեցրած տարածքների մաքրումը հայկական ժառանգությունից[1][2]։
Նման հայացքները լայն քննադատության են արժանացել ինչպես հայ[3], այնպես էլ այլազգի պատմաբանների կողմից՝ Վիկտոր Շնիրելման, Ջավադի, Ֆիլիպ Կոլ, Շիրին Հանթեր և այլք։
Ադրբեջանցիների պատմական կեղծարարություններ
խմբագրել
1. 16-րդ դարի սկզբին Պարսկաստանում հաստատվել էր Սեֆյան արքայական ընտանիքը։ Նրա ներկայացուցիչները սերում էին Իրանական Ատրպատականի Արդաբիլ քաղաքից։ Արաբերեն տառադարձմամբ Ատրպատականը («ատր»-կրակ, «պատական» կամ «պայական»՝ հեթանոս) հնչում է որպես Ազարբայեջան (آذربايجان)։ Երկիրն այդպես է կոչվել հարյուրամյակներ շարունակ՝ սկսած 7-րդ դարից, և, ըստ էության, դուրս է մղել իրանական ծագում ունեցող «Ատրպատան» եզրույթը։ Սա հիմք է տալիս ադրբեջանցիներին պնդել, որ շահական Պարսկաստանը ավելի քան 200 տարի իշխած Սեֆյան դինաստիայի (1502-1722) ներկայացուցիչները ադրբեջանցիներ էին[4][5], իսկ Սեֆյան Իրանը՝ ադրբեջանական պետություն։ Սակայն ժամանակակից Ադրբեջանի Հանրապետությունը քարտեզի վրա հայտնվել է միայն 20-րդ դարում՝ Իրանական Ադրբեջանի տարածքներից դուրս՝ կապ չունենալով վերջինիս հետ, թեպետ կոչվել Իրանի Ադրբեջան (Ատրպատական) նահանգի անունով[6][7]։ Ադրբեջան և ադրբեջանցի տերմինները ժամանակակից ըմբռնումով սկսել են գործածվել միայն 1918 թվականից, երբ պատմական քրիստոնյա Աղվանք երկրի տարածքում առաջացավ մուսուլմանական Ադրբեջանը։ Հետևաբար Սեֆյանների շրջանում՝ 16-18-րդ դարերում, նման հասկացություններ ուղղակի չկային։
2. Թուրքմենական ցեղերից Երևանը գրավելուց հետո Սեֆյան Շահ Իսմայիլը կուսակալության ղեկավար է նշանակում իր հարազատներից մեկին, որը Երևանի անունով կոչվում է Ռևան-ղուլու խան, թարգմանաբար՝ Երևանի ծառա։ Նա դառնում է Երևանի կուսակալության առաջին ղեկավարը։ Ադրբեջանցիների պնդմամբ՝ 1512 թվականին նա ամայի տեղում կառուցել է Երևան բերդաքաղաքը իր անունով կոչել «Ռեվան» կամ «Իրավան», որտեղից գալիս է Երևան անունը[4]։ Հետևաբար, քանի որ նա Սեֆյան ադրբեջանական ընտանիքից էր, ուրեմն հիմնել է ադրբեջանական քաղաք[4][5]։ Այս կեղծ վարկածը ադրբեջանցիները առաջ էին քաշել 2012 թվականին՝ բերդի 500-ամյակը նշելու (1512-2012) և միջազգային հանրության ուշադրությունը գրավելու համար[4][5]։ Իրականում բերդը կառուցվել է Ռևան ղուլու կուսակալից 70 տարի անց՝ 1582-1583 թվականներին թուրքական բանակի զորահրամանատար Ֆարհադ փաշայի կողմից, երբ օսմանյան զորքերը տիրացել էին Արևելյան Հայաստանին[6]։ Բերդը կառուցվել էր վաղնջագույն հայկական ամրոցի հիմքի վրա։ Ըստ 7-րդ դարի պատմիչ Սեբեոսի՝ Երևանի բերդը համառ դիմադրություն է ցույց տվել արաբական զորքերին՝ նրանց արշավանքների ժամանակ (640, 642-643, 650)։
3. Ըստ ադրբեջանցիների՝ բերդը հիմնադրելիս Ռևան խանը և նրա հաջորդները այն կառուցապատում են մզկիթներով ու պալատներով, շուկաներով ու բաղնիքներով[4][5]։ Իրականում Երևանի բերդի տարածքում առաջին մզկիթը կառուցվել է միայն 1725 թվականին՝ Ռևան ղուլու խանից 200 տարի անց։ Կառուցել է օսմանյան զորահրամանատար Ռեջեբ փաշան, երբ օսմանցի թուրքերը դարձյալ գրավել էին Երևանը[6]։ Թուրքական մզկիթը վերածվել է ռուսական եկեղեցու՝ սուրբ Նիկոլայ[8]։ Երկրորդ՝ պարսկական մզկիթը կառուցվել է արքայազն Աբբաս-Միրզայի օրոք՝ 1800-ական թվականներին, և կոչվել «Խանի մզկիթ»[6]։ Նախախորհրդային Երևանում կար 8 մզկիթ, որոնցից 1-ը կիսավեր է, իսկ մյուսը (Երևանի կապույտ մզկիթ)՝ վերականգնվել է և հանձնվել Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը։ Երևանի տարածքում ևս մեկ հուշարձան, որը կառուցվել է թուրքմենական շրջանում, հանձնվել է Թուրքմենստանի դեսպանությանը։ Մնացած 6 մզկիթները, ինչպես նաև սուրբ Պողոս-Պետրոս, սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ, սուրբ Նիկոլայ, Գեթսեմանի և շատ այլ եկեղեցիներ հիմնովին քանդվել են խորհրդային իշխանության ժամանակ՝ 1920-1930-ական թվականների ընթացքում, ոչ թե Հայաստանի գոյության տարիներին (1918-1920)։ Ոչնչացվել է նաև Երևանի բերդը։
4. Ադրբեջանական մամուլը ներկայացնում է ևս մեկ կեղծ փաստարկ, ըստ որի Սարդարի պալատը նույնպես Ռևան խանի օրոք է կառուցվել։ Իրանական ժամանակագրական մատյաններում նշվում է, իսկ պեղումներով՝ հաստատվում, որ Ռևան ղուլու խանից մեկ դար անց միայն՝ Ամիրգունա խանի (1604-1628) օրոք, հիմնվել է սարդարի պալատը։ Այն իր տեսքը ստացել է Մեհմեդ խանի օրոք (1784-1804)՝ 1780-90-ական թվականներին[6]։ Այսինքն՝ Սարդարի պալատը այնպիսին, ինչպիսին պատկերված է, կառուցվել է ռուսական զորքերի կողմից Երևանի ազատագրումից ընդամենը 30 տարի առաջ։ Նրա տեղում այժմ Երևանի գինու և կոնյակի գործարանն է։
5. Ադրբեջանցիների համոզմամբ՝ ռուսական զորքերի և հայ կամավորական ջոկատների կողմից Երևանը ազատագրելուց առաջ քաղաքն ունեցել է բացառապես ադրբեջանական բնակչություն, իսկ հայերը բնակվել են շրջակա գյուղերում ու արվարձաններում[4][5]։ Սակայն դեռևս 15-րդ դարում, երբ Երևանը դարձել էր թուրքմենական կուսակալության կենտրոն, ուներ 15,000 զուտ հայկական բնակչություն, կառուցապատված էր եկեղեցիներով ու վանքերով, որոնցից ամենահայտնին սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցին էր (այժմ՝ քանդված, տարածքում՝ Մոսկվա կինոթատրոն)։ Ամբողջ կուսակալության տարածքում, այդ թվում՝ Կարսի շրջանում, հաշվվում էր մոտ 500,000 մարդ, որոնցից հայեր էին 400,000-ը[9]։ 1603-1604 թվականներին Շահ Աբբաս Առաջինի կողմից Պարսկաստան է բռնագաղթեցվում ավելի քան 300,000 հայ[7][10][11]։ Շարունակվող պատերազմների[7], ինչպես նաև Կարսի շրջանի՝ Թուրքիային միանալուց հետո 1639 թվականին (Հայաստանի չորրորդ բաժանում), հայերի թիվը այդպես էլ չի աճում[7], և տատանվում է 40-50 հազարի շրջանում[7]։ Մուսուլմանների՝ թուրքերի, քրդերի, կովկասյան թաթարների ու պարսիկների ընդհանուր քանակը չէր հասնում 100,000-ի[6][7][11]։ Միայն այդ ժամանակահատվածում է, որ Երևանի բերդում բնակվել են մուսուլմաններ։
Տես նաև
խմբագրելԱրտաքին հղումներ
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ George A. Bournoutian. A brief history of the Aghuankʻ region. Mazda Publishers, 2009. ISBN 1-56859-171-3. էջ. 9-10.
- ↑ Шнирельман: Войны памяти էջ 216—222
- ↑ Տե՛ս К освещению проблем истории и культуры Кавказской Албании и восточных провинций Армении. Составитель: П. М. Мурадян; Издательство Ереванского гос. университета, 1991.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Երևանի բերդի մասին ադրբեջանական կայք
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 «Ադրբեջանական» քաղաք Երևան
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Большая российская энциклопедия
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 The persian khanate of Erevan, Iranica
- ↑ Эривань // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ Massoume Price. Iran’s diverse peoples: a reference sourcebook
- ↑ James Stuart Olson, Lee Brigance Pappas, Nicholas Charles Pappas. An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires
- ↑ 11,0 11,1 Hewsen, Robert H. (2001). Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. p. 168. ISBN 0-226-33228-4.