Վիքիպեդիա

Սաունդերս Մակլեյն

Սաունդերս (Սոնդերս) Մակլեյն (անգլ.՝ (Leslie) Saunders Mac Lane[17], օգոստոսի 4, 1909(1909-08-04)[1][2][3][…], Norwich[2][4][5] - ապրիլի 14, 2005(2005-04-14)[1][2][3][…], Սան Ֆրանցիսկո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ), ամերիկացի մաթեմատիկոս, մանկավարժ, Կատեգորիաների տեսության հեղինակ (Սամուել Էյլենբերգի հետ)։ 1982 թվականից եղել է Չիկագոյի համալսարանի էմերիտ-պրոֆեսորներից, մինչդեռ 1947 թվականից դասախոսել էր այնտեղ։ 1949 թվականից ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի և Ամերիկյան փիլիսոփայական հանրության անդամներից է եղել։ 1989 թվականին արժանացել է ԱՄՆ ազգային գիտական մեդալի։

Սաունդերս Մակլեյն
Ծնվել էօգոստոսի 4, 1909(1909-08-04)[1][2][3][…]
Norwich[2][4][5]
Մահացել էապրիլի 14, 2005(2005-04-14)[1][2][3][…] (95 տարեկան)
Սան Ֆրանցիսկո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Հարվարդի համալսարան[2], Կոռնելի համալսարան[2], Չիկագոյի համալսարան[2], Եյլի համալսարան[2], Հարվարդի համալսարան[2] և Չիկագոյի համալսարան[2][6]
Գործունեության ոլորտհանրահաշիվ[2], Կատեգորիաների տեսություն[2][7], cohomology?[2], մաթեմատիկա[7] և աբստրակտ հանրահաշիվ[7]
Պաշտոն(ներ)նախագահ և նախագահ
ԱնդամակցությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Հայդելբերգի գիտությունների ակադեմիա և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Ալմա մատերԵյլի համալսարան (1930)[2], Չիկագոյի համալսարան (1931)[2], Գյոթինգենի համալսարան (1934)[2], Utica Free Academy? (1923)[8] և Leominster High School? (1926)[9]
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[1][7][10]
Գիտական ղեկավարՀերման Վեյլ[11] և Փոլ Բերնեյս
Եղել է գիտական ղեկավարMichael D. Morley?[12], Robert M. Solovay?[12], David Eisenbud?[12], Arūnas Leonardas Liulevičius?[12], William Alvin Howard?[12], Steve Awodey?[12], Robert Henry Szczarba?[12], Ronald John Nunke?[12], Peter Zvengrowski?[12], Edward Halpern?[12], Robert Stephen Novosad?[12], Arthur H. Kruse?[12], William Ralph Ballard?[12], Joseph Zeu-Tse Yao?[12], Leif Kristensen?[12], Tzee-Char Kuo?[12], Robert Harbison Mountjoy?[12], John Lauchlin MacDonald?[12], James Arthur Schafer?[12], David Shafer?[12], Paul Henry Palmquist?[12], Eduardo J. Dubuc?[12], Rodiani Voreadou?[12], Ross M. Hamsher?[12], Alfred Lunt Putnam?[12], Clement Russell Phelps?[12], Gerald John Decker?[12], William C. Carter?[12], Stanley Parlett Hughart?[12], Benjamin Nelson Moyls?[12], Howard Boyer Stauffer?[12], Susanna Maria Ginali?[12], Michael Joseph Norris?[12], Edwin James Akutowicz?[12], Քեթլին Ռեյ Էդվարդս[12], Daniel Jakobsen?[12], Հարի Դոլ[12], Իրվինգ Կապլանսկի[12], Թոմաս Վ. Հանգերֆորդ[12], Ռոջեր Լինդոն[12], Անիլ Ներոդ[12] և Ջոն Թոմփսոն[12]
Պարգևներ
 Saunders Mac Lane Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

խմբագրել

1930 թվականին բակալավրի աստիճանը ստացել է Եյլի համալսարանում, իսկ 1931 թվականին մագիստրոսի աստիճանը՝ Չիկագոյի համալսարանում։ Ուսումնառության շրջանում սկսել է ավելի հետաքրքրվել ֆիզիկայով, քան մաթեմատիկայով։ Առաջին գիտական աշխատանքը, որի համահեղինակն է եղել Իրվինգ Լենգմյուրը, նվիրվել է ֆիզիկային։

1931 թվականից ուսումը շարունակել է Գյոթինգենի համալսարանում, որտեղ դասախոսություններ են կարդացել այնպիսի գիտնական մաթեմատիկոսներ, ինչպիսիք են Էմմի Նյոթերը, Հերման Վեյլը և Պաուլ Բերնայսը։ Վերջիններիս ղեկավարությամբ 1934 թվականին Մակլեյնը պաշտպանել է մաթեմատիկական տրամաբանության ատենախոսություն։ Գերմանիայում նացիոնալ-սոցիալիզմի իշխանություն գալուց հետո վերադարձել է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, որտեղ աշխատել է Հարվարդի, Կորնելսկի (1930-ական և1940-ական թվականներ) և Չիկագոյի համալսարաններում (1947-1982 թվականներ)։

1944-1945 թվականներին Սաունդերս Մակլեյնը գլխավորել է Կոլումբիայի համալսարանի կիրառական մաթեմատիկայի (applied mathematics group) խումբը, որը զբաղվել է ռազմական մշակումներով։

1973-1977 թվականներին եղել է ԱՄՆ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի փոխնախագահ (անդամ է եղել 1949 թվականից, դրա խորհրդի մաս՝ 1959-1962 և 1969-1972 թվականներից)։ 1973-1974 թվականներին եղել է ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերության նախագահը, իսկ 1946-1948 թվականներին՝ փոխնախագահը, 1951-1952 թվականներին՝ Ամերիկայի մաթեմատիկական ասոցիացիայի փոխնախագահը, 1968-1971 թվականներին՝ ամերիկյան փիլիսոփայական հասարակության փոխնախագահը, 1974-1980 թվականներին՝ Ազգային գիտական խորհրդի անդամ։ 1954 թվականից մինչև 1958 թվականին միջազգային մաթեմատիկական միության գործկոմի, Ամերիկյան արվեստի և գիտությունների ակադեմիայի (դրա խորհրդի անդամ է եղել 1981-1985 թվականներ) և Հայդելբերգի գիտությունների ակադեմիայի անդամներից է եղել (1976 թվական)։

Ակտիվորեն զբաղվել է մանկավարժական գործունեությամբ։ Նրա շատ դասագրքեր դարձել են դասական, մասնավորապես, ժամանակակից գրականություն, (հատկապես A Survey of Modern Algebra գիրքը, որը գրել է Գարետ Բիրկգոֆի հետ)։

Մաթեմատիկական տրամաբանության ատենախոսությունից հետո Մակլեյնը հիմնականում զբաղվել է աբստրակտ հանրահաշվով՝ դաշտերի տեսությամբ, նորմավորման օղակներով, տրանսցենդենտալ դեպքում սեպարաբային լայնացումներով և խմբերի ընդլայնումներով։ 1943 թվականին սկսել է նրա համագործակցությունը Սամուել Էյլենբերգի հետ։ Սկզբում տոպոլոգիայի ոլորտում  , հոմոտոպիաների միակ ոչ տրիվիալ խումբ ունեցող   խմբում։ Հետագայում նրանք համագործակցել են հոմոլոգիական հանրահաշվի ոլորտում։ Հատկապես կարևոր է համատեղ կատեգորիաների տեսության ստեղծումը, որը դարձել է մաթեմատիկայի նոր լեզու՝ անփոխարինելի հանրահաշվի և հատկապես տոպոլոգիայի մեջ։

Պարգևներ

խմբագրել
  • «Չաուվենետ» մրցանակ (1941 թվական)
  • Գուգենհայմի կրթաթոշակ (1947-1948, 1972-1973 թվականներ)
  • Մրցանակ վաստակաշատ գիտնական լինելու համար՝ Ամերիկայի մաթեմատիկական ասոցիացիայի կողից (1975 թվական)
  • Ուիլյամ Պրոկտերի մրցանակ՝ գիտական ձեռքբերումների համար (1979 թվական)
  • Գումբոլդտայի մրցանակ (1982-1983 թվական)
  • Ոճային մրցանակ (1986 թվական)
  • ԱՄՆ Ազգային գիտական մեդալ (1989 թվական)

Առանձնացված գործեր

խմբագրել
  • 1997 (1941). A Survey of Modern Algebra (with Garrett Birkhoff). A K Peters. 1-56881-068-7
  • 1948, "Groups, categories and duality," Proceedings of the Nat. Acad. of Sciences of the USA 34: 263–67.
  • 1995 (1963). Homology, Springer (Classics in Mathematics) 978-0-387-58662-5 (Originally, Band 114 of Die Grundlehren Der Mathematischen Wissenschaften in Einzeldarstellungen.) AMS review by David Buchsbaum.
  • 1999 (1967). Algebra (with Garrett Birkhoff). Chelsea. 0-8218-1646-2
  • 1998 (1972). Categories for the Working Mathematician, Springer (Graduate Texts in Mathematics) 0-387-98403-8
  • 1986. Mathematics, Form and Function. Springer-Verlag. 0-387-96217-4
  • 1992. Sheaves in Geometry and Logic: A First Introduction to Topos Theory (with Ieke Moerdijk). 0-387-97710-4
  • 1995. «Mathematics at Gottingen under the Nazis» (PDF). Notices of the AMS. 42 (10): 1134–38.
  • 2005. Saunders Mac Lane: A Mathematical Autobiography. A K Peters. 1-56881-150-0

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Սոլոմոն Գուգենհայմի թանգարան — 1937.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 https://arxiv.org/pdf/math/0507203.pdf — P. 2.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 http://www-news.uchicago.edu/releases/05/050421.maclane.shtml
  6. ↑ https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Obituaries/MacLane_Chigaco/
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  8. ↑ https://books.google.cat/books?id=72C1DwAAQBAJ — P. 12.
  9. ↑ https://books.google.cat/books?id=72C1DwAAQBAJ — P. 13.
  10. ↑ CONOR.Sl
  11. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 12,15 12,16 12,17 12,18 12,19 12,20 12,21 12,22 12,23 12,24 12,25 12,26 12,27 12,28 12,29 12,30 12,31 12,32 12,33 12,34 12,35 12,36 12,37 12,38 12,39 12,40 12,41 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  13. ↑ https://books.google.cat/books?id=72C1DwAAQBAJ&pg=PA155 — P. 155.
  14. ↑ https://www.gf.org/fellows/all-fellows/saunders-mac-lane/
  15. ↑ http://nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/mac-lane-saunders.pdf — P. 4.
  16. ↑ https://www.ams.org/prizes-awards/pabrowse.cgi?parent_id=28
  17. ↑ Первое имя перестали употреблять ещё родители, а фамилию с пробелом стала писать его жена

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սաունդերս Մակլեյն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Սաունդերս_Մակլեյն&oldid=9561287» էջից