Վրաստանի արվեստի պալատ

Վրաստանի արվեստի պալատ
Տեսակ	թանգարան
Երկիր	Վրաստան
Տեղագրություն	Թբիլիսի
Հիմնադրվել է	1927
Կայք	artpalace.ge

Վրաստանի արվեստի պալատ և Մշակութային պատմության թանգարան (վրաց.՝ საქართველოს ხელოვნების სასახლე – კულტურის ისტორიის მუზეუმი), մշակութային հաստատություն Թբիլիսիում, Կարգարեթելի փողոց, 6 հասցեում^[1]։

Վրացական արվեստի պալատը և Մշակույթի պատմության թանգարանը (հայտնի է նաև որպես Արվեստի պալատ) հիմնադրվել է Թբիլիսիում, 1927 թվականին Դավիթ Արսենիշվիլիի ջանքերով^[2]։ Թանգարանում պարբերաբար կազմակերպվում են ցուցահանդեսներ, որոնցից առաջինը տեղի է ունեցել 1928 թվականին^[3]։

Պատմություն

Թանգարանը զբաղեցնում է Օլդենբուրգի արքայազնի (դքսի) նախկին պալատը։ 1882 թվականին Օլդենբուրգի տան ռուսական մասնաճյուղի ներկայացուցիչ Կոնստանտին Պետրովիչ Օլդենբուրգցին (1850-1906), գտնվելով Քութայիսում, հանդիպել է արքայազն Դադիանիի կնոջը՝ Ագրաֆինա Ջափարիձեին։ Արքայազնը նրա գեղեցկությունից հմայված` անտեսելով նրա ամուսնական կարգավիճակը՝ հայտարարել է իր սիրո մասին։ Նրա խոստովանությունից գլխիկոր Ագրաֆինա Ջափարիձեն անտեսելով ամնական նվիրվածությունը հեռացել է Քութայիսիից և մեկնել Թիֆլիս։ Կոնստանտին Պետրովիչի հրամանով ճարտարապետ Փոլ Սթերնին պալատ է կառուցել՝ ի նշան Ագրաֆինայի հանդեպ ունեցած մեծ սիրո։

Թանգարանը հիմնադրվել է 1927 թվականին՝ խորհրդային հայտնի մշակութային գործիչ Դավիթ Արսենիշվիլիի (1905-1963) ջանքերով, ով հետագայում նշանակվել է Մոսկվայի Անդրեյ Ռուբլյովի անվան հին ռուսական մաշակույթի և արվեստի թանգարանի առաջին տնօրեն։ Թանգարանի հավաքածուների հիմքը կազմել են անձամբ Արսենիշվիլիի հավաքած ցուցանմուշները (500 էսքիզ, դիմանկար, լուսանկարներ, կիսանդրիներ և այլն)։ Երկու տարի անց նրանց թիվը հասել է 3000-ի, նյութեր են հասել Մոսկվայից, Երևանից և այլ քաղաքներից։ Կոնստանտին Մարջանիշվիլիի աշխատանքի մասին նյութեր հավաքող Արսենիշվիլիի մեծ հաջողությունն այն էր, որ 1930 թվականին նա կարողացել է Մոսկվայից Թբիլիսի բերել Կոնստանտին Սոմովի հեղինակած այն թիկնոցը, որը ստեղծվել է 1913 թվականին Մոսկվայի ազատ թատրոնում։

Թանգարանում առանձնացվել են սրահներ՝ դրամայի, երաժշտության, կրկեսի, բալետի, դեկորատիվ արվեստի և այլն։

Սկզբում թանգարանը գտնվել է Նեկրասով և Կլարա Ցետկին փողոցների (այժմ՝ Ցինամձգվրիշվիլի ) անկյունում գտնվող նախկին «Բոմոնդ» հյուրանոցի կիսանկուղում, այնուհետև մեկ անգամ չէ, որ փոխել է հասցեները, մասնավորապես, 1934 թվականին թանգարանին տրամադրվել է Նորաշենի հայկական եկեղեցու տարածքը։ 1935 թվականին Արսենիշվիլին հեռացվել է պաշտոնից, նրան փոխարինել է Պ. Պատարայան, իսկ երկու ամիս չանցած՝ Լ.Կանդելակին^[4]։

Անվանում

Վրացական արվեստի պալատը՝ Մշակույթի պատմության թանգարանը 1927 հիմնադրվել է որպես Վրացական ԽՍՀ թատերական թանգարան։ Այն ընդգրկվել է Վրացական ԽՍՀ կրթության ժողովրդական կոմիսարիատի վարչակազմի մեջ, ապա փոխանցվել է Վրացական ԽՍՀ մշակույթի նախարարությանը։ Վրաստանի Նախարարների խորհրդի 1974 թվականի դեկտեմբերի 13-ի որոշմամբ Թատերական թանգարանը կոչվել է Վրացական ԽՍՀ Թատրոնի, երաժշտության և կինոյի պետական թանգարան։ Մինչև 2020 թվականի ապրիլի 8-ը այն կոչվում էր Վրաստանի թատրոնի, երաժշտության, կինոյի և խորեոգրաֆիայի պետական թանգարան։ Անվանումը փոխվել է Վրաստանի կառավարության որոշմամբ^[5]։

Ցուցադրություն

Վրացական այբուբենը աղոթքներով. 1629 թվական

Հեծյալի ձեռագիր, XIX դար

Թանգարանն ունի ավելի քան 300,000 ցուցանմուշ Վրաստանի թատրոնի, կինոյի, կրկեսի, ֆոլկլորի, օպերայի և բալետի պատմության, ինչպես նաև մշակույթի ականավոր գործիչների կյանքի վերաբերյալ։

Թանգարանի որոշ ցուցանմուշներ թվագրվում են դասական դարաշրջանին. առանձնահատուկ հետաքրքրություն է ներկայացնում հնաոճ դիմակը, որը հայտնաբերվել է հնագետների կողմից Վրաստանի Վանի քաղաքում։

Թանգարանի ձեռագրերի և արխիվային փաստաթղթերի շտեմարանը պարունակում է Իլյա Ճավճավաձեի, Ակակի Ծերեթելիի, Ալեքսանդր Կազբեգիի, Ալեքսանդր Ախմետելիի , Կոտե Մարջանիշվիլիի, Պյոտր Չայկովսկու, Ֆյոդոր Չալյապինի և Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովիչիձեռագրերը, վրացի մեծ կոմպոզիտորներ Փալիաշվիլիի, Վանո Սարաջիշվիլիի անձնական արխիվները, դրամատուրգ և ժամանակակից վրացական թատրոնի հիմնադիր Գիորգի Էրիսթավիի, կինոռեժիսոր և սցենարիստ Միխեիլ Ճիաուրելիի անձնական արխիվները, ինչպես նաև Վիլյամ Շեքսպիրի պիեսների Իվանե Մաչաբելիի վրացերեն թարգմանությունները^[6]։

Գրապահոցը պարունակում է 17-19-րդ դարերի հազվագյուտ հրատարակություններ։ Պահպանվել են նաև գրամոֆոնի ձայնագրություններ, պաստառներ, թատրոնի և կինոյի տարազներ։

Լուսանկարների և նեգատիվների պահոցը ներառում է եզակի նյութեր այնպիսի ականավոր ֆիլմերից, ինչպիսիք են Սվանեթական աղ, Մամլուքը և Գիորգի Սաակաձեն ֆիլմերը։

Կերպարվեստի ավանդատունը պարունակում է 16-17-րդ դարերի պարսկական մանրանկարների հարուստ հավաքածու, 18-րդ դարի ֆրանսիական փորագրանկարներ և թբիլիսյան գեղանկարչության հին ոճի լավագույն նմուշներ։ Թանգարանում ներկայացված են Լեոն Բակստի, Ալեքսանդր Բենուայի, Ֆերնան Լեժերի, Դավիդ Կակաբաձեի, Լադո Գուդիաշվիլիի, Ելենա Ախվլեդիանիի, Պետեր Օցխելիի և Իրակլի Փարջիանիի գեղանկարներն ու գրաֆիկական աշխատանքերը^[6]։

Քանդակների պահոց

Թանգարանը պարունակում է վրացական քանդակագործության ռեալիստական շարժման հիմնադիր Յակոբ Նիկոլաձեի երեք կտավ, որը ԽՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ էր (1876-1951 թթ.):

Թանգարանում պահվում են նաև վրացի ռեժիսոր և նկարիչ (1894–1974) և Յակոբ Նիկոլաձեի աշակերտ Միխեիլ Ճիաուրելիի աշխատանքները։ Հավաքածուն բաղկացած է վրացի մշակութային գործիչներ Վանո Սարաջիշվիլիի (1879-1924), Կոտե Մեսխիի (1857-1914), Վասո Աբաշիձեի (1854-1926) և Վալերիան Գունիայի (1862-1938) գիպսե քանդակներից։ Այս աշխատանքները արժեքավոր են, քանի որ արտացոլում են Միխայիլ Ճիաուրելիի գործունեության վաղ և քիչ հայտնի շրջանը։

Արքայազն Չոլոկաշվիլիի բնօրինակ թիկնոցը

Նաև կարևոր ցուցանմուշ է վրացի ռեժիսոր Ալեքսանդր Տակաիշվիլիի (1895-1958) գիպսից պատրաստված ռելիեֆային դիմանկարը, որի հեղինակն է Բիձինա Ավալիշվիլին (1922-2002, Յակոբ Նիկոլաձեի աշակերտուհի) և երգիչ Նիկո Կումսիաշվիլիի (1892-1942) գիպսե կիսանդրին (1892-1942), որի հեղինակն է Նիկոլայ Կանդելակին (ժամանակակից վրացական քանդակագործության հիմնադիրներից մեկը, 1889-1970)։

Վրացի հայտնի դերասան Գեորգի Շավգուլիձեի (1910-1959) մահվան հիշատակին նրա որդին՝ վրացի քանդակագործ և Վրաստանի նկարիչների միության անդամ Նուրադին Շավգուլիձեն պատրաստել է հոր բրոնզե կիսանդրին։ Քանդակների պահոցը պարունակում է նաև Վալերիան Գունիայի դիմահայաց քանդակը, որը պատրաստել է հայտնի վրացի քանդակագործ և Ռուսթավելիի անվան պետական մրցանակի դափնեկիր Էլգուջա Ամաշուկելին։ Աշխատանքն առանձնանում է իր վարպետությամբ։

Թանգարանը պարունակում է որոշ հնագույն քանդակների պատճեններ, այդ թվում՝ Պոնտոսի և Կոլխիդայի թագավոր Միտրիդատ VI-ի մարմարե քանդակի կրկնօրինակը (մ.թ.ա. 132-մ.թ.ա. 63), որը նման է Լուվրում պահվող քանդակին։

Ձեռագրերի և արխիվային փաստաթղթերի պահոց

Պահոցը ներառում է 19-րդ և 20-րդ դարերի վրացի գրողների, հասարակական գործիչների և արվեստագետների մոտ 40000 ձեռագրեր։ Արխիվը բաղկացած է մասնավոր և գործնական նամակագրությունից, ձայնագրություններից, սցենարներից, օրագրերից, պոեզիայից, պիեսներից, տպագիր երաժշտությունից և պարտիտուրներից։

Թանգարանը պարունակում է Վաժա-Փշավելայի, Ակակի Ծերեթելիի, Գալակտիոն Տաբիձեի, Տիցիան Տաբիձեի, Իոսեբ Գրիշաշվիլիի, Իվանե Մաչաբելիի, Օլիվեր Ուորդրոփի և Մարջորի Ուորդրոպի, Ալեքսանդր Սումբատաշվիլիի, Կոտե Մեսխիի, Կոտե Կիպիանիայի, Նատո Գաբունիայի, Էլիզիաբեթ Չերկեզիշվիլիի, Վալերիանա Գունիայի, Շալվի Դադւանիի, Դիմիտրի Արաքիշվիլիհիլի, Ախմեդ Սարակիշվիլի, Սանջիշքեհիլի, Զախարիա Սանջիշվիլի, Սաուդովեշիլիխեխիլի, Սարդիշվիլի Ջուլիի, Ակակի Խորավայի, Ակակի Վասաձեի, Միխեիլ Ճիաուրելի, Վերիկո Անջափարիձե, Սերգո Զաքարիաձեի, Սեսիլիա Տակաիշվիլիի, Պյոտր Չայկաովսկիի, Ֆյոդոր Շալյապինի, Դմիտրի Շոստակովիչի և Միխայիլ Իպոլիտով-Իվանովի ձեռագրեր, ինչպես նաև մատենագիտական նյութեր թատրոնի, հեղինակների, թատրոնների արտիստների մասին։ Արժեքավոր նյութեր կան նաև Սուխումի թատրոնում վրացական և աբխազական թատերախմբերի պատմության մասին, Ցխինվալիի թատրոնում՝ վրացական, աբխազական և օսական թատերախմբերի, ինչպես նաև ադրբեջանական և հայկական թատրոնների մասին։

Բացի անձնական արխիվներից, հիմնադրամը պահպանում է Թբիլիսիի Կոտե Մարջանիշվիլու և Շոթա Ռուսթավելիի պետական թատրոնների կարևոր նյութերը, Թելավիի, Քութայիսիի, Բաթումիի և այլ տարածաշրջանային թատրոնների հնագույն ծրագրերը։

Ասոմթավրուլի, գեղարվեստական գրեր. 1300 թվական

Թանգարանը պարունակում է Դուրուջիի (Ռուսթավելիի թատրոնի մի խումբ դերասանների), Թբիլիսիի օպերայի և բալետի ակադեմիական պետական թատրոնի փաստաթղթերը, ինչպես նաև Թբիլիսիի դրամատիկական թատրոնի (1893-1903) ծրագրերը՝ տպագրված մետաքսե կտորի վրա։ Թանգարանում պահվում են նաև վրացական և ռուսական ֆիլմերի նկարահանումների սցենարներ և տեսարաններ։

Կերպարվեստի դեպոզիտարիա

Կերպարվեստի պահոցը պարունակում է թատրոնի դերասանների և ռեժիսորների դիմանկարներ, դեկորացիաներ և զգեստներ, գրաֆիկական կոմպոզիցիաներ, պարսկական մանրանկարներ, ֆրանսիական և գերմանական փորագրություններ և գունավոր վիմագրեր։

Թբիլիսիում գեղարվեստական և գրական աշխուժություն է եղել 1918-1921 թվականներին Վրաստանի անկախության ժամանակաշրջանում։ Թբիլիսին դարձել է Ռուսաստանից ներգաղթած արվեստագետների, բանաստեղծների և երաժիշտների կենտրոն։ Նրանք կապեր են հաստատել տեղի արվեստագետների և վրացի սիմվոլիստ բանաստեղծների՝ Ցիպերկանցելեբի (Կապույտ եղջյուրներ) գրական խմբի հետ՝ նպաստելով քաղաքի մշակույթին։ 1922-1933 թվականներին վրացական թատրոնը վերածննդի շրջան է ապրել։ Վրացի առաջամարտիկ թատերական ռեժիսոր Կոտե Մարջանիշվիլին որոշ ժամանակ անց վերադարձել է Թբիլիսի և իր ներդրումն ունեցել վրացական բեմի և բեմանկարչության զարգացման գործում։

Պահոցի հավաքածուն բաղկացած է այնպիսի մեծ արվեստագետների գործերից, ինչպիսիք են՝ Պյոտր Օցխելին, Իրակլի Գամրկելին, Կիրիլ Զդանևիչը, Լադո Գուդիաշվիլին, Ելենա Ախվլեդիանին, Դավիթ Կակաբաձեն, Թամար Աբակելիան, Սերգո Քոբուլաձեն, Սիմոն Վիրսալաձեն, Իվանե Ասկուրավան, Իրակլի Թոիձեն և Դմիտրի Թավաձեն, Նիկոլայ Կազբեգին, Պառնաոզ Լափիաշվիլին, Ռևազ և Թենգիզ Միրզաշվիլին, Վլադիմիր և Մամիյա Մալազոնիյան, Գիորգի Մեսխիշվիլին, Գիորգի Նինուան, Թեյմուրազ Մուրվանիձեն և Թեյմուրազ Նինուան, որոնցից յուրաքանչյուրը դրական ներդրում է ունեցել վրացական բեմանկարչության արվեստի զարգացման գործում։

Նաև ի լրումն վրացական արվեստագետների, շտեմարանում պահվում են ռուս, հայ և ադրբեջանցի նկարիչների գործեր, ինչպես նաև արվեստի աշխարհում ռուսական արծաթե դարի (20-րդ դարի սկիզբ Սանկտ Պետերբուրգ) ներկայացուցիչների գործեր, ինչպիսիք են Կոնստանտին Կորովինը, Լև Բակստը, Ալեքսանդր Բենուան, Ալեքսանդր Գոլովինը և Վիկտոր Սիմովը։

Լուսանկարների և նեգատիվների պահոց

Լուսանկարների և նեգատիվների պահոցում պահվում են մինչև 100,000 ցուցանմուշներ, որոնք պատկերում են վրացական թատրոնի, երաժշտության, կինոյի և խորեոգրաֆիայի պատմությունը 19-րդ դարի վերջից։ Բազմաթիվ լուսանկարներից բացի, թանգարանում պահվող նեգատիվներն արտացոլում են վրացական և արտասահմանյան թատրոնի, երաժշտության, կինոյի և խորեոգրաֆիայի պատմության զարգացումը։

Մակո (Մարիամ) Սափարովա-Աբաշիձեի դիմանկարը. նկարիչ` Ալեքսանդր Բերիձեի

Հավաքածուն բաղկացած է ականավոր դերասանների և ռեժիսորների մասնավոր արխիվներից, որոնք արժեքավոր ներդրում են ունեցել վրացական թատրոնի, երաժշտության, կինոյի և խորեոգրաֆիայի զարգացման գործում (Վասո Աբաշիձե, Լադո Ալեքսի-Մեսխիշվիլի, Մակո Սապարովա, Վալերիան Գունին, Էլիզաբեդ Չերկեզիշվիլի, Կոտե Մեսխի, Սանդրո Ահմետելի, Կոտե Մարջանիշվիլի և Վասո Կուշիտաշվիլի)։ Այստեղ են պահպանվում վրացական Առաջին թատերական ընկերությունների լուսանկարները։ Կան տեսարաններ այնպիսի պիեսներից, ինչպիսիք են «Մայր Հայրենիք», «Քույր և եղբայր», «Ամուսնալուծություն», «Խանումա», «Խավարումը Վրաստանում», «Լիր արքա» և «Համլետ», ինչպես նաև վրացական Օպերայի և բալետի, ինչպես նաև Վրաստանում բեմադրված իտալական և ռուսական օպերաների և ներկայացումների լուսանկարներ։

Թանգարանում պահվում են Վրաստանի առաջին ազգային երգչախմբերի և կոմպոզիտորների լուսանկարներ (Լադո Ագնիաշվիլի, Ջոզեբ Ռատիլի, Պիլիմոն Կորիձե, Զաքարիա Պալիաշվիլի, Սանդրո Ինաշվիլի, Դմիտրի Արակիշվիլի, Անդրիա Բալանչիվաձե, Շալվա Մշվելիձե), տեսարաններ վրացական առաջին ֆիլմերից («Ակակիի ուղևորությունը Ռաչա-Լեչխումի», «Քրիստին», «Արսեն Ջորջիաշվիլի», «Իմ տատիկը», «Ամոկի», «Սաբա» և «Վերջին դիմակահանդեսը») և Իվան Փերեսթիանիի, Ալեքսանդր Ծուծունավայի, Նիկոլայ Շենգելայայի, Վլադիմիր Բարսի, Միխեիլ Ճիաուրելիի, Ալեքսանդր Դիգմելովիի, Ռեզո Չխեիձեի, Թենգիզ Աբուլաձեի, Գեորգի և Էլդար Շենգելայաների մասնավոր արխիվները։

Բազմաթիվ նյութեր կան հետհեղափոխական շրջանի օպերային և թատերական ներկայացումներից, որոնք պարունակում են կարևոր տեղեկություններ դերասաններ և դերասանուհիներ Ակակի Խորավայի, Ակակի Վասաձեի, Վերիկո Անջափարիձեի, Սեսիլիա Տակաիշվիլիի, Սերգո Զաքարիաձեի, Ուշանգի Չխեիձեի, Վասո Գոդզիաշվիլիի մասին։

Պահոցում պահվում է նաև 19-րդ դարի էթնիկ փոքրամասնությունների և սփյուռքի լուսանկարչական արխիվ։

Կան թատրոնների, ֆիլհարմոնիայի և կրկեսի լուսանկարներ, ինչպես նաև վրացական մի շարք թատրոնների, նվագախմբերի և քառյակների հյուրախաղերի լուսանկարներ։ Հայտնի լուսանկարիչներ Դմիտրի Երմակովի, Ալեքսանդր Ռոյնիշվիլիի, Էդուարդ Կլարի, Ալեքսանդր Միխայլովի, Վլադիմիր Բարկանովի, Ալեքսանդր Գերմանիի և Աբրամ Նորդշտայնի կողմից արված լուսանկարները պատկերում են վրացական պիեսների տեսարաններ և կերպարներ, ինչպես նաև պատմական շենքեր։

Թանգարանում կա նաև 19-րդ դարի վերջից մինչև 20-րդ դարի բացիկների հավաքածու։

Հուշարձանների և արվեստի գործերի պահոց

Պահոցում պահվում են ավելի քան 900 արտեֆակտներ, այդ թվում՝ մի քանի անձնական ժառանգություն։ Ամենահին առարկան՝ շղթայով դիմակը, թվագրվում է դասական ժամանակաշրջանով և հայտնաբերվել է Վանիի պեղումների ժամանակ 1941 թվականին։ Թանգարանն ունի նաև նվաճումների մեդալների հավաքածու՝ պատրաստված թանկարժեք քարերից։ Կա նաև ոսկե մեդալ Դմիտրի Արաքիշվիլիին շնորհված Ռուսաստանի կայսերական հնագիտական ընկերության կողմից և արծնապակի մեդալ՝ Վանո Սարաջիշվիլիին։ Ալեքսանդր Սումբատաշվիլի-Յուժինի արծաթե թագերն առանձնանում են իրենց նրբագեղությամբ։

Ժամացույց ոսկե կնիքով

Առանձնապես հետաքրքրական է թատերական, կինոյի և խորեոգրաֆիկ տարազների հավաքածուն, մասնավորապես՝ վրացական ֆիլմերի ոսկուց և կիսաթանկարժեք քարերով զարդարված տարազները՝ «Բաշի-Աչուկ», «Գրոսմայստերի աջը», Մամլուք, Քեթո և Կոտե ֆիլմերում։ Վրաստանի ազգային բալետի խորեոգրաֆիայի զգեստները ստեղծվել և կարվել են Սոլիկո Վիրսալաձեի դիզայնով։ Հայտնի վրացի պարող Ֆրիդոն Սուլաբերիձեն թանգարանում ներկայացված է իր Աջարուլի Չոխայով (վրացական տղամարդու ազգային զգեստ); նաև երգիչ Սանդրո Ինաշվիլիի զգեստները, որոնցից մեկը Ռիգոլետտոյի ցլամարտիկի զգեստն է։ Տարազը ասեղնագործված է Միլանում արտադրված ոսկյա թելերով։

Ուշադրության են արժանի նաև այլ հայտնի մարդկանց պատկանող իրեր՝ Վաժա-Փշավելայիփամփուշտը չերքեզի չոխայի համար, Սերգո Զաքարիաձեի ակնոցը «Զինվորի հայրը» ֆիլմից, Դավիթ Էրիսթավիի մարմարե տետրը, Դմիտրի Ղիփիանիի ոսկե ժամացույցը և ձայնը փոխանցելու միջոցը. նա ձայնագրել է վրացական ժողովրդական երգեր մոմե գլանափաթեթի վրա (Phonograph cylinders)։ Այս իրը պատրաստվել է բրիտանական թագավորական ֆաբրիկայում և ունի վրաց թագավորական թագի և սրբի սկզբնատառերը՝ տպագրված Ասոմթավրուլիով (վրացական այբուբենի մոնումենտալ և ամենահին ձևը)։ Շատ թանգարանային առարկաներ նկարագրում են արվեստի տարբեր ուղղությունների զարգացման պատմությունը։ Օրինակ՝ Դավիթ Էրիսթավիի «Հայրենիք» պիեսի պրեմիերայի մետաքսե պաստառը (20 հունվարի, 1882 թ.):

Թանգարանի առաջին ցուցանմուշներից է ռուս նկարիչ Կոնստանտին Սոմովի նախագծած թիկնոցը Ազատ թատրոնի համար, որը ստեղծել է Կոտե Մարջանիշվիլին Մոսկվայում, 1913 թվականին։ Թիկնոցը համարվել է կորած, մինչև 1930 թվականը։ Այն վերագտնվել է Մոսկվայի թատրոններից մեկի նկուղում և հետագայում հանձնվել այս թանգարանին։

Թանգարանում ցուցադրված են նաև Մայա Պլիսեցկայայի և Նինո Անանիաշվիլիի կոշիկները` իրենց ինքնագրերով, որոնք թանգարանին նվիրել է Սերգեյ Փարաջանովը։

Արծաթե բադիա

18-րդ դարի վերջից մայրաքաղաքի ոսկեգործական արհեստանոցներում պատրաստած Արվեստի պալատում պահվող արծաթյա իրերից հետաքրքրական նմուշ է Արծաթե բադիան՝ 1888 թվականին հայտնի վարպետ Դավիթ Մամուլաշվիլիի պատրաստած թասը, որը հիմնականում օգտագործվում էր հարսանիքների և մեծ տոնակատարությունների ժամանակ։ Արծաթե ամանի կենտրոնում արական կերպար է՝ տակառը, կուժը և պատառաքաղը ձեռքերին։ Նմանատիպ պատկերներ շատ հաճախ հանդիպում են 19-րդ դարի արծաթյա սպասքի վրա, ինչը ընդգծում է նրանց գինու ֆունկցիան։ Կենտրոնի շուրջ ներկայացված են վեց պատմական դեմքեր՝ Թամար թագուհին, Շոթա Ռուսթավելին, Հերակլ Երկրորդը, Գիորգի Սաակաձեն, Կոնստանտին Դադեշքելիանին և Իմամ Շամիլը^[7]։

Գրադարան և հազվագյուտ հրատարակությունների պահոց

Թանգարանն ունի 32000 գրքերի հավաքածու և հազվագյուտ հրատարակություններ, որոնց մեծ մասը գրված է վրացերեն և ռուսերեն՝ թատրոնի, կինոյի, երաժշտության, խորեոգրաֆիայի, արվեստի, պատմության և կրոնի մասին։ Թանգարանը պարունակում է նաև գեղարվեստական գրականություն, հանրագիտարաններ, բառարաններ, պիեսներ, տպագիր երաժշտություն, թերթեր և ամսագրեր։

«Դեդա էնա». Առաջին մաս. Յակով Գոգեբաշվիլի. 1906 թ^[6]

Ժողովածուն բաղկացած է Վալերիան Գունիայի 1878-1889 թվականների վրացական թատրոնից, Շոթա Ռուսթավելիի «Պանտերայի մաշկով ասպետը» (հրատարակություններ 1887 և 1892), Սուլխան-Սաբա Օրբելիանիի «Սիթքվիս Կոնայի վրացերեն բառարանը» (1884), Աստվածաշունչ (1884), Հին Կտակարան (Կուբանեիշվիլի, 1909), 10-րդ դարի գանձարան (Մովսես Ջանաշվիլիի նամակը, 1891), Գեորգի Ծերեթելիի երկեր ամբողջական ժողովածուն (1894), Ակակիի պատմվածքների ամենամսյա ժողովածուներ (1898), Հին Վրաստանը Տակաիշվիլի խմբագրությամբ (1909), Քարթլի Դավիթ Չուբինաշվիլիի կյանքը (1854), Ռոստոմաշվիլիի «Վրաց ցեղ» (1896), Թամար Բատոնիշվիլի - Ռչեուլովիի պատմավեպը (1882), «Տարեգրություն և Վրաստանի պատմության այլ նյութեր», որոնք հավաքել, ձայնագրել և խմբագրել է Հորդանիան (1892), «Կովկասյան օրացույց» (Կովկասյան օրացույց 1854-1913 թվականներ. «Լագիձեի ջրերի» գովազդով 1912 թվականի հրատարակությունը)^[8]։

Թանգարանում պահվում են նաև վրացական թերթեր և ամսագրեր՝ (Թատրոն և կյանք, 1910, 1914-1917, 1923-1924), Նիշադուրի (1917-1918), Սապիրոնի (1924), Դուրուժի (1926), Տարտարոսի (1927-1928), H2 SO4 (1924), Մոմավալի (1920), Երոբա (1920), Ուշբա (1926), Մեոծնեբե Նիամորեբի (1923), Դրոշա (1924-1925), Միզանի (1927), ART (1912), Պիրամիդեբի (1924), Ալմանախի (1925), Գրդեմլի (1923 և 1927), Պասկունջի (1908 և 1910), Չվենի Տեատրի (1921), Էշմակիս Մատրախի (1919-1920), Սախալհո Պուրցելի (1914), Սախալհո Գազեթի (1910), Մատրախի (1915), Լախտի (1912) և Կվալի և Իվերիա։ Պահոցը պարունակում է հնագույն երգեր և տպագիր երաժշտություն. «Վրացական երգեր» (վրաց-կախեթական հնչերանգներ), «Սուրբ Հովհաննես Օկրոպիրիի պատարագի կանոնը» (1899), «Վրացական երգ և ողբասաց երգեցողություն», ձայնագրված Փիլիմոն Քորիձեի կողմից ( 1899), «Հանդիսավոր երգեր». պատարագներ (1914), վրացական եկեղեցական երգեր (գուրա-իմերական հնչերանգ), նշված որպես քահանա Խունդաձեի նոտաներ (1902), շարականներ (1901), միաձայն եկեղեցական երգեր (1907), վրաց-կախեթական երգեր (կարբելանյան հնչերանգ), Մցուխրի և Ցիսկարի, գրված որպես նոտաներ (1897-1898), և վրացական հանրային երգեր՝ որպես Կարգարեթելիի տպագիր երաժշտություն (1899)։

Թանգարանում կան նաև այնպիսի հայտնի մարդկանց ինքնագրերով գրքեր, ինչպիսիք են՝ Նիկո Փիրսոմանին՝ Լադո Գուդիաշվիլիի ինքնագրով և Սերգեյ Մեսխիի հետ՝ նրա լուսանկարի ուղեկցությամբ, 1903 թվականի առաջին հատորում։

Գրամոֆոնային ձայնասկավառակների պահոց

Գրամոֆոնային ձայնագրությունների պահոցը պարունակում է հին գրամոֆոնների, ժամանակակից կինոյի և երաժշտության տեսա և աուդիո ձայնագրությունների հավաքածու։ Թանգարանը պարունակում է գրամոֆոններ, երաժշտական ձայնագրություններ, ձայներիզներ և կոմպակտ սկավառակներ, Թբիլիսիի օպերային թատրոնում և թատրոններում բեմադրված պիեսների աուդիո և վիդեո ձայնագրություններ, ռադիո և հեռուստատեսային հաղորդումներ, ռադիո պիեսներ, երգեր և 1931-1933 թվականներին Շալվա Մշվելիձեի գլխավորած արշավախմբերի գրառումներ։

Հավաքածուն պարունակում է երգեր՝ «Այն պահից, երբ ես քեզնից բաժանվեցի» / «Այն պահից, երբ ես քեզնից հեռացա», «Ես անցա կյանքիս կեսը»՝ Նատո Գաբունիա-Ցագարելիի կատարմամբ (ձայնագրվել է Disco Pate-ում); «Միայն քեզ համար» (Շալվա Դադիանիի խոսքերով) Վանո Սարաջիշվիլիի կատարմամբ (պատրաստել է Concert Report-ում); «Ուրմուլի և Մեստվիրուլի»՝ Սանդրո Կավսաձեի կատարմամբ; Վրաստանի եկեղեցական շարականները՝ վրաց պատրիարքարանի տղաների երգչախմբի կատարմամբ, ռեգենտ Նոդար Կիկնաձեն; Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի աուդիո քրոնիկոններ, Վիկտոր Դոլիձեի և Զաքարիա Պալիաշվիլիի օպերային տեսարաններ, երաժշտական ստեղծագործություններ բալետների համար՝ Սերգեյ Պրոկոֆևի, Ալեքսանդր Բորոդինի, Սերգեյ Ռախմանինովի և Իգոր Ստրավինսկու կատարմամբ; Ֆրանց Շուբերտի սիմֆոնիաները՝ Մեծ թատրոնի նվագախմբի կատարմամբ և Յոհան Շտրաուսիստեղծագործությունները՝ Բեռլինի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի կատարմամբ։

Թանգարանում պահվում են նաև Ռուսթավելիի, Մարջանիշվիլիի, Ռուսթավիի, Քութայիսիի, Բաթումիի, Գորիի և Թելավիի թատրոններում տարբեր ժամանակներում բեմադրված պիեսների ձայնագրությունները։

Պաստառների դեպոզիտարիա

Պաստառների պահոցը պարունակում է ավելի քան 70000 իրեր՝ 4000 պաստառներով, որոնք թվագրվում են 1850-ից 1921 թվականներին՝ դասավորված ժամանակագրական կարգով։ Հավաքածուն պարունակում է վրացական և ոչ վրացական թատրոնների կարկառուն ներկայացուցիչների բազմաթիվ պաստառներ՝ Վանո Սարաջիշվիլի, Վասո Աբաշիձե, Մակո Սափարովա-Աբաշիձե, Լադո Ալեքսի-Մեսխիշվիլի, Գեորգի Պրոնիսպիրելի, Վալերիան Գունիա, Նատո Գունիա, Յուզա Զարդալիշվիլի, Ֆեոդ Մեսխի Ֆեոդոր և Մոսկվայի կայսերական թատրոնի դերասաններ, ինչպես նաև թատերական խմբերի և հանրային թատրոնների պաստառներ։ Հատկապես կարևոր է Թբիլիսիի օպերայի հավաքածուն, որը թվագրվում է 1871 թվականին, քանի որ այն պարունակում է պաստառների հազվագյուտ և որոշ դեպքերում եզակի պատճեններ (որոնց մյուս օրինակները, ի թիվս այլ ցուցանմուշների, ոչնչացվել են 1973 թվականին օպերայի շենքում բռնկված հրդեհի ժամանակ)։

Ղպտի տեքստիլի հատված. տունիկայի զարդարանք. V-VI դդ

Թանգարանում կարելի է գտնել Թբիլիսիի թատրոնի թատերական կյանքը պատկերող, Զուբալաշվիլիի հասարակաց տան պաստառներ; Նիկիտին եղբայրների կրկես; Վերայի, Օրթաճալայի, Ավչալայի, Հավլաբարի և Մուսլիմի թատերական բեմերը, ինչպես նաև արհեստագործական ակումբների պաստառներ։

Պահոցում պահպանվում են հին թատրոնի, համերգների և կրկեսի պաստառների արխիվ, որոնք ներառում են Գ. Էրիսթավիի «Ամուսնալուծություն» (2 հունվարի, 1850 թ.), Պոլևոյի «Փարաշա սիբիրուհի» (27 հունվարի, 1856 թ.), «Մայր հայրենիք» պիեսի պաստառները ( 1897 թ.), Ցիրկ Կոլոսի «Գիշերը Վրաստանում» եռամաս ողբերգությունը, Դժբախտություն (գլխավոր դերերում՝ Նատո Գաբունիա, Մակո Սապարովա, Էլիզաբեդ Չերքեզիշվիլի և ուրիշներ, 1889), Մոցարտի, Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովի օպերան, Սալիերի- Ֆյոդոր Շալյապինի մասնակցությամբ (1900 թվականի մարտի 22-ին), Անտոն Չեխովի «Բալենու այգին» և «Ճայը»՝ բեմադրված ռուս ռեժիսոր և «Նոր դրամա» թատրոնի ռեժիսոր Վսևոլոդ Մայրհոլդի (1904-1905 թթ.), ինչպես նաև Լոպե դե Վեգայի«Ֆուենտեովեյնա» բեմադրած Ռուսթավելի թատրոնում` Կոտե Մարջանիշվիլի բեմադրությամբ։

Բացի այդ, պահոցում պահվում են վրացի ականավոր ռեժիսորների՝ Կոտե Մարջանիշվիլիի և Սանդրո Ախմետելիի ստեղծած պիեսների պրեմիերաների պաստառները, ինչպես նաև վրացի հայտնի դերասանների՝ Վերիկո Անջափարիձեի, Ուշանգի Չխեիձեի, Սերգո Զաքարիաձեի, Սեսիլիա Տակաիշվիլիի Ակակի Խորավայի, Ակակի Վասաձեի, Ռամազ Չխիկվաձեի և Էրոսի Մանջգալաձեի և այլնի բեմական կյանքի պաստառներ։

Թանգարանում տեղադրված են նաև վրացական կինոյի պատմությունն արտացոլող պաստառներ, գեղարվեստական, վավերագրական ֆիլմեր և մուլտֆիլմեր։

Վրացական կերպարվեստի հավաքածու

Թանգարանն ունի մոտ 10000 ցուցանմուշ, և ավելի քան 300 վրացի նկարիչների գործեր, որոնք պատմում են վրացական բեմանկարչության էվոլյուցիայի մասին։ Կերպարվեստի շտեմարանը պարունակում է թատրոնի դերասանների և ռեժիսորների դիմանկարներ, դեկորացիաների էսքիզներ և զգեստներ։

Դավիթ Կակաբաձե. «Իլո Մոսաշվիլիի Կայարանի վարպետը պիեսի ձևավորումը» (1947)
Սերգո Քոբուլաձե. «Լիր արքա» պիեսի դեկորացիայի էսքիզ (1948)
Պետրե Օցխելի. «Լեո Էսակիի Թևավոր նկարիչֆիլմում օդաչուի կոստյումը» (1936)
Էլենե Ախվլեդիանիի «Արևի խավարումը Վրաստանում» պիեսի դեկորացիայի էսքիզ (1932)
Գիգո Գաբաշվիլի. «Սամարղանդի ուխտագնացները» (1891 - 1894)
Լադո Գուդիաշվիլի. «Քուռ գետը նետած խանը» (1938)

Ռուսական կերպարվեստի հավաքածու

Բացի վրացի նկարիչներից, հավաքածուն պարունակում է նաև ռուս նկարիչների գործեր, ինչպես նաև ռուսական արծաթե դարի ներկայացուցիչների գործեր։ Թանգարանում ցուցադրված են Կոնստանտին Կորովինի, Լև Բակստի, Ալեքսանդր Բենուայի, Ալեքսանդր Գոլովինի և Վիկտոր Սիմովի աշխատանքները։ Այս միությունը հիմնադրվել է 20-րդ դարի սկզբին Սանկտ Պետերբուրգում^[6]։

Ալեքսանդր Բենուա. «Կոստյում Մոլիերի Բուրժուա ազնվականըպիեսի համար (1922)
Ֆրանց Ռուբուա. «Աուլի գրավումը» (1856-1928)
Նիկիպոր Կուլեշ. «Բնապատկեր» (1902-1920)
Լև Բակստ. «Իդա Ռուբենշտեյնը Կլեոպատրայի դերում» (1883-1960)
Վիկտոր Ռինդին. «Կոստյում Զաքարիա Պալիաշվիլիի Աբիսողոմ և Էթերօպերայի համար» (1902-1974)

Արևմտաեվրոպական կերպարվեստի հավաքածու

Եվրոպական արվեստի նկատմամբ հետաքրքրությունը Վրաստանում եղել է հնագույն ժամանակներից։ Արևմտաեվրոպական արվեստը հայտնի է դարձել Վրաստանում 18-րդ դարում։ Վրաց ազնվականության ներկայացուցիչները հաճախ ճանապարհորդել են Եվրոպա և փորձել են մշակույթը, արվեստն ու ավանդույթները կիրառել իրենց հայրենիքում։

Աղջիկը շնով (1800-1850), անհայտ հեղինակ
Ափին մոտ տներ Գուստավ Շոնլեբեր (1882)
Խանդոտ կինը. անհայտ հեղինակ (1610-1690)
Բնապատկեր. Ջոզեֆ Թոմ (1865)
Մարիամ Աստվածածինը մանկան հետ. անհայտ նկարիչ, Լեոնարդո դա Վինչիի դպրոց (XVII դ.)
Նատյուրմորտ. Միքելանջելո Մեուչի (1890)

Պարսկական կերպարվեստի հավաքածու

Արվեստների պալատին է պատկանում նաև պարսկական կերպարվեստի հավաքածուն։ Հավաքածուն բաղկացած է 19-րդ դարի ղաջարական մանրանկարչության 4 կտավից, ինչպես նաև Սողոմոն թագավորի նկարից։ Ինչպես հրեական և քրիստոնեական ավանդույթներում, Իսլամը Սողոմոն թագավորին տեսնում է որպես օրինակելի կառավարիչ. իմաստուն և արդար։

Ղաջարական մանրանկարչություն (1800 - 1850)
Ղաջարական մանրանկարչություն (1800 - 1850)
Ղաջարական մանրանկարչություն (1800 - 1850)
Ղաջարական մանրանկարչություն (1800 - 1850)
Սողոմոն թագավորը և նրա թագավորական պալատը (19-րդ դարի վերջ)

Անմահների այգի

2009 թվականին թանգարանի տարածքում կառուցվել է այգի (նախաձեռնել են Գ. Կալանդիան, Ի. Զամբախիձեն, Ն. Տոդուան, Ի. Մոիսստրապիշվիլին)՝ ոչ միայն որպես հանգստի և ժամանցի վայր, այլև վրացի թատրոնի և կինոյի նշանավոր գործիչների հիշատակը հավերժացնելու վայր, այդ թվում՝ Իրակլի Գամրեկելին, Ռամազ Չխիկվաձեին, Նիկոլոզ Շենգելայային, Վասո Գոդզիաշվիլիին, Վալերիան Գունյաին, Շալվա Գամբաշիձեին, Մելիտոն Բալանչիվաձեին, Անդրեյ Բալանչիվաձեին, Իրակլի Բագրատիոն, Կերամազ Շենգելայե, Վալերիան Գունիա։ Այգում աճեցվում են եզակի էնդեմիկ բույսեր, որոնք հատուկ բերվել են Տաո-Կլարջեթիի պատմական վայրերից՝ Օշկիի, Իշխնի և Բանայի տաճարներից։ Ներկայացված են փշատերև բույսեր Բորժոմի կիրճից, թփեր՝ Ուփլիսցիխեքաղաքային բնակավայրից, կոլխայից, ոսկե և կարմիր վարդեր՝ Իռլանդիայից, Կոլխիդայի հարթավայրից, Սև ծովի ափից և այլն։