Քամելեոն
| Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Քամելեոն (այլ կիրառումներ)
Քամելեոն կամ գետնառյուծ[1][2][3][4], մողեսների ընտանիքին պատկանող սողուն է, որն ընդունակ է փոխել իր գույնը։ Այստեղից էլ ծագել է նրա անվանումը (քամելեոնը միստիկ էակ էր, որը կարող էր փոխել իր արտաքին տեսքը։
Ընդհանուր նկարագիր
խմբագրելԱյս տեսակի մեծամասնության մարմնի երկարությունը հասնում է 30 սմ-ի, ավելի խոշորները 50-60 սմ են, իսկ ամենափոքրերը՝ 3-5 սմ։ Նրա գլուխը ունի սաղավարտի տեսք և երբեմն զարդարված է լինում փոքրիկ պոզերով։ Նրա ոտքերը երկար են և հարմարված են մագլցելու համար։ Թաթերն ունեն ճանկերի տեսք, որոնք կարող են ամուր բռնել ծառի ճյուղերից։ Պոչը հաստ է հիմքի մոտ և աստիճանաբար նեղանում է։ Այն կարող է ոլորվել դեպի ներքև և կարող է կախվել ճյուղերից։ Գետնառյուծները ունեն անսովոր տեսողական օրգաններ։ Նրա աչքերը դուրս եկած են և ունեն տեսողական անցք։ Գետնառյուծը կարող է միևնույն ժամանակ նայել տարբեր ուղղություններով, ինչը շատ օգտակար է որսի համար։
Որսի ժամանակ ները երկար նստում են ծառի ճյուղին։ Այդ ընթացքում գետնառյուծնրա մարմինը մնում է անշարժ, իսկ աչքերը անընդհատ շարրժման մեջ են։ Միջատներին նա բռնում է լեզվով, որն ունի կպչուն նյութ իր ծայրին։ Գետնառյուծը կարող է ճանաչել և բռնել չորս միջատ երեք վայրկյանում։ Երբ լեզուն «չի աշխատում» այն պահվում է ստորին ծնոտում գտնվող ոսկորի շնորհիվ։ Եթե զոհը լինում է շատ ծանր լեզվով բռնելու համար, նա այն միանգամից բռնում է բերանով։
Գույնի փոփոխություն
խմբագրելՇատ հայտնի է գետնառյուծնրաների գույնը փոխելու հատկությունը, որը հատւկ է բոլոր տեսակներին։ Գույնի փոփոխությունը կախված է նրանց մաշկի յուրահատուկ կառուցվածքից։ Նրանց մաշկի ներքին շերտում կան հատուկ բջիջներ՝ քրոմատոֆորներ, որոնք իրենց մեջ պարունակում են տարբեր գույնի պիգմենտներ։ Հենց դրանց շնորհիվ էլ քամելեոնը կարողանում է փոխել իր մաշկի գույնը։ Նա կարողանում է փոխել ինչպես իր ամբողջ մարմնի գույնը, այնպես էլ մարմնի մի մասը, որը կարող է ուղեկցվել տարբեր զոլերով կամ պուտերով։ Գույնի փոփոխությունը կարող է լինել ջերմաստիճանի, լույսի, խոնավության փոփոխության արդյունք, կամ սովի, ծարավի, վախի արդյունք։ Այս ֆունկցիայի առավելությունը այն է, որ նրանք կարող են ստանալ միջավայրի գույնը և պատսպարվել։
Տարածում
խմբագրելԳետնառյուծները հիմնականում տարածված են Աֆրիկայում, հարավային Սահարայում և Մադագասկար կղզում, բայց որոշ տեսակներ հանդիպում են հյուսիսային Աֆրիկայում, հարավային Եվրոպայում, Մերձավոր Արևելքում, հարավային Հնդկաստանում և Շրի Լանկա կղզում։ Կան նաև ներկայացուցիչներ Հավայան կղզիներում, Կալիֆորնիայում և Ֆլորիդայում։ Գետնառյուծը բնակվում է բոլոր տեսակի տրոպիկական անտառներում, սավաննաներում և երբեմն անապատներում։
Էվոլյուցիա
խմբագրելԱմենահին գտնված տեսակը հայտնաբերվել է Եվրոպայում (մոտ 26 միլիոն տարի)։ Չնայած պարզ է, որ գետնառյուծները ավելի հին են։ Մնացորդներ են նաև հայտնաբերվել Ասիայում և Աֆրիկայում։ Համարվում է, որ քամելեոնները ավելի տարածված էին հին ժամանակներում, քան հիմա։ Իրենց արմատները գալիս են Մադագասկարից, որը այսօր տուն է այս տեսակի կեսից ավելիի համար։
Ինչպես տան կենդանիներ
խմբագրելԳետնառյուծները՝ համելեոնները համելեոնները՝ տան համելեոնները, համելեոնները են, հատկապես Մադագասկարի, Թանզանիայի և Տոգոյի աֆրիկյան երկրներից[5][6]։ Առևտրում ամենահայտնիներն են Սենեգալյան համելեոնը (Chamaeleo senegalensis), Եմենյան կամ թավշյա համելեոնը (Chamaeleo calyptratus), պանթերային համելեոնը (Furcifer pardalis) և Ջեքսոնի համելեոնը (Trioceros jacksonii)[7][8][9]: Այլ համելեոններ, որոնք տեսած են գերեվարման դրությանը (թեև ոչ հաճախ), ներառում են մաշվածաղիկ համելեոնը (Furcifer lateralis), Մելերի համելեոնը (Trioceros melleri), Փարսոնի համելեոնը (Calumma parsonii) և մի քանի տեսակների կարճատեսակ և տերևավոր գետնառյուծներ, հատկապես Brookesia, Rhampholeon կամ Rieppeleon սերնդերից[10][11]։
Բնական միջավայրը կրկնելու համար՝ համելեոնների պահեստը՝ սովորաբար ցանցապատ պատին բավարար օդային համեմատման համար՝ պետք է լինի բարձր և հագեցած ճյուղերով և տերևներով, որոնք հնարավոր է լազել և թաքնվել[12]։ Պատշգամբները առանցատեսչվում են, քանի որ վատ օդային համեմատման պատճառով դա կարող է հանգեցնել շնչառական խնդիրների։
Համելեոնները՝ ամենազգայուն ռեպտիլները, որոնք մարդը կարող է սեփականատերել, պահանջում են հատուկ ուշադիր հետազոտություն և խնամք։
Համելեոնների պատմական հասկանալություն
խմբագրելԱրիստոտել (մ.թ.ա. IV դար) նկարագրել է համելեոնները իր կենդանիների պատմության մեջ։ Պլինիուս Մեծը (մ.թ.ա. I դար) նաև զրույցեր է հանդիսավորել համելեոնները իր Բնագիտական պատմությանում[13], նշելով նրանց գույնը փոխելու գործողությունը։
Համելեոնը ցուցադրվել է "Կենդանիների պատմության" մեջ Կոնրադ Գեսների (1563) կողմից, որը կոպիրվել է "De aquatilibus" (1553) Պյեռ Բելոնի կողմից[14]։
Շեքսպիրի "Հեմլետի" մեջ անվանակից իշխանը ասում է՝ "Համելեոնի ամուսինն անցած է լավագույնը։ Ես ուտում եմ հավաստած հողմը։" Այսպես է հղվում էլիզաբեթյան հավատքը, որ համելեոնները սնվելով միայն հողմով։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ «Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Էդուարդ Բագրատի Աղայան - գետնառյուծ». www.nayiri.com. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 10-ին.
- ↑ «Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Հրաչյա Աճառյանի Անվան Լեզվի Ինստիտուտ - գետնառյուծ». www.nayiri.com. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 10-ին.
- ↑ «Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան - գետնառյուծ». www.nayiri.com. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 10-ին.
- ↑ «Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան - գետնառյուծ». www.nayiri.com. Վերցված է 2024 թ․ հունիսի 10-ին.
- ↑ «Pet trade relies on 'disposable' wild chameleons from Madagascar». news.mongabay.com. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 24-ին.
- ↑ «17 Best Pet Chameleons: Types of Chameleon Species». www.everythingreptiles.com. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 24-ին.
- ↑ «The dynamics of the global trade in chameleons». www.sciencedirect.com. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 24-ին.
- ↑ «Senegal chameleon». www.mascotarios.org. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 24-ին.
- ↑ «Chamaeleo Calyptratus». www.chameleons.info. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 24-ին.
- ↑ «The Chameleon – Masters Of Adaption». animalcorner.org. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 24-ին.
- ↑ «Chameleon». a-z-animals.com. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 24-ին.
- ↑ «Caring for Your Chameleon». cleverrabbits.com. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 24-ին.
- ↑ «Pliny the Elder, Natural History 8.51». www.perseus.tufts.edu. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 24-ին.
- ↑ «Chameleons between Science and Literature: Observation, Writing, and the Early Parisian Academy of Sciences in the Literary Field». journals.sagepub.com. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 24-ին.