Քունքային բիլթ

Քունքային բիլթ
Տեսակ	գլխուղեղի հատված և անատոմիական կառուցվածքների դաս
Ենթադաս	գլխուղեղի բիլթ, գլխուղեղի կիսագնդի բիլթ և անհատական անատոմիական կառուցվածք
Մասն է	գլխուղեղի կիսագունդ
MeSH	A08.186.211.200.885.287.500.863
Foundational Model of Anatomy	61825
Terminologia Anatomica 98	A14.1.09.136
Նկարագրված է	Գրեյի անատոմիա (20-րդ հրատարակություն)
	Temporal lobe Վիքիպահեստում

Քունքային բիլթ, (լատին․՝ lobus temporalis) կաթնասունների գլխուղեղի կեղևի մաս, որը տեղակայված է երկու կիսագնդերի կողմնային ակոսի տակ^[4]:

Քունքային բիլթը մասնակցում է զգայական ազդակների մշակմանը, տեսողական հիշողության ձևավորմանը, լեզվի ըմբռնմանը և էմոցիոնալ ասոցիացիաների պահպանմանը^[5]:

Կառուցվածք

Քունքային բիլթը կազմող կառուցվածքային միավորները կարևոր նշանակություն ունեն դեկլարատիվ հիշողության ձևավորման համար: Դեկլարատիվ հիշողությունը երկարատև հիշողության տեսակ է, բաժանվում է սեմանտիկ (փաստեր) և էպիզոդիկ (իրադարձություններ) հիշողությունների^[5]։ Այս ֆունկցիայի համար պատասխանատու են միջքունքային բլթում տեղակայված հիպոկամպալ, պարահիպոկամպալ, պերիռինալ և էնտորինյան նեոկորտիկալ շրջանները: Ըստ ժամանակակից պատկերացումների հիպոկամպը մասնակցում է հիշողության ձևավորմանը, իսկ այն շրջապատող կառուցվածքները՝ պահպանմանը։ Պրեֆրոնտալ և տեսողական կեղևները նույնպես մասնակցում են դեկլարատիվ հիշողության ձևավորմանը^[5]։

Ըստ կապիկների վրա կատարված հետազոտությունների՝ միայն հիպոկամպի ախտահարումը չի բերում հիշողության զգալի խանգարման, սակայն միջքունքային բլթի զանգվածային ախտահարումն առաջացնում է ծանր խանգարումներ^[6]։

Ֆունկցիաներ

Զգայական ազդակների մշակում

Լսողական

Վերին, հետին և կողմնային քունքային բլթերը պատասխանատու են լսողական ինֆորմացիայի բարձրագույն մշակման համար: Այստեղ է գտնվում առաջնային լսողական կեղևը։ Խխունջից ստացված լսողական ազդակներն ընկալվում են առաջնային լսողական կեղևում, այնուհետև երկրորդային մշակման կենտրոններում կատարվում է իմաստային վերլուծություն, բառերի, խոսքի ճանաչում։ Առաջնային լսողական կեղևը գտնվում է ձախ քունքային բլթում՝ կողմնային ակոսի հարևանությամբ^[7]

Տեսողական

Քունքային բլթի տեսողական կենտրոնները մասնակցում են ցանցենուց ստացված ազդակների ընկալմանը և մշակմանը^[8]։ Քունքային կեղևի վենտրալ հատվածում տեղակայված կենտրոնները պատասխանատու են այնպիսի բարձրագույն ազդակների վերլուծության համար, ինչպիսիք են դեմքի ճանաչումը (իլիկաձև գալար) և տեսադաշտի ամբողջական ընկալումը (պարահիպոկամպալ գալար)^[9]^[10]։ Քունքային բլթի առաջնային հատվածի կենտրոններն ապահովում են առանձին օբյեկտների ընկալումը^[7]։

Ձախ քունքային բլթի անիմացիոն պատկեր

Խոսքի ճանաչում

Դոմինանտ կիսագնդի (հիմնականում ձախ) քունքային և գագաթային բլթերում տեղակայված է Վերնիկեի կենտրոնը, որը ճակատային բլթի Բրոկի կենտրոնի հետ ապահովում է խոսքի (այդ թվում ժեստային) ճանաչումը և իմաստային վերլուծությունը^[11]։ Ֆունկցիոնալ մագնիսա–ռեզոնանսային շերտագրությունը հնարավորություն է տալիս ուսումնասիրել նշված կենտրոնների ակտիվությունը^[12]^[13]։ Հետազոտությունը ցույց է տվել ժեստային, տակտիլ, բանավոր խոսքի կիրառման ընթացքում նշված կենտրոնների ակտիվացում՝ այդ թվում դեռ խոսել չիմացող երեխաների մոտ^[14]^[15]։

Նոր հիշողությունների ձևավորում

Հիմնական դերը հիպոկամպինն է, որի վնասման դեպքում խանգարվում է նոր հիշողությունների ձևավորումը և առաջանում է քունքային անտերոգրադ ամնեզիա^[5]։

Կլինիկական նշանակություն

Միակողմանի քունքային ախտահարում

Կոնտրլատերալ հոմոնիմ վերին կվադրիանոպսիա
Համակցված հալյուցինացիաներ (հոտառական, ձայնային, տեսողական)

Դոմինանտ կիսագունդ

Ընկալման աֆազիա
- Վերնիկեի աֆազիա
- Ամնեստիկ աֆազիա
Դիսլեքսիա
Վերբալ հիշողության խանգարում
Բառային ագնոզիա կամ համրություն

Ոչ դոմինանտ կիսագունդ

Ոչ վերբալ հիշողության կորուստ
Երաժշտական ունակությունների կորուստ

Երկկողմանի քունքային ախտահարում

Խլություն
Ապաթիա
Ուսուցման և հիշողության խանգարում
Ամնեզիա, Կորսակովի սինդրոմ, Կլուվեր–Բուսի սինդրոմ

Վնասվածքներ

Միջային քունքային բլթի վնասվածքներով տառապող մարդիկ դժվարությամբ են ֆիքսում տեսողական ազդակները, որը պայմանավորված է ոչ թե ազդակների ընկալման, այլ դրանց վերլուծության հետ^[16]։ Ստորին քունքային բլթի վնասվածքների դեպքում ամենատարածված խանգարումը տեսողական ագնոզիան է, որի ժամանակ հիվանդը չի կարողանում ճանաչել ծանոթ առարկաները։ Ավելի հազվադեպ կարող է դիտվել պրոզոպագնոզիա՝ հիվանդը չի կարողանում ֆիքսել և տարբերակել մարդկանց դեքերը, դիմագծերը^[17]։

Առաջնային քունքային բլթի վնասումների ժամանակ դիտվող ախտանիշների խումբը կոչվում է սավանտիզմ^[18]։

Հիվանդություններ

Պիկի հիվանդություն

Ճակատ–քունքային բլթի ատրոֆիայի հետևանքով առաջանում է ֆրոնտոտեմպորալ ամնեզիա կամ Պիկի հիվանդություն^[19]։ Ախտանիշներից են տրամադրության և վարքի փոփոխությունը, ընդ որում հիվանդը կարող է չնկատել դա, ուշադրության խանգարումը, ագրեսիան, աուտոագրեսիան։ Խոսքային ախտանիշներից են աֆազիան, կարդալու կամ գրելու անկարողությունը, բառային ագնոզիան և ընդհանուր դեգեներատիվ կինետիկ խանգարումները^[20]։

Քունքային էպիլեպսիա

Քրոնիկ նյարդաբանական հիվանդություն է, որը դրսևորվում է կրկնվող նոպաներով։ Քունքային էպիլեպսիան ուղեկցվում է զգայական (տեսողական, լսողական, հոտառական, համային) հալյուցինացիաներով, սեմանտիկ և էպիզոդիկ հիշողությունների խանգարմամբ^[21]։

Շիզոֆրենիա

Հոգեբուժական խանգարում է, որը բնութագրվում է ծանր դիսօրիենտացիայով։ Ամենատարածված ախտանիշը ձայնային հալյուցինացիան է, որի առաջացման պատճառը ձախ քունքային բլթի և մասամբ առաջնային լսողական կեղևի ախտահարումն է^[22]^[23]։ Գորշ նյութի քանակի նվազումը բերում է սպոնտան նեյրոնային ակտիվության, որն առաջնային լսողական կեղևի վրա ազդում է այնպես, ինչպես խխունջից ստացված լսողական ազդակները։ Արդյունքում տարբեր արտաքին ձայների նորմալ ընկալումը վերափոխվում է ձայնային հալուցինացիայի^[24]։ Նշված տվյալները ստացվել են ֆունկցիոնալ մագնիսա–ռեզոնանսային շերտագրության միջոցով^[22]։

Ծանոթագրություններ

↑ անատոմիայի հիմնարար մոդել
↑ Terminologia Anatomica (լատ.) — 1998.
↑ http://www.bartleby.com/107/189.html
↑ «Temporal Lobe». Langbrain. Rice University. Վերցված է 2 January 2011-ին.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 Smith EE, Kosslyn SM (2007). Cognitive Psychology: Mind and Brain. New Jersey: Prentice Hall. էջեր 21, 194–199, 349. ISBN 978-0-13-182508-6.
↑ Squire LR, Stark CE, Clark RE (2004). «The medial temporal lobe». Annual Review of Neuroscience. 27: 279–306. doi:10.1146/annurev.neuro.27.070203.144130. PMID 15217334.
↑ ^7,0 ^7,1 Schacter DL, Gilbert DT, Wegner DM (2010). Psychology (2nd ed.). New York: Worth Publishers. ISBN 9781429237192.^{[Հղում աղբյուրներին]}
↑ Okamoto N, Seiyama A, Hori S, Takahashi S (2024-05-03). «Role of the left posterior middle temporal gyrus in shape recognition and its reconstruction during drawing: A study combining transcranial magnetic stimulation and functional near infrared spectroscopy». PLOS ONE. 19 (5): e0302375. Bibcode:2024PLoSO..1902375O. doi:10.1371/journal.pone.0302375. PMC 11068196. PMID 38701103. {{cite journal}}: Check |pmc= value (օգնություն)
↑ Volfart A, Jonas J, Maillard L, Colnat-Coulbois S, Rossion B (April 2020). Freiwald WA (ed.). «Neurophysiological evidence for crossmodal (face-name) person-identity representation in the human left ventral temporal cortex». PLOS Biology. 18 (4): e3000659. doi:10.1371/journal.pbio.3000659. PMC 7159237. PMID 32243450.
↑ Bastin J, Committeri G, Kahane P, Galati G, Minotti L, Lachaux JP, Berthoz A (June 2013). «Timing of posterior parahippocampal gyrus activity reveals multiple scene processing stages». Human Brain Mapping. 34 (6): 1357–1370. doi:10.1002/hbm.21515. PMC 6870532. PMID 22287281.
↑ Hickok G, Poeppel D (May 2007). «The cortical organization of speech processing». Nature Reviews. Neuroscience. 8 (5): 393–402. doi:10.1038/nrn2113. PMID 17431404. S2CID 6199399.
↑ Richardson MW. «Does the Brain Process Sign Language and Spoken Language Differently?». www.brainfacts.org (անգլերեն). Վերցված է 2020-12-14-ին.
↑ Campbell R, MacSweeney M, Waters D (29 June 2007). «Sign language and the brain: a review». Journal of Deaf Studies and Deaf Education. 13 (1): 3–20. doi:10.1093/deafed/enm035. PMID 17602162.
↑ «Language Learning Through the Eye and Ear Webcast». clerccenter.gallaudet.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-12-05-ին. Վերցված է 2020-12-16-ին.
↑ Humphries T, Kushalnagar P, Mathur G, Napoli DJ, Padden C, Rathmann C, Smith SR (April 2012). «Language acquisition for deaf children: Reducing the harms of zero tolerance to the use of alternative approaches». Harm Reduction Journal. 9: 16. doi:10.1186/1477-7517-9-16. PMC 3384464. PMID 22472091.
↑ Pertzov, Yoni; Miller, Thomas D.; Gorgoraptis, Nikos; Caine, Diana; Schott, Jonathan M.; Butler, Chris; Husain, Masud (August 2013). «Binding deficits in memory following medial temporal lobe damage in patients with voltage-gated potassium channel complex antibody-associated limbic encephalitis». Brain: A Journal of Neurology. 136 (Pt 8): 2474–2485. doi:10.1093/brain/awt129. ISSN 1460-2156. PMC 3722347. PMID 23757763.
↑ Mizuno T, Takeda K (November 2009). «[The symptomatology of frontal and temporal lobe damages]». Brain and Nerve = Shinkei Kenkyu No Shinpo (Japanese). 61 (11): 1209–18. PMID 19938677.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ Treffert DA (May 2009). «The savant syndrome: an extraordinary condition. A synopsis: past, present, future». Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 364 (1522): 1351–1357. doi:10.1098/rstb.2008.0326. PMC 2677584. PMID 19528017.
↑ Takeda N, Kishimoto Y, Yokota O (2012). «Pick's Disease». Neurodegenerative Diseases. Advances in Experimental Medicine and Biology. Vol. 724. էջեր 300–316. doi:10.1007/978-1-4614-0653-2_23. ISBN 978-1-4614-0652-5. PMID 22411252.
↑ Yokota O, Tsuchiya K, Arai T, Yagishita S, Matsubara O, Mochizuki A, Tamaoka A, Kawamura M, Yoshida H, Terada S, Ishizu H, Kuroda S, Akiyama H (April 2009). «Clinicopathological characterization of Pick's disease versus frontotemporal lobar degeneration with ubiquitin/TDP-43-positive inclusions». Acta Neuropathologica. 117 (4): 429–444. doi:10.1007/s00401-009-0493-4. PMID 19194716. S2CID 23749655.
↑ Lah S, Smith ML (January 2014). «Semantic and episodic memory in children with temporal lobe epilepsy: do they relate to literacy skills?». Neuropsychology. 28 (1): 113–22. doi:10.1037/neu0000029. PMID 24245928.
↑ ^22,0 ^22,1 Hugdahl K, Løberg EM, Nygård M (May 2009). «Left temporal lobe structural and functional abnormality underlying auditory hallucinations in schizophrenia». Frontiers in Neuroscience. 3 (1): 34–45. doi:10.3389/neuro.01.001.2009. PMC 2695389. PMID 19753095.
↑ Hugdahl K, Løberg EM, Nygård M (May 2009). «Left temporal lobe structural and functional abnormality underlying auditory hallucinations in schizophrenia». Frontiers in Neuroscience. 3 (1): 34–45. doi:10.3389/neuro.01.001.2009. PMC 2695389. PMID 19753095.
↑ Ikuta T, DeRosse P, Argyelan M, Karlsgodt KH, Kingsley PB, Szeszko PR, Malhotra AK (December 2015). «Subcortical modulation in auditory processing and auditory hallucinations». Behavioural Brain Research. 295: 78–81. doi:10.1016/j.bbr.2015.08.009. PMC 4641005. PMID 26275927.

[_d65aa22c037b34c1-1] անատոմիայի հիմնարար մոդել

[_640ea8daf48308aa-2] Terminologia Anatomica (լատ.) — 1998.

[_b103df2d59b10ce7-3] ttp://www.bartleby.com/107/189.html

[:0-4] «Temporal Lobe». Langbrain. Rice University. Վերցված է 2 January 2011-ին.

[smith07-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 Smith EE, Kosslyn SM (2007). Cognitive Psychology: Mind and Brain. New Jersey: Prentice Hall. էջեր 21, 194–199, 349. ISBN 978-0-13-182508-6.

[:1-6] Squire LR, Stark CE, Clark RE (2004). «The medial temporal lobe». Annual Review of Neuroscience. 27: 279–306. doi:10.1146/annurev.neuro.27.070203.144130. PMID 15217334.

[schacter10-7] 7,0 ^7,1 Schacter DL, Gilbert DT, Wegner DM (2010). Psychology (2nd ed.). New York: Worth Publishers. ISBN 9781429237192.^{[Հղում աղբյուրներին]}

[8] Okamoto N, Seiyama A, Hori S, Takahashi S (2024-05-03). «Role of the left posterior middle temporal gyrus in shape recognition and its reconstruction during drawing: A study combining transcranial magnetic stimulation and functional near infrared spectroscopy». PLOS ONE. 19 (5): e0302375. Bibcode:2024PLoSO..1902375O. doi:10.1371/journal.pone.0302375. PMC 11068196. PMID 38701103. {{cite journal}}: Check |pmc= value (օգնություն)

[9] Volfart A, Jonas J, Maillard L, Colnat-Coulbois S, Rossion B (April 2020). Freiwald WA (ed.). «Neurophysiological evidence for crossmodal (face-name) person-identity representation in the human left ventral temporal cortex». PLOS Biology. 18 (4): e3000659. doi:10.1371/journal.pbio.3000659. PMC 7159237. PMID 32243450.

[10] Bastin J, Committeri G, Kahane P, Galati G, Minotti L, Lachaux JP, Berthoz A (June 2013). «Timing of posterior parahippocampal gyrus activity reveals multiple scene processing stages». Human Brain Mapping. 34 (6): 1357–1370. doi:10.1002/hbm.21515. PMC 6870532. PMID 22287281.

[11] Hickok G, Poeppel D (May 2007). «The cortical organization of speech processing». Nature Reviews. Neuroscience. 8 (5): 393–402. doi:10.1038/nrn2113. PMID 17431404. S2CID 6199399.

[12] Richardson MW. «Does the Brain Process Sign Language and Spoken Language Differently?». www.brainfacts.org (անգլերեն). Վերցված է 2020-12-14-ին.

[13] Campbell R, MacSweeney M, Waters D (29 June 2007). «Sign language and the brain: a review». Journal of Deaf Studies and Deaf Education. 13 (1): 3–20. doi:10.1093/deafed/enm035. PMID 17602162.

[14] «Language Learning Through the Eye and Ear Webcast». clerccenter.gallaudet.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-12-05-ին. Վերցված է 2020-12-16-ին.

[pmid22472091-15] Humphries T, Kushalnagar P, Mathur G, Napoli DJ, Padden C, Rathmann C, Smith SR (April 2012). «Language acquisition for deaf children: Reducing the harms of zero tolerance to the use of alternative approaches». Harm Reduction Journal. 9: 16. doi:10.1186/1477-7517-9-16. PMC 3384464. PMID 22472091.

[16] Pertzov, Yoni; Miller, Thomas D.; Gorgoraptis, Nikos; Caine, Diana; Schott, Jonathan M.; Butler, Chris; Husain, Masud (August 2013). «Binding deficits in memory following medial temporal lobe damage in patients with voltage-gated potassium channel complex antibody-associated limbic encephalitis». Brain: A Journal of Neurology. 136 (Pt 8): 2474–2485. doi:10.1093/brain/awt129. ISSN 1460-2156. PMC 3722347. PMID 23757763.

[pmid19938677-17] Mizuno T, Takeda K (November 2009). «[The symptomatology of frontal and temporal lobe damages]». Brain and Nerve = Shinkei Kenkyu No Shinpo (Japanese). 61 (11): 1209–18. PMID 19938677.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[18] Treffert DA (May 2009). «The savant syndrome: an extraordinary condition. A synopsis: past, present, future». Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 364 (1522): 1351–1357. doi:10.1098/rstb.2008.0326. PMC 2677584. PMID 19528017.

[19] Takeda N, Kishimoto Y, Yokota O (2012). «Pick's Disease». Neurodegenerative Diseases. Advances in Experimental Medicine and Biology. Vol. 724. էջեր 300–316. doi:10.1007/978-1-4614-0653-2_23. ISBN 978-1-4614-0652-5. PMID 22411252.

[20] Yokota O, Tsuchiya K, Arai T, Yagishita S, Matsubara O, Mochizuki A, Tamaoka A, Kawamura M, Yoshida H, Terada S, Ishizu H, Kuroda S, Akiyama H (April 2009). «Clinicopathological characterization of Pick's disease versus frontotemporal lobar degeneration with ubiquitin/TDP-43-positive inclusions». Acta Neuropathologica. 117 (4): 429–444. doi:10.1007/s00401-009-0493-4. PMID 19194716. S2CID 23749655.

[pmid24245928-21] Lah S, Smith ML (January 2014). «Semantic and episodic memory in children with temporal lobe epilepsy: do they relate to literacy skills?». Neuropsychology. 28 (1): 113–22. doi:10.1037/neu0000029. PMID 24245928.

[ReferenceA-22] 22,0 ^22,1 Hugdahl K, Løberg EM, Nygård M (May 2009). «Left temporal lobe structural and functional abnormality underlying auditory hallucinations in schizophrenia». Frontiers in Neuroscience. 3 (1): 34–45. doi:10.3389/neuro.01.001.2009. PMC 2695389. PMID 19753095.

[pmid19753095-23] Hugdahl K, Løberg EM, Nygård M (May 2009). «Left temporal lobe structural and functional abnormality underlying auditory hallucinations in schizophrenia». Frontiers in Neuroscience. 3 (1): 34–45. doi:10.3389/neuro.01.001.2009. PMC 2695389. PMID 19753095.

[pmid26275927-24] Ikuta T, DeRosse P, Argyelan M, Karlsgodt KH, Kingsley PB, Szeszko PR, Malhotra AK (December 2015). «Subcortical modulation in auditory processing and auditory hallucinations». Behavioural Brain Research. 295: 78–81. doi:10.1016/j.bbr.2015.08.009. PMC 4641005. PMID 26275927.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]