Վիքիպեդիա

Քրոնիկ ցավ

«Քրոնիկ ցավը» դասակարգվում է որպես ցավ, որը տևում է ավելի քան երեքից վեց ամիս[1]։ Բժշկության մեջ սուր և քրոնիկ ցավի միջև տարբերությունը երբեմն որոշվում է տևողության ժամանակաքանակով։ Երկու սովորաբար օգտագործվող մարկերներն են ցավը, որը շարունակվում է սկզբից երեք և վեց ամիս հետո[2], բայց որոշ մասնագետներ քրոնիկից սուրի անցումը սահմանել են 12 ամիս[3]։ Մյուսները կիրառում են «սուր» տերմինը ցավի համար, որը տևում է 30 օրից պակաս, «քրոնիկ»՝ ավելի քան վեց ամիս տևողությամբ և «ենթասուր»՝ մեկից վեց ամիս տևող ցավի համար[4]։«Քրոնիկ ցավի» հայտնի այլընտրանքային սահմանումը, որը չի ներառում ֆիքսված տևողություն, «ցավ է, որը անցնում է բուժման սպասվող շրջանը»[2]։

Քրոնիկ ցավը կարող է առաջացնել մարմնան երևւյթներ ուղեղից կամ ողնուղեղից։ Հաճախ դժվար է բուժել։ Համաճարակաբանական ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ տարբեր երկրներում մարդկանց 8-11,2%-ն ունի քրոնիկ համատարած ցավ[5]։ Տարբեր Ոչ օփիոիդային ցավազրկողներ դեղամիջոցներ ի սկզբանե առաջարկվում են քրոնիկ ցավը բուժելու համար՝ կախված նրանից, թե ցավը պայմանավորված է հյուսվածքների վնասվածքով, թե նեյրոպաթիկ անգարումով[6][7]։ Հոգեբանական բուժումները, ներառյալ ճանաչողական վարքային թերապիա և ընդունման և հանձնառության թերապիա կարող են արդյունավետ լինել քրոնիկ ցավ ունեցողների կյանքի որակը բարելավելու համար։ Քրոնիկ ցավով որոշ մարդիկ կարող են օգուտ քաղել օփիոիդային բուժումից, մինչդեռ մյուսները կարող են վնասվել դրանից[8][9]։ Ոչ քաղցկեղային ցավ ունեցող մարդկանց, որոնց չեն օգնել ոչ օփիոիդային դեղամիջոցներ, կարող է առաջանալ անհրաժեշտութուն փորձել ափիոնային դեղամիջոցներ, եթե չկա նյութերի օգտագործման խանգարման պատմություն և չկա հոգեկան հիվանդություն[10]։

Քրոնիկ ցավ ունեցող մարդիկ հակված են դեպրեսիայի ավելի բարձր մակարդակի[11] և թեև այլ հիվանդությունների հետ կապը ճշգրիտ չէ[12]։ Քրոնիկ ցավը կարող է նպաստել ֆիզիկական ակտիվության նվազմանը` ցավն ավելի կարող է վատանալ վախի պատճառով։ Ցավի ինտենսիվության, ցավի վերահսկման և ցավի նկատմամբ դիմադրողականության վրա կարող են ազդել սոցիալական աջակցություն տարբեր մակարդակները և տեսակները, որոնք ստանում է քրոնիկ ցավով տառապող անձինք, ինչպես նաև ազդում է տվյալ անձի սոցիալական-տնտեսական կարգավիճակը[13]։
Մարդու քրոնիկական ցավի առաջացման պատճառներից մեկը բիոպսիխոսոցիալական մոդելն է, ըստ որի անհատի քրոնիկ ցավի առաջացման վրա կարող է ազդել նրա կենսագործունեության, հոգեբանական վիճակըև սոցիալական միջավայրի բարդ համակցություն [14]։

Դասակարգում

խմբագրել

Ցավի ուսումնասիրության միջազգային ասոցիացիան քրոնիկական ցավը սահմանում է որպես ցավ որի դեպքում պահպանվում է հյուսվածքները նորմալ բուժման արդյունքում։ DSM-5-ը ճանաչում էքրոնիկ ցավային խանգարում և սոմատիկ ախտանիշային խանգարումներ։ Սահմանում է ցավ, որը տևում է ավելի քան վեց ամիս[15]։

Հիվանդությունների միջազգային դասակարգումը, տասնմեկերորդ վերանայումը (ICD-11) առաջարկում է յոթ կատեգորիա քրոնիկական ցավի համար[1]։

  1. Քրոնիկ առաջնային ցավ. սահմանվում է մարմնի մեկ կամ մի քանի շրջաններում 3 ամիս շարունակվող ցավ
  2. Քրոնիկ քաղցկեղային ցավ. սահմանվում է որպես քաղցկեղ կամ բուժման հետ կապված viscera(ներքին օրգանների ներսում),մկանային-կմախքայինկամ ոսկրային ցավ
  3. Քրոնիկ հետվնասվածքային ցավ. ցավ, որը տևում է վնասվածքից կամ վիրահատությունից հետո 3 ամիս, բացառելով վարակիչ կամ նախկինում առկա հիվանդությունները։
  4. Քրոնիկ նեյրոպաթիկ ցավ՝ ցավ, որն առաջանում է սոմատոզգայական նյարդային համակարգի վնասվածքից։
  5. Քրոնիկ նեյրոպատիկ ցավ. ցավ, որը առաջանում է քրոնիկ գլխացավից և [դիմայինավի] շրջանի վնասվածքների արդյունում.
  6. Քրոնիկ ներքին օրգանների ցավեր.
  7. Մկանային-կմախքային համակարգի քրոնիկ ցավ՝ ոսկորներից, մկաններից, հոդերից կամ շարակցական հյուսվածքից առաջացող ցավ։

Քրոնիկ ցավը կարելի է բաժանել «նոցիցեպտիվ» (առաջանում է բորբոքված կամ վնասված հյուսվածքի պատճառով, որն ակտիվացնում է մասնագիտացված ցավային սենսորները, որոնք կոչվում են nociceptors), և «նեյրոպաթիկ»[16]։

Նոցիցեպտիվ ցավը կարելի է բաժանել «մակերեսային» և «խորը», իսկ խորը ցավը՝ «խորը սոմատիկ» և «visceral»։ «Մակերեսային» ցավը սկսվում է մաշկի կամ մակերեսային հյուսվածքների ցավընկալիչների ակտիվացման միջոցով։ «Խորը սոմատիկ» ցավը սկսվում է կապանների, ջլերի, ոսկորների, արյունատար անոթների, fasciae և մկանների ցավընկալիչների գրգռման արդյունքում ևերկարատև, արտահայտված ցավով, վատ տեղայնացված ցավ է։ «Վիսցերալ» ցավն առաջանում է ներքին օրգաններից (օրգաններից)։ Վիսցերալ ցավը կարող է լավ տեղայնացված լինել, բայց հաճախ այն չափազանց դժվար է հայտնաբերել, և մի քանի վիսցերալ շրջաններ առաջացնում են «ուղղված» ցավ, երբ վնասված կամ բորբոքված, ցավը գտնվում է պաթոլոգիայի կամ վնասվածքի վայրից հեռու գտնվող տարածքում[17]։

Նեյրոպաթիկ ցավ[18] բաժանվում է «ծայրամասային» (առաջանում է ծայրամասային նյարդային համակարգից) և «կենտրոնական» (առաջանում է ուղեղից կամ ողնուղեղից)[19]։ Ծայրամասային նեյրոպաթիկ ցավ հաճախ նկարագրվում է որպես «այրվող», «կծկոց», «էլեկտրական», «ծակող»։ [[Peripheral neuropathy|[20]։

Պատճառներ

խմբագրել

Պաթոֆիզիոլոգիա

խմբագրել

Ակտիվացման դեպքում ցավի ազդանշանների փոխանցումը դեպի մեջքային եղջյուր կարող է առաջացնել ցավի վերացուման երևույթ։ Սա առաջացնում է փոփոխություններ, որոնք նվազեցնում են ցավի ազդանշանների փոխանցման շեմը։ Բացի այդ, այն կարող է առաջացնել ոչ ցավային նյարդաթելերի՝ ցավին արձագանքելու,սինապս առաջացնելու և փոխանցելու ցավի ազդանշաններ։ Նյարդաթելերի տեսակները, որոնք, ենթադրաբար, առաջացնում են ցավի ազդանշաններ, C-մանրաթելեր են, քանի որ դրանք ունեն դանդաղ հաղորդունակություն և առաջացնում են ցավազգայունություն, որը պահպանվում է երկար ժամանակ[21]։ Խրոնիկական ցավի դեպքում այս գործընթացը դժվար է փոփոխել կամ դադարեցվել հաստատվելուց հետո[22]։ Որոշ դեպքերում, քրոնիկ ցավը կարող է առաջանալ գենետիկ գործոնների պատճառով, որոնք խանգարում են նեյրոնների տարբերակմանը, ինչը հանգեցնում է ցավի շեմի ընդմիշտ իջեցմանը[23]։

Տարբեր պատճառներով քրոնիկական ցավը բնութագրվում է որպես հիվանդություն, որն ազդում է ուղեղի կառուցվածքի և աշխատանքի վրա։ ՄՌՏ հետազոտությունները ցույց են տվել անատոմիական փոփոխություններ[24] և ֆունկցիոնալ փոփոխություններ[25][26][27][28]։

Այս կառուցվածքային փոփոխությունները կարելի է բացատրել նեյրոպլաստիկություն-ով։ Քրոնիկ ցավի դեպքում մարմնի սոմատոտոպային ներկայացումը վերափոխվում է ծայրամասային և կենտրոնականի։ Սա կարող է առաջացնել ալոդինիա կամ հիպերալգեզիա։ Խրոնիկական ցավ ունեցող անհատների մոտ ԷԿԳ արդյունքները ցույց են տալիս ուղեղի փոփոխված ակտիվություն՝ ենթադրելով ցավից առաջացած նեյրոպլաստիկ փոփոխություններ։ Ավելի կոնկրետ, հարաբերական բետա ակտիվություն (համեմատած ուղեղի մնացած հատվածի հետ) ավելացել է, հարաբերական ալֆա ակտիվություն նվազել է, իսկ թետա ակտիվություն նվազել է[29]։

Ուղեղի դիսֆունկցիոնալ դոպամին կառավարումը կարող է պոտենցիալ կերպով գործել որպես ընդհանուր մեխանիզմ քրոնիկ ցավի, անքնության և խոշոր դեպրեսիվ խանգարման միջև[30]։ Պարզվել է, որ Աստրոցիտները, միկրոգլիա և արբանյակային գլիալ բջիջները-ները նույնպես դիսֆունկցիոնալ են քրոնիկ ցավի դեպքում։ Միկրոգլիաների ակտիվության բարձրացումը, միկրոգլիաների ցանցերի փոփոխությունները և քիմոկինների և ցիտոկինների արտադրությունը միկրոգլիայի կողմից կարող են խորացնել քրոնիկական ցավը։ Դիտարկվել է, որ աստրոցիտները կորցնում են նեյրոնների գրգռվածությունը կարգավորելու իրենց կարողությունը՝ ավելացնելով ինքնածին նյարդային ակտիվություն ցավային սխեման[31]։

Կառավարում

խմբագրել

Ցավի կառավարում բժշկության ճյուղ է, որն օգտագործում է միջդիսցիպլինար մոտեցում։ Բժշկական տարբեր մասնագիտությունների և առողջապահության կից մասնագիտությունների համակցված գիտելիքներն օգտագործվում են ցավով ապրողների ցավը մեղմելու և կյանքի որակը բարելավելու համար։ [[32] Տիպիկ ցավի կառավարման թիմը ներառում է բժիշկներներ (մասնավորապես անեսթեզիոլոգներ), վերականգնողական հոգեբաններ, ֆիզիոթերապևտներ, օկուպացիոն թերապևտներ, բժիշկների օգնականներ, և բուժքույր պրակտիկանտ[33]։ Սուր ցավ սովորաբար վերանում է մեկ մասնագետի միջոցով այնուամենայնիվ, քրոնիկական ցավի կառավարումը հաճախ պահանջում է բուժման թիմային համագործակցության մեթոդով; [34][35][36] Խրոնիկական ցավի շատ տեսակներին բնորոշ է ամբողջական, երկարատև ընթացք հազվադեպ է դիտվումռեմիսիա[37]։

Ոչ օփիոիդայիններ

խմբագրել

Սկզբում իրականացվում են ոչ օփիոիդայիններով բուժումներ[10]։ Քրոնիկ ցավի ոչ ափիոնային դեղամիջոցներով բուժումը կարող է ներառել ացետամինոֆեն (պարացետամոլ)[38] or NSAIDs[39]։

Տարբեր այլ ոչ ափիոնային դեղամիջոցներ կարող են օգտագործվել՝ կախված նրանից՝ ցավը հյուսվածքների վնասման հետևանք է, թե նեյրոպաթիկ (վնասված կամ դիսֆունկցիոնալ նյարդային համակարգի պատճառով առաջացած ցավ)։ Սահմանափակ ապացույցներ կան, որ քաղցկեղային ցավ կամ հիվանդության հետևանքով առաջացած հյուսվածքների վնասման քրոնիկ ցավը (օրինակ՝ ռևմատոիդ արթրիտ) լավագույնս բուժվում է օփիոիդներով։ նեյրոպաթիկ ցավի համար այլ դեղամիջոցներ կարող են ավելի արդյունավետ լինել, քան օփիոիդները [6][7][40][41] ինչպիսիք են եռիցիկլիկ հակադեպրեսանտներ[42] սերոտոնին-նորեպինեֆրինի հետկլանման ինհիբիտորներ[43], և հակակցնցումային միջոցներ[43]։ Որոշ ատիպիկ հակապսիխոտիկ դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են օլանզեպին-ը, նույնպես կարող են արդյունավետ լինել, սակայն դա հաստատող ապացույցները բավարար չեն[44]։ Քրոնիկ ցավով կանանց մոտ հորմոնալ դեղամիջոցները, ինչպիսիք են ներքին ընդունման հակաբեղմնավորիչ հաբերը («հաբը») կարող են օգտակար լինել [45]։ Երբ չկա բավարար անամնետիկ տվյալներ, բժիշկները կարող են կարիք ունենալ մշակել բուժման մեթոդներ, որն արդյունավետ կլինի առանձին անձիանց համար[42]։ Բժիշկների համար դժվար է կանխատեսել, թե ով կօգտագործի օփիոիդներ միայն ցավը կառավարելու համար, և ով կսկսի կախվածություն ձեռք բերել։ Բժիշկների համար նաև դժվար է իմանալ, թե որ հիվանդներն են օփիոիդներ խնդրում, քանի որ նրանք ապրում են ափիոնային կախվածությամբ։ Օփիոիդային բուժումը հետաձգելը, ընդհատելը կամ չեղյալ համարելը այն մարդկանց մոտ, ովքեր ունեն դրա կարիքը կարող է վնաս պատճառել նրանց[8]։

Ցավի ինտերվենցիոն կառավարում կարելի է իրականացնել, այնպիսի մեթոդների միջոցով, ինչպիսիք են ձգանման կետի ներարկումներ, նեյրոլիտիկ բլոկները և ռադիոթերապիա։ Թեև չկա ուլտրաձայնային-ին մեթոդի արդունավետության ապացույց, պարզվել է, որ այն փոքր ազդեցություն ունի ոչ սպեցիֆիկ քրոնիկ մեջքի ցավի ֆունկցիայի բարելավման վրա[46]։

Հոգեբանական բուժում, ներառում է ճանաչողական վարքային թերապիան[47][48] և ընդունման և հանձնառության թերապիա[49][50] կարող է օգտակար լինել կյանքի որակի բարելավման և ցավի տևողությունը նվազեցնելու համար։ Օգտագործվել են գիտակցության վրա ազդման միջոցով բուժման մեթոդներ, սակայն դրանք դեռ չեն համարվում բուժման առաջատար մեթո;[51] գիտակցության վրա հիմնված ցավի կառավարուման (MBPM) արդյունավետությունը հաստատվել է մի շարք ուսումնասիրությունների միջոցով[52][53][54]։

Մեծահասակների շրջանում հոգեբանական միջամտությունները կարող են օգնել նվազեցնել ցավը և բարելավել ինքնաարդյունավետությունը ցավի կառավարման համար[55]։ Հոգեբանական բուժուման մեթոդները նաև արդյունավետ են երեխաների և դեռահասների քրոնիկ գլխացավով կամ խառը քրոնիկ ցավի դրսևորման դեքում[56]։

Թեև վարժությունները հանդիսանում է որպես քրոնիկ ցավը նվազեցնելու մեթոդ, և կան որոշակի արդյունքբեր, այս մեթոդի էֆեկտիվությունը գտնվում է փորձարարական փուլում[57]։ Քրոնիկ ցավով ապրող մարդկանց համար վարժություններըը կարող են առաջացնել մի քան կողմնակի էֆեկտներ.[57]։

Օփիոիդներ

խմբագրել

Նրանց մոտ, ովքեր չեն օգտվել այլ դեղամիջոցներից և չունեն հոգեկան հիվանդություն կամ նյութերի օգտագործման խանգարման պատմություն, կարող է փորձարկվել օփիոիդներով բուժումը[10]։ Եթե նշանակալի օգուտներ չառաջանան, խորհուրդ է տրվում դադարեցնել դրանք[10]։ Օփիոիդներ օգտագործողների մոտ դրանց օգտագործումը դադարեցնելը կամ նվազեցնելը կարող է բարելավել արդյունքները, ներառյալ ցավը[58]։

Խրոնիկ ցավ ունեցող որոշ մարդիկ օգտվում են ափիոնային բուժումից, իսկ մյուսները՝ ոչ. ոմանց բուժումը վնասում է[8]։ Հնարավոր վնասները ներառում են սեռական հորմոնների արտադրության նվազում, հիպոգոնադիզմ, անպտղություն, իմունային համակարգի խանգարում, կոտրվածքներ տարեցների մոտ, նորածնային աբստինենցիայի համախտանիշ, սիրտի խնդիրներ, քնի խանգառում, շնչառություն խանգառում, օփիոիդներով պայմանավորված հիպերալգեզիա, ֆիզիկական կախվածություն, կախվածություն առաջացում, չարաշահում և գերդեզավորում[59][60]։

Այլընտրանքային բժշկություն

խմբագրել

Այլընտրանքային բժշկությունը վերաբերում է առողջապահական միջոցառումներ և միջոցներ որոնք օգտագործվում են ցավի կամ հիվանդության բուժման համար, որոնք պարտադիր չէ, որ համարվեն սովորական բժշկության մաս[61]։ Քրոնիկ ցավի հետ գործ ունենալիս առանձնացնում ենք չորս կատեգորիաների՝ կենսաբանական, միտք-մարմին, մանիպուլյատիվ մարմին և էներգետիկ բժշկություն[61]։

Ցույց է տրվել, որ սննդակարգի փոփոխությունների իրականացումը, որը համարվում է այլընտրանքային բժշկության փորձ, օգնում է ժամանակի ընթացքում բարելավել քրոնիկական ցավի ախտանիշները[61]։ Սննդակարգում հավելումներ ավելացնելը սովորական սննդակարգի փոփոխություն է, երբ փորձում են թեթևացնել քրոնիկական ցավը, ընդ որում ամենաշատ ուսումնասիրված հավելումներն են՝ Acetyl-L-carnitine, alpha lipoic acid: և վիտամին E[61][62][63][64]։ Վիտամին E-ն, թերևս, ամենաշատ ուսումնասիրվածն է երեքից, կան ապացույցներ, որ այն օգնում է նվազեցնել նեյրոտոքսիկությունը քաղցկեղով, բազմակի սկլերոզով և սրտանոթային հիվանդություններ ունեցողների մոտ[64]։

Հիպնոզ, ներառյալ ինքնահիպնոզը, գտնվում է ապացուցողական փուլում[65]։ Հիպնոզը, մասնավորապես, կարող է ցավազրկել մարդկանց մեծամասնությանը և կարող է անվտանգ այլընտրանք լինել դեղագործական դեղամիջոցների փոխարեն[66]։ Բավարար չեն ապացույցները չեն հաստատում ողնաշարի վնասվածքի հետևանքով քրոնիկական ցավերի նվազեցումը հիպնոսի միջոցով[67]։

Նախնական ուսումնասիրությունները պարզել են, որ բժշկական մարիխուանա օգտակար է նեյրոպաթիկ ցավերի բուժման համար, բայց ոչ երկարատև ցավերի այլ տեսակների[68]։ As of 2018,նեյրոպաթիկ ցավի կամ ռևմատիկ հիվանդությունների հետ կապված ցավի բուժման մեջ դրա արդյունավետության ապացույցը չէ, և անհրաժեշտ է հետագա հետազոտություններ[69][70][71]։ Քրոնիկ ոչ քաղցկեղային ցավի դեպքում վերջերս անցկացված ուսումնասիրությունը ցուց տվեցին, որ քիչ հավանական է, որ cannabinoid-ները բարձր արդյունավետ լինեն[72]։ Այնուամենայնիվ, կանեփի կամ կանեփի վրա հիմնված դեղամիջոցների ավելի խիստ հետազոտություններ են անհրաժեշտ[71]։

Ապացուցված է, որ Tai chi-ըմեղմում է ցավը,տևողութունը և բարելավում է կյանքի որակը քրոնիկական հիվանդությունների դեպքում, ինչպիսիք են օստեոարթրիտը, մեջքիստորին հատվածի ցավը, և օստեոպորոզը[73][74]։ Պարզվել է նաև, որ Ասեղնաբուժությունը արդյունավետ և անվտանգ բուժում է ցավը նվազեցնելու և քրոնիկական ցավերի ժամանակ կյանքի որակը բարելավելու համար, ներառյալ քրոնիկ կոնքի ցավի համախտանիշ[75][76]։

Տրանսկրանիալ մագնիսական խթանումը քրոնիկական ցավի նվազեցման համար չկան բավարար ապացույցներ, ևառաջացրած ազդեցությունը կաւճաժամկետ է և անարդյունավետ[77]։

Սպա թերապիան կարող է բարելավել ցավը մեջքի քրոնիկական ցավով հիվանդների մոտ, սակայն ավելի շատ ուսումնասիրություններ են անհրաժեշտ՝ դրա արդյունավետությունը ապացուցելու համար[78]։

Թեև որոշ ուսումնասիրություններ կան մշկընկույզի արդյունավետությունը նեյրոպաթիկ (նյարդային) ցավը բուժեման համար, կարիք է առաջացել դրանց արդյունքները ճշգրտելու[79]։

Kinesio Tape-ը արդյունավետ չէ մեջքի ստորին հատվածի քրոնիկ ոչ սպեցիֆիկ ցավըվերացնելու համար[80]։ Միոֆասցիալ ազատում օգտագործվել է ֆիբրոմիալգիայի, քրոնիկ մեջքի ստորին հատվածի և արմունկի ցավի դեպքում, սակայն բավարար ապացույցներ չկան դա հաստատելու որպես բուժման մեթոդ[[81]։

Համաճարակաբանություն

խմբագրել

Տարբեր երկրներում քրոնիկ ցավը դիտվում է բնակչության 8%-ից մինչև 55%-ի մոտ։ Այն դիտվում է կանանց մոտ ավելի հաճախ, քան տղամարդկանց մոտ, և քրոնիկ ցավի բուժման և կանխարգելման համար օգտագործում է մեծ քանակությամբ առողջապահական ռեսուրսներ ամբողջ աշխարհում[5][82]։

Եվրոպական 15 երկրներում և Իսրայելում անցկացված լայնածավալ հեռախոսային հարցումները ցույց են տվել, որ 18 տարեկանից բարձր հարցվողների 19%-ը ցավ է ունեցել ավելի քան 6 ամիս՝ ներառյալ վերջին ամիսը, և ավելի քան երկու անգամ՝ վերջին շաբաթվա ընթացքում՝ ցավի ինտենսիվության բարձրացում։ 5 կամ ավելի վերջին փուլի համար՝ 1-ից (առանց ցավի) մինչև 10 (ամենածանր փուլը, որ կարելի է պատկերացնել)։ Խրոնիկ ցավով այս հարցվողներից 4839-ը խորացված հարցում են անցել։ Վաթսուն տոկոսը գնահատել է իրենց ցավի ինտենսիվությունը միջին (5–7), իսկ 34%–ը՝ ծանր (8–10); 46%-ն ունեցել է մշտական ցավ, 56%-ը՝ ընդհատվող; 49%-ը ցավ է ունեցել 2-15 տարի; իսկ 21%-ի մոտ ախտորոշվել է դեպրեսիա՝ ցավից։ Վաթսունմեկ տոկոսը ի վիճակի չէր աշխատելու տնից դուրս, 19%-ը կորցրել էր աշխատանքը, իսկ 13%-ը փոխել էր աշխատանքը ցավի պատճառով։ Քառասուն տոկոսն ունեցել է ցավի անբավարար կառավարում, իսկ 2%-ից պակասը դիմել է ցավի կառավարման մասնագետի[83]։

Ենթադրվում է, որ Միացյալ Նահանգներում քրոնիկ ցավըդիտվևմ է բնակչության մոտավորապես 35%-ի մոտ, որի հետևանքով մոտ 50 միլիոն ամերիկացիներ ունեն մասնակի կամ ամբողջական հաշմանդամություն[84]։ Ըստ Բժշկության ինստիտուտի տվյալների՝ մոտ 116 միլիոն ամերիկացիներ ապրում են խրոնիկական ցավով, ինչը վկայում է այն մասին, որ չափահաս ամերիկացիների մոտավորապես կեսն ունի որոշակի քրոնիկ ցավային վիճակ[85][86]։ Mayday Fund-ի հետազոտության համաձան, 70 միլիոն ամերիկացիներ ունեն քրոնիկ ցավեր[87]։ Ինտերնետային ուսումնասիրության արդյունքում ԱՄՆ-ում քրոնիկական ցավերի տարածվածությունը հաշվարկվել է բնակչության 30,7%-ի չափով՝ 34,3% կանանց և 26,7% տղամարդկանց համար[88]։

Կանադայում դիտվում է, որ մոտավորապես 5 կանադացիներից 1-ն ապրում է քրոնիկ ցավով, և այդ մարդկանց կեսն ապրել է քրոնիկ ցավով 10 տարի կամ ավելի երկար:In Canada[89] Քրոնիկ ցավը Կանադայում նույնպես ավելի շատ դիտվում է և ավելի սուր է լինում կանանց մոտ Բնիկ համայնքների մասնավորապես[89]։

Հետևանքներ

խմբագրել

Քնի խանգարում և անքնություն պայմանավորված դեղորայքի կիրառումով և հիվանդության ախտանիշներով հաճախ հանդիպում են քրոնիկական ցավ ունեցողների մոտ[90]։ Այս դեպքում դժվար է բուժել՝ պայմանավորված դեղորայքային փոխազդեցությունների մեծ քանակով, հատկապես, երբ բուժվումն իրականացնում են տարբեր բժիշկների կողմից։[փա՞ստ]

Ծանր քրոնիկ ցավով այմանավորվա դիտվում է տասը տարվա ընթացքում մահվան ռիսկի բարձրացման, հատկապես սրտի և շնչառական հիվանդություններից[91]։ Այս աճի համար առաջարկվել են մի քանի մեխանիզմներ, ինչպիսիք են աննորմալ սթրեսի արձագանք օրգանիզմում էնդոկրին համակարգում[92]։ Բացի այդ, քրոնիկական սթրեսը ազդում է սրտի և թոքերի (սրտանոթային) համակարգի առողջության վրա՝ մեծացնելով, աթերոսկլերոտիկ մարմնիկների կուտակումը զարկերակների պատերին (արթերիոսկլերոզի առաջացում)։ Այնուամենայնիվ, անհրաժեշտ է իրականացնել լրացուցիչ հետազոտություն՝ հաստատելու ծանր քրոնիկ ցավի, սթրեսի և սրտանոթային առողջության միջև կապը[91]։

Հոգեբանություն

խմբագրել

Անհատականություն

խմբագրել

Ամենահաճախակի հանդիպող անհատականության տեսակներից երկուսը, որոնց մոտ դիտվում է քրոնիկական ցավ, ըստ (MMPI) ի «փոխակերպումը V» և «նևրոտիկ եռյակը»։ Փոխակերպում V համախտանիշ ունեցող անձինք արտահայտում է չափազանցված մտահոգություն մարմնի զգայունության վերաբերյալ, զարգանում է մարմնական ախտանիշներ՝ ի պատասխան սթրեսի և հաճախ չեն կարողանում կառավարել իրենց հուզական վիճակը, ներառյալ դեպրեսիան։ Նևրոտիկ եռյակ համախտանիշ ունեցող անձինք նույնպես արտահայտում է չափազանցված մտահոգություն մարմնի զգայունության վերաբերյալ և զարգացնում է մարմնական ախտանիշներ՝ ի պատասխան սթրեսի, բայց պահանջկոտ է և բողոքում[93]։

Որոշ հետազոտողներ պնդում են, որ հենց այդ նևրոտիզմից է սուր ցավը դառնում խրոնիկ, սակայն կլինիկական ապացույցները ցույց են տալիս որ ՝ գոյություն ունի նևրոտիկություն առաջացնող քրոնիկ ցավը։ Երբ երկարատև ցավը թեթևանում է թերապևտիկ միջամտությամբ, նևրոտիկ եռյակի և անհանգստության միավորները նվազում են, հաճախ հասնելով նորմալ մակարդակի[94][95][96][97]։ Ինքնագնահատականը, որը հաճախ ցածր է քրոնիկական ցավ ունեցող մարդկանց մոտ, նույնպես բարելավում է ցավի վերացնելուց հետո[97]։

Ենթադրվել է, որ Ցավի ծանրությունը կարող է դեր խաղալ ցավի զգացողության մեջ։ «Ցավի կատաստրոֆիզացումը» ցավի ավելի ուռճացված կերպով նկարագրելու միտում է, քան սովորական մարդը, շատ ավելի շատ մտածել ցավի մասին, երբ այն առաջանում է, կամ ավելի անօգնական զգալ այդ փորձառությունիցI[98]։ Մարդիկ, ովքեր բարձր գնահատականներ են ստանում ծանրության չափումների վրա, ամենայն հավանականությամբ, ցավի փորձառությունն ավելի ինտենսիվ կգնահատեն, քան նրանք, ովքեր ցածր են գնահատում նման չափորոշիչները։ Հաճախ պատճառաբանվում է, որ ծանրացման միտումը «պատճառում է» անձին ցավն ավելի ինտենսիվ զգացողություն։ Առաջարկներից մեկն այն է, որ ծանրացումը ազդում է ցավի ընկալման վրա՝ փոխելով ուշադրությունն ու սպասումը և ուժեղացնելով ցավին հուզական արձագանքները[99]։ Այնուամենայնիվ, ծայրահեղացումը առնվազն որոշ ասպեկտներ կարող են հանդիսանալ ինտենսիվ ցավի փորձի «արդյունք», այլ ոչ թե դրա պատճառ։ Այսինքն, որքան ավելի ուժեղ է ցավը մարդուն զգում, այնքան ավելի հավանական է, որ նա այդ մասին մտքեր ունենա, որոնք կհամապատասխանեն կատաստրոֆիզացիայի սահմանմանը[100]։

Համատեղելիությունը վնասվացքի հետ

խմբագրել

Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարում (PTSD) ունեցող անհատներն ունեն բարձր համակցվածություն քրոնիկ ցավի նկատմամբ[101]։ Ինչպես PTSD, այնպես էլ քրոնիկական ցավով հիվանդները նշում են ցավի ավելի մեծ ինտենսիվություն, քան նրանք, ովքեր չունեն PTSD համակցված հիվանդություն[102][103]։

Ազդեցություն ճանաչողության վրա=

խմբագրել

Քրոնիկ ցավի ազդեցությունը ճանաչողության վրա դեռևս չուսումնասիրված ոլորտ է, սակայն հրապարակվել են մի քանի նախնական եզրակացություններ։ Խրոնիկական ցավ ունեցող մարդկանց մեծ մասը դժգոհում է ճանաչողությունից ճանաչողական խանգարում, ինչպիսիք են մոռացկոտությունը, ուշադրության վատթարցումը և առաջադրանքները կատարելու դժվարությունը։ Օբյեկտիվ հետազտությունները պարզել են, որ քրոնիկական ցավով տառապող մարդիկ կարող են զգալ ուշադրության, հիշողության, մտավոր ունակությունների, բանավոր խոսքի, ճանաչողական առաջադրանքների արձագանքման արագության և կառուցվածքային առաջադրանքների կատարման արագության խանգարումներ։ Քրոնիկ ցավի ազդեցությունը ճանաչողության վրա քիչ հետազոտված ոլորտ է:, սակայն հրապարակվել են մի քանի փորձնական եզրակացություններ։ Խրոնիկական ցավ ունեցող մարդկանց մեծ մասը դժգոհում է ճանաչողական խանգարում, ինչպիսիք են մոռացկոտությունը, ուշադրության կենտրոնացման դժվարությունը և առաջադրանքները կատարելու դժվարությունը։ Օբյեկտիվ թեստավորումը պարզել է, որ քրոնիկական ցավ ունեցող մարդիկ հակված են զգալ ուշադրության, հիշողության, մտավոր ճկունության, բանավոր կարողության, ճանաչողական առաջադրանքների արձագանքման արագության և կառուցվածքային առաջադրանքների կատարման արագության խանգարումներ[104]։ 2018-ի ուսումնասիրությունների հետազոտութաբ հիման վրա խրոնիկական ցավ ունեցող մարդկանց միջանձնային հարաբերությունների և հիշողության, ուշադրության և վերլուծական ֆունկցիայի վատ արդուքների արդյունքների մասին[105]։

Հասարակության և մարդկանց ազդեցությունը

խմբագրել

Սոցիալական ազդեցություն

խմբագրել

Սոցիալական աջակցություն ունի կարևոր ազդեցություն քրոնիկական ցավ ունեցող անհատների համար։ Մասնավորապես, ցավի ինտենսիվությունը, ցավի վերահսկումը և ցավին երկարատևությունը կախված են սոցիալական աջակցության տարբեր մակարդակների և տեսակների ազդեցությունից։ Այս հետազոտության մեծ մասը կենտրոնացած է զգացմունքային, գործիքային, շոշափելի և տեղեկատվական սոցիալական աջակցության վրա։ Մշտական ցավ ունեցող մարդիկ հակված են ապավինել իրենց սոցիալական աջակցությանը որպես հաղթահարման մեխանիզմ և, հետևաբար, ավելի լավ արդյունքներ են ունենում, ավելին աջակցող սոցիալական ցանցերի մաս են կազմում։ Հետազոտված ուսումնասիրությունների մեծ մասում ուղղակի նշանակալի կապ կար սոցիալական գործունեության կամ սոցիալական աջակցության և ցավի միջև։ Ցավի ավելի բարձր մակարդակը կապված էր սոցիալական գործոնի նվազման, սոցիալական աջակցության ցածր մակարդակի և սոցիալական գործունեության նվազման հետ[106][107]։

Ռասայական անհամապատասխանություն

խմբագրել

Ապացույցներ կան կողմնակալ վերաբերմուքի և բացասական կարծրատիպերի վերաբերյալ ռասայական փոքրամասնությունների ցավի դեմ բուժում իրականացնելու կապի մասին[108]։ Փոքրամասնություններին կարող են մերժել ցավազրկման և ցավազրկող դեղերի ախտորոշումը, և ավելի հավանական է, քիչ հավանական է որ նրանք անցնեն նյութերի չարաշահման գնահատման թեստ, և ավելի քիչ հավանական է, որ տեղափոխվեն ցավի մասնագետի հետազոտություն[109]։ Նախնական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ բուժաշխատողները կարող են ավելի քիչ ատասխանատվություն ունենալ սևամորթ հիվանդների նկատմամբ և անտեսել նրանց ցավը, ինչը հանգեցնում է բուժման հետաձգմանը և անարդյունավետության[108][109]։ Փոքրամասնությունները կարող են զգալ համանուն լեզվով խոսելու խնդիր՝ սահմանափակելով քրոնիկ ցավով անձի և բուժող մասնագետների միջև ներգրավվածության բարձր մակարդակը[109]։

Անարդարության ընկալումը

խմբագրել

Ինչպես ենթադրվում է, աղետների հետևանքով նկատվող վնասվածքները, նպաստում են խրոնիկական ցավի ծանրությանը և տևողությանը[110]։ Ցավի հետ կապված զգայական ընկալումը, որն արտացոլում է ցավի կամ վնասվածքի հետ կապված ծանրությունն ու անուղղելիությունը (օրինակ՝ «Ես պարզապես ուզում եմ իմ կյանքը վերադարձնել») և արտաքին մեղքն ու անարդարությունը («Ես տառապում եմ դրա պատճառով»։ ուրիշի անփութությունը»)[111]։ Առաջարկվել է, որ վերևից ներքև մշակման/ճանաչողական գնահատման հետ կապված խնդիրները կարող են օգտագործվել այս խնդիրը ավելի լավ հասկանալու և բուժելու համար[112]։

Քրոնիկ ցավ և COVID-19

խմբագրել

COVID-19-ը խաթարել է շատերի կյանքը՝ հանգեցնելով մեծ ֆիզիկական, հոգեբանական և սոցիալ-տնտեսական հետևանքներ ընդհանուր բնակչության վրա[113]։ Սոցիալական հեռավորության պահպանման պրակտիկան, որը սահմանում է համաճարակի կանոններգը, փոխում է սոցիալական փոխազդեցության ծանոթ օրինաչափությունները՝ պայմաններ ստեղծելով այն անվանել հավաքական տխրության կամ վշտի շրջան[114]։ Խրոնիկ ցավ ունեցող մարդիկ հակված են ներկայանալու երկու կարգավիճակ՝ երբեմն արտահայտելով, որ իրենց ցավի առկայությունը ուղղում է դեպի բժշկության և դրանից դուրս[115]։ Քանի որ գլոբալ բնակչության մեծ մասը դիմանում է սոցիալական մեկուսացման և երկար ժամանակաշրջան առանձնացմանը, մի ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ COVID-19-ից քրոնիկական ցավ ունեցող մարդիկ ավելի շատ կարեկցանք են զգացել համաճարակի ընթացքում իրենց նկատմամբ[113]։

Քրոնիկ ցավի ազդեցությունը աշխատավայրում

խմբագրել

Աշխատավայրում քրոնիկական ցավի հետևանքները զգալի խնդիր են առաջացնում ինչպես հիվանդի, այնպես էլ աշխատակիցների համար. խնդիր, որը դիտվում է աշխարհի շատ երկրներում աշխատուժի աճող ծերացման պատճառով[14]։ Այս ամենը հաշվի առնելով կազմակերպությունները կարող են բարելավել իրենց աշխատավայրի սոցիալական միջավայրը ինչը կարող է աշխատակիցների քրոնիկական ցավը թեթևացնելու կամ հակառակ դեպքում վատթարացնել վիճակը[14]։ Որպես օրինակ ներկայացնենք, թե ինչպես սոցիալական միջավայրը կարող է ազդել խրոնիկ ցավի վրա, որոշ հետազոտություններ պարզել են, որ սոցիալական բարձր մակարդակը պերֆեկցիոնիզմը (կատարելություն, որն առաջացել է ուրիշների արտաքին ճնշման հետևանքով, օրինակ՝ ղեկավարի կողմից) կարող է ազդել քրոնիկ ցավով տառապող անձի վրա, դրանով իսկ մեծացնելով աշխատանքային լարվածությունը և նվազեցնելով աշխատանքից բավարարվածությունը[14]։

Ազդեցությունը շարժունակության և ճանապարհային անվտանգության վրա

խմբագրել

2022 թվականի համակարգված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ խրոնիկական ցավը կարող է մեծացնել վարորդների շրջանում վթարի ռիսկը[116]։ Քրոնիկ ցավ ունեցող վարորդները նշում են, որ դժվարություններ են ունեցել անվտանգության հետ կապված, ինչպիսիք են ամրակապումը, ուշադրությունը երթևեկության ժամանակ, շրջադարձերը և այլն[117]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 Treede RD, Rief W, Barke A, Aziz Q, Bennett MI, Benoliel R, և այլք: (2015 թ․ հունիս). «A classification of chronic pain for ICD-11». Pain. 156 (6): 1003–1007. doi:10.1097/j.pain.0000000000000160. PMC 4450869. PMID 25844555.
  2. ↑ 2,0 2,1 Turk DC, Okifuji A (2001). «Pain terms and taxonomies». In Loeser D, Butler SH, Chapman JJ, Turk DC (eds.). Bonica's Management of Pain (3rd ed.). Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 18–25. ISBN 978-0683304626.
  3. ↑ Main CJ, Spanswick CC (2001). Pain management: an interdisciplinary approach. Elsevier. էջ 93. ISBN 978-0443056833.(չաշխատող հղում)
  4. ↑ Thienhaus O, Cole BE (2002). «Classification of pain». In Weiner RS (ed.). Pain management: A practical guide for clinicians (6 ed.). American Academy of Pain Management. ISBN 978-0849309267.
  5. ↑ 5,0 5,1 Andrews P, Steultjens M, Riskowski J (2018 թ․ հունվար). «Chronic widespread pain prevalence in the general population: A systematic review». European Journal of Pain. 22 (1): 5–18. doi:10.1002/ejp.1090. PMID 28815801.
  6. ↑ 6,0 6,1 Tauben D (2015 թ․ մայիս). «Nonopioid medications for pain». Physical Medicine and Rehabilitation Clinics of North America. 26 (2): 219–248. doi:10.1016/j.pmr.2015.01.005. PMID 25952062.
  7. ↑ 7,0 7,1 Welsch P, Sommer C, Schiltenwolf M, Häuser W (2015 թ․ փետրվար). «[Opioids in chronic noncancer pain-are opioids superior to nonopioid analgesics? A systematic review and meta-analysis of efficacy, tolerability and safety in randomized head-to-head comparisons of opioids versus nonopioid analgesics of at least four week's duration]». Schmerz (գերմաներեն). 29 (1): 85–95. doi:10.1007/s00482-014-1436-0. PMID 25376546.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Reuben DB, Alvanzo AA, Ashikaga T, Bogat GA, Callahan CM, Ruffing V, Steffens DC (2015 թ․ փետրվար). «National Institutes of Health Pathways to Prevention Workshop: the role of opioids in the treatment of chronic pain». Annals of Internal Medicine. 162 (4): 295–300. doi:10.7326/M14-2775. PMID 25581341.
  9. ↑ Chou R, Turner JA, Devine EB, Hansen RN, Sullivan SD, Blazina I, և այլք: (2015 թ․ փետրվար). «The effectiveness and risks of long-term opioid therapy for chronic pain: a systematic review for a National Institutes of Health Pathways to Prevention Workshop». Annals of Internal Medicine. 162 (4): 276–286. doi:10.7326/M14-2559. PMID 25581257.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Busse JW, Craigie S, Juurlink DN, Buckley DN, Wang L, Couban RJ, և այլք: (2017 թ․ մայիս). «Guideline for opioid therapy and chronic noncancer pain». CMAJ. 189 (18): E659–E666. doi:10.1503/cmaj.170363. PMC 5422149. PMID 28483845.
  11. ↑ IsHak WW, Wen RY, Naghdechi L, Vanle B, Dang J, Knosp M, և այլք: (2018). «Pain and Depression: A Systematic Review». Harvard Review of Psychiatry. 26 (6): 352–363. doi:10.1097/HRP.0000000000000198. PMID 30407234. S2CID 53212649.
  12. ↑ Sheng J, Liu S, Wang Y, Cui R, Zhang X (2017 թ․ հունիսի 19). «The Link between Depression and Chronic Pain: Neural Mechanisms in the Brain». Neural Plasticity. 2017: 9724371. doi:10.1155/2017/9724371. PMC 5494581. PMID 28706741.
  13. ↑ «Effective Coping of Chronic Pain Varies With Psychosocial Resource Profiles». APA Journals Article Spotlight. American Psychological Association. 2019 թ․ սեպտեմբերի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 15-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Hochwarter W, Byrne ZS (2010). «The Interactive Effects of Chronic Pain, Guilt, and Perfectionism on Work Outcomes». Journal of Applied Social Psychology (անգլերեն). 40 (1): 76–100. doi:10.1111/j.1559-1816.2009.00564.x.
  15. ↑ Katz J, Rosenbloom BN, Fashler S (2015 թ․ ապրիլ). «Chronic Pain, Psychopathology, and DSM-5 Somatic Symptom Disorder». Canadian Journal of Psychiatry. 60 (4): 160–167. doi:10.1177/070674371506000402. PMC 4459242. PMID 26174215.
  16. ↑ Keay KA, Clement CI, Bandler R (2000). «The neuroanatomy of cardiac nociceptive pathways». In Horst GJ (ed.). The nervous system and the heart. Totowa, New Jersey: Humana Press. էջ 304. ISBN 978-0896036932.(չաշխատող հղում)
  17. ↑ Coda BA, Bonica JJ (2001). «General considerations of acute pain». In Loeser D, Bonica JJ (eds.). Bonica's management of pain (3 ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0443056833.
  18. ↑ Diagnostic Methods for Neuropathic Pain: A Review of Diagnostic Accuracy Rapid Response Report: Summary with Critical Appraisal. Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health. 2015 թ․ ապրիլ. PMID 26180859.
  19. ↑ Bogduk N, Merskey H (1994). Classification of chronic pain: descriptions of chronic pain syndromes and definitions of pain terms (second ed.). Seattle: IASP Press. էջ 212. ISBN 978-0931092053.
  20. ↑ Paice JA (Jul–Aug 2003). «Mechanisms and management of neuropathic pain in cancer» (PDF). The Journal of Supportive Oncology. 1 (2): 107–120. PMID 15352654. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 3-ին.
  21. ↑ Hansson P (1998). Nociceptive and neurogenic pain. Pharmacia & Upjon AB. էջեր 52–63.
  22. ↑ Vadivelu N, Sinatra R (2005 թ․ հոկտեմբեր). «Recent advances in elucidating pain mechanisms». Current Opinion in Anesthesiology. 18 (5): 540–7. doi:10.1097/01.aco.0000183109.27297.75. PMID 16534290. S2CID 22012269.
  23. ↑ Rusanescu G, Mao J (2014 թ․ հոկտեմբեր). «Notch3 is necessary for neuronal differentiation and maturation in the adult spinal cord». Journal of Cellular and Molecular Medicine. 18 (10): 2103–16. doi:10.1111/jcmm.12362. PMC 4244024. PMID 25164209.
  24. ↑ Geha PY, Baliki MN, Harden RN, Bauer WR, Parrish TB, Apkarian AV (2008 թ․ նոյեմբեր). «The brain in chronic CRPS pain: abnormal gray-white matter interactions in emotional and autonomic regions». Neuron. 60 (4): 570–81. doi:10.1016/j.neuron.2008.08.022. PMC 2637446. PMID 19038215.
  25. ↑ Baliki MN, Geha PY, Apkarian AV, Chialvo DR (2008 թ․ փետրվար). «Beyond feeling: chronic pain hurts the brain, disrupting the default-mode network dynamics». The Journal of Neuroscience. 28 (6): 1398–403. doi:10.1523/JNEUROSCI.4123-07.2008. PMC 6671589. PMID 18256259.
  26. ↑ Tagliazucchi E, Balenzuela P, Fraiman D, Chialvo DR (2010 թ․ նոյեմբեր). «Brain resting state is disrupted in chronic back pain patients». Neuroscience Letters. 485 (1): 26–31. doi:10.1016/j.neulet.2010.08.053. PMC 2954131. PMID 20800649.
  27. ↑ May A (2008 թ․ հուլիս). «Chronic pain may change the structure of the brain». Pain. 137 (1): 7–15. doi:10.1016/j.pain.2008.02.034. PMID 18410991. S2CID 45515001.
  28. ↑ Seminowicz DA, Wideman TH, Naso L, Hatami-Khoroushahi Z, Fallatah S, Ware MA, և այլք: (2011 թ․ մայիս). «Effective treatment of chronic low back pain in humans reverses abnormal brain anatomy and function». The Journal of Neuroscience. 31 (20): 7540–50. doi:10.1523/JNEUROSCI.5280-10.2011. PMC 6622603. PMID 21593339.
  29. ↑ Jensen MP, Sherlin LH, Hakiman S, Fregni F (2009). «Neuromodulatory approaches for chronic pain management: research findings and clinical implications». Journal of Neurotherapy. 13 (4): 196–213. doi:10.1080/10874200903334371.
  30. ↑ Finan PH, Smith MT (2013 թ․ հունիս). «The comorbidity of insomnia, chronic pain, and depression: dopamine as a putative mechanism». Sleep Medicine Reviews. 17 (3): 173–83. doi:10.1016/j.smrv.2012.03.003. PMC 3519938. PMID 22748562.
  31. ↑ Ji RR, Berta T, Nedergaard M (2013 թ․ դեկտեմբեր). «Glia and pain: is chronic pain a gliopathy?». Pain. 154 (Suppl 1): S10–S28. doi:10.1016/j.pain.2013.06.022. PMC 3858488. PMID 23792284.
  32. ↑ Hardy PA (1997). Chronic pain management: the essentials. UK: Greenwich Medical Media. էջ 10. ISBN 978-1900151856. «the reduction of suffering and enhanced quality of life .»
  33. ↑ Main CJ, Spanswick CC (2000). Pain management: an interdisciplinary approach. Churchill Livingstone. ISBN 978-0443056833.
  34. ↑ Thienhaus O, Cole BE (2002). «The classification of pain». In Weiner RS (ed.). Pain management: A practical guide for clinicians. CRC Press. էջ 29. ISBN 978-0849309267.
  35. ↑ Henningsen P, Zipfel S, Herzog W (2007 թ․ մարտ). «Management of functional somatic syndromes». Lancet. 369 (9565): 946–55. doi:10.1016/S0140-6736(07)60159-7. PMID 17368156. S2CID 24730085.
  36. ↑ Stanos S, Houle TT (2006 թ․ մայիս). «Multidisciplinary and interdisciplinary management of chronic pain». Physical Medicine and Rehabilitation Clinics of North America. 17 (2): 435–450, vii. doi:10.1016/j.pmr.2005.12.004. PMID 16616276.
  37. ↑ Chou R, Huffman LH (2007 թ․ հոկտեմբեր). «Medications for acute and chronic low back pain: a review of the evidence for an American Pain Society/American College of Physicians clinical practice guideline». Annals of Internal Medicine. 147 (7): 505–514. doi:10.7326/0003-4819-147-7-200710020-00008. PMID 17909211.
  38. ↑ «Acetaminophen Monograph for Professionals». Drugs.com (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 30-ին.
  39. ↑ Conaghan PG (2012 թ․ հունիս). «A turbulent decade for NSAIDs: update on current concepts of classification, epidemiology, comparative efficacy, and toxicity». Rheumatology International. 32 (6): 1491–502. doi:10.1007/s00296-011-2263-6. PMC 3364420. PMID 22193214.
  40. ↑ Vardy J, Agar M (2014 թ․ հունիս). «Nonopioid drugs in the treatment of cancer pain». Journal of Clinical Oncology. 32 (16): 1677–1690. doi:10.1200/JCO.2013.52.8356. hdl:10453/115544. PMID 24799483.
  41. ↑ Elomrani F, Berrada N, L'annaz S, Ouziane I, Mrabti H, Errihani H (2015 թ․ մայիս). «Pain and Cancer: A systematic review». The Gulf Journal of Oncology. 1 (18): 32–37. PMID 26003103.
  42. ↑ 42,0 42,1 Moore RA, Derry S, Aldington D, Cole P, Wiffen PJ (2015 թ․ հուլիս). «Amitriptyline for neuropathic pain in adults». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 7 (7): CD008242. doi:10.1002/14651858.CD008242.pub3. PMC 6447238. PMID 26146793.
  43. ↑ 43,0 43,1 Gilron I, Baron R, Jensen T (2015 թ․ ապրիլ). «Neuropathic pain: principles of diagnosis and treatment». Mayo Clinic Proceedings. 90 (4): 532–545. doi:10.1016/j.mayocp.2015.01.018. PMID 25841257.
  44. ↑ Jimenez XF, Sundararajan T, Covington EC (2018 թ․ հունիս). «A Systematic Review of Atypical Antipsychotics in Chronic Pain Management: Olanzapine Demonstrates Potential in Central Sensitization, Fibromyalgia, and Headache/Migraine». The Clinical Journal of Pain. 34 (6): 585–591. doi:10.1097/AJP.0000000000000567. PMID 29077621. S2CID 699847.
  45. ↑ Carey ET, Till SR, As-Sanie S (2017 թ․ մարտ). «Pharmacological Management of Chronic Pelvic Pain in Women». Drugs. 77 (3): 285–301. doi:10.1007/s40265-016-0687-8. PMID 28074359. S2CID 35809874.
  46. ↑ Ebadi S, Henschke N, Forogh B, Nakhostin Ansari N, van Tulder MW, Babaei-Ghazani A, Fallah E (2020 թ․ հուլիս). «Therapeutic ultrasound for chronic low back pain». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2020 (7): CD009169. doi:10.1002/14651858.CD009169.pub3. PMC 7390505. PMID 32623724.
  47. ↑ Sveinsdottir V, Eriksen HR, Reme SE (2012). «Assessing the role of cognitive behavioral therapy in the management of chronic nonspecific back pain». Journal of Pain Research. 5: 371–380. doi:10.2147/JPR.S25330. PMC 3474159. PMID 23091394.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  48. ↑ Castro MM, Daltro C, Kraychete DC, Lopes J (2012 թ․ նոյեմբեր). «The cognitive behavioral therapy causes an improvement in quality of life in patients with chronic musculoskeletal pain». Arquivos de Neuro-Psiquiatria. 70 (11): 864–868. doi:10.1590/s0004-282x2012001100008. PMID 23175199.
  49. ↑ Wicksell RK, Kemani M, Jensen K, Kosek E, Kadetoff D, Sorjonen K, և այլք: (2013 թ․ ապրիլ). «Acceptance and commitment therapy for fibromyalgia: a randomized controlled trial». European Journal of Pain. 17 (4): 599–611. doi:10.1002/j.1532-2149.2012.00224.x. hdl:10616/44579. PMID 23090719. S2CID 32151525.
  50. ↑ Veehof MM, Trompetter HR, Bohlmeijer ET, Schreurs KM (2016). «Acceptance- and mindfulness-based interventions for the treatment of chronic pain: a meta-analytic review». Cognitive Behaviour Therapy. 45 (1): 5–31. doi:10.1080/16506073.2015.1098724. PMID 26818413.
  51. ↑ McClintock AS, McCarrick SM, Garland EL, Zeidan F, Zgierska AE (2019 թ․ մարտ). «Brief Mindfulness-Based Interventions for Acute and Chronic Pain: A Systematic Review». Journal of Alternative and Complementary Medicine. 25 (3): 265–278. doi:10.1089/acm.2018.0351. PMC 6437625. PMID 30523705.
  52. ↑ Mehan S, Morris J (2018). «A literature review of Breathworks and mindfulness intervention». British Journal of Healthcare Management. 24 (5): 235–241. doi:10.12968/bjhc.2018.24.5.235. ISSN 1358-0574.
  53. ↑ Long J, Briggs M, Long A, Astin F (2016 թ․ հոկտեմբեր). «Starting where I am: a grounded theory exploration of mindfulness as a facilitator of transition in living with a long-term condition» (PDF). Journal of Advanced Nursing. 72 (10): 2445–2456. doi:10.1111/jan.12998. PMID 27174075. S2CID 4917280.
  54. ↑ Brown CA, Jones AK (2013 թ․ մարտ). «Psychobiological correlates of improved mental health in patients with musculoskeletal pain after a mindfulness-based pain management program». The Clinical Journal of Pain. 29 (3): 233–244. doi:10.1097/AJP.0b013e31824c5d9f. PMID 22874090. S2CID 33688569.
  55. ↑ Niknejad B, Bolier R, Henderson CR, Delgado D, Kozlov E, Löckenhoff CE, Reid MC (2018 թ․ հունիս). «Association Between Psychological Interventions and Chronic Pain Outcomes in Older Adults: A Systematic Review and Meta-analysis». JAMA Internal Medicine. 178 (6): 830–839. doi:10.1001/jamainternmed.2018.0756. PMC 6145761. PMID 29801109.
  56. ↑ Fisher E, Law E, Dudeney J, Palermo TM, Stewart G, Eccleston C, և այլք: (Cochrane Pain, Palliative and Supportive Care Group) (2018 թ․ սեպտեմբեր). «Psychological therapies for the management of chronic and recurrent pain in children and adolescents». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 9 (9): CD003968. doi:10.1002/14651858.CD003968.pub5. PMC 6257251. PMID 30270423.
  57. ↑ 57,0 57,1 Geneen LJ, Moore RA, Clarke C, Martin D, Colvin LA, Smith BH (2017 թ․ ապրիլ). «Physical activity and exercise for chronic pain in adults: an overview of Cochrane Reviews». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4 (2): CD011279. doi:10.1002/14651858.CD011279.pub3. PMC 5461882. PMID 28436583.
  58. ↑ Frank JW, Lovejoy TI, Becker WC, Morasco BJ, Koenig CJ, Hoffecker L, և այլք: (2017 թ․ օգոստոս). «Patient Outcomes in Dose Reduction or Discontinuation of Long-Term Opioid Therapy: A Systematic Review». Annals of Internal Medicine. 167 (3): 181–191. doi:10.7326/m17-0598. PMID 28715848.
  59. ↑ Franklin GM (2014 թ․ սեպտեմբեր). «Opioids for chronic noncancer pain: a position paper of the American Academy of Neurology». Neurology. 83 (14): 1277–1284. doi:10.1212/wnl.0000000000000839. PMID 25267983.
  60. ↑ Higgins C, Smith BH, Matthews K (2018 թ․ հունիս). «Incidence of iatrogenic opioid dependence or abuse in patients with pain who were exposed to opioid analgesic therapy: a systematic review and meta-analysis». British Journal of Anaesthesia. 120 (6): 1335–1344. doi:10.1016/j.bja.2018.03.009. PMID 29793599.
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 61,3 Lee FH, Raja SN (2011 թ․ հունվար). «Complementary and alternative medicine in chronic pain». Pain. 152 (1): 28–30. doi:10.1016/j.pain.2010.09.023. PMID 20933330. S2CID 6632695.
  62. ↑ Gupta A (2019 թ․ հոկտեմբերի 15). «What are the benefits and harms of acetyl-L-carnitine for treatment of diabetic peripheral neuropathy (DPN)?». Cochrane Clinical Answers. doi:10.1002/cca.2721. ISSN 2050-4217. S2CID 208452418.
  63. ↑ Ziegler D (2009 թ․ նոյեմբեր). «Painful diabetic neuropathy: advantage of novel drugs over old drugs?». Diabetes Care. 32 (suppl_2): S414–419. doi:10.2337/dc09-s350. PMC 2811478. PMID 19875591.
  64. ↑ 64,0 64,1 Argyriou AA, Chroni E, Koutras A, Iconomou G, Papapetropoulos S, Polychronopoulos P, Kalofonos HP (2006 թ․ սեպտեմբեր). «Preventing paclitaxel-induced peripheral neuropathy: a phase II trial of vitamin E supplementation». Journal of Pain and Symptom Management. 32 (3): 237–244. doi:10.1016/j.jpainsymman.2006.03.013. PMID 16939848.
  65. ↑ Elkins G, Johnson A, Fisher W (2012 թ․ ապրիլ). «Cognitive hypnotherapy for pain management». The American Journal of Clinical Hypnosis. 54 (4): 294–310. doi:10.1080/00029157.2011.654284. PMID 22655332. S2CID 40604946.
  66. ↑ Thompson T, Terhune DB, Oram C, Sharangparni J, Rouf R, Solmi M, և այլք: (2019 թ․ ապրիլ). «The effectiveness of hypnosis for pain relief: A systematic review and meta-analysis of 85 controlled experimental trials» (PDF). Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 99: 298–310. doi:10.1016/j.neubiorev.2019.02.013. PMID 30790634. S2CID 72334198.
  67. ↑ Boldt I, Eriks-Hoogland I, Brinkhof MW, de Bie R, Joggi D, von Elm E (2014 թ․ նոյեմբեր). «Non-pharmacological interventions for chronic pain in people with spinal cord injury». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 11 (11): CD009177. doi:10.1002/14651858.CD009177.pub2. PMID 25432061.
  68. ↑ Nugent SM, Morasco BJ, O'Neil ME, Freeman M, Low A, Kondo K, և այլք: (2017 թ․ սեպտեմբեր). «The Effects of Cannabis Among Adults With Chronic Pain and an Overview of General Harms: A Systematic Review». Annals of Internal Medicine. 167 (5): 319–331. doi:10.7326/M17-0155. PMID 28806817.
  69. ↑ Ciccone CD (2017 թ․ փետրվար). «Medical Marijuana: Just the Beginning of a Long, Strange Trip?». Physical Therapy. 97 (2): 239–248. doi:10.2522/ptj.20160367. PMID 27660328.
  70. ↑ «[115] Cannabinoids for Chronic Pain | Therapeutics Initiative». Therapeutics Initiative. 2018 թ․ նոյեմբերի 23.
  71. ↑ 71,0 71,1 Häuser W, Petzke F, Fitzcharles MA (2018 թ․ մարտ). «Efficacy, tolerability and safety of cannabis-based medicines for chronic pain management - An overview of systematic reviews». European Journal of Pain. 22 (3): 455–470. doi:10.1002/ejp.1118. PMID 29034533. S2CID 3443248.
  72. ↑ Stockings E, Campbell G, Hall WD, Nielsen S, Zagic D, Rahman R, և այլք: (2018 թ․ հոկտեմբեր). «Cannabis and cannabinoids for the treatment of people with chronic noncancer pain conditions: a systematic review and meta-analysis of controlled and observational studies». Pain. 159 (10): 1932–1954. doi:10.1097/j.pain.0000000000001293. PMID 29847469. S2CID 44165877.
  73. ↑ Chen YW, Hunt MA, Campbell KL, Peill K, Reid WD (2016 թ․ ապրիլ). «The effect of Tai Chi on four chronic conditions-cancer, osteoarthritis, heart failure and chronic obstructive pulmonary disease: a systematic review and meta-analyses». British Journal of Sports Medicine. 50 (7): 397–407. doi:10.1136/bjsports-2014-094388. PMID 26383108.
  74. ↑ Kong LJ, Lauche R, Klose P, Bu JH, Yang XC, Guo CQ, և այլք: (2016 թ․ ապրիլ). «Tai Chi for Chronic Pain Conditions: A Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Controlled Trials». Scientific Reports. 6: 25325. Bibcode:2016NatSR...625325K. doi:10.1038/srep25325. PMC 4850460. PMID 27125299.
  75. ↑ Vickers AJ, Vertosick EA, Lewith G, MacPherson H, Foster NE, Sherman KJ, և այլք: (2018 թ․ մայիս). «Acupuncture for Chronic Pain: Update of an Individual Patient Data Meta-Analysis». The Journal of Pain. 19 (5): 455–474. doi:10.1016/j.jpain.2017.11.005. PMC 5927830. PMID 29198932.
  76. ↑ Liu BP, Wang YT, Chen SD (2016 թ․ դեկտեմբեր). «Effect of acupuncture on clinical symptoms and laboratory indicators for chronic prostatitis/chronic pelvic pain syndrome: a systematic review and meta-analysis». International Urology and Nephrology. 48 (12): 1977–1991. doi:10.1007/s11255-016-1403-z. PMID 27590134. S2CID 12344832.
  77. ↑ O'Connell NE, Marston L, Spencer S, DeSouza LH, Wand BM (2018 թ․ ապրիլ). «Non-invasive brain stimulation techniques for chronic pain». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4 (8): CD008208. doi:10.1002/14651858.CD008208.pub5. PMC 6494527. PMID 29652088.
  78. ↑ Bai R, Li C, Xiao Y, Sharma M, Zhang F, Zhao Y (2019 թ․ սեպտեմբեր). «Effectiveness of spa therapy for patients with chronic low back pain: An updated systematic review and meta-analysis». Medicine. 98 (37): e17092. doi:10.1097/MD.0000000000017092. PMC 6750337. PMID 31517832.
  79. ↑ Boyd A, Bleakley C, Hurley DA, Gill C, Hannon-Fletcher M, Bell P, McDonough S (2019 թ․ ապրիլ). «Herbal medicinal products or preparations for neuropathic pain». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4 (5): CD010528. doi:10.1002/14651858.CD010528.pub4. PMC 6445324. PMID 30938843.
  80. ↑ Luz Júnior MA, Almeida MO, Santos RS, Civile VT, Costa LO (2019 թ․ հունվար). «Effectiveness of Kinesio Taping in Patients With Chronic Nonspecific Low Back Pain: A Systematic Review With Meta-analysis». Spine. 44 (1): 68–78. doi:10.1097/BRS.0000000000002756. PMID 29952880. S2CID 49486200.
  81. ↑ Laimi K, Mäkilä A, Bärlund E, Katajapuu N, Oksanen A, Seikkula V, և այլք: (2018 թ․ ապրիլ). «Effectiveness of myofascial release in treatment of chronic musculoskeletal pain: a systematic review». Clinical Rehabilitation. 32 (4): 440–450. doi:10.1177/0269215517732820. PMID 28956477. S2CID 206486404.
  82. ↑ Harstall C, Ospina M (2003 թ․ հունիս). «How Prevalent Is Chronic Pain?» (PDF). Pain Clinical Updates. International Association for the Study of Pain. XI (2): 1–4. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հունիսի 23-ին.
  83. ↑ Breivik H, Collett B, Ventafridda V, Cohen R, Gallacher D (2006 թ․ մայիս). «Survey of chronic pain in Europe: prevalence, impact on daily life, and treatment». European Journal of Pain. 10 (4): 287–333. doi:10.1016/j.ejpain.2005.06.009. PMID 16095934. S2CID 22834242.
  84. ↑ «Chronic Pain Syndrome: Practice Essentials, Etiology, Patient Education». eMedicine. 2022 թ․ փետրվարի 18.
  85. ↑ Debono DJ, Hoeksema LJ, Hobbs RD (2013 թ․ օգոստոս). «Caring for patients with chronic pain: pearls and pitfalls». The Journal of the American Osteopathic Association. 113 (8): 620–627. doi:10.7556/jaoa.2013.023. PMID 23918913.
  86. ↑ Institute of Medicine of the National Academies Report (2011). Relieving Pain in America: A Blueprint for Transforming Prevention, Care, Education, and Research. Washington DC: The National Academies Press.
  87. ↑ A Call to Revolutionize Chronic Pain Care in America: An Opportunity in Health Care Reform. The Mayday Fund. 2009.
  88. ↑ Johannes CB, Le TK, Zhou X, Johnston JA, Dworkin RH (2010 թ․ նոյեմբեր). «The prevalence of chronic pain in United States adults: results of an Internet-based survey». The Journal of Pain. 11 (11): 1230–1239. doi:10.1016/j.jpain.2010.07.002. PMID 20797916.
  89. ↑ 89,0 89,1 Health Canada (2019 թ․ օգոստոսի 8). «Canadian Pain Task Force Report: June 2019». aem. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 30-ին.
  90. ↑ Ferini-Strambi L (2011). «Sleep disorders in multiple sclerosis». Sleep Disorders. Handbook of Clinical Neurology. Vol. 99. էջեր 1139–1146. doi:10.1016/B978-0-444-52007-4.00025-4. ISBN 978-0444520074. PMID 21056246. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)
  91. ↑ 91,0 91,1 Torrance N, Elliott AM, Lee AJ, Smith BH (2010 թ․ ապրիլ). «Severe chronic pain is associated with increased 10 year mortality. A cohort record linkage study». European Journal of Pain. 14 (4): 380–386. doi:10.1016/j.ejpain.2009.07.006. PMID 19726210. S2CID 22222751.
  92. ↑ McBeth J, Chiu YH, Silman AJ, Ray D, Morriss R, Dickens C, և այլք: (2005). «Hypothalamic-pituitary-adrenal stress axis function and the relationship with chronic widespread pain and its antecedents». Arthritis Research & Therapy. 7 (5): R992–R1000. doi:10.1186/ar1772. PMC 1257426. PMID 16207340.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  93. ↑ Leo R (2007). Clinical manual of pain management in psychiatry. Washington, DC: American Psychiatric Publishing. էջ 58. ISBN 978-1585622757.
  94. ↑ Fishbain DA, Cole B, Cutler RB, Lewis J, Rosomoff HL, Rosomoff RS (2006 թ․ նոյեմբերի 1). «Chronic pain and the measurement of personality: do states influence traits?». Pain Medicine. 7 (6): 509–529. doi:10.1111/j.1526-4637.2006.00239.x. PMID 17112364.
  95. ↑ Jess P, Jess T, Beck H, Bech P (1998 թ․ մայիս). «Neuroticism in relation to recovery and persisting pain after laparoscopic cholecystectomy». Scandinavian Journal of Gastroenterology. 33 (5): 550–553. doi:10.1080/00365529850172151. PMID 9648998.
  96. ↑ Jess P, Bech P (1994). «The validity of Eysenck's neuroticism dimension within the Minnesota Multiphasic Personality Inventory in patients with duodenal ulcer. The Hvidovre Ulcer Project Group». Psychotherapy and Psychosomatics. 62 (3–4): 168–175. doi:10.1159/000288919. PMID 7846260.
  97. ↑ 97,0 97,1 Melzack R, Wall PD (1996). The Challenge of Pain (2nd ed.). London: Penguin. էջեր 31–32. ISBN 0140256709.
  98. ↑ Van Damme S, Crombez G, Bijttebier P, Goubert L, Van Houdenhove B (2002 թ․ ապրիլ). «A confirmatory factor analysis of the Pain Catastrophizing Scale: invariant factor structure across clinical and non-clinical populations». Pain. 96 (3): 319–324. doi:10.1016/S0304-3959(01)00463-8. PMID 11973004. S2CID 19059827.
  99. ↑ Gracely RH, Geisser ME, Giesecke T, Grant MA, Petzke F, Williams DA, Clauw DJ (2004 թ․ ապրիլ). «Pain catastrophizing and neural responses to pain among persons with fibromyalgia». Brain. 127 (Pt 4): 835–843. doi:10.1093/brain/awh098. PMID 14960499.
  100. ↑ Severeijns R, van den Hout MA, Vlaeyen JW (2005 թ․ հունիս). «The causal status of pain catastrophizing: an experimental test with healthy participants». European Journal of Pain. 9 (3): 257–265. doi:10.1016/j.ejpain.2004.07.005. PMID 15862475. S2CID 43047540.
  101. ↑ Fishbain DA, Pulikal A, Lewis JE, Gao J (2017 թ․ ապրիլ). «Chronic Pain Types Differ in Their Reported Prevalence of Post–Traumatic Stress Disorder (PTSD) and There Is Consistent Evidence That Chronic Pain Is Associated with PTSD: An Evidence-Based Structured Systematic Review». Pain Medicine. 18 (4): 711–735. doi:10.1093/pm/pnw065. PMID 27188666. S2CID 205291405.
  102. ↑ Morasco BJ, Lovejoy TI, Lu M, Turk DC, Lewis L, Dobscha SK (2013 թ․ ապրիլ). «The relationship between PTSD and chronic pain: mediating role of coping strategies and depression». Pain. 154 (4): 609–616. doi:10.1016/j.pain.2013.01.001. PMC 3609886. PMID 23398939.
  103. ↑ Siqveland J, Ruud T, Hauff E (2017 թ․ հունվար). «Post-traumatic stress disorder moderates the relationship between trauma exposure and chronic pain». European Journal of Psychotraumatology. 8 (1): 1375337. doi:10.1080/20008198.2017.1375337. PMC 5632777. PMID 29038680.
  104. ↑ Kreitler S, Niv D (2007). «Cognitive impairment in chronic pain». Pain: Clinical Updates. XV (4): 1–4. Արխիվացված է օրիգինալից (pdf) 2018 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 6-ին.
  105. ↑ Higgins DM, Martin AM, Baker DG, Vasterling JJ, Risbrough V (2018 թ․ մարտ). «The Relationship Between Chronic Pain and Neurocognitive Function: A Systematic Review». The Clinical Journal of Pain. 34 (3): 262–275. doi:10.1097/AJP.0000000000000536. PMC 5771985. PMID 28719507.
  106. ↑ Molton IR, Terrill AL (2014). «Overview of persistent pain in older adults». The American Psychologist. 69 (2): 197–207. doi:10.1037/a0035794. PMID 24547805.
  107. ↑ Zaza C, Baine N (2002 թ․ նոյեմբեր). «Cancer pain and psychosocial factors: a critical review of the literature». Journal of Pain and Symptom Management. 24 (5): 526–542. doi:10.1016/s0885-3924(02)00497-9. PMID 12547052.
  108. ↑ 108,0 108,1 Dehon E, Weiss N, Jones J, Faulconer W, Hinton E, Sterling S (2017 թ․ օգոստոս). Choo EK (ed.). «A Systematic Review of the Impact of Physician Implicit Racial Bias on Clinical Decision Making». Academic Emergency Medicine. 24 (8): 895–904. doi:10.1111/acem.13214. PMID 28472533. S2CID 32634889.
  109. ↑ 109,0 109,1 109,2 Tait RC, Chibnall JT (2014). «Racial/ethnic disparities in the assessment and treatment of pain: psychosocial perspectives». The American Psychologist. 69 (2): 131–141. doi:10.1037/a0035204. PMID 24547799.
  110. ↑ Sullivan MJ, Yakobov E, Scott W, Tait R (2014 թ․ նոյեմբերի 1). «Perceived Injustice and Adverse Recovery Outcomes». Psychological Injury and Law. 7 (4): 325–334. doi:10.1007/s12207-014-9209-8. S2CID 143450160.
  111. ↑ Sullivan MJ, Adams H, Horan S, Maher D, Boland D, Gross R (2008 թ․ սեպտեմբեր). «The role of perceived injustice in the experience of chronic pain and disability: scale development and validation». Journal of Occupational Rehabilitation. 18 (3): 249–261. doi:10.1007/s10926-008-9140-5. PMID 18536983. S2CID 23897737.
  112. ↑ Bissell DA, Ziadni MS, Sturgeon JA (2018 թ․ մարտ). «Perceived injustice in chronic pain: an examination through the lens of predictive processing». Pain Management. 8 (2): 129–138. doi:10.2217/pmt-2017-0051. PMC 6123883. PMID 29451429.
  113. ↑ 113,0 113,1 Dassieu L, Pagé MG, Lacasse A, Laflamme M, Perron V, Janelle-Montcalm A, և այլք: (2021 թ․ հունիս). «Chronic pain experience and health inequities during the COVID-19 pandemic in Canada: qualitative findings from the chronic pain & COVID-19 pan-Canadian study». International Journal for Equity in Health. 20 (1): 147. doi:10.1186/s12939-021-01496-1. PMC 8220113. PMID 34162393.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  114. ↑ Weir K (2020 թ․ հունիս). «Grieving Life and Loss». Monitor on Psychology. 51 (4).
  115. ↑ Jackson JE (2005). «Stigma, Liminality, and Chronic Pain: Mind-Body Borderlands». American Ethnologist. 32 (3): 332–353. doi:10.1525/ae.2005.32.3.332. ISSN 0094-0496. JSTOR 3805289.
  116. ↑ Vaezipour A, Oviedo-Trespalacios O, Horswill M, Rod JE, Andrews N, Johnston V, Delhomme P (2021 թ․ հունիս). «Impact of chronic pain on driving behaviour: a systematic review» (PDF). Pain. Publish Ahead of Print (3): e401–e416. doi:10.1097/j.pain.0000000000002388. PMID 34174040. S2CID 243184631.
  117. ↑ Vaezipour, Atiyeh; Andrews, Nicole; Oviedo-Trespalacios, Oscar; Amershi, Fatima; Horswill, Mark; Johnston, Venerina; Delhomme, Patricia (2022 թ․ հուլիսի 1). «Exploring driving behaviour from the perspectives of individuals with chronic pain and health professionals». Applied Ergonomics. 102: 103755. doi:10.1016/j.apergo.2022.103755. PMID 35381464. S2CID 247931997.

Գրականություն

խմբագրել
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Քրոնիկ_ցավ&oldid=10052244» էջից