Վիքիպեդիա

Օվկիանոս

(Վերահղված է Օվկիանոսներից)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Օվկիանոս (այլ կիրառումներ)

Օվկիանոս (հունարեն՝ Ωκεανός, Օկեա՛նոս), աղի ջրի ահռելի զանգված, ջրոլորտի հիմնական բաղադրիչը։ Երկրագնդի մակերևույթի մոտ 70 %–ը (մոտ 361 միլիոն կմ²) ծածկված է օվկիանոսով՝ ջրային անընդհատ զանգվածով, որը պայմանականորեն տարաբաժանվում է մի քանի հիմնական օվկիանոսների և ավելի փոքր ծովերի։ Այս մակերեսի կեսից ավելին ունի 3.000 մետրից ավել խորություն։ Օվկիանոսային միջին աղիությունը կազմում է մոտ 3,5 %, և գրեթե ամբողջ ծովաջրի աղիությունը ընկած է 3,1 % և 3,8 %–ի միջև։

Ամպերը Ատլանտյան օվկիանոսի վրա
Ալիքներ օվկիանոսի ափին
Օվկիանոսը եղանակի և կլիմայի ձևավորման ուժ
Աշխարհի օվկիանոսային ջրերը ցուցադրող անիմացիոն պատկեր: Երկրագունդը պարուրող ջրի անընդհատ զանգվածը՝ Համաշխարհային Օվկիանոսը, բաժանված է մի քանի հիմնական տարածքների։ Հինգ օվկիանոսային բաժանումներն են. Խաղաղ, Ատլանտյան, Հնդկական, Սառուցյալ և Հարավային: Վերջին երկուսը երբեմն ընդգրկվուն են նախորդ երեքի մեջ:

Արտերկրային օվկիանոսները կարող է բաղկացած լինեն քիմիական տարրերի և միացությունների լայն ցանկից։ Արտերկրային մակերեևույթի միակ հաստատված կայուն լուծույթով խոշոր մարմինները Տիտանի լճերն են, չնայած փաստեր կան արեգակնային համակարգում այլ օվկիանոսների գոյության մասին։ Տեսականորեն ենթադրվում է, որ իրենց երկրաբանական պատմության սկզբում Մարսն ու Վեներան ունեցել են խոշոր օվկիանոսներ։ Մարսի օվկիանոսային վարկածը ենթադրում է, որ Մարսի մակերևույթի մոտ երրորդ մասը մի ժամանակ ծածկված է եղել ջրով, չնայած Մարսի ջուրը այնքան էլ օվկիանոսային չէր և հնարավոր է գոլորշիացած լինի։ Այնպիսի միացություններ, ինչպիսիք աղերն են և ամիակը խառնված ջրին հայտնի են որպես ջրի սառցակալման ջերմաստիճանը իջեցնող, ինչը հնարավորություն է տալիս ջրային ռեսուրսներին մեծ քանակությամբ գոյություն ունենալ արտերկրային տարածքներում ծովի ջրի կամ սառույցի տեսքով։

Բաժանում

խմբագրել

Չնայած ընդունված է տարանջատել օվկիանոսները, սակայն աղի ջրի ամբողջությունը երկրագնդի վրա կոչում են Համաշխարհային օվկիանոս[1][2]։ Ջրի մասնիկների անընդհատ ազատ տեղաշարժը ունի ֆունդամնետալ նշանակություն օվկիանոսագիտության մեջ[3]։

Օվկիանոսների բաժանման հիմք են հանդիսանում հիմնականում մայրցամաքները, կղզեխմբերը և այլ չափանիշներ[2][4]։

Տեղը Օվկիանոս Նշումներ
1 Խաղաղ օվկիանոս Սկսվում է Ասիայից և Օվկիանիայից մինչև Ամերիկա[4]
2 Ատլանտյան օվկիանոս սկսվում է Ամերիկայից մինչև Եվրասիա և Աֆրիկա
3 Հնդկական օվկիանոս Ողողում է Հնդկական թերակղզու ափերը և սահմանակից է Աֆրիկային և Ավստրալիային[4][5]
4 Հարավային օվկիանոս Հաճախ համարվում է Խաղաղ, Ատլանտյան և Հնդկական օվկիանոսների մի մասը[2][6], որը շրջափակում է Անտարկտիդան։
5 Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոս Հաճախ համարվում է ծով, որը փակում է Արկտիկան և ողողում է Հյուսիսային Ամերիկայի և Եվրասիայի հյուսիսային ափերը։

Խաղաղ և Ատլանտյան օվկիանոսները հասարակածով բաժանվում են հյուսիսային և հարավային մասերի։ Ավելի փոքր ջրային տարածքները կոչվում են այլ կերպ, օրինակ ծով, նեղուց, ծոց և այլն։

Ֆիզիկական բնութագրիչներ

խմբագրել

Ջրոլորտի ընդհանուր զանգվածը 1.400.000.000.000.000.000 տոննա է կամ 1.4×1021 կգ, որը կազմում է Երկրի ընդհանուր զանգվածի 0,023 տոկոսը։ Քաղցրահամ ջուրը 3 տոկոսից էլ քիչ է կազմում, մնացածը աղի ջուրն է, որը գտնվում է օվկիանոսներում։ Համաշխարհային օվկիանոսը 361 միլիոն կմ2 մակերևույթ ունի[7], ծավալը կազմում է մոտ 1,3 մլդ կմ3, միջին խորությունը՝ 3790 մ, առավելագույն խորությունը՝ 10923 մ[7] Համաշխարհային ծովային ջրերի գրեթե կեսը 3000 մ խորություն ունեն[1]։ Օվկիանոսները, որոնց խորությունը 200 մ էլ քիչ է կազմում, ծածկում են Երկրի մակերևույթի մոտ 66%[8]։ Սրանց մեջ չեն մտնում այն ծովերը, որոնք կապված են Համաշխարհային օվկիանոսի հետ, ինչպիսին է օրինակ Կասպից ծովը։

Ջրի կապտավուն գույնը մի քանի բաղկացուցիչ նյութերի արդյունք է։ Հիմնական բաղկացուցիչներն են լուծված օրգանական նյութերը և քլորոֆիլը[9]։

Նավաստիները և այլ ծովագնացներ զեկուցել են, որ օվկիանոսը հաճախ տեսանելի լուսարձակում է, որը գիշերը մղոններով տարածվում է։ 2005 թ գիտնականներն առաջին անգամ հայտարարեցին, որ նրանք ունեն այս լուսարձակման վկայությունը՝ մի լուսանկար[10]։ Այն հավանաբար առաջանում է կենսալուսարձակումից[11][12][13]։

Գոտիներ և խորություններ

խմբագրել
Հիմնական օվկիանոսային բաժանումները

Օվկիանոսագետները բաժանում են օվկիանոսը մի քանի գոտիների կախված ֆիզիկական և կենսաբանական պայմաններից։ Պելագիկ գոտին ներառում է բոլոր բաց օվկիանոսային տարածքները, և կարող է բաժանվել իր հերթին ըստ խորության և լույսի թափանցման։ Ֆոտիկ գոտին ընկած է օվկիանոսի մակերևույթից մինչև 200 մետր խորությամբ տարածքը։ Այս գոտում այն տարածքն է, որտեղ կարող է տեղի ունենալ ֆոտոսինթեզ, և հետևաբար այն ունի ամենամեծ կենսաբազմազանությունը։ Քանի որ բույսերին անհրաժեշտ է ֆոտոսինթեզ, այս մակարդակից ներքև գտնվող կյանքի տեսակները ստիպված են սնվել կամ վերևից սուզվող նյութերով (տես ծավային ձյուն), կամ գտնել այլ էներգիայի աղբյուրներ, հիդրոթերմալ գազանցքները այսպիսի էներգիայի հիմնական աղբյուրներն են ափոթիկ գոտում (խորությունը 200 մետրից ներքև)։ Ֆոտիկ գոտու պելագիկ մասը անվանում են էպիպելագիկ։ Ափոթիկ գոտու պելագիկ մասը կարող է բաժանվել շրջանների, որոնք ուղղահայաց իրար վրա են դասավորված ըստ ջերմաստիճանի։

Մեզոպելագիկը ամենավերին շրջանն է։ Նրա ներքևի սահմանն է հանդիսանում ջերմային թռիչքի շերտը 12 °C ջերմաստիճանով, որը արևադարձային գոտիներում սովորաբար ընկած է 700-1000 մ խորության վրա։ Հաջորդը բաթիպելագիկ շրջանն է՝ 10-4 °C միջակայքում, խորությունը սովորաբար լինում է 700-1000 մ։ Աբիսալ դաշտի վերևում է գտնվում Աբիսալպելագիկ շրջանը, որի ներքևի սահմանը ընկած է 6000 մ խորության վրա։ Վերջին շրջանը պարունակում է խորը իջվածքներ, և անվանվում է հադալպելագիկ շրջան։ Այն տարածվում է 6000-11000 մ միջակայքում և հանդիսանում է օվկիանոսի ամենախոր գոտին։

Պելագիկ ափոթիկ գոտիների հետ միասին կան նաև բենթիկ ափոթիկ գոտիներ։ Դրանք համապատասխանում են խորքային ծովի երեք ամենախորը գոտիներին։ Բենթիալ գոտին ծածկում է մայրցամաքային լանջը մինչև 4000 մ խորությունը։ Աբիսալ գոտին ծածկում է աբիսալ դաշտերը 4000 - 6000 մետր միջակայքում։ Դրանից ներքև ընկած է հադալ գոտին, որը համապատասխանում է հադալպելագիկ շրջանին և գտնվում է օվկիանոսային իջվածքներում։

Պելագիկ գոտին նաև կարող է բաժանվել ենթաշրջանների, ներիտիկ գոտի և օվկիանիկ գոտի։ Ներիտիկ գոտին ներառում է ջրային զանգվածները, որոնք ընկած են մայրցամաքային շելֆերի վրա, իսկ օվկիանիկ գոտին ներառում է ամբողջ մնացած բաց ջրերը։ Ի հակադրություն, ծովափնյա գոտին ընդգրկում է մակընթացության ցածր և բարձր սահմանների միջև ընկած շրջանը և իրենից ներկայացնում ծովային և ցամաքային տարածքների միջև անցումային շրջանը։ Այն հայտնի է նաև որպես միջմակընթացային գոտի։

Հետազոտություններ

խմբագրել
Մեծ ստորջրյա ձևավորումների քարտեզ (1995)

Նավերով ճանապարհորդությունները օվկիանոսի վրայով սկսվել են նախապատմական ժամանակներում, իսկ ստորջրյա ճանապարհորդությունները և հետազոտությունները հնարավոր են դարձել միայն համեմատաբար վերջերս։

Օվկիանոսում ամենախորը կետն է Մարիանյան իջվածքը, որը գտնվում է Խաղաղ օվկիանոսում, Հյուսիսային Մարիանյան կղզիների մոտ։ Նրա առավելագույն խորությունն է 10 971 մ (± 11 մետր)։ Բրիտանական ծովային նավ Չելենջեր II հայտնաբերել է այն 1951 թվականին և անվանել է նրա ամենախորը կետը՝ "Չելենջերի անդունդ": 1960 թվականին երկու մարդկանց կողմից կառավարվող «Trieste» բատիսկաֆը հասել է իջվածքի հատակին։

Օվկիանոսի խորքային մասերի մեծ մասը դեռևս հետազոտված և նույնիսկ քարտեզագրված չէ։ 10 կիլոմետրից մեծ ձևավորումների ընդհանուր պատկերը ստեղծվել է 1995 հիմնվելով մոտ ընկած օվկիանոսի մակերևույթի գրավիտացիոն խանգարումների վրա։

Կլիմա

խմբագրել
Համընդհանուր ջերմային շրջանառության քարտեզ: Կապույտով նշված են խորքային ջրերի հոսանքները, իսկ կարմիրով՝ մակերևութային հոսանքները

Օվկիանոսային հոսքերը մեծապես ազդում են Երկրի կլիմայի վրա փոխանցելով ջերմությունը արևադարձային գոտուց բևեռային շրջաններ, և տեղափոխում են ջերմ կամ սառը օդը և տեղումները ափամերձ շրջաններ, որտեղ քամիները կարող դրնաք հասցնել ցամաքի ներքին մասերը։ Մակերևութային ջերմությունը և քաղցրահամ ջրերի հոսքերը ստեղծում են գլոբալ խտության գրադիենտ, որը և կառավարում է օվկիանոսի լայնածավալ շրջանառության ջերմային մասը։ Այն կարևոր դեր ունի բևեռային շրջաններին ջերմության մատակարարման մեջ, և հետևաբար ծովային սառույցի կարգավորման մեջ։ Ջերմային շրջանառության փոփոխությունները զգալի ազդեցություն ունեն Երկրի ռադիացիոն հավասարակշռության վրա։ Քանի որ, ջերմային շրջանառությունը կարգավորում է այն արագությունը, որով որ խորքային ջրերը հասնում են մակերևույթին, այն կարող է մեծապես ազդել նաև մթնոլորտում ածխաթթվի պարունակության վրա։

Ջերմային շրջանառության վրա համընդհանուր տաքացման հնարավոր ազդեցությունների մասին քննարկումը, տես ջերմային շրջանառության կանգնեցում։

Հաճախ նշվում է, որ ջերմային շրջանառության պատճառով է, որ Արևմտյան Եվրոպայի կլիման այդպիսի չափավոր է։ Մեկ այլ կարծիք պնդում է, որ դա բոլորովին այդպես չէ, և Եվրոպայի կլիման տաք է, քանի որ այն գտնվում է օվկիանոսային ավազանի քամհար ուղղության վրա, և մթնոլորտային ալիքները բերում են տաք օդ դեպի հյուսիս մերձարևադարձային շրջաններից[14][15]։ Արկտիկական շուրջբևեռային հոսանքը շրջապատում է մայրցամաքը, ազդելով տարածաշրջանի կլիմայի վրա և միացնում է տարբեր օվկիանոսների հոսանքները։

Եղանակի առավել դրամատիկ ձևերից մեկը առաջանում է օվկիանոսների վրա, դա արևադարձային ցիկլոններն են (նույնպես անվանվում են "թայֆուններ" և "փոթորիկներ", կախված նրանից, թե որտեղ են նրանք առաջացել)։

Կենսաբանություն

խմբագրել
Տե՛ս նաև՝ Ծովային կենսաբանություն

Օվկիանոսն էականորեն ազդում է կենսոլորտի վրա։ Օվկիանոսային գոլորշիացումը, որպես ջրի շրջանառության փուլ, աղբյուր է հանդիսանում անձրևների մեծամասնության համար։ Ինչպես նաև, օվկիանոսների ջերմաստիճանը որոշիչ դեր ունի կլիմայի և քամիների ձևավորման համար, որոնք էլ իրենց հերթին ազդում են կյանքի վրա ցամաքում։ Կյանքը օվկիանոսում զարգացել է ցամաքում կյանքի առաջանալուց 3 միլիարդ տարի առաջ։ Օվկիանոսի խորությունը և հեռավորությունը ափից խստորեն ազդում է բույսերի և կենդանիների կենսաբազմազանության վրա տվյալ շրջանում։

Օվկիանոսային ծագման կյանքի տեսակներից են՝

Տնտեսական արժեք

խմբագրել

Օվկիանոսները կարևոր դեր ունեն տրանսպորտային փոխադրումների համար։ Քանի որ աշխարհի ապրանքների մեծ մասը տեղափոխվում է նավերով, օվկիանոսները նույնպես հանդիսանում են նաև ձկնորսական արդյունաբերության հիմնական մատակարարման աղբյուր։ Առավել զարգացած է ծովախեցգետինների, ձկների, կրաբերի և օմարների արդյունահանումը[16]։

Հետաքրքիր փաստեր

խմբագրել
  • Առաջին կին օվկիանոսագետը ազգությամբ հայ, ֆրանսիացի բնախույզ Անիտա Կոնտին (Կարագոշյան) է։
  • «Համաշխարհային օվկիանոս» եզրը 17-րդ դարում առաջարկել է օգտագործել նիդերլանդացի աշխարհագրագետ Բերնհարդուս Վարենիուսը։
  • Կարծիք է հայտնվել, թե Օվկիանոս հատող առաջին հայը եղել է Մարտիրոս Երզնկացին։ Բիսկայան ծովագնացների հետ Ատլանտյան օվկիանոսով նավարկություն է կատարել Քրիստափոր Կոլոմբոսի օրինակով «նոր երկրներ գնալու համար»[17]։
  • Օվկիանոսագրական առաջին արշավախումբը սկսել է աշխատանքը 1872 թվականի դեկտեմբերի 22–ին հատուկ սարքավորված «Չելենջեր» կորվետով[18]։
  • Օվկիանոսի ամենախոր իջվածքը՝ Մարիանյան իջվածքն է՝ 11022 մ։ Այնտեղ սուզվել են 1960 թվականին շվեյցարացի Ժակ Պիկարին և ԱՄՆ ռազմածովային ուժերի կապիտան Դոն Ուոլշին «Trieste» բատիսկաֆով և մնացել 12 րոպե։ 2012 թվականին ստորջրյա հետազոտությունների համար նախատեսված հատուկ սարքով՝ «Deepsea Challenger»–ով սուզվել է հոլիվուդյան հանրահայտ ռեժիսոր Ջեյմս Քեմերոնը և մոտ երեք ժամ ուսումնասիրել և պատկերել է Մարիանյան անդունդի խորքերը։

Արտերկրային օվկիանոսներ

խմբագրել
Տե՛ս նաև՝ Արտերկրային հեղուկ ջուր
 
Պատկերված են Եվրոպայի ներքին կառուցվածքի երկու տարբերակներ, որոնցից մեկով ենթադրվում է հսկայական անդրմակերևութային ջրի օվկիանոսի գոյությունը։ Նման մոդելներ են առաջարկվել Արեգակնային համակարգի այլ արտերկրային մարմինների համար:

Այս պահին Երկիրը միակ հայտնի մոլորակն է և միակը Արեգակնային համակարգում, որն ունի մեծ կայուն հեղուկ ջրի մարմիններ իր մակերևույթի վրա։ Այնուամենայնիվ, ենթադրվում է, որ մյուս երկնային մարմինները նույնպես կարող են ունենալ մեծ օվկիանոսներ։

Մոլորակներ

խմբագրել

Գազային հսկաներ, Յուպիտերը և Սատուրնը, ըստ այսօրվա տվյալների, չունեն պինդ մակերևույթ, և դրա փոխարեն ծածկված են հեղուկ ջրածնի շերտով, այնուամենայնիվ նրանց երկրաբանությունը մինչև վերջ ուսումնասիրված չի։ Դրա փոխարեն սառցե հսկաներ, Ուրանը և Նեպտունը կարող են պարունակել հսկայական հեղուկ ջրի օվկիանոսներ մթնոլորտի խորքում, սակայն այս մոլորակների ներքին կառուցվածքը նույնպես բավարար չէ ուսումնասիրված։

Գիտական հանրությունը քննարկում է Մարս մոլորակի վրա, նրա հյուսիսային կիսագնդում, անցյալում օվկիանոսի գոյության հնարավորությունը, ինչպես նաև թե ինչ կարող էր պատահել նրա հետ։ Վերջերս Մարս Էքսփլորեյշն Ռովեռ մարսագնացը հաստատեց այն փաստը, որ գոնե մեկ վայրում Մարսի վրա եղել է երկարաժամկետ պահպանված ջրամբար, սակայն դրանից ավելին ոչ մի հաստատված տեղեկություններ չկան։

Աստղագետները համարում են, որ Վեներան ունեցել է հեղուկ ջուր և հնարավոր է նաև օվկիանոսներ իր պատմության վաղ ժամանակաշրջանում։ Եթե նույնիսկ դրանք գոյություն են ունեցել, հետագայում անհետացել են մակերևույթի փոփոխությունների հետևանքով։

Բնական արբանյակներ

խմբագրել

Գիտնականները կասկածում են, որ Տիտան և Եվրոպա, ու ավելի քիչ հավանականությամբ Կալիստո, Գանիմեդ[19] և Տրիտոն[20][21] արբանյակների վրա գոյություն ունի հեղուկ ջրի համընդհանուր շերտ, որը բաժանում է կեղևը մանտիայից։ Կարծիք կա, որ Իոյի վրա գոյություն ունի մագմայի օվկիանոս։ Գեյզերներ են գտնվել Սատուրնի արբանյակ Էնցելադի վրա, սակայն դրանց առաջացման պատճառը դեռևս պարզ չէ։ Մյուս սառցե արբանյակները նույնպես կարող են ունենալ ընդերքային օվկիանոսներ, կամ հնարավոր է որ երբևէ ունեցել են, և այժմ դրանք սառցակալած են[19]։

Հեղուկ հիդրոկարբոնատների հսկայական ծավալի մարմիններ կան Սատուրնի Տիտան արբանյակի վրա, չնայած նրանք այնքան մեծ չեն որպեսզի համարվեն օվկիանոսներ, սակայն երբեմն դրանք անվանում են լճեր կամ ծովեր։ Կասինի սարքի նախնական տվյալներով արբանյակի վրա հայտնաբերվել էին միայն չորացած գետերի հուներ և ջրամբարներ, որոնք խոսում էին այն մասին, որ Տիտանը կորցրել էր իր մակերևութայն հեղուկները։ Սակայն վերջերս կատարված Կասինիի մերձեցման ընթացքում հստակորեն պարզվեց, որ Տիտանի վրա գոյություն ունեն հեղուկ հիդրոկարբոնատների ջրամբարներ բևեռային շրջաններում։ Կարծիք կա, որ Տիտանը ունի ընդերքային ջրից կազմված օվկիանոս, որի վերին շերտը խառնված է հիդրոկարբոնատների հետ։

Գաճաճ մոլորակներ և տրանսնեպտունային մարմիններ

խմբագրել
 
Պատկերը ցույց է տալիս Սերեսի հնարավոր ներքին կառուցվածքը

Ըստ առկա տվյալների Սերեսի ընդերքում ժայռային միջուկը շրջապատված է սառույցից կազմված մանտիայով և հնարավոր է, որ ունի հեղուկ ջրի օվկիանոս իր մակերևույթի տակ[22][23]։

Խոշոր տրանսնեպտունային մարմինների մասին չկան բավարար տեղեկություններ, որպեսզի կարելի լինի ենթադրել նրանց ներքին կառուցվածքում բաժանիչ շերտի գոյությունը, որտեղ կարող է լինել օվկիանոս, այնուամենայնիվ Պլուտոնի, Էրիսի, Սեդնայի և Օրկի ռադիոակտիվ տրոհման մոդելները[24], ցույց են տալիս, որ նրանք ունեն օվկիանոսներ սառցե կեղևների տակ, մոտ 100-180 կմ հաստությամբ[19]։

Արեգակնային համակարգից դուրս

խմբագրել
 
Ենթադրյալ պատկեր, որտեղ պատկերված է խոշոր արտերկրային արբանյակ մակերևութային հեղուկ օվկիանոսով

Արեգակնային համակարգից դուրս գտնվող որոշ մոլորակները և բնական արբանյակները կարող են ունենալ օվկիանոսներ, մինչև իսկ հնարավոր է, որ դրանք լինեն ջրային օվկիանոսներ, ինչպես դա Երկրի վրա է։ Դրանք երկրանման մոլորակներ են, որոնք գտնվում են բնակելի գոտում կամ ինչպես դա անվանվում է «Հեղուկ ջրի գոտում»։ Սակայն դրանց վրա օվկիանոսների գոյության վերջնական ճշգրտումը չափազանց դժվար է և ոչ հավաստի, նույնիսկ սպեկտրային ուսումնասիրությունների օգտագործմամբ։

Տեսական մեթոդների կիրառմամբ ենթադրվել է, որ մեծ հավանականությամբ GJ 1214 b մոլորակի զանգվածի մոտ 75%-ը կազմում է հազվագյուտ սառույց VII-ը[25]։

Բոլոր մյուս հնարավոր թեկնածուների մասին խոսակցությունները հիմնված են զուտ ենթադրությունների վրա՝ նրանց զանգվածից և բնակելի գոտում դիրքից ելնելով ընդգրկել, այնուամենայնիվ նրանց կառուցվածքի մասին չափազանց քիչ տեղեկություններ կան։ Որոշ գիտնականներ ենթադրում են, որ Կեպլեր-22b-ն «օվկիանոսանման» մոլորակ է[26]։ Առաջարկվել է մոդել, ըստ որի Գլիսե 581 d-ն կարող է ունենալ մակերևութային օվկիանոս։ Գլիսե 436 b-ն ենթադրվում է, որ ունի "տաք սառույցի" օվկիանոս[27]։ Արտերկրային արբանյակները որոնք պտտվում են բնակելի գոտում գտնվող գազային հսկաների շուրջ նույնպես տեսականորեն կարող են ունենալ մակերևութային օվկիանոսներ։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 "Distribution of land and water on the planet Արխիվացված 2008-05-31 Wayback Machine". UN Atlas of the Oceans
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 «Ocean». Sciencedaily.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 8-11-2012-ին.
  3. ↑ Spilhaus, Athelstan F. (1942 թ․ հուլիս). «Maps of the whole world ocean». 32 (3). American Geographical Society: 431–5. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 «Pacific Ocean - University of Delaware». Ceoe.udel.edu. Վերցված է 8-11-2012-ին.
  5. ↑ «Indian Ocean -- Britannica Online Encyclopedia». Britannica.com. Վերցված է 8-11-2012-ին.
  6. ↑ «Limits of Oceans and Seas, 3rd edition» (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 7-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 «Աշխարհի օվկիանոսներն ու ծովերը». Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  8. ↑ «Խորը ծովային ձկները». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  9. ↑ Paula Գ. Քոբլ «Ծովային օպտիկական կենսաերկրաքիմիան. Օվկիանոսի գույնի քիմիական բաղադրությունը»
  10. ↑ Ռոբերտ Ռոյ Բրիտ «Օվկիանոսի առեղծվածային լուսարձակումն ապացուցված է արբանյակային լուսանկարներում»
  11. ↑ Լուսարձակված ծով
  12. ↑ Ծովի լուսարձակումը տիեզերքից(չաշխատող հղում)
  13. ↑ Էմի Քեյսի «Անհավանական լուսարձակվող ջրիմուռները»
  14. ↑ Սիգեր, Ռ. (2006). «Եվրոպայի փափուկ կլիմայի պատճառը». Ամերիկան Սայենթիսթ.
  15. ↑ Ռեյնս և Հակինեն (2003). «Արդյոք ջերմության տեղաշարժը դեպի հյուսիսային ատլանտիկա կարևոր չէ՞ Եվրոպայի կլիմայի համար» (PDF). ԱԵՕՀ նորություններ. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  16. ↑ «Ազգային օվկիանոսային և մթնոլորտային վարչություն - Օվկիանոս». Noaa.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 8-11-2012-ին.
  17. ↑ «Վ, Հակոբյան, «Մարտիրոս Երզնկացու ճանապարհորդական նոթերը», ՀՍԽՀ ԳԱ տեղեկագիր №6, 1957» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  18. ↑ Յու. Բոգդանով, Պ. Կապլին, Ս. Նիկոլաև, «Օվկիանոսի ծագումն ու զարգացումը», Մոսկվա, 1978 (ռուս.)
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Հասման, Հ.; Սոլ, Ֆրանկ; Սփուն, Թիլման (2006 թ․ նոյեմբեր). «Արտաքիմ մոլորակների արբանյակների և մեծ տրանսնեպտունային մարմինների անդրմակերևութային օվկիանոսները և խորքային կառուցվածքը». Իկարուս. 185 (1): 258–273. Bibcode:2006Icar..185..258H. doi:10.1016/j.icarus.2006.06.005. ISSN 0019-1035.
  20. ↑ ՄակԿինոն, Ուիլյամ Բ.; Կիրկ, Ռենդոլֆ Լ. (2007). «Տրիտոն». In Լյուսի Էն Ադամս ՄակՖադեն, Լյուսի Էն Ադամս, Պոլ Ռոբերտ Վեյսման, Տորենս Վ. Ջոնսոն (ed.). Արեգակնային համակարգի հանրագիտարան (2-րդ ed.). Ամստերդամ. Բոստոն: Ակադեմիկ Փրես. էջեր 483–502. ISBN 978-0-12-088589-3.{{cite encyclopedia}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
  21. ↑ Խավյեր Ռուիս (2003 թ․ դեկտեմբեր). «Տրիտոնի հնարավոր ներքին օվկիանոսի ջերմության հոսքը և խորությունը». Իկարուս. 166 (2): 436–439. Bibcode:2003Icar..166..436R. doi:10.1016/j.icarus.2003.09.009.
  22. ↑ ՄակԿորդ, Թոմաս Բ. (2005). «Սերես. Էվոլյուցիան և այժմյան վիճակը». Գեոֆիզիկական հետազոտությունների ամսագիր. 110 (E5): E05009. Bibcode:2005JGRE..11005009M. doi:10.1029/2004JE002244.
  23. ↑ Կաստիլո-Ռոջես, Ջ. Ս.; ՄակԿորդ, Թ. Բ.; և Դևիս, Ա. Գ (2007). «Սերես. Էվոլյուցիան և այժմյան վիճակը» (PDF). Լուսնային և մոլորակայնի գիտություն. XXXVIII: 2006–2007. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 25-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  24. ↑ «Ներքին կառուցվածքը». pluto.jhuapl.edu - ՆԱՍԱ-ի New Horizons առաքելության կայքը. Ջոն Հոփկինսի կիրառական ֆիզիկայի համալսարան. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 29-ին.
  25. ↑ Դևիդ Ա. Ագուիլար (2009 թ․ դեկտեմբերի 16). «Աստղագետները գտել են սուպեր-Երկիր, օգտագործելով սիրողական տեխնոլոգիաներ». Աստղաֆիզիկայի Հարվարդի-Սմիթսոնյան կենտրոն. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 23-ին.
  26. ↑ Աբել Մենդես Տորես (2011 թ․ դեկտեմբերի 8). «Էկզոմոլորակների մասին նորություններ Առաջին Կեպլերի գիտական համաժողովի ժամանակ». Պուերտո Ռիկոյի համալսարանի Բնակելիության լաբորատորիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  27. ↑ Ֆոքս, Մեգի (2007 թ․ մայիսի 16). «Տաք "սառույցը" կարող է ծածկել վերջերս հայտնաբերված մոլորակը». Ռոյտերս. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 18-ին.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օվկիանոս» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 12, էջ 574)։  
Երկիր մոլորակի օվկիանոսներ
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ {{{1}}} թվականի {{{2}}} շաբաթվա հոդված։
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Օվկիանոս&oldid=10060976» էջից