Ֆրանց ֆոն Զուպե

Ֆրանց ֆոն Զուպե
Բնօրինակ անուն	գերմ.՝ Franz von Suppé
Ի ծնե անուն	գերմ.՝ Francesco Ezechiele Ermenegildo Cavaliere Suppè-Demelli
Ծնվել է	ապրիլի 18, 1819[…]; Սպլիտ, Ավստրիական կայսրություն
Երկիր	Ավստրո-Հունգարիա
Մահացել է	մայիսի 21, 1895[…] (76 տարեկան); Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա
Գերեզման	Վիենայի կենտրոնական գերեզմանատուն
Ժանրեր	օպերա
Մասնագիտություն	կոմպոզիտոր և դիրիժոր
Կրթություն	Վիեննայի երաժշտության և կատարողական արվեստի համալսարան
Ստորագրություն
	Franz von Suppé Վիքիպահեստում

_{Ենթատողային տեքստ}

Ֆրանց ֆոն Զուպե (գերմ.՝ Franz von Suppé, также Suppè, ապրիլի 18, 1819(1819-04-18)^[1]^[2]^[3]^[…], Սպլիտ, Ավստրիական կայսրություն^[4]^[5] - մայիսի 21, 1895(1895-05-21)^[1]^[2]^[3]^[…], Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա^[4]^[5]), ավստրիացի կոմպոզիտոր և դիրիժոր։ Վիեննական օպերետի հիմնադիրներից մեկն է^[6] (գերմ.՝ Franz von Suppé, ինչպես նաև Suppè )^[7]:

Կենսագրություն

Զուպեն ծնվել է Խորվաթիայի Սպլիտ քաղաքում, որն այն ժամանակ պատկանում էր Ավստրո-Հունգարիային։ Նրա նախնիների մի մասը, որոշ տվյալների համաձայն, ծնունդով Բելգիայից են եղել։ Զուպեի մայրը ավստրուհի է Վիեննայից։ Ունի նաև իտալացի նախնիներ. նա եղել է կոմպոզիտոր Գաետանո Դոնիցետիի հեռավոր ազգականը։

Ծնվելիս ստացել է Ֆրանչեսկո Էցեկիելե Էրմենեջիլդո, Զուպե-Դիմելի ասպետ (իտալ.՝ Francesco Ezechiele Ermenegildo, Cavaliere Suppé Demelli) անունը։ Հետագայում Ավստրիայում հաստատվելով` նա կրճատել է իր անունը և գերմանացրել այն։ Ռոմանական երկրներում նրան կարող են անվանել Ֆրանչեսկո Զուպե-Դեմելի։

Զուպեն երաժշտական կրթություն է ստացել Զադարում և Կրեմոնայում և արդեն մանկական տարիքում սկսել է ստեղծել սեփական կոմպոզիցիաները։ Որոշ ժամանակ իրավունք է սովորել Պադուայում, բայց կոմպոզիցիան չի թողել և աստիճանաբար ճանաչում է ձեռք բերել որպես հեղինակավոր երգերի հեղինակ։

1835 թվականին այրիացած մայրը վերադառնում է Վիեննա։

Զուպեի ճակատագրում շրջադարձային է 1840 թվականը, երբ Ֆրանց Կսավեր Պոկորնին նրան հրավիրում է դիրիժորություն անելու Վիեննայի` Յոզեֆշտադտում գտնվող թատրոնում։ Զուպեն գրել է ավելի քան 100 օպերետ, ֆարս, բալետ և բեմական այլ ստեղծագործություններ, որոնք բեմադրվել են ինչպես այդ, այնպես էլ Եվրոպայի ու ԱՄՆ-ի շատ թատրոններում։ Հանդես է եկել նաև որպես երգիչ։

Կյանքի վերջին տարիներին ավելի շատ ուշադրություն է հատկացրել դասական և հոգևոր երաժշտությանը։

Ֆրանց Զուպեն պատկերված է 1995 թվականին թողարկված ավստրիական նամականիշի վրա։

Ստեղծագործություն

Ֆրանց ֆոն Զուպեի գերեզմանը Վիեննայի կենտրոնական գերեզմանատանը

Զուպեն գրել է ավելի քան երկու հազար տարբեր ստեղծագործություններ, երգեր, ռոմանսներ։ Նա նաև բազմաթիվ սիմֆոնիաների, մեսաների, համերգային ուվերտյուրաների հեղինակ է։

Թատրոնի համար նա գրել է 30 օպերետ և կոմիկական օպերա, որոնցից առավել հայտնի են «Բոկաչոն», «Հիասքանչ Գալատեան», «Ֆատինիցան»։ Նրա ուվերտյուրաներն ավելի հաճախ են կատարվում, քան համապատասխան օպերետներն ու օպերաները։

«Բոկաչո» օպերետը բազմիցս էկրանավորվել է։

Օպերաներ ու կոմիկական օպերաներ

Պանսիոնատ (Das Pensionat, 1860, Վիեննա)
Խաղամոլը (Die Kartenschlägerin, 1862, Theater am Franz-Josefs-Kai, Վիեննա, Պուշկինի «Պիկովայա դամա» ստեղծագործության մոտիվներով)
Տասը հարսնացու և ոչ մի փեսացու (Zehn Mädchen und kein Mann, 1862, Kai-Theatre, Վիեննա)
Ուրախ ուսանողներ, (1863, Kai-Theater, Վիեննա)
Պիկովայա դամա (Pique Dame, 1864, Graz (Die Kartenschlägerin-ի փոխակերպում)
Հիասքանչ Գալատեան (Die schöne Galathee, 1865, Carltheater, Վիեննա)
Թեթև հեծելազոր (Leichte Kavallerie, 1866, Carltheater, Վիեննա)
Banditenstreiche (1867, Carltheater, Վիեննա)
Տիրուհին (Die Frau Meisterin, 1868, Carltheater, Վիեննա)
Ֆատանիցա (Fatinitza, 1876, Carltheater, Վիեննա)
Բոկաչո (Boccaccio, 1879, Carltheater, Վիեննա)
Դոննա Ժուանիտա (Donna Juanita, 1880, Carltheater, Վիեննա), կա նաև Լեոնիդ Ֆեյլինգի նվագախմբային տարբերակը
Գասկոնացին (Der Gascogner, 1881, Carltheater, Վիեննա)
Bellmann (1887, «Ան դեր Վին» թատրոն, Վիեննա)
Երջանկության ձգտում (Die Jagd nach dem Glück, 1888, Carltheater, Վիեննա)

Գործիքային ստեղծագործություններ

Օ՜, իմ Ավստրիա մարշ (Oh Du mein Österreich), որն անվանել են երկրի երկրորդ հիմն
Առավոտը, կեսօրն ու երեկոն Վիեննայում ուվերտյուրա (Ein Morgen, ein Mittag und ein Abend in Wien)
Բանաստեղծն ու գեղջուկը ուվերտյուրա (Dichter und Bauer)
Տանտալոսյան տառապանքներ ուվերտյուրա (Tantalusqualen)

Հոգևոր երաժշտություն

Ռեքվիեմ

Գրականություն

Музыкальный энциклопедический словарь / Гл. ред. Г. В. Келдыш. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — с. 204 — ISBN 5-85270-033-9
Ярон Г. М. О любимом жанре. М.: Искусство, 1960.
Владимирская А. Звездные часы оперетты, Л., 1975.
Трауберг Л. Жак Оффенбах и другие. М.: Искусство, 1987.

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Internet Broadway Database — 2000.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Зуппе Франц фон // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Archivio Storico Ricordi — 1808.
↑ В Խորհրդային մեծ հանրագիտարան (2-е изд., Т.17. М., 1952, с. 244) и в Энциклопедическом словаре Большой российской энциклопедии (2011 год, ISBN 978-5-85270-352-1, стр. 454) указано ударение: Зу́ппе. В современной норме — два возможных ударения, см.: Старикова Н. Н. Зуппе // Большая российская энциклопедия. Т.10. М., 2008, с.592. Диакритический знак, который стоит на последнем гласном оригинального слова, предотвращает его чтение с ударением на первый слог (գերմ.՝ Suppe — суп).
↑ см. Österreichisches Musiklexikon Արխիվացված 2015-04-02 Wayback Machine.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրանց ֆոն Զուպե» հոդվածին։

[_ba32d838d0f20f66-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_6831804e5f0a9ca9-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica

[_aa3c30cc3d3bbe9c-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Internet Broadway Database — 2000.

[_570b8133ba5ef928-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Зуппе Франц фон // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_daabba8aff8da558-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Archivio Storico Ricordi — 1808.

[6] В Խորհրդային մեծ հանրագիտարան (2-е изд., Т.17. М., 1952, с. 244) и в Энциклопедическом словаре Большой российской энциклопедии (2011 год, ISBN 978-5-85270-352-1, стр. 454) указано ударение: Зу́ппе. В современной норме — два возможных ударения, см.: Старикова Н. Н. Зуппе // Большая российская энциклопедия. Т.10. М., 2008, с.592. Диакритический знак, который стоит на последнем гласном оригинального слова, предотвращает его чтение с ударением на первый слог (գերմ.՝ Suppe — суп).

[7] см. Österreichisches Musiklexikon Արխիվացված 2015-04-02 Wayback Machine.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]