Անտիկ տաղաչափություն

Անտիկ տաղաչափություն, չափածոյի կառուցման եղանակ, որ տիրապետող էր հին հունական և հռոմեական գրականության մեջ։ Հիմնվում էր երկար և կարճ վանկերի առկայության վրա։ Կարճ վանկի արտասանության ժամանակամիջոցը կոչվում էր մորա (ամանակ)։ Երկար վանկն իր տևողությամբ հավասար էր երկու ամանակի։ Բանաստեղծն այնպես պետք է ընտրեր և դասավորեր երկար ու կարճ վանկերը, որպեսզի տողերի արտասանության ժամանակամիջոցները հավասար լինեին։ Այդ իսկ պատճառով անտիկ տաղաչափությունը կոչվում է նաև քանակական կամ չափական (մետրական) ոտանավոր։

Երկար և կարճ վանկերի տարբեր համադրություններից ստեղծվում են բանաստեղծական ոտքի տարբեր տեսակներ։ Դրանց հունարեն անվանումները (յամբ, անապեստ, քորեյ, դակտիլ, ամֆիբրաքոս և այլն) պահպանվել են մինչ այսօր, չնայած ժամանակակից պոեզիայում բանաստեղծական ոտքը ոչ թե կարճ ու երկար, այլ շեշտված և անշեշտ վանկերի զուգորդությունն է։

Անտիկ տաղաչափության ամենատարածված չափերից են հեկզամետրը և պենտամետրը։

Հեկզամետր

Հեկզամետրը (հունարեն՝ Ήεχ-վեց և μετρον-չափ) անտիկ տաղաչափության ամենատարածված ձևերից մեկն էր։ Բանատողը բաղկացած էր վեց ոտքից՝ հինգ դակտիլ և մեկ քորեյ։ Հեկզամետրով են գրվել Հոմերոսի «Իլիականն» ու «Ոդիսականը», Վիրգիլիոսի «Էնեականը» և այլն։ Հեկզամետրը կիրառվում է նաև ժամանակակից պոեզիայում՝ անտիկ գրականությունից կատարված թարգմանություններում և գրական ոճավորման նպատակով՝ այն տարբերությամբ, որ ժամանակակից բանաստեղծական ոտքը ոչ թե երկար և կարճ, այլ շեշտված և անշեշտ վանկերի զուգորդությունն է։

Պենտամետր

Պենտամետրը (հունարեն՝ πενταμετρος-հնգաչափ) անտիկ տաղաչափության մեջ հնգոտնյա դակտիլով գրված տողն էր։ Հիմնականում հանդես է եկել հեկզամետրի հետ՝ կազմելով, այսպես կոչված, էլեգիական դիստիքոսի երկրորդ տողը։

Դիստիքոս

Դիստիքոս (հունարեն՝ διςτίκός-երկտող)-անտիկ տաղաչափության բանաստեղծական տեսակ, որը բաղկացած է երկու տողից։ Առաջին տողը գրվում էր հեկզամետրով, երկրորդը՝ պենտամետրով։ Երկու տողերը միասին կոչվում էին էլեգիական դիստիքոս, քանի որ այդպիսի տներով գրվում էին հիմնականում էլեգիաները։ Դիստիքոսը կարող է լինել նաև ինքնութույն բանաստեղծություն՝ ավարտված մտքով։

Տես նաև

Աղբյուրներ

Էդ. Ջրբաշյան, Հ. Մախչանյան, Գրականագիտական բառարան, էջ 21, 182, 251, 100

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 451)։