Դպրոցական վալս

«Դպրոցական վալս» (ռուս.՝ «Школьный вальс»), խորհրդային գեղարվեստական ֆիլմ, որը նկարահանել է ռեժիսոր Պավել Լյուբիմովը։ Էկրան է բարձրացել 1978 թվականին։ Ֆիլմի նկարահանումներն անցկացվել են Մոսկվայում 1977 թվականին։

Դպրոցական վալս ռուս.՝ Школьный вальс
Երկիր	ԽՍՀՄ
Ժանր	դրամա և մելոդրամա
Թվական	1978
Լեզու	ռուսերեն
Ռեժիսոր	Պավել Լյուբիմով
Դերակատարներ	Ելենա Ցիպլակովա
Երաժշտություն	Վլադիմիր Շաինսկի
Կինոընկերություն	Մաքսիմ Գորկու անվան կինոստուդիա
Տևողություն	90 րոպե

Սյուժե

Տասներորդ դասարանցիներ Գոշա Կորաբլյովն ու Զոսյա Կնուշևիցկայան սիրում են միմյանց։ Վերջին զանգին մնացել է մի քանի օր։ Գոշան պատրաստվում է ընդունվել երկրաբանահետախուզական ինստիտուտ՝ հրաբխագետ դառնալու համար։ Թվում է, թե դպրոցն ավարտելուց հետո նրանք կամուսնանան։ Բայց Գոշային անընդհատ հետևում է նրան անպատասխան սիրահարված Դինան, որի ազդեցիկ ծնողները պատրաստ են բարեկեցիկ կյանք ապահովել ոչ միայն իրենց դստեր, այլև ապագա փեսայի համար։ Եվ երբ ավարտական քննությունների ժամանակ Գոշան իմանում է, որ Զոսյան հղի է, նա նույն օրը գնում է ընթրիքի Դինայի հետ։ Դպրոցական վալսը նա արդեն պարում է Դինայի հետ։

Զոսյայի մայրը դստերը տանում է հիվանդանոց, որտեղից նա փախչում է՝ չցանկանալով ազատվել երեխայից։ Զոսյան հեռանում է ծնողներից և աշխատանքի է տեղավորվում շինհրապարակում։ Շուտով նա իմանում է, որ ծնողները բաժանվել են․ նրանք վաղուց չէին սիրում միմյանց, և դստեր՝ տնից հեռանալը վերջնականապես բաժանում է նրանց։ Զոսյան նոր ընկերներ է ձեռք բերում։ Գոշան ամուսնանում է Դինայի հետ, բայց նրանց ընտանեկան կյանքը հենց սկզբից էլ չի ստացվում։ Գոշան հարբեցողությամբ է զբաղվում, և երիտասարդները, միասին մի տարի էլ չապրելով, բաժանվում են։ Զոսյան ձմռան ավարտին որդի է ունենում։

Դպրոցի շրջանավարտների հանդիպման երեկոյին հանդիպում են հին ընկերները, այդ թվում՝ Դինան, Զոսյան և Գոշան։ Նախկին դպրոցականները միասին դիտում են կինոխրոնիկան, որը մի ժամանակ ուրախությամբ նկարահանել էին իրենք՝ «պատմության համար»։ Զոյան դուրս է գալիս դահլիճից, Գոշան հետևում է նրան։ Նրանց զրույցը տեղի է ունենում դատարկ դպրոցի սանդուղքին։ Նրանք դեռ սիրում են միմյանց, բայց Գոշան ոչինչ չգիտի երեխայի մասին։ Նա հեռացել է ինստիտուտից և ցանկանում է իմանալ, թե ինչ պետք է անի հիմա։ Իմանալով որդու մասին՝ Գոշան նրան տեսնելու թույլտվություն է խնդրում։ Զոսյան հեռանում է՝ անպատասխան թողնելով չկայացած հրաբխագետին։ Նրա մեջքի հետևում, բոլոր պատուհանների լույսերով փայլելով, հեռանում է դպրոցը։

Դերերում

• Ելենա Ցիպլակովա – Զոսյա Կնուշևիցկայա
• Սերգեյ Նասիբով – Գոշա Կորաբլյով
• Յուրի Սոլոմին – Պավել, Զոսյայի հայրը
• Նատալյա Վիլկինա – Էլլա, Զոսյայի մայրը
• Եվգենյա Սիմոնովա – Դինա Սոլովյովա
• Նինա Մենշիկովա – Դինայի մայրը
• Ելենա Ֆետիսենկո – Զոսյայի ընկերուհին
• Եկատերինա Դուրովա – բուժքույր հիվանդանոցում
• Վիկտոր Պրոսկուրին – աշխղեկ
• Վիկտոր Կամաև – Դինայի հայրը
• Անտոնինա Դմիտրիևա – դպրոցի տնօրեն
• Սերգեյ Բաչուրսկի – Սլավա «Պուշկինոյից»
• ԼԻդիա Մատասովա – Լիլյա, համադասարանցի
• Ռոմուալդաս Վիկշրայտիս – Անտոն, մեծ ակնոցով համադասարանցի
• Վերա Բլգովիդովա – Զինաիդա Նիկոլաևնա, ծեր ուսուցչուհի
• Տիգրան Դավիդով – հարբած անցորդ
• Աննա Ռոդիոնովա – երիտասարդ ուսուցչուհի (լուսագրերում նշված չէ)
• Նատալյա Խորոխորինա – աշխատող շինհրապարակում (լուսագրերում նշված չէ)
• Ֆիլմում նկարահանվել են ԳԻՏԻՍ-ի ուսանողները (Վլադիմիր Անդրեևի կուրս)։

Նկարահանող խումբ

• Ռեժիսոր՝ Պավել Լյուբիմով
• Սցենարի հեղինակ՝ Աննա Ռոդիոնովա
• Կոմպոզիտոր՝ Վլադիմիր Շաինսկի
  • «Любовь как роза красная» երգը (տեքստի հեղինակ՝ Ռոբերտ Բըրնս, «O my Luve’s like a red, red rose»), թարգմանիչ՝ Սամուիլ Մարշակ
• Օպերատոր՝ Պյոտր Կատաև
• Նկարիչ՝ Սեմյոն Վելեդնիցկի
• Ֆիլմի տնօրեն՝ Տագի Ալիև

Գնահատականներ

Ֆիլմն արժանացել է բուռն արձագանքների։ Չնայած «բազմաթիվ առարկություններին և կասկածներին»՝ ֆիլմն ընդհանուր առմամբ «աջակցություն է ստացել կինոքննադատների կողմից»։

Գրախոսականներում նշվել է, որ ֆիլմում «յուրովի բարձրացվում է մեծ և լուրջ թեմա՝ բոլորովին երիտասարդ մարդկանց ինտիմ կյանքի, սիրո և ամուսնության»։

Ֆիլմում կան շատ դիպուկ կենցաղային տեսարաններ, ճշգրիտ հոգեբանական դիտարկումներ։ Բնական ու համոզիչ են գրեթե բոլոր դերասանները, որոնց թվում կան շատ սկսնակներ և նույնիսկ դեբյուտանտներ։ Արտահայտիչ է Ե. Ցիպլակովայի (Զոսյա) և Ե. Սիմոնովայի (Դինա) զույգը։ Ֆիլմում ներկայացված պատմությունն առաջացնում է և՛ կարեկցանք, և՛ համակրանք, և՛ տխրություն, և՛ ուրախություն։

Բնօրինակ տեքստ (ռուս.)  

В фильме много метких бытовых зарисовок, точных психологических наблюдений... Естественны и убедительны почти все актёры, среди которых немало начинающих и даже дебютантов. Выразителен дуэт Е. Цыплаковой (Зося) и Е. Симоновой (Дина). Рассказанная в фильме история вызывает и сочувствие, и симпатию, и грусть, и радость.

Դրա հետ մեկտեղ կինոքննադատ Եվգենի Գրոմովը չի հավանել ֆիլմի եզրափակիչը, որում, նրա կարծիքով, «չեն հատվում ֆիլմի սյուժետային-հայեցակարգային գծերը». «Զոսյայի ճնշված հեռանալը հոգեբանորեն մոտիվացված չէ, այն չի բխում նրա նախկին խոսքերից ու արարքներից, նրա աշխարհընկալումից ու սիրեցյալին ներողամտորեն ներող վերաբերմունքից»։ Նա նաև հանդիմանել է հեղինակներին գլխավոր հերոսուհի Զոսյայով չափից ավելի հիանալով և այլ հերոսների արարքների ոչ քննադատական գնահատումից, հատկապես «դպրոցական սրտակեր» ու եսասեր Գոշային։

Ֆիլմի էկրան բարձրանալուց տասը տարի անց կինոքննադատ Տ. Կուկարկինան տեղեկություններ է հաղորդել այն մասին, որ Պետկինոյի՝ ֆիլմի ստեղծման վերաբերյալ համաձայնությունից հետո «Աննա Ռոդիոնովայի սցենարը խեղաթյուրվել է ստուդիական ատյանների միջամտության արդյունքում, որոնք ձգտում էին ինչ-որ կերպ մեղմացնել բախումները, պատկերավոր դարձնել հանգամանքները, հեշտացնել երեխային ծննդաբերած հերոսուհու ճակատագիրը»։ Դա հեղինակներին թույլ չի տվել իրականացնել իրենց նախնական մտահղացումը և ստեղծել «նշանակալի, իսկապես պրոբլեմային ֆիլմ»։

Կինոգետ Իրինա Գրաչենկովան նշել է, որ ֆիլմում «տասնյոթամյաների սերը և՛ ուսումնասիրության առարկան է, և՛ այն բարոյական արժեքը, որով ստուգվում է նրանց հոգևոր աշխարհը»։ «Անկասկած, այս ֆիլմում ժառանգվում է անզիջում խիզախություն, արհամարհանք կեղծ բարեպաշտության հանդեպ, որն առաջին անգամ հայտարարված է «Իսկ եթե սա սե՞ր է» ֆիլմում»,— գրել է նա։ Ընդ որում, երկու ֆիլմերն էլ էապես տարբերվում են․

«Դպրոցական վալսում» (սցենարը՝ Ա. Ռոդիոնովայի, ռեժիսոր՝ Պ. Լյուբիմով) դպրոցը դրամատիկ իրադարձությունների միայն ֆոնն է, ոչ ավելին, և դրանում մոդելավորվում է նրա՝ որպես սոցիալական ինստիտուտի օտարման իրավիճակն իր աշակերտների հոգևոր, ինտիմ կյանքից, նրա՝ զգացմունքների դաստիարակության գործընթացին չմիջամտելու դիրքորոշումը։

Կինոգետ Կիրիլ Ռազլոգովը հիշեցրել է, որ Յուլի Ռայզմանի «Իսկ եթե սա սե՞ր է» ֆիլմում դպրոցականների ինտիմ մտերմությունն ընկալվել է որպես ինքնասպանության տանող ողբերգություն, իսկ «ոչ շատ տարիներ անց «Դպրոցական վալս» ֆիլմում Ելենա Ցիպլակովայի հերոսուհին գլուխը բարձր պահած դուրս է գալիս նույն փորձությունից և ապացուցում, որ ինքն ավելի ուժեղ է իր զուգընկերոջից ու հանգամանքներից՝ մասամբ կրկնելով Աբրամ Ռոոմի «Երրորդ Մեշչենսկայա» ֆիլմի հերոսուհու ուղին։

Մանկավարժ և կինոգետ Ալեքսանդր Ֆեոդորովը գրել է, որ «Դպրոցական վալսը» «վեճերի փոթորիկ» է առաջացրել իր հայտնվելու պահին և «տապալել է բոլոր նախկին պատկերացումները «դպրոցական ֆիլմի» մասին»։ Դրանում «մեր կինոյում առաջին անգամ հեղինակները որոշել են ցույց տալ, որ դպրոցում հնարավոր է ոչ միայն պլատոնական սեր» և «առաջին անգամ ցուցադրվել է բարձր դասարանցու հղիության հետ կապված սյուժետային իրավիճակ»։

Նա և նրա համահեղինակները նշել են, որ Զոսյայի դերը Ելենա Ցիպլակովայի համար «եղել է յոթերորդ դասարանցի («Փայտփորիկի գլուխը չի ցավում») և իններորդ դասարանցի («Բանալի առանց փոխանցման իրավունքի») նախկին դերերի բնական շարունակությունը», «Ե. Սիմոնովան կարողացել է խաղալ առաջին, բայց ամենակուլ, նույնիսկ նվաստացման պատրաստ անկեղծ և արժանահավատ սեր», «Գոշան պակաս համոզիչ է մարմնավորվել»։

Ընդհանուր առմամբ «Դպրոցական վալս» ֆիլմը նկարահանվել է միանգամայն հավաստի։ Խլացված խոսակցությունները, նուրբ գունային երանգները, սովորական ինտերիերը (դեռ չեն ապրում պալատ-բնակարաններում), մոնտաժային և օպտիկական էֆեկտների բացակայությունը...

Կինոքննադատ Սերգեյ Կուդրյավցևը նշել է, որ վարձույթում թողարկված ֆիլմի յուրաքանչյուր պատճեն դիտել է ավելի քան 61 հազար հանդիսատես (խորհրդային կինոյի ողջ պատմության ընթացքում չորրորդ արդյունքը)։ Ֆիլմի համար կինողեկավարության բարենպաստ վերաբերմունքի դեպքում այն կարող էր դառնալ նույնքան կինոհիթ, որքան ավելի ուշ շրջանի «Փոքրիկ Վերան» ֆիլմը. «Դպրոցական վալսից» Ելենա Ցիպլակովայի «փոքրիկ Զոսյան», որը սիրեց համադասարանցուն և որոշեց երեխա ունենալ նույնիսկ այն բանից հետո, երբ սիրեցյալը դավաճանեց՝ իմանալով նրա հղիության մասին, դեռևս ոչ այնքան հանդուգն ու անզիջում բնավորություն է, որքան Նատալյա Նեգոդի հերոսուհին, բայց այլևս չի ցանկանում պարզապես լինել բամբասանքների ու «Մարուսյան թունավորվել է» թեմայով վշտալի պատմությունների զոհ»։

Գրականություն

• Громов Е. Школьный киновальс // Экран 1976—1977 / Сост. Ю. Тюрин, Г. Долматовская. — М.: Искусство, 1978. — С. 31—38. — 288 с.
• Громов Е. Школьный киновальс // Искусство кино. — 1981. — № 4. — С. 34—46.
• Размышления в пути // Искусство кино. — 1982. — № 11. — С. 6—28.
• Парамонова К. Реализм — школа воспитания // Искусство кино. — 1982. — № 11. — С. 28—40.
• Гращенкова И.Н. Кино как средство эстетического воспитания: социально-эстетический потенциал современного кинопроцесса. — М.: Высшая школа, 1986. — С. 96. — 223 с.
• Кукаркина Т. Экран и воспитание личности (фильмы для подростков и юношества в кинопроцессе 80-х годов) // На повороте времени. — М.: Искусство, 1988. — С. 189—213. — 246 с.
• Фёдоров А.В. Трудно быть молодым: кино и школа. — М.: Киноцентр, 1989. — С. 12—13. — 66 с.
• Фёдоров А.В., Левицкая А.А., Горбаткова О.И. Направления, цели, задачи, авторские концепции аудиовизуальных медийных трактовок темы школы и вуза в советском кино эпохи «застоя» (1969-1985) // Медиаобразование. — 2017. — № 3. — С. 160—184.
• Кудрявцев С.В. Своё кино. — М.: Дубль-Д, 1998. — С. 204. — 492 с.
• Разлогов К.Э. Планета кино. — М.: ЭКСМО, 2015. — С. 346. — 408 с.
• Фёдоров А.В., Левицкая А.А., Горбаткова О.И. и др. Школа и вуз в зеркале советского и российского кинематографа. — М.: Изд-во МОО «Информация для всех», 2018. — С. 73. — 224 с.

Արտաքին հղումներ

• «Դպրոցական վալս» ֆիլմը КиноТеатр. Ру կայքում
• «Դպրոցական վալս»(անգլ.) ֆիլմը Internet Movie Database կայքում