Էստոնիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն
Էստոնիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն (էստ․՝ Sotsiaaldemokraatlik Erakond, SDE), Էստոնիայում սոցիալ-դեմոկրատական[2] քաղաքական կուսակցություն, որը ներկայումս ղեկավարում է Ինդրեկ Սարը[4]։
| Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն Sotsiaaldemokraatlik Erakond | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | կուսակցություն |
| Երկիր |  Էստոնիա |
| Առաջնորդ | Ինդրեկ Սաար |
| Հիմնադրված | 1990 թվականի սեպտեմբերի 8 |
| Գաղափարախոսություն | |
| Քաղաքական հայացք | Կենտրոն-ձախամետ |
| Պաշտոնական գույն(եր) | Կարմիր |
| Շտաբ | Տոոմպուիեստեե 16, Տալլին 10137 |
| Միջազգային պատկանելություն | Սոցիալիստական ինտերնացիոնալ |
| Ռիյգիկոգու | 10 / 101 |
| Եվրոպական խորհրդարան | 2 / 7 |
| Կայք | sotsid.ee |
 Social Democratic Party (Estonia) Վիքիպահեստում | |
Նախկինում կուսակցությունը հայտնի էր որպես Մոդեռատորների ժողովրդական կուսակցություն (էստ․՝ Rahvaerakond Mõõdukad)[5]։ SDE-ն անդամակցում է Եվրոպական սոցիալիստների կուսակցությանը 2003 թվականի մայիսի 16-ից, իսկ 1990 թվականի նոյեմբերից մինչև 2017 թվականը անդամակցում էր Սոցիալիստական ինտերնացիոնալին[6]։
Պատմություն
խմբագրելՎերակառուցման ընթացքում Էստոնիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունը (ԷՍԴԿ, Eesti Sotsiaaldemokraatlik Partei) ստեղծվել է 1990 թվականին որպես Էստոնիայի սոցիալ-ժողովրդավարական շարժումների միավորում։ Շարժումները եղել են Էստոնիայի դեմոկրատական աշխատավորական կուսակցությունը, Էստոնիայի սոցիալ-դեմոկրատական անկախության կուսակցությունը, Էստոնիայի ռուսական սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունը և Էստոնիայի սոցիալիստական կուսակցության արտաքին ասոցիացիան (Էստոնիայի սոցիալիստական բանվորական կուսակցության իրավահաջորդը աքսորում)։ ԷՍԴԿ-ի առաջին ղեկավարը Մարջի Լաուրիստինն էր։ Նրանք 1990 թվականին վերականգնեցին իրենց կապերը Սոցիալիստական ինտերնացիոնալի հետ։ ԷՍԴԿ-ն ընտրական դաշինք ստեղծեց ագրարային Էստոնիայի գյուղական կենտրոնամետ կուսակցության հետ (ձևավորվել է 1990 թվականին) 1992 և 1995 թվականների ընտրությունների համար։ 1996 թվականին՝ ընտրական պարտությունից հետո, այս երկու կուսակցությունները վերջապես միավորվեցին և իրենց անվանեցին «Մոդեռատորներ» ( Mõõdukad ): 1999 թվականի սեպտեմբերին կայացած իր 20-րդ համագումարում Մոդեռատորները դարձան Սոցիալիստական ինտերնացիոնալի լիիրավ անդամ[7]։
1999 թվականին Մոդեռատոևները և կենտրոնամետ աջ Ժողովրդական կուսակցությունը, որը ստեղծվել է 1998 թվականի մայիսին, Գյուղացիների կուսակցության և Հանրապետականների և պահպանողականների ժողովրդական կուսակցության հետ միաձուլումից հետո, ստեղծեցին «Մոդեռատորների ժողովրդական» կուսակցությունը (Rahvaerakond Mõõdukad)։ Տպավորիչ թվացող անհավանական որոշումը կայացվեց 1999 թվականի մայիսի 29-ին, որոշ արտասահմանյան մեկնաբաններ զուգահեռներ անցկացրին «աջամետ սոցիալիստների» հետ[8]։ Նույն թվականի նոյեմբերին միավորումը պաշտոնապես հաստատվեց կուսակցության ընդհանուր ժողովի կողմից։
Մոդեռատորները և Ժողովրդական կուսակցությունը համատեղ ցուցակ ունեին 1999 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում և ստեղծեցին կառավարական կոալիցիա «Պրո Պատրիա» միության և Ռեֆորմիստական կուսակցության հետ։ 2003 թվականին Մոդեռատոր ժողովրդական կուսակցությունը միացավ Եվրոպական սոցիալիստների կուսակցությանը։ 2003 թվականին՝ ընտրություններում պարտվելուց հետո, կուսակցությունը 2004 թվականի փետրվարի 7-ին իրեն վերանվանեց Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն (SDE):
Այն 2004 թվականի եվրոպական խորհրդարանական ընտրություններում ամենահաջողակ կուսակցությունն էր՝ հավաքելով ազգային քվեների 36.8%-ը (որոնց մեծ մասը բաժին էր ընկնում իրենց առաջատար թեկնածու Թոոմաս Հենդրիկ Իլվեսին) և ունենալով 3 պատգամավոր Եվրոպական խորհրդարանում։
2005 թվականի մայիսի 10-ին նրանց միացան նախկին սոցիալ-լիբերալներ Պիտեր Կրեյցբերգը և Սվեն Միկսերը։ Նոյեմբերի 28-ին նախկին սոցիալ-լիբերալ Մարկ Սուսաարը կրկին միացավ SDE-ին։ Կուսակցությունը ընդդիմությունում էր 2002 թվականից ի վեր, բայց նրանք մասնակցեցին բանակցություններին՝ որպես ընդհանուր այլընտրանքային նախագահի թեկնածու Առնոլդ Ռոտելի կողմնակից։ SDE-ի ղեկավար Թոոմաս Հենդրիկ Իլվեսը ընտրվել է 2006 թվականի սեպտեմբերի 23-ին որպես Էստոնիայի հաջորդ նախագահ։ Բացի Սոցիալ-դեմոկրատներից նրան աջակցում էին Էստոնիայի ռեֆորմիստական կուսակցության, «Պե Պատրրիա» միության և «Res Publica»-ի պատգամավորները)։
2005 թվականի հոկտեմբերի 16-ին տեղական ինքնակառավարման մարմինների ավագանու վերջին ընտրություններից հետո խոշոր քաղաքներում կուսակցությունը ընդդիմության մեջ է։ Կուսակցությունը տարածքների մեծ մասում բարելավել է իր դիրքերը։ Տալլինում այն համատեղ ցուցակ կազմեց ագրարային Ժողովրդական միության հետ, որը 63 մանդատներից ստացել է 6 մանդատ՝ հավաքելով 11,1% ձայն։ Համեմատելով 2003 թվականի Տալլինում տեղական ինքնակառավարման խորհրդի ընտրությունների հետ՝ SDE-ն և Ժողովրդական միությունը ստացան մանդատներ։ 2003 թվականի ընտրություններում SDE-ն ստացել էր ձայների 4,9%-ը, իսկ Ժողովրդական միությանը՝ 3,4% ձայներ, որոնք երկուսն էլ ցածր էին ընտրական 5% շեմից։ SDE- ն այսօր ներկայացված է տեղական 206 խորհրդերից 65 տեղական խորհրդում և ղեկավարվում է տեղական 20 խորհուրդներում։ 2003 թվականի ընտրություններից հետո կուսակցությունը ներկայացված էր 247-ից 104 տեղական խորհուրդներում։
2007 թվականին Էստոնիայի խորհրդարանական ընտրություններում SDE-ի նպատակը 101-ից առնվազն 17 մանդատ ստանալն էր։ Ներկայիս Ռիյգիկոգուի անկուսակցական անդամ Լինա Տանիսոնը առաջադրվեց որպես իրենց ցուցակի թեկնածու։
2007 թվականի ապրիլին սոցիալ-դեմոկրատները միացան կոալիցիոն կառավարությանը, որը ղեկավարվում էր Էստոնիայի ռեֆորմիստական կուսակցության կողմից։
2011 թվականի մարտի 6-ին կայացած խորհրդարանական ընտրություններում SDE-ն ստացավ ձայների 17,1%-ը և 19 մանդատ։
Էստոնիայում փոքրիկ ռուսական կուսակցությունը միացավ SDE-ին 2012 թվականին։
Վարչապետ Անդրուս Անսիպի հրաժարականից հետո 2014 թվականի մարտի 26-ին երդվեց նոր կառավարությունը, որի ընթացքում Ռեֆորմիստական կուսակցությունը սոցիալ-դեմոկրատների հետ կոալիցիայի մեջ[9]։
2014 թվականի մայիսի 25-ին կայացած եվրոպական ընտրություններում SDE-ն հավաքեց ազգային քվեների 13,6%-ը՝ ընտրվելով Եվրախորհրդարանի մեկ անդամ[10]։
2015 թվականի մարտի 1-ին կայացած խորհրդարանական ընտրություններում SDE-ն ստացավ ձայների 15.2%-ը և Ռիյգիկոգուում՝ 15 մանդատ[11]։ Ռեֆորմիստականների և «Իսամաա»-յի հետ կոալիցիայի ձևավորումից հետո պատգամավոր Եվգենի Օսինովսկին հայտարարեց, որ ինքը մարտահրավեր է նետելու Սվեն Միկսերին կուսակցության համագումարում 2015 թվականի մայիսի 30-ին[12]։ Միկսերը, այնուամենայնիվ, համագումարում ընտրություններից առաջ հրաժարական տվեց, և Օսինովսկին ընտրվեց որպես կուսակցության նոր ղեկավար[13]։ 2016 թվականի նոյեմբերի 7-ին Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունը և «Իսամաա»-ն հայտարարեց, որ իրենք խնդրում են վարչապետ Թաավի Ռոիվասին պաշտոնաթող լինել և պլանավորում են բանակցել նոր մեծամասնական կառավարության շուրջ[14]։ Նոյեմբերի 9-ին կայացած վստահության հաջորդ քվեի ժամանակ Ռիյգիկոգուի մեծամասնությունը կողմ քվեարկեց վարչապետի կառավարությունը պաշտոնաթող անելու օգտին[15]։
2016 թվականի նոյեմբերի 23-ին երդվեց նոր կոալիցիոն կառավարությունը, որը բաղկացած էր Էստոնիայի Կենտրոնական կուսակցությունից, SDE-ից և «Իսամաա»-յից[16]։
Կուսակցության ղեկավարները
խմբագրել
- Մարյու Լաուրիստին 1990–1995
- Էյկի Նեստոր 1995–1996
- Անդրես Տարանդ 1996–2001
- Թոոմաս Հենդրիկ Իլվես 2001–2002
- Իվարի Պադար 2002–2009
- Յուրի Պիհլ 2009–2010
- Սվեն Միկսեր 2010–2015թթ
- Եվգենի Օսինովսկի 2015–2019
- Ինսրեկ Սաար 2019–
Ընտրության արդյունքներ
խմբագրելԽորհրդարանական ընտրություններ
խմբագրել| Ընտրություն | Քվեարկողներ | ՆսՄանդատներ | Հորիզոնական | Նոտաներ | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| # | % | ± տոկոս | # | ± | |||
| 1992 | 44,577 | 9․7 | 12 / 101 |
12 | 4-րդ | որպես Մոդերատորներ (համատեղ ցուցակ Գյուղական կենտրոնամետ կուսակցության հետ) | |
| 1995 | 32,381 | 6.0 |  3.7
|
6 / 101 |
6
|
5-րդ | որպես Մոդերատորներ (համատեղ ցուցակ Գյուղական կենտրոնամետ կուսակցության հետ) |
| 1999 | 73,630 | 15.2 |  9.2
|
17 / 101 |
11
|
4-րդ | որպես Մոդերատորներ (ներառյալ Ժողովրդական կուսակցության թեկնածուները) |
| 2003 | 34,837 | 7.0 | 8.2
|
6 / 101 |
11
|
6-ին | որպես Չափավոր ժողովրդական կուսակցություն |
| 2007 | 58,363 | 10.6 | 3.6
|
10 / 101 |
4
|
4-րդ | |
| 2011 | 98,307 | 17.1 | 6.5
|
19 / 101 |
9
|
4-րդ | |
| 2015 | 87,168 | 15.2 | 1.9
|
15 / 101 |
4
|
3-րդ | |
| 2019 | 55,349 | 9.8 | 5.4
|
10 / 101 |
5
|
5-րդ | |
Եվրախորհրդարանի ընտրություններ
խմբագրել| Ընտրություն | Քվեարկողներ | Մանդատներ | Հորիզոնական | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| # | % | ± տոկոս | # | ± | ||
| 2004 | 85,433 | 36.8 | 3 / 6 |
3 | 1-ին | |
| 2009 | 34.508 | 8,7 | 28.3
|
1 / 6 |
2
|
5-րդ |
| 2014 | 44,550 | 13.6 | 4.9
|
1 / 6 |
 0
|
4-րդ |
| 2019 | 77,384 | 23.3 | 9,7
|
2 / 7 |
1
|
2-րդ |
Կառավարման ժամանակաշրջաններ
խմբագրել1992–1994, 1994–1995, 1999–2002, 2007–2009 թվականներին նրանք մասնակցեցին երեք կենտրոնամետ կառավարությունների՝ այսօրվա Հայրենական միության և Ռեֆորմիստական կուսակցության հետ։ Սոցիալ-դեմոկրատները 1992-1994 թվականների Մարտ Լաառի առաջին կառավարության, 1994-1995 թվականների Անդրես Տարանդի կառավարության և 1999-2002 թվականների Մարտ Լաառի երկրորդ կառավարության կազմի մեջ են։
Էստոնիայի խորհրդարանի (Ռիյգիկոգու) անդամներ
խմբագրել
Պատգամավոր, ընտրատարածք[17]
- Եվգենի Օսինովսկի
- Ռիյնա Սիկկուտ
- Մարինա Կալյուրանդ
- Կալվի Կովա
- Հելմեն Կոտտ
- Սվեն Միկսեր
- Իվարի Պադար
- Հելյո Պիխոֆ
- Կատրի Ռայիկ
- Ինդրեկ Սաար
Եվրախորհրդարանի անդամներ
խմբագրել2019 թվականից ի վեր SDE-ն ունի 2 պատգամավոր
- Մարինա Կալյուրանդ
- Սվեն Միկսեր
Խորհրդանիշներ
խմբագրել-
Չափավոր ժողովրդական կուսակցության պատկերանշան
-
Լոգոն մինչև 2016 թվականը
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Nordsieck, Wolfram (2019). «Estonia». Parties and Elections in Europe.
- ↑ 2,0 2,1 Dimitri Almeida (2012). The Impact of European Integration on Political Parties: Beyond the Permissive Consensus. CRC Press. էջ 71. ISBN 978-1-136-34039-0. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ https://www.sotsid.ee/erakond/programm-2015-aasta-riigikogu-valimistel/
- ↑ «OTSE: sotsiaaldemokraadid valisid erakonna esimeheks Indrek Saare». ERR. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 9-ին.
- ↑ James C. Docherty; Peter Lamb, eds. (2006). Historical Dictionary of Socialism. Scarecrow Press. էջ 119. ISBN 978-0-8108-6477-1.
- ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ http://www.socialistinternational.org/viewArticle.cfm?ArticlePageID=54
- ↑ Right-wing Socialists. An unlikely merger, Mel Huang, Central Europe Review, Vol 0, No 37, 7 June 1999
- ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ http://ep2014.vvk.ee/voting-results-en.html
- ↑ http://rk2015.vvk.ee/voting-results.html
- ↑ «Ossinovski decides to run for leader of Social Democrats». ERR. 2015 թ․ մայիսի 12. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 12-ին.
- ↑ «Ossinovski valiti sotside uueks juhiks, Mikser loobus». Postimees. 2015 թ․ մայիսի 30. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 30-ին.
- ↑ «Government falls as Social Democrats and IRL leave coalition». ERR. 2016 թ․ նոյեմբերի 7. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
- ↑ «Prime Minister loses no confidence vote, forced to resign». ERR. 2016 թ․ նոյեմբերի 9. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
- ↑ «49th cabinet of Estonia sworn in under Prime Minister Jüri Ratas». ERR. 2016 թ․ նոյեմբերի 23. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
- ↑ «Riigikogu valimised 2019». Vabariigi Valimiskomisjon. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 8-ին.
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- http://www.sotsdem.ee Պաշտոնական կայք
- https://web.archive.org/web/20061129214423/http://www.noorsots.ee/ Սոցիալ-դեմոկրատական երիտասարդությունը Էստոնիայում