Թարմ սառեցված պլազմա

Թարմ սառեցված պլազմա
	Մեկ միավոր թարմ սառեցված պլազմայի պարկ
Կլինիկական տվյալներ
Հոմանիշներ	ֆլեբոտոմիայից հետո 24 ժամվա ընթացքում սառեցված պլազմա (ՍՊ24)
	դ; ք; խ;

Թարմ սառեցված պլազմա (ԹՍՊ), արյան պատրաստուկ է, որը ստանում են ամբողջական արյան հեղուկ բաղադրիչից^[1]։ Կիրառվում է պլազմայի մակարդման գործոնների (INR>1.5) կամ արյան այլ սպիտակուցների անբավարարությունը շտկելու նպատակով^[1]^[2]։ Այն կարող է կիրառվել նաև որպես փոխարինիչ հեղուկ պլազմաֆերեզի ժամանակ^[3]^[4]։ Խորհուրդ է տրվում օգտագործել խմբային(ABO) համապատասխան պլազմա^[5]^[6]։ ԹՍՊ-ն խորհուրդ չի տրվում օգտագործել որպես ինֆուզիոն թերապիայի (ծավալ-վերականգնող) միջոց^[1]։ Տրվում է ներերակային դանդաղ ներարկման միջոցով^[3]։

Կողմնակի էֆեկտներից են սրտխառնոցն ու քորը^[1]։ Ավելի հազվադեպ դիտվում են ալերգիկ ռեակցիաներ, թրոմբներ կամ վարակներ^[1]^[2]։ Չկան հստակ տվյալներ հղիության ընթացքում կամ կրծքով կերակրման ժամանակ երեխայի վրա ԹՍՊ-ի ունեցած ազդեցության մասին^[3]։ Հատուկ ուշադրության կարիք ունեն պրոտեին S-ի անբավարարությամբ, IgA-ի դեֆիցիտով և սրտային անբավարարությամբ պացիենտները^[3]։ Թարմ սառեցված պլազման պարունակում է ջուր, սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ճարպեր և վիտամիններ^[2]։ Սառեցված վիճակում այն կարելի է պահպանել մոտ մեկ տարի^[2]։

Պլազման բժշկության բնագավառում առաջին անգամ կիրառվել է Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի ժամանակ^[2]։ Այն ներառված է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) հիմնական դեղամիջոցների ցուցակում՝ ամենաէֆեկտիվ և անվտանգ դեղամիջոցները առողջապահական համակարգում^[7]։ Միացյալ թագավորությունում դրա արժեքը մեկ բաժնի համար մոտավոր £30 է^[8]։ Կան նաև պլազմայի այլ տարատեսակներ՝ ֆլեբոտոմիայից (երակի հատում) հետո 24 ժամվա ընթացքում սառեցված պլազմա, կրիոպրեցիպիտատից զուրկ պլազմա, հալեցված պլազմա և լուծիչ ախտահանող պլազմա^[2]։

Սահմանում

ԱՄՆ-ում ԹՍՊ-ն սահմանվում է որպես մեկ միավոր ամբողջական արյունից ստացված հեղուկ բաժին, որը ենթարկվել է ցենտրիֆուգման, զտման և սառեցվել է մինչև պինդ կոնսիստենցիայի −18 °C (0 °F) կամ ավելի ցածր ջերմաստիճանային պայմաններում, ամբողջական արյան դոնորից կամ աֆերեզի սարքից հավաքելուց հետո ութ ժամվա ընթացքում^[9]։ Հաճախ «ԹՍՊ» անվան տակ հասկացվում է փոխներարկված պլազմայի ցանկացած բաղադրիչ։ Պլազմայի այլ տարատեսակներից՝ ֆլեբոտոմիայից հետո 24 ժամվա ընթացքում սառեցված պլազման (ՍՊ24, անգլ․՝ PF24) ունի կիրառման նույն ցուցումներն ինչ ԹՍՊ-ն։ ՍՊ24-ն ունի պլազմայի մակարդման V և VIII գործոնների մի փոքր ավելի քիչ քանակություն։ Հատկանշանական է, որ ԱՄՆ-ում ՍՊ24-ը ունի ավելի լայն կիրառում, քան ԹՍՊ-ն։

Բժշկական կիրառում

ԹՍՊ-ի կիրառման համար գոյություն ունեն մի քանի հատուկ ցուցումներ։ Հիմնականում, այն կիրառվում է մակարդման գործոնների անբավարարությունը շտկելու համար, երբ այդ սպեցիֆիկ գործոնների պատրաստուկները կա՛մ անհասանելի են, կա՛մ անցանկալի։ Հիմնական դեղաչափը կազմում է 10-20 մԼ/կգ ռեցիպիենտի քաշի հաշվարկով^[10]։

ԹՍՊ-ի կիրառման ցուցումներն են՝

Պլազմայի որևէ մակարդման գործոնի անբավարարություն։ ԹՍՊ-ն կիրառվում է արյունահոսական հազվադեպ հանդիպվող հիվանդությունները բուժելու համար, երբ անբավարար մակարդման գործոնի պատրաստուկները անհասանելի են։ Այն սովորաբար կիրառվում է V գործոնի անբավարարությունը բուժելու համար^[11]։
Վարֆարինային էֆեկտի շտկում:

Վարֆարին
Վարֆարին ստացող պացիենտները ունեն վիտամին K կախյալ մակարդման գործոնների՝ II, VII, IX, և X, ինչպես նաև պրոտեին C-ի և S-ի ֆունկցիոնալ դեֆիցիտ։ Այս ֆունկցիոնալ դեֆիցիտը կարելի է շտկել վիտամին K-ի հավելյալ ընդունմամբ։ Հակամակարդիչ թերապիա ստացող այն պացինենտները, ովքեր ունեն առատ արյունահոսություն կամ շտապ վիրահատական միջամտության կարիք, հնարավորության դեպքում, պետք է ստանան կոմպլեքս պրոթրոմբինային կոնցետրատ (II,IX և X, որոշ դեպքերում նաև VII մակարդմաան գործոններ պարունակող դեղամիջոց)^[12]։ ԹՍՊ/ՊՍ24/հալեցված պլազմա կարելի է կիրառել միայն դեպքում, երբ այլընտրանքային ավելի էֆեկտիվ միջոց հասանելի չէ։ ASA-ի ուղեցույցները վարֆարինային էֆեկտը շտկելու նպատակով խորհուրդ են տալիս սկսել 5-8 մԼ/կգ ԹՍՊ հետագա լաբորատոր անալիզների վերահսկողությամբ^[12]։
Անտիթրոմբին III-ի անբավարարություն։ ԹՍՊ-ն կարող է կիրառվել որպես անտիթրոմբին III-ի աղբյուր այն պացիենտների համար, ովքեր ունեն վերջինիս դեֆիցիտ կամ պետք է ենթարկվեն վիրահատական միջամտության կամ թրոմոբոզների բուժման նպատակով ստանում են հեպարին։ ԱՄՆ-ում հասանելի են զտված, մարդուց ստացված և ռեկոմբինանտ տեսակի անտիթրոմբին III։
Իմունային անբավարարության բուժում։ ԹՍՊ-ն օգտակար է այն մանկահասակներին, ովքեր ունեն երկրորդային իմունային անբավարարություն, կապված սպիտակուց կորցնող սուր էնտերոպաթիայի (ՍԱՏ-ի խանգարում) կամ ընդհանուր պարէնտերալ (բերանացի) սնուցման անէֆեկտիվության հետ։ ԹՍՊ-ն նաև կարող է հանդիսանալ հումորալ իմունոդեֆիցիտ ունեցող երեխաների և մեծահասակների համար իմունոգլոբուլինի աղբյուր։ Սակայն, վերջերս թարմ սառեցված պլազմային փոխարինման է եկել ն/ե զտված իմունոգլոբուլինը։
Թրոմբոտիկ թրոմբոցիտոպենիկ պուրպուրայի բուժում։ Ախտորոշված կամ կասկածելի թրոմբոտիկ թրոմբոցիտոպենիկ պուրպուրայի (ԹԹՊ) բուժման համար որպես փոխարինիչ հեղուկ կարող են կիրառվել ԹՍՊ/ՍՊ24-ն կամ հալեցված պլազման։

Խորհուրդ չի տրվում կիրառել ԹՍՊ, քանի դեռ չունենք արյունահոսություն կամ արյան մակարդման հետ հաստատված խնդիր։ Ըստ այդմ, ԹՍՊ-ն ցուցված չէ վարֆարինային էֆեկտը շտկելու համար, քանի դեռ չկա արյունահոսություն, նույնիսկ INR > 9 ցուցանիշի պարագայում, բացառությամբ, եթե կա շտապ վիրահատության կարիք։ Այն նաև չի կիրառվում պլանային վիրահատությունների և ոչ շտապ վիրահատությունների դեպքում^[13]։

Հալեցված պլազման ստացվում է ԹՍՊ-ից կամ ՍՊ24-ից։ Հալեցումից հետո այն պահվում է սառնարանում 1–6 °C ջերմաստիճանային պայմաններում։ Պահպանման ժամկետը հալեցումից հետո 5 օր է^[10]։

Ռիսկեր

ԹՍՊ-ի օգտագործման հետ կապված ռիսկերն են վարակի ներթափանցումը, անաֆիլակտիկ ռեակցիան, ծավալային գերծանրաբեռնումը (փոխներարկման հետ կապված շրջանառվող արյան ծավալային գերծանրաբեռնում (անգլ․` transfusion associated circulatory overload (TACO)), այդ թվում՝ փոխներարկման հետ կապված թոքերի սուր վնասումը։ Վարակների ներթափանցման հետ կապված ռիսկերը նույնն են, ինչ ամբողջական արյան կամ էրիթրոցիտար զանգվածի փոխներարկման դեպքում։

Քիմիա

ԹՍՊ-ն ստացվում է ամբողջական արյունը ցենտրիֆուգելու կամ աֆերեզի սարքի միջոցով, որից հետո այն սառեցվում ու պահեստավորվում է։

Կիրառում

Պլազմայի և դրա բաղադրիչների կիրառումը զարգացել է վերջին չորս տասնամյակների ընթացքում։ ԹՍՊ-ի կիրառումը ԱՄՆ-ում 2000-2010 թթ․ աճել է մոտ տասը անգամ և հասել տարեկան գրեթե 2 միլիոն միավորի։ Այս հանգամանքը բացատրվում է մի քանի գործոններով, մասնավորպաես՝ ամբողջական արյան ավելի ցածր հասանելիությամբ։

Այլընտրանքային միջոցներ

Ալբումին

Կան տվյալներ, որ պլազմայի այլ պատրաստուկներ (օր․՝ մեկ դոնորից ստացված պլազմա), որոնք չեն համապատասխանում ԹՍՊ-ի չափանիշներին, պարունակում են մակարդման գործոնների բավարար քանակ և կարող են կիրառվել ԹՍՊ-ի ցուցմամբ պացիենտների շրջանում։ Մեկ դոնորից ստացված պլազման էֆեկտիվ է մակարդման գործոնների թեթև դեֆիցիտի պարագայում։ Այն նաև կարող է կիրառվել վարֆարինային էֆեկտը շտկելու համար կամ լյարդային պաթոլոգիաների ժամանակ։

ԹՍՊ-ն այլևս չի հանդիսանում մի շարք վիճակներում առաջին ընտրության միջոց։ Կրիոպրեցիպիտատը կամ ֆիբրինոգենի կոնցետրատը կիրառվում են ֆիբրինոգենի անբավարարության ժամանակ։ Հեմոֆիլիա A-ի բուժման համար ընտրության միջոց է ռեկոմբինանտ VIII գործոնի կոնցետրատը։ Հեմոֆիլիա B-ի համար կիրառվում է ռեկոմբինանտ IX գործոնը։

Կրիստալոիդ կամ կոլոիդ լուծույթները, ինչպիսիք են մարդու պլազմայի ալբումինը կամ պլազմայի պրոտեինային ֆրակցիան, ինֆուզիոն թերապիա (ծավալ-վերականգնող) իրականացնելու տեսանկյունից ավելի նախընտրելի են, քան ԹՍՊ-ն։

Սննդանյութերի անբավարարությունը շտկելու համար կիրառվում են ամինաթթուների կամ դեքստրոզի լուծույթներ։ ԹՍՊ-ի կիրառման ամենակարևոր այլընտրանքը արյան պահպանման համալիրային համակարգն է։ Մասնավորապես՝ վիրահատության ընթացքում ինքնափոխներարկման իրականացումը^[10] և նորմովոլեմիկ անեմիաները որպես փոխներարկման ցուցում չհանդիսանալը։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 British national formulary : BNF 69 (69 ed.). British Medical Association. 2015. էջ 172. ISBN 9780857111562.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Shaz, Beth H.; Hillyer, Christopher D.; Roshal, Mikhail; Abrams, Charles S. (2013). Transfusion Medicine and Hemostasis: Clinical and Laboratory Aspects. Newnes. էջեր 209–212. ISBN 9780123977885. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 «Plasma Intravenous Advanced Patient Information - Drugs.com». www.drugs.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.
↑ Schwartz, Joseph; Padmanabhan, Anand; Aqui, Nicole; Balogun, Rasheed A.; Connelly-Smith, Laura; Delaney, Meghan; Dunbar, Nancy M.; Witt, Volker; Wu, Yanyun (June 2016). «Guidelines on the Use of Therapeutic Apheresis in Clinical Practice-Evidence-Based Approach from the Writing Committee of the American Society for Apheresis: The Seventh Special Issue». Journal of Clinical Apheresis. 31 (3): 149–338. doi:10.1002/jca.21470. ISSN 0733-2459. PMID 27322218.
↑ Sikka, Paul K.; Beaman, Shawn T.; Street, James A. (2015). Basic Clinical Anesthesia (անգլերեն). Springer. էջ 102. ISBN 9781493917372.
↑ Aglio, Linda S.; Lekowski, Robert W.; Urman, Richard D. (2015). Essential Clinical Anesthesia Review: Keywords, Questions and Answers for the Boards (անգլերեն). Cambridge University Press. էջ 218. ISBN 9781107681309.
↑ «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. April 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
↑ Yentis, Steven M.; Hirsch, Nicholas P.; Ip, James (2013). Anaesthesia and Intensive Care A-Z: An Encyclopedia of Principles and Practice. Elsevier Health Sciences. էջ 147. ISBN 9780702053757. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
↑ Sally V. Rudmann (2005 թ․ փետրվարի 18). Textbook of blood banking and transfusion medicine. Elsevier Health Sciences. էջեր 247–. ISBN 978-0-7216-0384-1. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 Technical manual. Fung, Mark K., Grossman, Brenda J., Hillyer, Christopher D., Westhoff, Connie M., American Association of Blood Banks. (18th ed.). Bethesda, Md.: American Association of Blood Banks. 2014. ISBN 1563958880. OCLC 881812415.{{cite book}}: CS1 սպաս․ այլ (link)
↑ Mumford, Andrew D.; Ackroyd, Sam; Alikhan, Raza; Bowles, Louise; Chowdary, Pratima; Grainger, John; Mainwaring, Jason; Mathias, Mary; O'Connell, Niamh (2014 թ․ նոյեմբերի 1). «Guideline for the diagnosis and management of the rare coagulation disorders». British Journal of Haematology. 167 (3): 304–326. doi:10.1111/bjh.13058. ISSN 1365-2141. PMID 25100430.
↑ ^12,0 ^12,1 Keeling, David; Baglin, Trevor; Tait, Campbell; Watson, Henry; Perry, David; Baglin, Caroline; Kitchen, Steve; Makris, Michael; British Committee for Standards in Haematology (2011 թ․ օգոստոսի 1). «Guidelines on oral anticoagulation with warfarin – fourth edition». British Journal of Haematology. 154 (3): 311–324. doi:10.1111/j.1365-2141.2011.08753.x. ISSN 1365-2141. PMID 21671894.
↑ «Society for the Advancement of Blood Management | Choosing Wisely». www.choosingwisely.org. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.

Արտաքին հղումներ

[BNF69-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 British national formulary : BNF 69 (69 ed.). British Medical Association. 2015. էջ 172. ISBN 9780857111562.

[Sh2013-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Shaz, Beth H.; Hillyer, Christopher D.; Roshal, Mikhail; Abrams, Charles S. (2013). Transfusion Medicine and Hemostasis: Clinical and Laboratory Aspects. Newnes. էջեր 209–212. ISBN 9780123977885. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.

[Drugs2017-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 «Plasma Intravenous Advanced Patient Information - Drugs.com». www.drugs.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.

[4] Schwartz, Joseph; Padmanabhan, Anand; Aqui, Nicole; Balogun, Rasheed A.; Connelly-Smith, Laura; Delaney, Meghan; Dunbar, Nancy M.; Witt, Volker; Wu, Yanyun (June 2016). «Guidelines on the Use of Therapeutic Apheresis in Clinical Practice-Evidence-Based Approach from the Writing Committee of the American Society for Apheresis: The Seventh Special Issue». Journal of Clinical Apheresis. 31 (3): 149–338. doi:10.1002/jca.21470. ISSN 0733-2459. PMID 27322218.

[5] Sikka, Paul K.; Beaman, Shawn T.; Street, James A. (2015). Basic Clinical Anesthesia (անգլերեն). Springer. էջ 102. ISBN 9781493917372.

[6] Aglio, Linda S.; Lekowski, Robert W.; Urman, Richard D. (2015). Essential Clinical Anesthesia Review: Keywords, Questions and Answers for the Boards (անգլերեն). Cambridge University Press. էջ 218. ISBN 9781107681309.

[WHO19th-7] «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. April 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.

[Yen2013-8] Yentis, Steven M.; Hirsch, Nicholas P.; Ip, James (2013). Anaesthesia and Intensive Care A-Z: An Encyclopedia of Principles and Practice. Elsevier Health Sciences. էջ 147. ISBN 9780702053757. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.

[Rudmann2005-9] Sally V. Rudmann (2005 թ․ փետրվարի 18). Textbook of blood banking and transfusion medicine. Elsevier Health Sciences. էջեր 247–. ISBN 978-0-7216-0384-1. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 16-ին.

[:1-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 Technical manual. Fung, Mark K., Grossman, Brenda J., Hillyer, Christopher D., Westhoff, Connie M., American Association of Blood Banks. (18th ed.). Bethesda, Md.: American Association of Blood Banks. 2014. ISBN 1563958880. OCLC 881812415.{{cite book}}: CS1 սպաս․ այլ (link)

[11] Mumford, Andrew D.; Ackroyd, Sam; Alikhan, Raza; Bowles, Louise; Chowdary, Pratima; Grainger, John; Mainwaring, Jason; Mathias, Mary; O'Connell, Niamh (2014 թ․ նոյեմբերի 1). «Guideline for the diagnosis and management of the rare coagulation disorders». British Journal of Haematology. 167 (3): 304–326. doi:10.1111/bjh.13058. ISSN 1365-2141. PMID 25100430.

[:0-12] 12,0 ^12,1 Keeling, David; Baglin, Trevor; Tait, Campbell; Watson, Henry; Perry, David; Baglin, Caroline; Kitchen, Steve; Makris, Michael; British Committee for Standards in Haematology (2011 թ․ օգոստոսի 1). «Guidelines on oral anticoagulation with warfarin – fourth edition». British Journal of Haematology. 154 (3): 311–324. doi:10.1111/j.1365-2141.2011.08753.x. ISSN 1365-2141. PMID 21671894.

[13] «Society for the Advancement of Blood Management | Choosing Wisely». www.choosingwisely.org. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]