Վիքիպեդիա

Ինկունաբուլաներ

Ինկունաբուլաներ (լատին․՝ Incunabula - վաղ մանկություն, օրորան, խանձարուր, սկիզբ), սկզբնատիպ, խանձարուրային գրքեր, պատրաստված շարվածքների ձևով, մինչև 1501 թվականը։ Արտաքին տեսքով հիշեցնում են ձեռագիր գրքերը։ Տառատեսակը մեծ մասամբ գոթական է, պարբերություններ չունի, տպաքանակը՝ մոտ 100-300 օրինակ։

Յանուշ Տուրոցիի «Հունգարների ժամանակագրության» հրատարակություն (Աուգսբուրգ, 1488)

2021 թվականի դրությամբ հայտնի են մոտ 30 000 տարբեր ինկունաբուլային հրատարակություններ[1], պահպանված առանձին օրինակների հավանական թիվը շատ ավելի մեծ է, և գնահատվում է մոտ 125 000 միայն Գերմանիայում[2]։ Վիճակագրական վերլուծության միջոցով հաշվարկված է, որ չպահպանված հրատարակությունների թիվը կազմում է առնվազն 20 000[3]։ Ամբողջ աշխարհում պահպանվել է մոտ 27 500 տարբեր աշխատությունների մոտ 550 000 օրինակ[4]։

Հայերեն ինկունաբուլաներ չկան, քանի որ հայերեն առաջին գիրքը լույս է տեսել 1512 թվականին։

Ստուգաբանություն

խմբագրել

Ինկունաբուլա բառը incunabulum բառի անգլերենին հարմարեցված տարբերակն է[5], որը վերցվել է լատիներեն incunabula թզակի թվի ձևից[6], որը նշանակում է «խանձարուր» կամ «օրորոց»[7], որը կարող է փոխաբերական իմաստով նշանակել «զարգացման ամենավաղ փուլ կամ առաջին քայլեր»։ Նախկինում օգտագործվել է fifteener տերմինը, որը նշանակում է «տասնհինգերորդ դարի հրատարակություն»[8]։

 
Ինկունաբուլաների տպագրման վայրեր

«Ինկունաբուլա» եզրույթն առաջին անգամ օգտագործել է հոլանդացի բժիշկ և հումանիստ Ադրիանուս Յունիուսը (Ադրիան դե Յոնգե, 1511-1575) գրատպության համատեքստում՝ իր «Բատավիա» աշխատության մի հատվածում (գրված է 1569 թվականին, հետմահու հրապարակվել է 1588 թվականին)։ Նա գրել է. «inter prima artis [typographicae] incunabula» («տպագրական արվեստի կայացման ամենասկզբում»)[9][10]։ Այս տերմինը երբեմն սխալմամբ վերագրվում է Բերնհարդ ֆոն Մալինկրոդտին (1591-1664), որն այն օգտագործել է իր լատիներեն De ortu ac progressu artis typographicae («Տպագրական արվեստի վերելքի և առաջընթացի մասին», 1640) պամֆլետում, բայց իրականում նա մեջբերում է կատարել Յունիուսից[11][12]։

Վիճակագրություն

խմբագրել
 
Ինկունաբուլաներ ըստ տպագրման վայրի      Իտալիա (34.7%)      Գերմանիա, Ավստրիա, գերմ. Շվեյցարիա, Էլզաս (34.4%)      Ֆրանսիա, ֆրանսիական Շվեյցարիա (17.8%)      Նիդերլանդներ, Բուրգունդիա (7.8%)      Իսպանիա (3.5%)      Անգլիա (1.4%)      այլ երկրներ (<0.5% ընդհանուր)
 
Ինկունաբուլաներ ըստ լեզուների      լատիներեն (70.0%)      գերմաներեն (10.8%)      իտալերեն (8.0%)      ֆրանսերեն (5.7%)      հոլանդերեն (1.9%)      իսպաներեն (1.4%)      այլ լեզուներ (<3% ընդհանուր)

Տպագրություն իրականացրած քաղաքների թիվը 282 է։ Դրանք գտնվում են մոտ 18 երկրներում՝ ժամանակակից սահմանների տեսանկյունից։ Ըստ յուրաքանչյուրում տպագրված հրատարակությունների քանակի նվազման կարգի՝ այդ երկրներն են Իտալիան, Գերմանիան, Ֆրանսիան, Նիդեռլանդները, Շվեյցարիան, Իսպանիան, Բելգիան, Անգլիան, Ավստրիան, Չեխիան, Պորտուգալիան, Լեհաստանը, Շվեդիան, Դանիան, Թուրքիան, Խորվաթիան, Սերբիան, Չեռնոգորիան և Հունգարիան։

Հետևյալ աղյուսակը ներկայացնում է 15-րդ դարի 20 հիմնական տպարանների գտնվելու վայրերը (այս բաժնի բոլոր տվյալները ճշգրիտ թվեր են, բայց դրանք պետք է դիտարկել որպես մոտավոր գնահատականներ (ISTC-ում 2013 թվականի մայիսին գրանցված հրատարակությունների ընդհանուր թիվը 28 395 է)։

Քաղաք Հրատ. թիվ %
Վենետիկ[13] 3,549 12.5
Փարիզ[14] 2,764 9.7
Հռոմ[15] 1,922 6.8
Քյոլն[16] 1,530 5.4
Լիոն[17] 1,364 4.8
Լայպցիգ[18] 1,337 4.7
Աուգսբուրգ[19] 1,219 4.3
Ստրասբուրգ[20] 1,158 4.1
Միլան[21] 1,101 3.9
Նյուրնբերգ[22] 1,051 3.7
Ֆլորենցիա 801 2.8
Բազել 786 2.8
Դեյվենտեր 613 2.2
Բոլոնիա 559 2.0
Անտվերպեն 440 1.5
Մայնց 418 1.5
Ուլմ 398 1.4
Շպայեր 354 1.2
Պավիա 337 1.2
Նեապոլ 323 1.1
Ընդհանուր 22,024 77.6

Ինկունաբուլների տպագրման լեզուներն են (նվազման կարգով)՝ լատիներեն, գերմաներեն, իտալերեն, ֆրանսերեն, հոլանդերեն, իսպաներեն, անգլերեն, եբրայերեն, կատալոներեն, չեխերեն, հունարեն, եկեղեցական սլավոներեն, պորտուգալերեն, շվեդերեն, բրետոներեն, դանիերեն, ֆրիզերեն և սարդիներեն (տես դիագրամը)։

Տասը հրատարակությունից միայն մեկում (այսինքն՝ շուրջ 3000) կա որևէ նկարազարդում, փայտափորագրություն և այլն։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ The British Library Incunabula Short Title Catalogue Արխիվացված 2011-03-12 Wayback Machine (retrieved 16 August 2021) gives 30,518 editions, though this includes some which have been re-dated to the early 16th century.
  2. ↑ According to Bettina Wagner: "Das Second-Life der Wiegendrucke. Die Inkunabelsammlung der Bayerischen Staatsbibliothek", in Griebel, Rolf; Ceynowa, Klaus (eds.): "Information, Innovation, Inspiration. 450 Jahre Bayerische Staatsbibliothek", K G Saur, Munich 2008, 978-3-598-11772-5, pp. 207–224 (207f.) the Incunabula Short Title Catalogue lists 30,375 titles published before 1501.
  3. ↑ J. Green, F. McIntyre, P. Needham (2011), "The Shape of Incunable Survival and Statistical Estimation of Lost Editions", Papers of the Bibliographical Society of America 105 (2), pp. 141-175. doi:https://doi.org/10.1086/680773
  4. ↑ Badische Landes-Bibliothek (in German)
  5. ↑ As late as 1891 Rogers in his technical glossary recorded only the form incunabulum: Rogers, Walter Thomas (1891). A Manual of Bibliography (2nd ed.). London: H. Grevel. էջ 195.
  6. ↑ The word incunabula is a neuter plural only; the singular incunabulum is never found in Latin, and is no longer used in English by most bibliographers.
  7. ↑ C. T. Lewis and C. Short, A Latin Dictionary, Oxford 1879, p. 930.
  8. ↑ Fifteener տերմինը ներկայացրել է մատենագետ Թոմաս Ֆրոգնալ Դիբդինը, այն հավանության են արժանացրել Ուիլյամ Մորիսը և Ռոբերտ Պրոկտոր։ (Carter & Barker 2004, էջ 130).
  9. ↑ Hadrianus Iunius, Batavia, [...], [Lugduni Batavorum], ex officina Plantiniana, apud Franciscum Raphelengium, 1588, p. 256 l. 3.
  10. ↑ Glomski, J. (2001). «Incunabula Typographiae: seventeenth-century views on early printing». The Library. 2 (4): 336. doi:10.1093/library/2.4.336.
  11. ↑ Bernardus a Mallinkrot, De ortu ac progressu artis typographicae dissertatio historica, [...], Coloniae Agrippinae, apud Ioannem Kinchium, 1640 (in frontispiece: 1639), p. 9 l. 16. The term appears within a long passage of several pages (pp. 27–33; corresponding to Batavia, pp. 253–58), set in italics to indicate a quotation, and attributed to Junius.
  12. ↑ Sordet, Yann (2009). «Le baptême inconscient de l'incunable: non pas 1640 mais 1569 au plus tard». Gutenberg Jahrbuch (ֆրանսերեն). 84: 102–105.
  13. ↑ «Index: Place of Publication: Venice», Incunabula Short Title Catalogue, Վերցված է 3 December 2017-ին
  14. ↑ «Index: Place of Publication: Paris», Incunabula Short Title Catalogue, Վերցված է 3 December 2017-ին
  15. ↑ «Index: Place of Publication: Rome», Incunabula Short Title Catalogue, Վերցված է 3 December 2017-ին
  16. ↑ «Index: Place of Publication: Cologne», Incunabula Short Title Catalogue, Վերցված է 3 December 2017-ին
  17. ↑ «Index: Place of Publication: Lyons», Incunabula Short Title Catalogue, Վերցված է 3 December 2017-ին
  18. ↑ «Index: Place of Publication: Leipzig», Incunabula Short Title Catalogue, Վերցված է 3 December 2017-ին
  19. ↑ «Index: Place of Publication: Augsburg», Incunabula Short Title Catalogue, Վերցված է 3 December 2017-ին
  20. ↑ «Index: Place of Publication: Strassburg», Incunabula Short Title Catalogue, Վերցված է 3 December 2017-ին
  21. ↑ «Index: Place of Publication: Milan», Incunabula Short Title Catalogue, Վերցված է 3 December 2017-ին
  22. ↑ «Index: Place of Publication: Nuremberg», Incunabula Short Title Catalogue, Վերցված է 3 December 2017-ին
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 345)։  
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ինկունաբուլաներ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Ինկունաբուլաներ&oldid=9493176» էջից