Վիքիպեդիա

Կոգնիտիվ-վարքային թերապիա

Կոգնիտիվ-վարքային թերապիա (անգլ. Cognitive Behavioral Therapy), ժամանակակից հոգեթերապիայի հիմնական մոտեցումներից մեկը, որը միավորում է մի շարք այնպիսի հոգեթերապևտիկ ուղղություններ, ինչպիսիք են ռացիոնալ-էմոտիվ վարքային թերապիան, կոգնիտիվ թերապիան, դիալեկտիկական թերապիան, կոգնիտիվ-կոնցեպտուալ թերապիան և այլն։ Կոգնիտիվ-վարքային թերապիան հասցեագրված է դիսֆունկցիոնալ հույզերին, ոչ ադապտիվ վարքատեսակներին և ճանաչողական (կոգնիտիվ) գործընթացներին։ Մոտեցման անվանումը կապված է վարքային թերապիայի և կոգնիտիվ թերապիայի հետ, ինչպես նաև, դասական բիհեյվիորիզմի և կոգնիտիվ հոգեբանության տեսական սկզբունքների և հետազոտական տվյալների վրա հիմնված թերապիայի հետ[1]։

Ներածություն

խմբագրել

Կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիան ի սկզբանէ զարգացվել է վարքային թերապիայի կամ վարքի փոփոխության (եզրույթն առաջին անգամ կիրառել է Էդվարդ Թորնդայկը) և կոգնիտիվ հոգեբանության հետազոտական տվյալների ինտեգրացիայի արդյունքում[2]։ Կոգնիտիվ-վարքային թերապիայի, որպես մոտեցման զարգացման գործում մեծ ներդրում ունեն Աարոն Բեկը, Ալբերթ Էլլիսը և Դոնալդ Մեյխենբաումը[3][4][5]։

CBT-ն (Կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիա) լայնորեն կիրառվող խոսքային թերապիայի ձև է, որը հիմնված է բիհեյվիորիզմի և կոգնիտիվ հոգեբանության հիմնարար սկզբունքների համադրության վրա։ Այն տարբերվում է հոգեթերապիայի այլ մոտեցումներից, օրինակ՝ հոգեվերլուծական մոտեցումից, որտեղ թերապևտը փորձում է բացահայտել վարքագծերի անգիտակցական իմաստները և կազմել ախտորոշում։ Ի տարբերություն այս մոտեցման, կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիան "խնդիրների վրա կենտրոնացած" և «գործողությունների վրա հիմնված» թերապիայի ձև է, ինչը նշանակում է, որ այն կիրառվում է հոգեկան խանգարումով ախտորոշված խնդիրների լուծման համար։ Թերապևտի դերը կայանում է նրանում, որ օգնի հաճախորդին գտնել և կիրառել արդյունավետ ռազմավարություններ՝ նախատեսված նպատակներին հասնելու և խանգարման ախտանիշները մեղմելու համար[6]։

Կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիան համեմատած հոգեակտիվ դեղամիջոցների հետ, ըստ վերանայողական ուսումնասիրությունների, միայնակ կիրառման դեպքում նույնքան արդյունավետ է համարվում ավելի մեղմ դեպրեսիայի բուժման համար,[7] ինչպես նաև Սահմանային անձնային խանգարման դեպքում[8]։ Որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիան առավել արդյունավետ է դառնում, երբ համատեղվում է դեղամիջոցների հետ՝ խոշոր դեպրեսիվ խանգարման բուժման համար[9]։

Ինտերպերսոնալ հոգեթերապիայի (IPT) հետ միասին, CBT-ն նշվում է որպես հոգեսոցիալական բուժման հիմնական մոտեցում[10]։ Այն խորհուրդ է տրվում Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցիացիայի[11], Ամերիկյան հոգեբանների ասոցիացիայի[12], և Բրիտանական ազգային առողջապահական ծառայության կողմից[13]։

Պատմություն

խմբագրել

Վաղ արմատներ

խմբագրել

Հետազոտությունների գերակշռող մասն անընդհատ ցույց է տալիս, որ որևէ հավատքի կամ համոզմունքի համակարգի պահպանումն ընդհանուր առմամբ դրական ազդեցություն է ունենում հոգեկան առողջության վրա[14]։ Կրոնական հաստատությունները ակտիվորեն հիմնել են բարեգործական կազմակերպություններ, ինչպիսիք են Սամարացիները՝ հոգեկան առողջության խնդիրները լուծելու համար[15]։ Կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիան ենթարկվել է ուսումնասիրության, քանի որ կրոնական համոզմունքների և սովորույթների ազդեցությունն ուսումնասիրող հետազոտությունները մեծ նշանակություն են ձեռք բերել: Բազմաթիվ պատահականացված վերահսկվող փորձարկումներ ուսումնասիրել են կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիայի հարաբերակցությունը տարբեր կրոնական շրջանակներում, ներառյալ հուդայականության[16], տաոիզմի[17] և հիմնականում քրիստոնեության[18][19][20][21]։

Բուդդիզմ

խմբագրել

Բուդդիզմի ծագող սկզբունքները զգալիորեն ազդել են կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիայի տարբեր նոր ձևերի էվոլյուցիայի վրա, ընդգրկելով դիալեկտիկական վարքային թերապիան, մտածողության վրա հիմնված ճանաչողական թերապիան, հոգևոր արժեքների վրա հիմնված կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիան:

Փիլիսոփայություն

խմբագրել

Կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիայի որոշ հիմնարար կողմերի նախադրյալները հայտնաբերվել են հին փիլիսոփայական տարբեր ուղղություններում, հատկապես՝ ստոիկյան փիլիսոփայությունում[22]։ Ստոիկ փիլիսոփաները, հատկապես՝ Էպիկտետոսը, կարծում էին, որ տրամաբանությունը կարող է օգտագործվել կեղծ համոզմունքները բացահայտելու և բացառելու համար, որոնք հանգեցնում են կործանարար էմոցիաների։ Սա մեծապես ազդել է ժամանակակից կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապևտների վրա, որոնք բացահայտում են այն կոգնիտիվ խանգարումները, որոնք նպաստում են դեպրեսիայի և անհանգստության առաջացմանը։ Աարոն Թ. Բեքի դեպրեսիայի բուժման նախնական ձեռնարկում նշվում է․ ««Կոգնիտիվ թերապիայի փիլիսոփայական ակունքները կարելի է գտնել մինչև ստոիկ փիլիսոփաները»»[23]։ ԿԲԹ-ի զարգացման վրա ազդող կարևոր փիլիսոփայական գործիչներից էր Ջոն Սթյուարտ Միլը, ով ստեղծեց Ասոցիատիվ տեսությունը, որը նախորդում է դասական պայմանավորման տեսությանն ու բիհեյվիորիզմին[24][25]։ ԿԲԹ-ի ժամանակակից արմատները կարելի է գտնել 20-րդ դարի սկզբի բիհեյվիորալ թերապիայի զարգացման մեջ, 1960-ականների կոգնիտիվ թերապիայի ստեղծման մեջ և դրանց հետագա միաձուլման մեջ[26]։

Բժշկական կիրառություններ

խմբագրել

Մեծահասակների մոտ Կոգնիտիվ վարքաբանական թերապիան (CBT) ցույց է տվել արդյունավետություն հետևյալ խանգարումների բուժման համար՝ տագնապ[27][28], մարմնի դիսմորֆիկ խանգարում[29], դեպրեսիա[30][31][32][33][32], քրոնիկական մեջքի ցավ[34], անձի խանգարումներ[35][32], փսիխոզ[36], շիզոֆրենիա[37][32], թմրանյութերի օգտագործում։ Երեխաների կամ դեռահասների դեպքում Կոգնիտիվ վարքագծային թերապիան (ԿՎԹ) հանդիսանում է արդյունավետ մեթոդ տագնապի[38], մարմնի դիսմորֆիկ խանգարումի[39], դեպրեսիայի և ինքնասպանության մտադրությունների[40], ինչպես նաև՝ սնման խանգարումների և գիրության դեպքում[41]։

ԿՎԹ-ն օգտագործվում է նաև Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման (ՕԿԽ),[42] hետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման (PTSD),[43] տիկի , տրիքոտիլոմանիայի և այլ կրկնվող վարքագծային խանգարումների դեպքում[44]։

ԿՎԹ-ն ապացուցված է որպես ամենաարդյունավետ մեթոդներից մեկը երեխաների շրջանում մի շարք խանգարումների, ներառյալ դեպրեսիայի և տարբեր տագնապային խանգարումների բուժման համար[45]։ Այն նաև արդյունավետ է նրանց համար, ովքեր ենթարկվել են հոգեբանական բռնության[46]։

ԿՎԹ-ի կարևոր բաղադրիչներից են՝

  • Հույզերի կարգավորումը՝ օգնում է երեխաներին հասկանալ և վերահսկել իրենց հույզերը։
    • Վարքային թերապիաներ՝ նպատակ ունի խթանել դրական վարքագծերը։
    • Խոսքային թերապիաներ՝ ուղղված են երեխայի հետ կոնֆլիկտների, տագնապի և անհանգստության հաղթահարմանը։
    • ԿՎԹ-ն համարվում է առանց դեղորայքի ամենաարդյունավետ մոտեցումներից մեկը երեխաների հետ աշխատանքում, հատկապես նրանց համար, ովքեր տառապում են տագնապային խանգարումներից կամ ունեն զարգացնող սոցիալական հմտությունների կարիք։

Կոգնիտիվ-վարքային թերապիայի քննադատությունը հաճախ ուղղված է այնպիսի ծրագրերի (ինչպիսին է Մեծ Բրիտանիայի IAPT) իրականացմանը, որոնք կարող են սկզբնական շրջանում հանգեցնել ցածր որակի թերապիայի՝ ոչ պատշաճ պատրաստված մասնագետների կողմից[47][48]:

Ապացույցները վկայում են, որ հիպնոթերապիան՝ որպես ԿՎԹ-ի լրացուցիչ մեթոդ, բարձրացնում է բուժման արդյունավետությունը տարբեր կլինիկական խանգարումների դեպքում[49][50]:

Մեծ Բրիտանիայի Առողջապահության և խնամքի գերազանցության ազգային ինստիտուտը (NICE) առաջարկում է ԿՎԹ-ն ընդգրկել Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման, Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման, նյարդային բուլիմիայի և կլինիկական դեպրեսիայի բուժման պլաններում[51]:

ԿՎԹ-ի առավելություններ

խմբագրել
  • Երկարատև արդյունքներ՝

ԿՎԹ-ն սովորեցնում է գործնական հմտություններ, որոնք կարող են կիրառվել կյանքի ընթացքում՝ օգնելու հաղթահարել խնդիրներ և նվազեցնել սթրեսի մակարդակը։

  • Անվտանգություն՝

այն չի պահանջում դեղորայքային բուժում, ինչը նվազեցնում է կողմնակի ազդեցությունների հավանականությունը։

  • Անհատականացված մոտեցում՝

թերապիան հարմարեցվում է յուրաքանչյուր անհատի կարիքներին՝ հիմնվելով նրանց առանձնահատկությունների և խնդիրների վրա։

ԿՎԹ-ի սահմանափակումներ

խմբագրել
  • Ժամանակատար գործընթաց՝

թերապիան պահանջում է պարբերական հանդիպումներ, որոնք կարող են տևել մի քանի ամիս։

  • Մոտիվացիայի անհրաժեշտություն՝

ԿՎԹ-ն պահանջում է հաճախորդի ակտիվ մասնակցություն և մոտիվացիա, ինչը միշտ չէ, որ հնարավոր է՝ հատկապես ծանր դեպքերում։

  • Ոչ բոլորին համապատասխանող մեթոդ՝

Չնայած իր արդյունավետությանը, ԿՎԹ-ն կարող է չաշխատել բոլոր դեպքերում՝ հատկապես, եթե թերապիայի հիմքում ընկած մեթոդները չեն համապատասխանում մարդու անհատական կարիքներին։

Դեպրեսիա և տագնապ

խմբագրել
Հավելյալ տեղեկություն՝ Մեծ դեպրեսիվ խանգարում § Բուժման մեթոդներ

Կոգնիտիվ-վարքային թերապիան ապացուցվել է որպես արդյունավետ մեթոդ՝ կլինիկական դեպրեսիայի բուժման համար[30]: Մեծ դեպրեսիվ խանգարման հոգեթերապևտիկ մոտեցումներից՝ կոգնիտիվ-վարքային թերապիան և ինտերպերսոնալ թերապիան խորհուրդ են տրվում կլինիկական պրակտիկայի ուղեցույցներով, ներառյալ Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցիացիայի (APA) ուղեցույցները (ապրիլ, 2000 թ.)[52]: APA-ն նաև հաստատում է Վետերանների գործերի (VA) կլինիկական ուղեցույցները[53]:

2024 թվականին հրապարակված համակարգված վերանայումը բացահայտեց, որ Էքսպոզիցիոն և պատասխան արձագանքի կանխարգելման թերապիան (ERP), որը կոգնիտիվ-վարքային թերապիայի հատուկ ձև է, համարվում է առաջնային մոտեցում մանկական օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման (OCD) բուժման համար[54]։

Ենթադրություններ

խմբագրել

Շալուլտը, Նգոն, Կուզինոն և Գուլեն[55] փորձել են սահմանել կոգնիտիվ թերապիայի հիմնական ենթադրությունները, որոնք օգտագործվում են Կոգնիտիվ-վարքային թերապիայի (ԿՎԹ) շրջանակներում[56][57][58][59]։

Նրանք նկարագրում են տասնչորս ենթադրություններ․

  1. Մարդկային հույզերը հիմնականում պայմանավորված են մարդկանց մտքերով և ընկալումներով, այլ ոչ թե իրադարձություններով:
  2. Իրադարձությունները, մտքերը, զգացմունքները, վարքագիծը և ֆիզիոլոգիական արձագանքները փոխազդում են միմյանց վրա:
  3. Դիսֆունկցիոնալ հույզերը սովորաբար պայմանավորված են անհամարժեք մտքերով: Դրանց նվազեցման համար անհրաժեշտ է գիտակցել ոչ ռացիոնալ մտքերը և փոխել դրանք:
  4. Մարդիկ ունեն ներքին հակվածություն՝ զարգացնելու ոչ ռացիոնալ մտքեր, ինչը միջավայրը հաճախ ուժեղացնում է:
  5. Մարդիկ հիմնականում պատասխանատու են իրենց դիսֆունկցիոնալ զգացմունքների համար, քանի որ նրանք պահպանում և ամրապնդում են իրենց համոզմունքները:
  6. Դիսֆունկցիոնալ մտքերը, զգացմունքները և վարքագիծը փոխելու համար անհրաժեշտ է շարունակական ջանք:
  7. Ռացիոնալ մտածողությունը սովորաբար նվազեցնում է դիսֆունկցիոնալ զգացմունքների հաճախականությունը, ինտենսիվությունը և տևողությունը, այլ ոչ թե վերացնում է զգացմունքները:
  8. Դրական թերապևտիկ հարաբերությունը կարևոր է կոգնիտիվ թերապիայի հաջողության համար:
  9. Կոգնիտիվ թերապիան հիմնված է ուսուցիչ-ուսանող հարաբերության վրա, որտեղ թերապևտը կրթում է հաճախորդին:
  10. Կոգնիտիվ թերապիան օգտագործում է սոկրատեսական հարցում՝ մարտահրավեր նետելու կոգնիտիվ խեղաթյուրումներին:
  11. Տնային աշխատանքը կոգնիտիվ թերապիայի կարևոր մասն է, որը ամրապնդում է թերապիայի ընթացքում սովորած հմտությունները:
  12. Կոգնիտիվ մոտեցումը ակտիվ, ուղղորդված և կառուցվածքային է:
  13. Կոգնիտիվ թերապիան սովորաբար կարճ է:
  14. Կոգնիտիվ թերապիան հիմնված է կանխատեսելի քայլերի վրա:

Այս քայլերը ներառում են ԿՎԹ մոդելի մասին ուսուցում, մտքերի, զգացմունքների, վարքագծի և ֆիզիոլոգիական արձագանքների միջև կապերի բացահայտում, դիսֆունկցիոնալ զգացմունքների հայտնաբերում, ոչ ռացիոնալ մտքերի փոխարինում ավելի իրատեսականով, վարքագծի փոփոխում իրադարձությունների նոր մեկնաբանությունների հիման վրա և, որոշ դեպքերում, հիմնական համոզմունքների և վերաբերմունքների փոխում:

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Schacter, D. L., Gilbert, D. T., & Wegner, D. M. (2010). Psychology. (2nd ed., p. 600). New York: Worth Pub.
  2. ↑ Rachman, S (1997). "The evolution of cognitive behaviour therapy". In Clark, D, Fairburn, CG & Gelder, MG. Science and practice of cognitive behaviour therapy. Oxford: Oxford University Press. pp. 1–26.
  3. ↑ Психотерапевтическая энциклопедия / Под ред. Б.Д. Карвасарского. 2-е издание. — СПб, 2000.
  4. ↑ Ellis, A. (2007) All Out! An Autobiography. Amherst, NY: Prometheus Books.
  5. ↑ Velten, E. (2010) Under the Influence: Reflections of Albert Ellis in the Work of Others. Tucson, AZ: See Sharp Press
  6. ↑ Schacter DL, Gilbert DT, Wegner DM (2010), Psychology (2nd ed.), New York: Worth Pub, էջ 600
  7. ↑ Gartlehner G, Wagner G, Matyas N, Titscher V, Greimel J, Lux L, և այլք: (June 2017). «Pharmacological and non-pharmacological treatments for major depressive disorder: review of systematic reviews». BMJ Open. 7 (6): e014912. doi:10.1136/bmjopen-2016-014912. PMC 5623437. PMID 28615268.
  8. ↑ Davidson K, Tyrer P, Gumley A, Tata P, Norrie J, Palmer S, և այլք: (October 2006). «A randomized controlled trial of cognitive behavior therapy for borderline personality disorder: rationale for trial, method, and description of sample». Journal of Personality Disorders. 20 (5): 431–449. doi:10.1521/pedi.2006.20.5.431. PMC 1847748. PMID 17032157.
  9. ↑ March J, Silva S, Petrycki S, Curry J, Wells K, Fairbank J, և այլք: (Treatment for Adolescents With Depression Study (TADS) Team) (August 2004). «Fluoxetine, cognitive-behavioral therapy, and their combination for adolescents with depression: Treatment for Adolescents With Depression Study (TADS) randomized controlled trial». JAMA. 292 (7): 807–820. doi:10.1001/jama.292.7.807. PMID 15315995.
  10. ↑ Barth J, Munder T, Gerger H, Nüesch E, Trelle S, Znoj H, և այլք: (2013). «Comparative efficacy of seven psychotherapeutic interventions for patients with depression: a network meta-analysis». PLOS Medicine. 10 (5): e1001454. doi:10.1371/journal.pmed.1001454. PMC 3665892. PMID 23723742.
  11. ↑ «Practice guidelines for the treatment of patients with panic disorder». American Journal of Psychiatry: 1–34. 1998.
  12. ↑ Chambless; Baker; Baucom; Beutler; Calhoun; Crits-Christoph (1998). «Update on empirically validated therapies». The Clinical Psychologist: 51, 3–16.
  13. ↑ McIntosh, A.; Cohen, A.; Turnbull, N.; Esmonde, L.; Dennis, P.; Eatock, J. (2004). Clinical guidelines and evidence review for panic disorder and generalized anxiety disorders. Sheffield, UK: University of Sheffield/London: National Collaborating Centre for Primary Care.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  14. ↑ Koenig HG (May 2009). «Research on religion, spirituality, and mental health: a review». Canadian Journal of Psychiatry. Revue Canadienne de Psychiatrie. 54 (5): 283–291. doi:10.1177/070674370905400502. PMID 19497160.
  15. ↑ Porterfield A (2005). «Healing in the History of Christianity». Oxford University Press.
  16. ↑ Paradis CM, Friedman S, Hatch ML, Ackerman R (December 1996). «Cognitive behavioral treatment of anxiety disorders in Orthodox Jews». Cognitive and Behavioral Practice. 3 (2): 271–288. doi:10.1016/S1077-7229(96)80018-6. ISSN 1077-7229.
  17. ↑ Zhang Y, Young D, Lee S, Zhang H, Xiao Z, Hao W, և այլք: (March 2002). «Chinese Taoist Cognitive Psychotherapy in the Treatment of Generalized Anxiety Disorder in Contemporary China». Transcultural Psychiatry (անգլերեն). 39 (1): 115–129. doi:10.1177/136346150203900105. ISSN 1363-4615. S2CID 55015052.
  18. ↑ Propst LR, Ostrom R, Watkins P, Dean T, Mashburn D (February 1992). «Comparative efficacy of religious and nonreligious cognitive-behavioral therapy for the treatment of clinical depression in religious individuals». Journal of Consulting and Clinical Psychology. 60 (1): 94–103. doi:10.1037/0022-006x.60.1.94. PMID 1556292.
  19. ↑ Johnson WB, Devries R, Ridley CR, Pettorini D, Peterson DR (June 1994). «The Comparative Efficacy of Christian and Secular Rational-Emotive Therapy with Christian Clients». Journal of Psychology and Theology (անգլերեն). 22 (2): 130–140. doi:10.1177/009164719402200206. ISSN 0091-6471. S2CID 148849553.
  20. ↑ Pecheur DR, Edwards KJ (March 1984). «A Comparison of Secular and Religious Versions of Cognitive Therapy with Depressed Christian College Students». Journal of Psychology and Theology (անգլերեն). 12 (1): 45–54. doi:10.1177/009164718401200106. ISSN 0091-6471. S2CID 148826473.
  21. ↑ Hawkins RS, Tan SY, Turk AA (December 1999). «Secular versus Christian Inpatient Cognitive-Behavioral Therapy Programs: Impact on Depression and Spiritual Well-Being». Journal of Psychology and Theology (անգլերեն). 27 (4): 309–318. doi:10.1177/009164719902700403. ISSN 0091-6471. S2CID 149250003.
  22. ↑ Donald Robertson (2010). The Philosophy of Cognitive-Behavioural Therapy: Stoicism as Rational and Cognitive Psychotherapy. London: Karnac. էջ xix. ISBN 978-1-85575-756-1.
  23. ↑ Beck AT, Rush AJ, Shaw BF, Emery G (1979). Cognitive Therapy of Depression. New York: Guilford Press. էջ 8. ISBN 978-0-89862-000-9.
  24. ↑ Bistricky SL (June 2013). «Mill and mental phenomena: critical contributions to a science of cognition». Behavioral Sciences. 3 (2): 217–231. doi:10.3390/bs3020217. PMC 4217623. PMID 25379235.
  25. ↑ Robinson DN (1995). An intellectual history of psychology (3rd ed.). Madison, WI: University of Wisconsin Press.
  26. ↑ Nakao, Mutsuhiro; Shirotsuki, Kentaro; Sugaya, Nagisa (2021-10-03). «Cognitive–behavioral therapy for management of mental health and stress-related disorders: Recent advances in techniques and technologies». BioPsychoSocial Medicine. 15 (1): 16. doi:10.1186/s13030-021-00219-w. ISSN 1751-0759. PMC 8489050. PMID 34602086.
  27. ↑ Otte C (2011). «Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: current state of the evidence». Dialogues in Clinical Neuroscience. 13 (4): 413–421. doi:10.31887/DCNS.2011.13.4/cotte. PMC 3263389. PMID 22275847.
  28. ↑ Robinson E, Titov N, Andrews G, McIntyre K, Schwencke G, Solley K (June 2010). García AV (ed.). «Internet treatment for generalized anxiety disorder: a randomized controlled trial comparing clinician vs. technician assistance». PLOS ONE. 5 (6): e10942. Bibcode:2010PLoSO...510942R. doi:10.1371/journal.pone.0010942. PMC 2880592. PMID 20532167.
  29. ↑ Harrison A, Fernández de la Cruz L, Enander J, Radua J, Mataix-Cols D (August 2016). «Cognitive-behavioral therapy for body dysmorphic disorder: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials». Clinical Psychology Review (Submitted manuscript). 48: 43–51. doi:10.1016/j.cpr.2016.05.007. PMID 27393916. S2CID 19454310.
  30. ↑ 30,0 30,1 Driessen E, Hollon SD (September 2010). «Cognitive behavioral therapy for mood disorders: efficacy, moderators and mediators». The Psychiatric Clinics of North America. 33 (3): 537–555. doi:10.1016/j.psc.2010.04.005. PMC 2933381. PMID 20599132.
  31. ↑ Foroushani PS, Schneider J, Assareh N (August 2011). «Meta-review of the effectiveness of computerised CBT in treating depression». BMC Psychiatry. 11 (1): 131. doi:10.1186/1471-244X-11-131. PMC 3180363. PMID 21838902.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 INSERM Collective Expertise Centre (2000). Psychotherapy: Three approaches evaluated (Report). Paris, France: Institut national de la santé et de la recherche médicale. PMID 21348158. NCBI bookshelf NBK7123.
  33. ↑ Murphy R, Straebler S, Cooper Z, Fairburn CG (September 2010). «Cognitive behavioral therapy for eating disorders». The Psychiatric Clinics of North America. 33 (3): 611–627. doi:10.1016/j.psc.2010.04.004. PMC 2928448. PMID 20599136.
  34. ↑ Gatchel RJ, Rollings KH (2008). «Evidence-informed management of chronic low back pain with cognitive behavioral therapy». The Spine Journal. 8 (1): 40–44. doi:10.1016/j.spinee.2007.10.007. PMC 3237294. PMID 18164452.
  35. ↑ Matusiewicz AK, Hopwood CJ, Banducci AN, Lejuez CW (September 2010). «The effectiveness of cognitive behavioral therapy for personality disorders». The Psychiatric Clinics of North America. 33 (3): 657–685. doi:10.1016/j.psc.2010.04.007. PMC 3138327. PMID 20599139.
  36. ↑ Gutiérrez M, Sánchez M, Trujillo A, Sánchez L (2009). «Cognitive-behavioral therapy for chronic psychosis» (PDF). Actas Españolas de Psiquiatría. 37 (2): 106–114. PMID 19401859.
  37. ↑ Rathod S, Phiri P, Kingdon D (September 2010). «Cognitive behavioral therapy for schizophrenia». The Psychiatric Clinics of North America. 33 (3): 527–536. doi:10.1016/j.psc.2010.04.009. PMID 20599131. S2CID 5798588.
  38. ↑ Seligman LD, Ollendick TH (April 2011). «Cognitive-behavioral therapy for anxiety disorders in youth». Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America. 20 (2): 217–238. doi:10.1016/j.chc.2011.01.003. PMC 3091167. PMID 21440852.
  39. ↑ Phillips KA, Rogers J (April 2011). «Cognitive-behavioral therapy for youth with body dysmorphic disorder: current status and future directions». Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America. 20 (2): 287–304. doi:10.1016/j.chc.2011.01.004. PMC 3070293. PMID 21440856.
  40. ↑ Spirito A, Esposito-Smythers C, Wolff J, Uhl K (April 2011). «Cognitive-behavioral therapy for adolescent depression and suicidality». Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America. 20 (2): 191–204. doi:10.1016/j.chc.2011.01.012. PMC 3073681. PMID 21440850.
  41. ↑ Wilfley DE, Kolko RP, Kass AE (April 2011). «Cognitive-behavioral therapy for weight management and eating disorders in children and adolescents». Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America. 20 (2): 271–285. doi:10.1016/j.chc.2011.01.002. PMC 3065663. PMID 21440855.
  42. ↑ Boileau B (2011). «A review of obsessive-compulsive disorder in children and adolescents». Dialogues in Clinical Neuroscience. 13 (4): 401–411. doi:10.31887/DCNS.2011.13.4/bboileau. PMC 3263388. PMID 22275846.
  43. ↑ Kowalik J, Weller J, Venter J, Drachman D (September 2011). «Cognitive behavioral therapy for the treatment of pediatric posttraumatic stress disorder: a review and meta-analysis». Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry. 42 (3): 405–413. doi:10.1016/j.jbtep.2011.02.002. PMID 21458405.
  44. ↑ Flessner CA (April 2011). «Cognitive-behavioral therapy for childhood repetitive behavior disorders: tic disorders and trichotillomania». Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America. 20 (2): 319–328. doi:10.1016/j.chc.2011.01.007. PMC 3074180. PMID 21440858.
  45. ↑ Cognitive therapy with children and adolescents: A casebook for clinical practice (2nd ed.). New York: Guilford Press. 2003. ISBN 978-1-57230-853-4. OCLC 50694773.
  46. ↑ Lorenc T, Lester S, Sutcliffe K, Stansfield C, Thomas J (May 2020). «Interventions to support people exposed to adverse childhood experiences: systematic review of systematic reviews». BMC Public Health. 20 (1): 657. doi:10.1186/s12889-020-08789-0. PMC 7216383. PMID 32397975.
  47. ↑ «UKCP response to Andy Burnham's speech on mental health» (Press release). UK Council for Psychotherapy. 1 February 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 21 February 2013-ին. Վերցված է 26 April 2013-ին.
  48. ↑ Leahy RL (23 November 2011). «Cognitive-Behavioral Therapy: Proven Effectiveness». Psychology Today.
  49. ↑ Kirsch I, Montgomery G, Sapirstein G (April 1995). «Hypnosis as an adjunct to cognitive-behavioral psychotherapy: a meta-analysis». Journal of Consulting and Clinical Psychology. 63 (2): 214–220. doi:10.1037/0022-006X.63.2.214. PMID 7751482.
  50. ↑ Elkins G, Johnson A, Fisher W (April 2012). «Cognitive hypnotherapy for pain management». The American Journal of Clinical Hypnosis. 54 (4): 294–310. doi:10.1080/00029157.2011.654284. PMID 22655332. S2CID 40604946.
  51. ↑ «Cognitive behavioural therapy for the management of common mental health problems» (PDF). National Institute for Health and Clinical Excellence. April 2008. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 5 November 2013-ին. Վերցված է 4 November 2013-ին.
  52. ↑ Hirschfeld RM (2006). «Guideline Watch: Practice Guideline for the Treatment of Patients With Bipolar Disorder, 2nd Edition» (PDF). APA Practice Guidelines for the Treatment of Psychiatric Disorders: Comprehensive Guidelines and Guideline Watches. Vol. 1. American Psychiatric Association. ISBN 978-0-89042-336-3. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017-07-12-ին.
  53. ↑ «Veterans Affairs and Department of Defence Clinical Practice Guideline for the Management of Major Depressive Disorder». www.healthquality.va.gov (անգլերեն). 2022. Վերցված է 2025-01-01-ին.
  54. ↑ Steele, Dale W.; Caputo, Eduardo L.; Kanaan, Ghid; Zahradnik, Michael L.; Brannon, Elizabeth; Freeman, Jennifer B.; Balk, Ethan M.; Trikalinos, Thomas A.; Adam, Gaelen P. (2024-12-06). Diagnosis and Management of Obsessive Compulsive Disorders in Children: A Systematic Review (Report). Agency for Healthcare Research and Quality (AHRQ). doi:10.23970/ahrqepccer276.
  55. ↑ Chaloult, Louis; Ngo, Thanh-Lan; Cousineau, Pierre; Goulet, Jean (2008). La thérapie cognitivo-comportementale: théorie et pratique. Gaëtan Morin. էջեր 68–80. ISBN 9782896320219.
  56. ↑ Beck AT (1979). Cognitive Therapy and the Emotional Disorders. Plume. ISBN 978-0-452-00928-8.
  57. ↑ Walen, Susan R.; DiGiuseppe, Raymond; Wessler, Richard L. (1980). A practitioner's guide to rational-emotive therapy. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-502667-2.
  58. ↑ Beck, Aaron; Emery, Gary; Greenberg, Ruth L (1985). Anxiety Disorders And Phobias: A Cognitive Perspective. Basic Books. ISBN 9780465003853.
  59. ↑ Auger, Lucien (1986). La démarche émotivo-rationnelle. Éditions Ville-Marie. ISBN 978-2891941532.
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Կոգնիտիվ-վարքային_թերապիա&oldid=10202730» էջից