Յուրի Մառ
Յուրի Մառ (ռուս.՝ Ю́рий Никола́евич Марр, հունվարի 19, 1893 - 1935[1], դեկտեմբերի 1), ռուս բանաստեղծ, գիտնական-արևելագետ։
Յուրի Մառ | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հունվարի 19, 1893 |
| Մահացել է | 1935[1] բնական մահով |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն |
| Մասնագիտություն | բանաստեղծ և գրող |
| Տիրապետում է լեզուներին | ռուսերեն |
| Հայր | Նիկողայոս Մառ |
Նիկողայոս Մառի որդին և շոտլանդացի Ջեյմս Մառի թոռը։
Կենսագրություն
խմբագրելԱվարտել է Պետերբուրգի Կարլ Մայի անվան գիմնազիան, Պետրոգրադի համալսարանի արաբ-պարսկական-թուրք-թաթարական բաժանմունքը։ 1919-1921 թվականներին աշխատել է Թիֆլիսի գրադարանում, ինչպես նաև թարգմանիչ հեռագրային գործակալությունում, իսկ 1922-1923 թվականներին Պետրոգրադում աշխատակցել է Ասիական թանգարանում։ Դասավանդել է Արևելյան լեզուների ինստիտուտում, ինչպես նաև Լենինգրադի համալսարանում։
1922-1925 թվականներին աշխատել է Արևելքի և Արևմուտքի գրականության և Լեզուների համեմատական պատմության գիտահետազոտական ինստիտուտում որպես գիտաշխատող։ 1925-1926 թվականներին ապրել է Իրանում, այդտեղից վերադառնալուց հետո նրա մոտ սրվել է տուբերկուլյոզը և դրա հետևանքով նա ողջ կյանքը ստիպված անց է կացրել Աբասթումանի առողջարանում, որտեղից միայն կարճ ժամանակով եղել է Մոսկվայում և Թիֆլիսում։
1928-1935 թվականներին եղել է Կովկասյան պատմահնագիտական ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, որը հիմնադրել է նրա հայրը, ինչպես նաև Թիֆլիսի պետական համալսարանի դասախոս։
1911 թվականին իր քեռու՝ Բարտոլդի հետ մեկնել է արտասահմանյան ուղևորության՝ այցելելով Գերմանիա, Ֆրանսիա, Անգլիա և Ամերիկա։ Նյու Յորքում ծեծկռտուքի մեջ ընկելով մատուցողի հետ՝ կոտրել է ձեռքը։ 1913 թվականին եղել է Կոստանդնուպոլսում և թուրքերեն սովորել, իսկ 1914 թվականին՝ համալսարանից գործուղվելով Սիրիա, որտեղ տարբեր արկածներ է ունեցել․ Իլյա մարգարեի վանքում դարձել է վանական եղբայր, Բեյրութում մասնակցել է աղջկա առևանգման և Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին փախել է Սիրիայից,1916 թվականին բնակվել է Ֆինլանդիայում, իսկ 1917 թվականին ավարտել է համալսարանը և վերադարձել Վրաստան, որտեղ դարձել է Վրացական հեծելազորային գնդի առաջին մարտական ջոկատի ենթասպա։ Պարսկաստանում մարտերից հետո Մարը մտնել է Սիվերսի բանակ՝ Կարմիր բանակի շարքերը[2][3]։
1925-1926 թվականներին գործուղվել է Իրան։ Նախքան հեղափոխությունը ամուսնացած էր (կնոջ անունը Եկատերինա էր), իսկ արդեն հեղափոխության ավարտին ամուսնացել է Սոֆյա Միխայլովայի հետ (1890-1980 թվականներին, ամուսնական անունը՝ Սոֆյա Մառ-Միխայլովա), որը նույնպես արևելագետ էր և նրա հետ ապրել է մինչև կյանքի վերջ[4]։
1928 թվականին եղել է Աբասթումանի առողջարանում, քանի որ հիվանդ էր տուբերկուլյուզով։ Հենց այդտեղ էլ մահացել է 1935 թվականին։
Աշխատանքները արևելյան լեզուներով
խմբագրելՄառին է պատկանում պարսկերեն հնչյունաբանության, տարբեր լեզուներով Իրանի ժողովրդական ստեղծագործության և բարբառների մասին մի քանի աշխատանքները։ Նրա խմբագրությամբ և անմիջական մասնակցությամբ լույս է տեսել պարսկերենի քրիստոմատիան՝ պարսկա-վրացա-ռուսական բառարանի հետ միասին։ Նրան են պատկանում նաև պարսկերենի դասախոսության ուրվագծերն ու դասընթացների ծրագրերի փորձը։ Այդ ձեռնարկների արժեքը, որը գրվել է պարսկական լեզվի և իր ժամանակի Իրանի կյանքի մեծ գիտակի կողմից իրականում, նվազում է, վերլուծական գրելու «վերլուծական» անհաջող համակարգի, հեղինակի յաֆետիդոլոգիական ձգտումների պատճառով[5]։
Բանասիրական աշխատանքին մեծ կարևորություն տալով՝ Մառը պարսկական բառապաշարի կազմման մի քանի նախաձեռնողներից ու մասնակիցներից է եղել։ Նա է մտածել պարսկերեն կենդանի լեզվի բառարան կազմելու կոլեկտիվ նախաձեռնությունը, որը պետք է լույս տեսներ հատուկ թողարկումներով։ Հրատարակումը ընդհատվել է հենց առաջին թողարկումից հետո և հետագայում շարունակություն չի ունեցել։ Մառի մահվամբ ընդհատվել է նաև նրա սկսած պարսկա-ռուսերեն փաստաթղթավորված բառարանի կազմման աշխատանքը։ Այս աշխատանքի առաջին հրատարակումը հետաքրքրական է նրանով, որ նա փորձ է արել բառարանի մեջ ներառել իրականության մանրամասն (երբեմն գծագրերով), կենցաղային և էթնիկական տերմինների և այլն մեկնաբանություններ։ Հենց նրա նախաձեռնությամբ էլ 1920-ական թվականներին սկսվել է պարսկերենի պատմական բառարանի կազմման աշխատանքները, որի հիմքում պետք է ընկած լինեին առանձին հեղինակների ստեղծագործությունների բառարանները (Նիզամի և այլն)[6]։
Մառի պոեզիան
խմբագրելՈրպես բանաստեղծ Մառը պատկանում է ֆուտուրիստների կրտսեր սերնդին՝ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո նորամուտը նշած և խորհրդային պաշտոնական մամուլում արագ ձայնի իրավունքից զրկված լինելու համար։ Նրա բանաստեղծություններն առաջին անգամ հավաքվել և հրատարակվել են միայն 1995 թվականին Նիկոլսկու կողմից։
Աշխատություններ
խմբագրել- Марр Ю.Н. Избранное: В 2 книгах. / Сост., прим., подг. текста Т. Л. Никольской. М.: Гилея, 1995.
- Марр Ю.Н. Корная сырка / Послесл. и коммент. Т. Никольской. Itzehoe: footura black edition, 2006.
- Марр Ю.Н. Сочинения. 1912-1935: В 2-х т. / Сост., подг. текста и коммент. С. Кудрявцева. М.: Гилея, 2018.
- А. К. Аренде: Персидско-русский словарь физических терминов,Л., 1928 (Материалы для словаря живого персидского языка, I). См. предисловия С. Ф. Ольденбурга и Ю. Н. Марра к этому выпуску.
- Марр Ю. Н. Современные средства передвижения в изображении персидских поэтов // Записки Коллегии Востоковедов при Азиатском Музее АН СССР. Том V. Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1930. С. 221—234.
- Ю.H.Марр: Документированный персидско-русский словарь, —вып. I, Тифлис, 1934 (литография).
- Ю. Н. Марр: Выражение фонетики стиха в персидском письме,—ИАН, СССР, 1934 № 2 (то же в сокращенном виде в кн."С. Ф. Ольденбургу…", стр. 232—335)
- Ю. Н. Марр: О произношении ق | غ в живом персидском,—Ю. Н. Марр, Статьи, сообщения и резюме докладов, I, М.—Л-, 1936
- Ю. Н. Марр: Образец бахтиярской литературы,—ДАН-В, 1927
- Ю. Н. Марр: Статьи, сообщения и резюме докладов, I. М.—Л., 1936, стр. V—XVI (там же, стр. XVIII—XXI— список трудов)
- Марр Ю. Н. Список и описание некоторых новых поступлениий в Азиатский музей — Персидские собрания // Библиография Востока. Выпуск 10 (1936). М.; Л.: Издательство Академии наук СССР, 1937. С. 113—123.
- Ю. Н. Марр: Статьи и сообщения, II, М.—Л., 1939
- Ю. Н. Марр: Хакани-Низами-Руставели. Ч. I. М.-Л., 1935
- Ю. Н. Марр, К. И. Чайкин: Хакани-Низами-Руставели. Ч. II. Тбилиси, 1936
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 MAK (польск.)
- ↑ «Поэзия мандарина. Покойники и мотыльки Юрия Марра» (ռուսերեն). Радио Свобода. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 18-ին.
- ↑ «ИВР РАН (Санкт-Петербург) - Personalia». www.orientalstudies.ru. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 18-ին.
- ↑ «Из истории русского авангарда. Юрий Марр - поэт, писатель, востоковед» (ռուսերեն). Радио Свобода. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 18-ին.
- ↑ «В.М.Алпатов. Марр, марризм и сталинизм». old.ihst.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
- ↑ http://www.orientalstudies.ru/rus/images/pdf/14.%20spbios_antica_iranica.pdf Արխիվացված 2014-07-19 Wayback Machine стр. 317—318
Գրականություն
խմբագրել- Мегрелидзе И. В. Юрий Николаевич Марр (его жизнь и деятельность) // 15 XII 1935, Ленинград (см. биографию по материалам этой статьи)
- Мирзоян Н. Л. Юрий Николаевич Марр // Историко-филологический журнал. — 1985. — № 3 (186). — ISSN 0135-0536.
- Е. Э. Бертельс: Ю. Н. Марр и персидская литература,— ТТбГУ, т. 108,1964, стр. 61—66.
- Марр С. М. В Тегеране // Мацне. Серия языка и литературы. 1973. № 4. С. 193–207.
- Марр С. М. Ю. Н. Марр в Сирии // Литературная Грузия. 1979. № 11. С. 132–143.
- Никольская Т. Юрий Николаевич Марр, заумный поэт // Georgica I / A cura di L. Magarotto e G. Scarcia. Roma: Arti Grafiche Scalia, 1985. P. 49–59.