Նաքսիտրալներ
Նաքսիտրալներ կամ Մուֆտա, Կեսկոշիկ և Մամռամորուս ( էստ․՝ Naksitrallid ), էստոնացի գրող Էնո Ռաուդի ( 1928 - 1996 ) հայտնի[1] մանկական հեքիաթային տետրալոգիա, երեք փոքր արարածների՝ նաքսիտրալների՝ Մուֆտայի, Կեսկոշիկի և Մամռամորուսի արկածների մասին։ Երրորդ գրքից նրանց միանում է Օձիք շունը։ Հեքիաթը խորհուրդ է տրվում կարդալ երեխաներին յոթ տարեկանից սկսած[2]։
| Նաքսիտրալներ էստ․՝ Naksitrallid | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | ստեղծագործությունների շարք և գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | վիպակ, հեքիաթ և տետրալոգիա |
| Հեղինակ | Էնո Ռաուդ |
| Երկիր |  ԽՍՀՄ |
| Բնագիր լեզու | էստոներեն |
| Նկարազարդող | Edgar Valter? |
| Հրատարակչություն | Eesti Raamat? |
Նաքսիտրալների մասին գրքերի շարքը բաղկացած է չորս հեքիաթներից։ Չնայած գրքերը` բովանդակությամբ իրար հետ կապված են, բայց յուրաքանչյուր գիրք ներկայացնում է ամբողջական պատմություն։
Էնո Ռաուդը դրանք գրել է 1970-ական և 1980-ական թվականներին։ Բնօրինակ ցիկլը բաժանված է երկու մասի, որոնցից յուրաքանչյուրը բաղկացած է երկու գրքից՝ «Նաքսիտրալներ» ( Naksitrallid ) և «Կրկին այդ նաքսիտրալները» ( Jälle need naksitrallid ):
Լեո Վայնոյի ռուսերեն թարգմանությունը վերնագրված է «Մուֆտա, Կեսկոշիկ և Մամռամորուս» (Муфта, Полботинка и Моховая Борода): Այն հավանության է արժանացել անձամբ Ռաուդի կողմից։ Չնայած այն հանգամանքին, որ բնօրինակում ցիկլը կոչվում է «Նաքսիտրալներ» ( Naksitrallid, այդպես են կոչում գլխավոր հերոսներին), բայց Վայնոյի հենց առաջին թարգմանություններում այս բառը իսպառ բացակայում է (թարգմանիչը սկզբում երեք ընկերներին անվանում է պարզապես «մարդուկներ» (человечки)) և ռուսերեն հրատարակություններում այն հայտնվում է միայն 1980-ական թվականներին[3]։
Նկարագրություն
խմբագրելՆաքսիտրալները փոքրիկ մարդիկ են, որոնք նման են թզուկների։ Նաքսիտրալների բարձրությունը մոտ 0,5 մետր է։ Նաքսիտրալների փոքր հասակի պատճառով գրքի մյուս հերոսները երբեմն նրանց սխալմամբ թզուկներ են համարում, բայց, ի տարբերություն ավանդական թզուկների, Մուֆտան և Կեսկոշիկը մորուք կամ բեղ չունեն, իսկ Մամռամորուքի մորուքը բնական մամուռից է։ Նաքսիտրալները լիովին մարդկային ապրելակերպ են վարում։ Նրանք մարդկանց հատուկ սնունդ են ընդունում, օգտվում են տրանսպորտային միջոցներից, խանութներից գնումներ են կատարում, սրճարաններ են հաճախում, անտառում զբոսախնջույքներ են կազմակերպում, հիվանդանոցներում բուժվում և այլն։
Կերպարներ
խմբագրելՄամռամորուս ( Sammalhabe, Սամմալհաբե)։ Այս նաքսիտրալն ունի անսովոր մորուք՝ պատրաստված փափուկ եղջերվամամուռ քարաքոսից, որի մեջ աճում են հապալասներ և բուժիչ խոտաբույսեր։ Գրեթե միշտ քնում է դրսում։ Բնության պահպանության և դրա նկատմամբ հարգանքի հավատարիմ ջատագով է։ Նա հաճախ լուրջ թեմաներով դատողություններ է անում (շրջակա միջավայրի պաշտպանություն, առողջապահություն, հասարակայնության հետ կապեր և այլն)։
Այս կերպարի նախատիպը համարվում է հենց ինքը Էնո Ռաուդը, քանի որ Մամռամորուքի բազմաթիվ փաստարկները և դատողությունները (հիմնականում շրջակա միջավայրի պաշտպանության առումով) արտացոլում են հենց հեղինակի տեսակետները և նաքսիտրալնեի մասին գրքաշարի հիմնական թեմաներից մեկը[4]։ Էնո Ռաուդը իր առաջին աշխատանքները հրապարակել է Էնո Սամմալհաբե (Eno Sammalhabe - Մամռամորուս) կեղծանունով 1930-ականների վերջին «Մանկական ուրախություն» (Laste Rõõm) մանկական ամսագրում։ Նաքսիտրալն մասին քառապատումի երկրորդ մասը ավարտվում է Մամռամորուսի հայտարարությամբ. «Բնության մեջ պետք է տիրի հավասարակշռություն»։
Կեսկոշիկ ( Kingpool ): Այս նաքսիտրալը կրում է կտրված քթով կոշիկներ, քանի որ այդպես հեշտ է ոտքերի մատները շարժել։ Նա իր մոտ պահում է մկնիկի տեսքով անվավոր փայտե խաղալիք, որը նրա համար շատ թանկ է։
Մուֆտա ( Muhv, ձեռնամուշտակ )։ Ինքնավար. Չի հագնում սովորական հագուստ։ Մշտապես հաստ ձեռնամուշտակով է, որը կոճկվում է կայծակաճարմանդով և ծածկում է նրան ոտքից գլուխ, այնպես, որ վերևում երևում է միայն գլխի գագաթը, իսկ ներքևում, միայ կրունկները։ Ունի կարմիր ավտոֆուրգոն։ Օձիք ( Krae ) անունով շուն ունի։ Բանաստեղծություններ է հորինում։ Նախքան մյուսների հետ ընկերանալը, նա ինքն իրեն դեպի այլ քաղաքներ «ցպահանջ» նամակներ էր գրում, իսկ հետո գնում այնտեղ և նամակները ստանում։ Գտնելով իսկական ընկերներ՝ նա վերաորակավորվել է որպես բանաստեղծ։
Բովանդակություն
խմբագրելԱռաջին գիրք
խմբագրելՊաղպաղակի կրպակում պատահաբար հանդիպում են երեք նաքսիտրալներ՝ Մուֆտան, Կեսկոշիկը և Մամռամորուսը։ Խոսելուց հետո նրանք որոշում են միասին ճանապարհորդել Մուֆտայի ֆուրգոնով։ Քաղաքից դուրս հանդիպում են խցանման։ Պարզվում է, որ կաթնատար և ձկներ տանող մեքենաներից առաջացած խցանման պատճառը մի տարեց կին է, որը որոշել է կերակել հարյուրավոր թափառող կատուներին կաթով և ձկներով, որպեսզի նրանք չուտեն իր Ալբերտ անունով ընտանի կատվի կերը։ Ֆուրգոնին կապված փայտե մկնիկի օգնությամբ նաքսիտրալները կատուների ոհմակը հեռացնում են դեպի անտառ։ Սակայն կատուներն այժմ այլ քաղաքների համար են վտանգ ներկայացնում։ Բացի այդ, Ալբերտը փախել է տատիկից։ Տատիկը խնդրում է գտնել իր կատվին։ Արդյունքում նաքսիտրալներին հաջողվում է կատուներին գրավել դեպի լճի մեջտեղում գտնվող կղզի, իսկ Ալբերտին վերադարձնել պառավին։ Նաքսիտրալներն իրենց խիզախության համար պարգևատրվում են մեդալներով, իսկ տատիկը նրանց հրավիրում է կարկանդակ և կակաո ճաշակելու։
Երկրորդ գիրք
խմբագրելՆաքսիտրալները շարունակում են իրենց ճանապարհը և հասնում Կեսկոշիկի ծննդավայր` անտառի մոտ գտնվող ավերված ամրոցի շրջակայքում։ Անտառում մի կաչաղակ գողանում է Կեսկոշիկի մեդալը։ Պարզվում է, որ կաչաղակն ապրում է ավերակների մեջտեղում գտնվող սոճու վրա, իսկ ավերակներում վխտում են կատաղի առնետները։ Մամռամորուսին հաջողվում է ժամանակավորապես ցրել առնետներին թունավոր բույսի` շնալեզվի (Cynoglossum, պորտնուկ) օգնությամբ, իսկ ընկերները բարձրանում են սոճու վրա՝ մեդալը գտնելու համար։ Մեդալ չկա կաչաղակի բնում, բայց նաքսիտրալները գտնում են մի փչակ, որտեղ պահվում են կաչաղակների սերունդների կողմից գողացված հարյուրավոր իրեր։ Այդ ընթացքում առնետները թողնում են ավերակները և հարձակվում քաղաքի վրա, որը մնացել է առանց կատուների։ Քաղաքին սպառնում է տարհանում, սակայն նաքսիտրալները կրկին փրկում են իրավիճակը՝ կատուներին կղզուց ազատ արձակելով։ Կատուները ազատում են քաղաքը առնետներից։ Նաքսիտրալները կաչաղակների գողացած բոլոր իրերը հանձնում են թանգարանին։
Երրորդ գիրք
խմբագրելՆաքսիտրալներն որոշում են հանգստի մեկնել ծով, բայց հնարավոր չէ լքել քաղաքը, քանի որ նրանք անընդհատ շրջապատված են երկրպագուների ամբոխով, ովքեր ինքնագրեր են խնդրում։ Նրանք մնում են հյուրանոցում, որպեսզի վաղ առավոտյան աննկատ հեռանան։ Այնուամենայնիվ, առավոտյան պարզվում է, որ Մամռամորուսը բացակա է. ինչպես պարզվում է, նրան գողացել է մի տիկին, ում շունը վերջերս մահացել էր, և ով որոշել էր, որ Մամռամորուսը պետք է իր հետ ապրի որպես ընտանի կենդանի։ Մամռամորուսին փնտրելիս նրա ընկերները հիվանդանոցում հանդիպում են կենդանաբանական այգու աշխատող Վոլդեմարին, ով որոշում է օգնել նրանց։ Գիշերը Վոլդեմարը կենդանաբանական այգուց փիղ է բերում, և Մուֆտայի և Կեսկոշիկի հետ նրանք հասնում են տիկնոջ տուն։ Փիղն իր կնճիթով հանում է պատուհանից դուրս կախված պայուսակը, որի մեջ Մամռամորուսն էր քնած։ Պարզվում է, որ տիկինը գիտեր փրկության ծրագրի մասին, բայց չի խանգարում դրան, քանի որ հասկանում է, որ Մամռամորուսը պետք է ապրի ազատության մեջ։
Չորրորդ գիրք
խմբագրելՆաքսիտրալները վերջապես մեկնում են արձակուրդ դեպի ծով և որոշում են կարճ ճանապարհով գնալ՝ մեքենայով անցնել անտառով։ Անտառում գայլը հարձակվում է նրանց վրա և քարշ տալիս Մուֆտային։ Ինչպես պարզվում է, գայլն ուզում է, որ Մուֆտան իր ձագերին որս անել սովորեցնի։ Մուֆտայի ընկերները գնում են նրան փնտրելու։ Այդ ժամանակ, Մուֆտային գտնում են երկու գավառագետների, որոնք թափառում էին գայլի որջի մոտերքում։ Նրանք կարծում են, թե Մուֆտան «վայրենացած երեխա է», և ամբողջ կյանքը գայլերի հետ է ապրել։ Կեսկոշիկը և Մամռամորուսը, որոնց հետապնդում են գայլերը, ընկնում են տեղացի գավառագետների լարած «նապաստակների թակարդը», որի շնորհիվ նրանք փրկվում են գայլերից։ Գիշերը Մուֆթան և նրան գտած Օձիք շունը փախչում են գավառագետներից։ Կեսկոշիկը, ով, հավատալով տեղի գավառագետներին, թե Մուֆտային իսկապես գայլերն են մեծացրել, հեռանում է ընկերներից։ Մուֆտան հասնում է իր ֆուրգոնին և շուտով հանդիպում է Մամռամորուսին։ Նրանք Կեսկոշիկին փնտրելով ֆուրգոնով անցնում են անտառով և խրվում ծառերի արանքում։ Կեսկոշիկը որոշում է վերադառնալ իր ընկերների մոտ, գտնում է նրանց ֆուրգոնը և փրկում նրանց։ Երեք ընկերները իրար հետ բացատրվելով հասկանում են մեկմեկու, քշելով դուրս են գալիս անտառից և ուղևորվում դեպի ծով։
Առանձնահատկություններ
խմբագրելՆաքսիտրալների մասին Էնո Ռաուդի գրքերի շարքը առանձնահատուկ հետաքրքրություն է ներկայացնում, քանի որ դրանցում հեղինակն անդրադառնում է էկոլոգիայի, բնության մեջ կենսաբանական հավասարակշռության թեմաներին, որոնք բավականին հազվադեպ են մանկական գրականության մեջ։ Մամռամորուս նաքսիտրալը, որի նախատիպը, ենթադրվում է, որ ինքը` Էնո Ռաուդն է, բնության պաշտպանության և դրա նկատմամբ հարգանքի հավատարիմ ջատագով է և հաճախ է քննարկում բնապահպանական խնդիրներ։
Քննադատություն
խմբագրելՌուս լրագրող Էդուարդ Զիբնիցկին նշել է այս հեքիաթի շատ էստոնական, փոքրիկ և հարմարավետ աշխարհը։
|
Ճամփորդները, հեքիաթային մարդուկներ, կարծես թե, նույն փակ աշխարհում են ճանապարհորդում։ Այնտեղ ամեն ինչ կա՝ քաղաքներ, ճանապարհներ, անտառներ, գետեր, կամուրջներ։ Բայց անտառներն անվերջ չեն, ճանապարհներն անվերջ չեն, քաղաքները հսկայական չեն. ամեն ինչ հարմարեցված է մասնավորի, նույնիսկ փոքր մարդու չափերին։ Թվում է, թե անհնար է հեռանալ այս առասպելական և միևնույն ժամանակ սովորական աշխարհից, որն ընկերական և հարմարավետ է։ - Էդուարդ Զիբնիցկին
|
|
Մուֆտան` կարմիր ֆուրգոնով ավտոմեքենայի տերը, թեև հավերժ ճանապարհորդ է, բայց միևնույն ժամանակ նա ավելի շատ աշխարհական է, քան թափառաշրջիկ, իսկ անիվների վրա գտնվող նրա տունը հենց տուն է, որտեղ տերը հոգ է տանում հարմարավետության և կարգ ու կանոնի մասին[5]։
Ֆիլմերի ադապտացիաներ, աուդիոգրքեր և այլ ադապտացիաներ
խմբագրել1981 թվականին թողարկվել է համանուն ֆիլմաշար` դիաֆիլմ՝ հիմնված Ռաուդի հեքիաթների ցիկլի առաջին մասի վրա։ Նկարիչ՝ Ս. Ֆեոֆանով։
1984 թվականին, առաջին երկու գրքերի հիման վրա, Tallinfilm-ը արտադրել է երկու մասից բաղկացած անիմացիոն ֆիլմը («Naksitrallid»): Ռեժիսորներ՝ Ավո Պիստիկ, Թիինա Յասինսկի, պրոդյուսերական դիզայներ Էդգար Վալտեր, կոմպոզիտոր Սվեն Գրյունբերգ, դերերը հնչյունավորել են Աարնե Ուկսկյուլան (Մամռամորուս), Ուրմաս Կիբուսպուուն (Կեսկոշիկ), Մարիա Կլենսկայա (Մուֆտա), Իտա Էվեր, Գուննար Կիլգասը[6]։ 1990 թվականին երկու սերիաներն էլ վերամոնտաժվել են մեկ դրվագից բաղկացած լիամետրաժ մուլտֆիլմի մեջ՝ նոր ձայնագրված սաունդթրեքով և նույն դերասանների վերահնչյունավորմամբ։
Էստոնիայի պետական տիկնիկային թատրոնը Ռաուդի ստեղծագործությունների հիման վրա ստեղծեց համանուն ներկայացումներ՝ «Naksitralli» և «This Naxitralli Again»:
1994 թվականին «Полиграфресурсы» հրատարակչությունը Վյաչեսլավ Գերասիմովի ձայնային հնչունավորմամբ թողարկել է չորս մաս (տևողությունը 12:36:44)։ 1996 թվականին Լեոնիդ Դերկաչի հնչյունավորմամբ «You Can’t Buy It Anywhere» հրատարակչությունը թողարկել է առաջին գրքի առաջին և երկրորդ մասերը (տևողությունը 07:10:13)։ 2008 թվականին Վլադիմիր Կռիլովի, Քրիստինա Կուզմինայի և Վերոնիկա Գոլուբիցկայայի հնչյունավորմամբ «Amphora Media» հրատարակչությունը թողարկել է բոլոր չորս մասերը (տևողությունը՝ 14:09:00)։ Բացի այդ, Ideju Forums նախագիծը, որը հնչյունավորել է Քսենիա Սունդեևան, թողարկել է առաջին գրքի առաջին մասը (տևողությունը 02:10:00)։
2009 թվականին Wellenreiter Verlag-ը թողարկեց չորս առանձին ձայնասկավառակներ՝ հատորների բեմականացված գերմաներեն ընթերցմամբ՝ որպես աուդիոգրքեր, որոնցից յուրաքանչյուրը տևում է 2 ժամ, բանախոս Յորգ Շյուտաուֆի հետ։ Այս ընթերցումները նախատեսված են տարրական դպրոցական տարիքի երեխաների համար։
Էստոնացի նկարիչ Էդվարդ ֆոն Լինգուսը Տարտու քաղաքում ստեղծել է «Կանեփ մորուք և վհուկների որսորդ» գրաֆիտին, որտեղ պատկերել է Ռաուդի գրքի հերոսի ձերբակալությունը` մորուքի մեջ կանեփի աճեցնելու համար։
Մրցանակներ
խմբագրելԷստոնացի նկարիչ Էդվարդ ֆոն Լինգուսի «Կանեփ մորուք և վհուկների որսորդ» ադապտացիան 2014 թվականին արժանացել է Տարտու քաղաքի մրցանակին։
Նաքսիտրալների մասին մատենաշարի առաջին գրքի համար 1974 թվականին Է. Ռաուդին շնորհվել է Հանս Քրիստիան Անդերսենի միջազգային գրական մրցանակի պատվավոր դիպլոմ։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Наталья Иванова-Гладильщикова (2006 թ․ օգոստոսի 9). «Кто летом читает - тот "Молоток"?». Известия. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 22-ին.
- ↑ «Как и что читать детям. 100 книг, которые стоит прочесть ребенку, пока он не научился читать». Частный Корреспондент. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 22-ին.
- ↑ «Эно Рауд «Муфта, Полботинка и Моховая Борода»». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 8-ին.
- ↑ Эно Рауд. Биография
- ↑ {{{վերնագիր}}}. Արխիվացված է 28 Ապրիլի 2016 սկզբնաղբյուրից:
- ↑ «О мультфильме на сайте эстонского кино». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 6-ին.
Գրականություն
խմբագրել- Эдуард Зибницкий Русский след. Эстонское отсутствие // Новый мир. — 2006. — № 8.
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- «Муфта, Полботинка и Моховая Борода». Deti-Online.com (ռուսերեն). Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 8-ին.