Ուդինե

Ուդինե (Ֆրիուլիերեն՝ Udin, գերմ.՝ Weiden, լատին․՝ Utinum, սլովեն.՝ Videm), քաղաք, Իտալիայի հյուսիսարևելյան մասում, Ֆրիուլի Վենետիկ Ջուլիա մարզի կենտրոնական մասում՝ Ադրիատիկ ծովի և Ալպերի միջև, Սլովենիայի սահմանից 40 կմ հեռավորության վրա, Ուդինե գավառում։

Քաղաք
Ուդինե
Udine
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Իտալիա
Մարզ	Ֆրիուլի Վենետիկ ՋուլիաՖրիուլի Վենետիկ Ջուլիա
Գավառ	Ուդինե
Համայնք	regional decentralization entity of Udine?
Մակերես	57,17 կմ²
ԲԾՄ	113±1 մետր
Բնակչություն	▼97 808 մարդ (հունվարի 1, 2023)
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Հեռախոսային կոդ	0432
Փոստային դասիչ	33100
Ավտոմոբիլային կոդ	UD
Պաշտոնական կայք	comune.udine.it​(իտալ.)
Ուդինե (Իտալիա) Ուդինե (Ֆրիուլի Վենետիկ Ջուլիա)
Ուդինե Վիքիպահեստում

Անվանում

Ուդինե անվանումն առաջին անգամ հանդիպել է միջնադարյան լատինական արձանագրություններում որպես «Udene» 983 թվականին և որպես «Utinum» 1000 թվականին։ Անվան ծագումը հստակեցված չէ, սակայն կա կարծիք, որ այն նախահռոմեական ծագում ունի՝ կապված հնդեվրոպական նախալեզվական ou̯d^h- 'udder' արմատի հետ, որը փոխաբերական իմաստով նշանակում է «բարձունք»։

Պատմություն

Ուդինեն եղել է Ֆրիուլիի պատմական մայրաքաղաքը։ Այն բնակեցված է եղել դեռևս նոր քարի դարի ժամանակաշրջանում, որտեղ հետագայում բնակվել են իլլիրիացիները։

Ըստ հին հունգարական ավադության՝ հոների առաջնորդ Աթիլլան (? -453) Ակվիլեյայի գրավման ժամանակ այստեղ կառուցել է մի բլուր. նա զինվորներին հրամայել է իրենց սաղավարտներով ու վահաններով հող բերել, քանի որ լանդշաֆտը շատ հարթ էր և բլուր չկար։ Նա հիմնել է քաղաքը և այստեղ կառուցել քառանկյուն աշտարակ։

Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկումից հետո, տարածքի կարևորությունն էլ ավելի է մեծացել։ 983 թվականին առաջին անգամ Ուդինեն հիշատակվում է Օտտոն II կայսեր կողմից Ակվիլեյայի պատրիարքությանը Utinum ամրոցի նվիրաբերման ժամանակ։ 1223 թվականին այստեղ շուկայի հիմնադրումը քաղաքը դարձնում է տնտեսության և առևտրի համար կարևոր տարածք և այն դառնում է պատրիարքի նստավայրը։

Ուդինե քաղաքի տեսքը 1650 թվականին

1420 թվականին Ուդինեն նվաճվել է Վենետիկի Հանրապետության կողմից։ 1511 թվականին այստեղ տեղի է ունեցել կարճ քաղաքացիական պատերազմ, որին հաջորդել են երկրաշարժն ու ժանտախտը։ Ուդինեն մնացել է վենետիկյան տիրապետության ներքո մինչև 1797՝ լինելով պետության մեծությամբ երկրորդ քաղաքը։ Կարճ ժամանակահատված եղել է Ֆրանսիայի տիրապետության ներքո։ 1866 թվականին ներառվել է նոր ձևավորված Իտալիայի թագավորության կազմում։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին, նախքան Կապոռետոյի ճակատամարտում պարտություն կրելը, Ուդինեն եղել է իտալական գերագույն հրամանատարության նստավայրը և կոչվել է "Capitale della Guerra" («Պատերազմող մայրաքաղաք»)։

2003 թվականին նռան տեսքով հուշակոթողը՝ նվիրված է Մեծ Եղեռնին և հայ-իտալական բարեկամությանը, տեղադրվել է Ուդինեի «Արմենիա» այգում։

Ժողովրդագրություն

2007 թվականին Ուդինեում բնակվել է 97,880 մարդ, 46.9% տղամարդ, 53.1% կանայք, անչափահասները (մինչև 18 տարեկան) 14.36 %, թոշակառուները՝ 24.27 %: Ուդինեի բնակիչների միջին տարիքը կազմում է 47։ 2002-2007 թվականներին բնակչությունն աճել է 1.48 %[1] Արխիվացված 2006-07-09 Wayback Machine[2] Արխիվացված 2009-04-26 Wayback Machine: 1000 բնակչի հաշվարկով ծնելիությունը կազմում է 9.13:

Քաղաքում և նրա շրջակայքում բնակվում են շուրջ 2000 սլովենացիներ։ 1475 թվականի փաստաթղթում սլովեներենը հիշատակվում է որպես քաղաքում «ցածր դասի» լեզու և 1458 թվականի ուդինական ձեռագրում առկա է սլովեներեն բառարան։ Alasia da Sommaripa's իտալական-սլովենական բառարանը տպագրվել է Ուդինեում 1607 թվականին։ 1970 թվականին Ուդինեի համալսարանում հիմանդրվել է սլովեներենի ամբիոն

2006 թվականին իտալական ծագմամբ բնակչությունը կազմում է 90.90%:

Բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները

Քույր քաղաքներ

Ուդինեի քույր քաղաքներն են.

•  Ալբասետե, Իսպանիա (2002)
•  Բելգրադ, Սերբիա
•  Բիկաներ, Հնդկաստան
•  Բուդապեշտի III շրջան, Հունգարիա (1992)
•  Կլագենֆուրտ, Ավստրիա
•  Մարիբոր, Սլովենիա (1985)
•  Մոնտեռեյ, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ
•  Յաունդե, Կամերուն (2008)
•  Նեքարի Էսլինգեն, Գերմանիա (1958)
•  Նիթ Պորտ Թոլբոթ, Միացյալ Թագավորություն (1996)
•  Նյիրեդխազա, Հունգարիա
•  Նորչյոպինգ, Շվեդիա (1964)
•  Շխիդամ, Նիդերլանդներ (1970)
•  Ուինսոր, Կանադա (1977)
•  Պիոտրկուվ Տրիբունալսկի, Լեհաստան
•  Ռեսիստենսիա, Արգենտինա
•  Սետուբալ, Պորտուգալիա
•  Վելենիե, Սլովենիա
•  Վիեն, Ֆրանսիա (1959)
•  Տիրանա, Ալբանիա
•  Ֆիլլախ, Ավստրիա (սեպտեմբերի 15, 1979)

Պատկերասրահ

• 
  Վենետիկյան տուն
• 
  Facade of the Duomo
• 
  The Duomo
• 
  Chiesa di San Francesco
• 
  Piazza San Giacomo
• 
  Մանին դարպաս
• 
  Ակվիլեյայի դաչխաս
• 
  Via Mercatovecchio
• 
  Ուդինեի համալսարան
• 
  Ուդինեի Սանտա Մարիա դի Կաստելո զանգակատան հրեշտակ

Արտաքին հղումներ

Ուդինե էջը Վիքիպահեստում

• Udine homepage
• Italia.it Արխիվացված 2020-06-20 Wayback Machine
• Sunday Telegraph reportage
• Udine portal Արխիվացված 2012-12-01 Wayback Machine
• University of Udine
• Udine in 3D Արխիվացված 2018-09-23 Wayback Machine
• The soccer song Fuarce Udin Արխիվացված 2008-02-03 Wayback Machine
• Udine International School Արխիվացված 2019-01-24 Wayback Machine
• Udine20 (Udine Events)
• Friuli Innovazione Centre of research and technology transfer
• Giovanni Maria Cassini (1791). «Lo Stato Veneto da terra diviso nelle sue provincie, seconda parte che comprede porzioni del Dogado del Trevisano del Friuli e dell' Istria». Rome: Calcografia camerale. (Map of Udine region).

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուդինե» հոդվածին։