Պոզիտիվ ազատություն
Պոզիտիվ ազատությունը ավելի լայն հասարակության կառուցվածքային սահմանափակումների համատեքստում գործելու ուժի և ռեսուրսների տիրապետումն է, որն ազդում է մարդու գործելու ունակության վրա՝ ի տարբերություն նեգատիվ ազատության, որն ազատություն է սեփական գործողությունների նկատմամբ արտաքին զսպվածությունից[1][2]։
Կառուցվածքի և գործակալության հասկացությունները կենտրոնական են պոզիտիվ ազատության հայեցակարգի համար, քանի որ ազատ լինելու համար մարդը պետք է զերծ լինի սոցիալական կառուցվածքի արգելքներից՝ իր հավակնություններն իրականացնելիս։ Կառուցվածքային առումով դասականությունը, սեքսիզմը, էյջիզմը, աբլեզիմը և ռասիզմը կարող են խնդիր հանդիսանալ մարդու ազատություն համար։ Քանի որ դրական ազատությունը հիմնականում վերաբերում է սոցիոլոգիական գործակալություն ունենալուն, այն ընդլայնվում է քաղաքացիների՝ կառավարությանը մասնակցելու և նրանց ձայնը, շահերը և մտահոգությունները ճանաչելու և գործելու ունակությամբ։
Իսայա Բերլինի «Ազատության երկու հասկացությունները» էսսեն (1958) սովորաբար ընդունվում է որպես առաջինը, որը հստակորեն տարբերակում է պոզիտիվ և նեգատիվ ազատությունը[3][4]։
Ընդհանուր ակնարկ
խմբագրելՉարլզ Թեյլորը աշխատում է լուծելու հարցերից մեկը, որը բաժանում է ազատության «դրական» և «բացասական» տեսությունները, ինչպես դրանք առանձնացվել են Իսայա Բեռլինի «Ազատության երկու հասկացություններ» հիմնական էսսեում։ Նա անհերքելի է համարում քաղաքական ազատության մասին պատկերացումների երկու նման ընտանիքներ։
Այսպիսով, Թեյլորը պարզաբանում է, որ կա երկու մրցակցող տեսություն. Մեկը նպատակ ունի սահմանել ազատությունը բացառապես այլոց միջամտությունից անհատի անկախության տեսանկյունից՝ լինեն այդ կառավարությունները, կորպորացիաները կամ մասնավոր անձինք. այս տեսությունը վիճարկվում է նրանց կողմից, ովքեր հավատում են, որ ազատությունը գոնե մասամբ գտնվում է ընդհանուր կյանքի նկատմամբ հավաքական վերահսկողության մեջ։
Նեգատիվ ազատությունը հասկացություն է, որը հաճախ օգտագործվում է քաղաքական փիլիսոփայության մեջ։ Դա այն գաղափարն է, որ ազատություն նշանակում է կարողանալ անել այն, ինչ ուզում ես՝ առանց արտաքին որևէ խոչընդոտի։ Այս հայեցակարգը քննադատվել է չափազանց պարզունակ լինելու և անհատական ինքնաիրացման կարևորությունը հաշվի չառնելու համար։
Թեյլորն առաջարկում է, որ բացասական ազատությունը մի փոքր ավելին է, քան փիլիսոփայական տերմինը, և որ իրական ազատությունը ձեռք է բերվում, երբ հաշվի են առնվում նաև սոցիալական և տնտեսական զգալի անհավասարությունները։ Նա առաջարկեց դիալեկտիկական դրական ազատությունը որպես միջոց ձեռք բերելու ինչպես պոզիտիվ, այնպես էլ նեգատիվ ազատություն՝ հաղթահարելով մեզ բաժանող անհավասարությունները։
Ըստ Թեյլորի՝ մարդկանց կրոնական և էթիկական համոզմունքների արտահայտման սահմանափակումն ավելի կարևոր է, քան երկրի անմարդաբնակ մասերով նրանց տեղաշարժը սահմանափակելը և երկուսն էլ ավելի նշանակալից են, քան երթևեկության վերահսկման հարցը։
Թեյլորը պնդում է, որ Հոբս-Բենթեմի տեսակետն անպաշտպան է որպես ազատության տեսակետ։ Այս երկքայլ գործընթացի առջև կանգնելիս առաջին քայլից ավելի անվտանգ և հեշտ է թվում հաստատակամորեն պնդելը, որ ազատությունը պարզապես արտաքին խոչընդոտների բացակայության խնդիր է, որ այն, հետևաբար, չի ներառում մոտիվացիայի և թույլտվությունների խտրականություն։ Սա է Maginot Line ռազմավարության էությունը, և դա շատ գայթակղիչ է. (այստեղ Թեյլորը նկատի ունի այն ուղիները, որոնցով կարելի է «ամրապնդել» փաստարկը)։ Բայց, նա պնդում է, որ դա սխալ է, մենք չենք կարող պաշտպանել ազատության տեսակետը, որը չի ենթադրում առնվազն որակական խտրականություն դրդապատճառների վերաբերյալ, այսինքն, որը չի դնում շարժառիթների որոշ սահմանափակումներ ազատության համար անհրաժեշտ պայմանների շարքում, և, հետևաբար, կարող է իշխել առանց սկզբունքորեն երկրորդ գուշակություն[5]։
Հետևաբար, Թեյլորը նշում է նեգատիվ և պոզիտիվ ազատության միջև տարբերակումը, որն ընդգծում է սոցիալական արդարության կարևորությունը։
Պատմություն
խմբագրելԺան-Ժակ Ռուսսոյի ազատության տեսությունը, ըստ որի անհատական ազատությունը ձեռք է բերվում այն գործընթացին մասնակցելու միջոցով, որի միջոցով սեփական համայնքը կոլեկտիվ վերահսկողություն է իրականացնում իր գործերի վրա՝ համաձայն «ընդհանուր կամքի»:Նա գրել է. «Ախորժակի մղումը պարզապես ստրկությունն է, մինչդեռ օրենքին հնազանդվելը, որը «մենք ինքներս ենք սահմանում»՝ ազատություն»[6]։ Նրա համար բնական վիճակից քաղաքացիական վիճակին անցնելիս արդարությունը փոխարինում է բնազդին, նրա գործողություններին տալիս է այն բարոյականությունը, որը նախկինում բացակայում էր[7]։
Հեգելը իր «Իրավունքի փիլիսոփայության տարրեր»ում (այն մասում, որտեղ նա ներկայացրեց վերացական իրավունքի ոլորտ հայեցակարգը) գրել է, որ «պարտականությունը ազատության սահմանափակում չէ, այլ միայն վերացական ազատություն» և որ «պարտականությունը մեր էությանը հասնելն է, պոզիտիվ ազատության նվաճումը»[8]։
Օրինակներ
խմբագրել«Սթենֆորդի փիլիսոփայության հանրագիտարան»-ի պոզիտիվ ազատության նկարագրությունը,
|
Պարզ ասած, կարելի է ասել, որ ժողովրդավարական հասարակությունը ազատ հասարակություն է, քանի որ այն ինքնորոշված հասարակություն է, և որ այդ հասարակության անդամն ազատ է այնքանով, որքանով նա մասնակցում է դրա դեմոկրատական գործընթացին։ Բայց կան նաև պոզիտիվ ազատության հայեցակարգի ինդիվիդուալիստական կիրառություններ։ Օրինակ, երբեմն ասում են, որ կառավարությունը պետք է ակտիվորեն նպատակաուղղվի մարդկանց ինքնաբավ լինելու կամ ինքնիրացման հասնելու համար անհրաժեշտ պայմաններ ստեղծելուն։ | 
|
«Վերականգնելով սոցիալական պայմանագիրը» աշխատությունում Ռոն Ռեպլոգլը մի փոխաբերություն է արել, որն օգտակար է պոզիտիվ ազատությունը հասկանալու համար։ «Իհարկե, ոտնձգություն չէ իմ անձի արժանապատվության համար, եթե դուք իմ կամքին հակառակ վերցնում եք իմ մեքենայի բանալիները, երբ ես չափից շատ եմ խմել։ Ոչ մի պարադոքսալ բան չկա նախապես պայմանավորվածություն ձեռք բերելու մեջ, որը նախատեսում է հայրական վերահսկողություն այն հանգամանքներում, երբ մեր իրավասությունը բաց է կասկածի համար»[9]։ Այսպիսով, պոզիտիվ ազատությունը մի շարք կանոնների հավատարմությունն է, որոնք համաձայնեցված են բոլոր ներգրավված կողմերի կողմից, որոնք բոլորը պետք է համաձայնեն կանոնների ցանկացած փոփոխության։ Հետևաբար, դրական ազատությունը պայմանագրային փիլիսոփայություն է։
Իսայա Բեռլինը դեմ էր ցանկացած տեսակետի, որում հայրականությունը և դրական ազատությունը կարող են համարժեք լինել[10]։
Էրիխ Ֆրոմը տեսնում է ազատության երկու տեսակների տարբերությունը, որոնք առաջանում են մարդկության էվոլյուցիայի հետ մեկտեղ՝ հեռու կենդանական ցածր ձևերին բնորոշ բնազդային գործունեությունից։ Ազատության այս ասպեկտը, նա պնդում է, «այստեղ օգտագործվում է ոչ թե «ազատության» իր դրական իմաստով, այլ «ազատությունից» իր բացասական իմաստով, այն է՝ ազատություն իր բնազդային գործողություններից»[11]։ Ֆրոմի համար կենդանական բնազդից ազատությունը անուղղակիորեն ենթադրում է, որ գոյատևումն այժմ կախված է սեփական ուղին գծելու անհրաժեշտությունից։ Նա այս տարբերակումը կապում է Եդեմից մարդու արտաքսման աստվածաշնչյան պատմության հետ.
|
|
Աստծո հրամաններին հակառակ գործելը նշանակում է իրեն ազատել պարտադրանքից, դուրս գալ նախամարդկային կյանքի անգիտակցական գոյությունից մինչև մարդու մակարդակ։ Իշխանության հրամանին հակառակ գործելը, մեղք գործելը իր դրական մարդկային առումով ազատության առաջին գործողությունն է։ [...] նա «ազատ է» դրախտի գերությունից, բայց ազատ չէ «կառավարել» ինքն իրեն, գիտակցել իր անհատականությունը[12]։ |
|
Դրական ազատությունը, Ֆրոմը պնդում է, գալիս է անհատականության ակտուալացման միջոցով, որը հավասարակշռված է ամբողջից բաժանման հետ. «համերաշխություն բոլոր մարդկանց հետ», որը միավորված է ոչ թե բնազդային կամ կանխորոշված կապերով, այլ բանականության վրա հիմնված ազատության հիման վրա[13]։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Berlin, Isaiah. Four Essays on Liberty. 1969.
- ↑ Steven J. Heyman, "Positive and negative liberty." Chicago-Kent Law Review. 68 (1992): 81-90. online
- ↑ Eric Nelson, "Liberty: One or Two Concepts Liberty: One Concept Too Many?." Political theory 33.1 (2005): 58-78.
- ↑ Bruce Baum and Robert Nichols, (eds.), Isaiah Berlin and the Politics of Freedom: ‘Two Concepts of Liberty’ 50 Years Later, (Routledge, 2013).
- ↑ Charles Taylor, “What’s Wrong With Negative Liberty,” in Philosophy and the Human Sciences: Philosophical Papers, vol. 2 (Cambridge: Cambridge University Press, 1985), 211–29.
- ↑ Rousseau as quoted by Replogle, Ron. Recovering the Social Contract. Rowman & Littlefield Publishers, Inc. (1989), p. 105.
- ↑ Michael Rosen, Jonathan Wolff, Catriona McKinnon (eds.), Political Thought, Oxford University Press, 1999, p. 63.
- ↑ George Klosko, History of Political Theory: An Introduction: Volume II: Modern (2nd ed.), Oxford University Press, 2013, p. 465: "we should note that Hegel's realization of the distance between his own and the traditional liberal conception of freedom, which he calls "abstract freedom," is clear in his embrace of positive freedom [in PR §149A]".
- ↑ Replogle, Ron. Recovering the Social Contract. Rowman & Littlefield Publishers, Inc. (1989). p. 164.
- ↑ «Open Learning – OpenLearn». Openlearn.open.ac.uk. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
- ↑ Erich Fromm, The Fear of Freedom (London: Routledge & Kegan Paul Ltd., 1966), p. 26.
- ↑ Erich Fromm, The Fear of Freedom, pp. 27–28.
- ↑ Erich Fromm, The Fear of Freedom, p. 29.