Օլիմպոս (լեռ, Մարս)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Օլիմպոս (այլ կիրառումներ)
Օլիմպոս լեռ (լատին․՝ Olympus Mons)[6][7][8], հանգած հրաբուխ Մարսի վրա, գտնվում է Թարսիս նահանգում, Արեգակնային համակարգի ամենաբարձր հայտնի լեռն է։ Անվանվել է Հունական Օլիմպոս լեռան անվամբ, որի վրա, համաձայն առասպելների, ապրում էին օլիմպացի աստվածները։
| Օլիմպոս | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | այլմոլորակային լեռ |
| Վայր | Amazonis quadrangle? և Թարսիս |
| Աշխարհագրական տեղադրություն | Թարսիս նահանգ[1] |
| Բարձրությունը ծովի մակարդակից | 21 229 մետր[2] |
| Մակերես | 300 000 կմ²[3] |
| Ձևավորում | մոտ 3830 միլիոն տարի առաջ[4] |
| Հայտնաբերող | Մարիներ-9 |
| Երկնային մարմին | Մարս[5] |
| Անվանված է | Օլիմպոս |
  | |
Մինչ տիեզերական սարքերով հետազոտությունները (որոնց արդյունքում պարզվեց, որ Օլիմպոսը լեռ է) այս վայրը հայտնի էր աստղագետներին որպես Nix Olympica («Օլիմպոսի ձյուն», քանի որ այն ուներ բարձր ալբեդո)։ Այն ժամանակ ևս կասկածներ կային, որ Օլիմպոսը լեռ է[9]։
Օլիմպոսը համարյա երեք անգամ ավելի բարձր է, քան Էվերեստը Երկրի վրա։ Այն ամենաերիտասարդն է Մարսի հրաբուխներից, ձևավորվել է Ամազոնիական դարաշրջանում։
Նկարագիրը
խմբագրելՕլիմպոսի բարձրությունը կազմում է 26,2 կմ իր հիմքի նկատմամբ[8][10], ինչը ավելին քան երկու անգամ բարձր է Մաունա-Կեաից, որը հանդիսանում է հրաբխային ծագման ամենամեծ կառույցը Երկրի վրա (բարձրությունը հիմքից մոտ 10 կմ)։ Օլիմպոսի հիմքի լայնությունը տարածվում է 540 կմ և ունի զառիվեր ստորոտներ, որոնք տեղերում հասնում են 7 կմ բարձրության։ Այսպիսի հսկայական զառիթափերի առաջացման պատճառները դեռ համոզիչ բացատրություն չեն ստացել, սակայն շատերը հակված են մտածել, որ հրաբուխի հիմքի մասում ապարները լվացվել են հնում գոյություն ունեցող մարսյան օվկիանոսի կողմից։
Օլիմպոս լեռան հրաբխային կալդերայի երկարությունը կազմում է 85 կմ, լայնությունը՝ 60 կմ։ Կալդերայի խորությունը հասնում է 3 կմ, շնորհիվ վեց իրաի հետ հատվող հրաբխային խառնարանների առկայության։ Համեմատության համար, Երկրի խոշորագույն հրաբուխ Մաունա Լոայի մոտ, որը գտնվում է Հավայան կղզիներում, խառնարանի տրամագիծը կազմում է 6,5 կմ։
Լեռան գագաթի մոտ մթնոլորտային ճնշումը կազմում է ընդամենը 2 % այն ճնշումից, որը բնորոշ է մարսյան միջին բարձրության համար (համեմատության համար, Երկրի Էվերեստի գագաթին գրանցված ցուցանիշը կազմում է ծովի մակերևույթի ճնշումի ընդամենը 25 %)։
Օլիմպոսը գրավում է այնքան մեծ տարածք, որ այն հնարավոր չէ ամբողջությամբ տեսնել մոլորակի մակերևույթից (հեռավորությունը, որը անհրաժեշտ է հրաբուխը դիտելու համար այնքան մեծ է, որ այն կծածկվի հորիզոնի ետևում)։ Այդ պատճառով, Օլիմպոսի ամբողջական պատկերը կարելի է տեսնել միայն օդից կամ ուղեծրից։ Համապատասխանաբար, եթե կանգնել հրաբուխի գագաթին, ապա նրա ստորոտը կանցնի հորիզոնից։
Օլիմպոսը հանգած հրաբուխ է, որը գոյացել է լավայի հոսանքների շնորհիվ, որոնք ժայթքել են ընդերքից և քարացել։ Այն հանգամանքը, որ հրաբուխի լայնությունը երեք անգամ գերազանցում է նրա բարձրությունը, խոսում է այն մասին, որ ժայթքումը երկար ժամանակ է տեղի ունեցել։
«Մարս էքսպրես» սարքից կատարված լուսանկարների վերլուծությունը ցույց տվեց, որ հրաբուխի լանջերին ամենանոր լավայի հոսքերը ունեն ենթադրաբար 2 միլիոն տարվա տարիք։ Այսպիսով, չի կարելի բացառել, որ հրաբուխը նորից կսկսի ժայթքել։
Օլիմպոսի հսկայական չափերը խոսում են այն մասին որ, ամենայն հավանականությամբ, Մարսը չունի տեկտոնիկ սալեր ինչպես Երկիրը։ Քանի որ սալերի շարժը թույլ չէր տա հրաբուխին այսքան երկար գոյատևել։
Շրջապատը
խմբագրելՕլիմպոս լեռը գտնվում է Թարսիս նահանգում, որտեղ տեղակայված են մի շարք այլ հրաբուխներ, այդ թվում՝ Արսիա լեռը, Սիրամարգի լեռը և Ասկրիաուս լեռը, որոնք նույնպես ունեն հսկայական չափեր, չնայած զիջում են Օլիմպոսին։ Այս երեք հրաբուխները գտնվում են Թարսիսի լեռներում, իսկ Օլիմպոսը գտնվում է Թարսիսի իջվածքի հատակին, որի խորությունն է մոտ 2 կմ։
Հրաբուխը շրջապատող տարածքը շատ տեղերում ծածկված է ոչ մեծ լեռնաշղթաներով և սարերով։ Այս լեռնային համակարգը անվանում են Օլիմպոսի պսակ։ Պսակը տարածվում է մինչև 1000 կմ հեռավորության վրա հսկայական «թերթիկների» տեսքով։ Պսակի ծագումը մտնում է Մարսի գաղտնիքների ցանկի մեջ։ Նրա առաջացման վարկածներից մեկը կապում է Պսակի առաջացումը Օլիմպոսի ստորոտների փլուզման հետ, ըստ մեկ այլ վարկածի, այն կապված է սառցադաշտերի գործունեության հետ, ևս մի վարկածի համաձայն, դա հին լավային հոսքեի մնացորդներն են, որոնք հետագայում ենթարկվել են քանդման և էրոզիաի։
Պսակի տարբեր մասերի խոշորացված լուսանկարների վրա, տեսանելի են բազմաթիվ զուգահեռ գծեր՝ յարդանգներ (տես. լուսանկարը)։ Հավանավաչ, նրանց ուղղվածությունը ցույց է տալիս այս տեղանքում փչող քամիների ուղղությունը։ Յարդանգները սովորաբար առաջանում են մակերևույթի այն հատվածներում, որը հեշտությամբ է ենթարկվում էրոզիայի, օրինակ՝ հրաբխային մոխրից կազմված ապարների դեպքում։
Պատկերասրահ
խմբագրել-
Կալդերան և հրաբխային խառնարանները -
Օլիմպոսի եռաչափ պատկերը։ -
Օլիմպոսի տոպոգրաֆիկ քարտեզը։ -
Օլիմպոսի և հրաբխային Հավայան կղզիների մասշտաբային համեմատություն։ -
Թարսիս նահանգը Օլիմպոսը վերևում ձախից, ներքևում աջից Թարսիսի լեռները: -
Արեգակնային համակարգի հայտնի ամենամեծ լեռների համեմատությունը։ -
Օլիպոսի կալդերայի եռաչափ պատկերը։ -
Օլիմպոսի լուսանկարը THEMIS սարքից։ -
Լուսանկարը` «Վիկինգ-1» -
Լուսանկարը կատարվել է Մարս Գլոբալ Սրվեյեր կայանից 900 կմ բարձրությունից
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ https://mars.jpl.nasa.gov/gallery/atlas/olympus-mons.html
- ↑ http://pubs.usgs.gov/imap/i2782/i2782_sh2.pdf
- ↑ Frankel C. Worlds on Fire: Volcanoes on the Earth, the Moon, Mars, Venus and Io — Cambridge University Press, 2005. — P. 132. — ISBN 978-0-521-80393-9
- ↑ http://www.diss.fu-berlin.de/diss/servlets/MCRFileNodeServlet/FUDISS_derivate_000000001959/16_W_chap15.pdf
- ↑ Gazetteer of Planetary Nomenclature — IAU.
- ↑ Գ. Ա. Բուրբա (1981). Մարսի ռելիեֆի մասերի անվանումները. Մոսկվա: Նաուկա. էջ 85.
- ↑ 1:20 000 000 մասշտաբի Մարսի քարտեզ, ռուսերեն անվանումներով, կազմված է МИИГАиК 1982 թվականին
- ↑ 8,0 8,1 Ժ. Ֆ. Ռոդիոնովա, Յու. Ա. Իլյուխինա «Մարսի ռելիեֆի նոր քարտեզը»
- ↑ Պատրկ Մուր, 1977, Մարսի ուղեցույց, Լոնդոն (ՄԲ), Քաթեվորթ պրեսս, էջ` 96
- ↑ Ջ. Բ. Պլեսցիա (2004). Մարսյան հրաբուխների մորֆոմետրիկ առանձնահատկությւոնները։ Գեոֆիզիկական հետազոտությունների ամսագիր, 109(E03003):
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- Օլիմպոսի արևմտյան կողմը (անգլ.)
- Օլիմպոսը Մարսի քարտեզի վրա (անգլ.)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օլիմպոս (լեռ, Մարս)» հոդվածին։ |
| Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |