Դուքս
| Ուշադրություն։ Այս հոդվածի ստեղծողը կամ նրանում մեծ ներդրում ունեցող անձը, ըստ երևույթին, հետաքրքրությունների կոնֆլիկտ ունի հոդվածի առարկայի հետ։ Հոդվածը կարող է պահանջել մաքրում Վիքիպեդիայի քաղաքականությանը, հատկապես չեզոք տեսակետի պահանջը բավարարելու համար։ Հետագա քննարկումը քննարկման էջում։ |
Դուքս, դուկ, տուկ (Լատ dux-առաջնորդ), 1․ պատվաստիճան, ռազմական և քաղաքական պաշտոն Հռոմեական կայսրության ուշ, բյուզանդական կայսրության վաղ ժամանակաշրջանում։ 10-րդ դարում դուքս պատվաստիճանը տարածված է եղել Բյուզանդիայում, ուր զորավարի իրավասություններն անցել են դուքսերին կամ կատապանին, որին անհրաժեշտության դեպքում ենթարկվել են մի քանի բանակաթեմեր։ Դուքսերը 11-րդ դարում ձեռք են բերել քաղաքական ու դատավարական իշխանություն և 12-րդ դարում արդեն լիիրավ փոխարքաներ էին նահանգներում։ 11-12-րդ դարերի աղբյուրներում զորավար, արքոնտ, կատապան և դուքս անվանումները հաճախ գործածվել են միմյանց փոխարեն։ 2․ Հին գերմանացիների մոտ դուքս (հերցոգ) եղել է ցեղի ընտրովի առաջնորդը, վաղ միջնադարի Արևմտյան Եվրոպայում՝ ցեղային իշխան, ֆեոդալական մասնատվածության շրջանում՝ երկրամասի տիրակալ։ Ռազմա-ֆեոդալական աստիճանակարգում զբաղեցրել է երկրորդ տեղը թագավորից հետո։ Ֆեոդալական մասնատվածության վերացումից հետո դուքսը եղել է ավագանու բարձր տիտղոսներից մեկը։ 10-11-րդ դարերում Հայաստանի նվաճված նահանգների կառավարման համար Բյուզանդիայի նշանակած կառավարիչները կոչվել են դուքսեր (Հայքում, Վասպուրականում, Անիի կատապանությունում)։ Հայաստանի բյուզանդական հայազգի կառավարիչներն իրենց անվանել են դուկ, տուկ և այլն, իսկ Արիստակես Լաստիվերտցին այդ անվանումների փոխարեն օգտագործել է գավառապետ, գավառատեր, իշխան, կողմնակալ տերմինները։ Դուքս տուկ են անվանել նաև Եդեսիայի և Անտիոքի խաչակիր կառավարիչներին, հոգնոր առաջնորդնորին (քրիստոնյա և մուսուլման)։
Դքսությունը Գերմանիայում
խմբագրելԳերմանիայում նորից առաջացել էին 5 խոշոր տարածքային կազմավորում՝ ցեղային դքսություններ։ Ցեղային դքսերը ենթարկվում էին Գերմանիայի թագավորին և Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսրին սակայն ձևականապես և ժամանակ առ ժամանակ վերցնում իրարից կայսրության գահը։
Դքսությունը Ֆրանսիայում
խմբագրելՖրանսիայում պետության առաջացման սկզբում դքսերը ֆրանսիական գահի ամենամեծ վասալներն էին, սկզբնական շրջանում դքսերը գերազանցում էին թագավորին և հարստությամբ և հզորությամբ, ինչպես նաև ենթարկվում էին թագավորին նոմինալ։ Ֆրանսիական թագավորները հաճախ էին կնքում ամուսնություններ իրենց ընտանիքների և դքսերի ընտանիքների միջև, վախենալով իրենց վասալներից։ Ժամանակի ընթացքում թագավորական տարածքների լայնացման հետևանքով, ստեղծվեց հնարավորություն ստեղծել թագավորության տարածքներում բազմաթիվ կոմսություններ, որոնց մեծամամասնությունը ստացավ դքսի տիտղոս։
Դքսությունը Անգլիայում
խմբագրելԱնգլիայում դքսերը արքայազնների երկրորդ աստիճանն էին։ Այժմ Բրիտանիայում միայն Կորնուոլլ դուքսն է, որ ունի հողային տարածքներ և որոշ իրավունքներ իր հողակտորում։ Մնացած բոլոր դքսերի տիղոսները, չհաշված Լանկստեր դուքսերին, որոնց տիտղոսը կրում են հենց միապետները արարողական են։
Դքսությունը Իսպանիայում
խմբագրելԻսպանիայում դքսերը և գրանդերը կրում են «El Excelentísimo Señor» ստորագյալը։
Դքսությունը Ռուսաստանում
խմբագրելՑարական Ռուսաստանում դքսի տիտղոսը հավասարազոր էր իշխանի տիտղոսին։ Հաճախ ենթադրվում են, որ Ալեքսանդր Մենշիկովը եղել էր միակ ռուս ազնվականը, ով կրում էր դքսի տիտղոսը։ Սակայն դա չի համապատասխանում իրականությանը։ Ալեքսանդր Մենշիկովը եղել էր միակ ռուս ազնվականը, ով ստացել էր դքսի տիտղոսը ռուս կայսրից։
Թագեր
խմբագրել
.svg)
.svg)
Տես նաև
խմբագրելԱյս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 464)։ 
|