Ղազարոս Աղայան

Ղազարոս Աղայան
Ծնվել է	ապրիլի 4 (16), 1840 կամ ապրիլի 16, 1840
Ծննդավայր	Բոլնիս-Խաչեն, Թիֆլիսի գավառ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանվել է	հունիսի 20 (հուլիսի 3), 1911 (71 տարեկան)
Վախճանի վայր	Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն
Գերեզման	Խոջիվանք
Մասնագիտություն	գրող, ուսուցիչ, հրապարակախոս և հասարակական գործիչ
Ազգություն	հայ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Կրթություն	Ներսիսյան դպրոց (1854)
Աշխատավայր	Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին, Փորձ և Ալեքսանդրապոլի վիճակային դպրոց
Զավակներ	Մուշեղ Աղայան
	Ղազարոս Աղայան Վիքիքաղվածքում
	Ղազարոս Աղայան Վիքիդարանում
	Ghazaros Aghayan Վիքիպահեստում

Ղազարոս Ստեփանի Աղայան (ապրիլի 4 (16), 1840^[1]^[2]^[3] կամ ապրիլի 16, 1840(1840-04-16)^[3], Բոլնիս-Խաչեն, Թիֆլիսի գավառ, Ռուսական կայսրություն^[1] - հունիսի 20 (հուլիսի 3), 1911^[2]^[3], Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն), հայ գրող, մանկավարժ, հրապարակախոս։

Գործունեություն

Մանկավարժական գործունեություն

Գրել է մանկավարժական–մեթոդական բազմաթիվ աշխատություններ։ Առանձնակի կարևորություն ունի նրա «Ուսումն մայրենի լեզվի» Ա, Բ, Գ, Դ տարիների համար դասագրքերը, որոնցից առաջինը շուրջ 40 տարի (1875-1916) եղել է ամենատարածված այբբենարանը հայկական դպրոցներում։

1869 թվականին «Արարատ» ամսագրի առաջին համարներում հրապարակել է «խորհրդածություն դաստիարակության վերաբերյալ» հոդվածաշար։

Ձախից աջ՝ Գևորգ Բաշինջաղյան, Կոմիտաս, Ղազարոս Աղայան, Հովհաննես Թումանյան,ըգտհըյյյ Ավետիք Իսահակյան, (ներքևում) Վրթանես Փափազյան, Արշակ Չոպանյան

Աղայանը մասնավորապես զբաղվել է տարրական ուսուցման հարցերով և մշակել մայրենի լեզվի ուսուցման ու գրագիտության մեթոդիկա։ Հենց այդ սկզբունքներով են կազմված նրա «Արևիկ» այբբենարանը, տարրական դպրոցի չորս տարիների «Ուսումն մայրենի լեզվի» («Մայրենի լեզու» Ա, Բ, Գ, Դ) դասագրքերը, իսկ «Ուսումն մայրենի լեզվի, պատկերավոր, այբբենարան և առաջին ընթերցարան»–ը 1875–1916 թվականների միջոցում լույս է տեսել 33 անգամ, գրեթե վերահրատարակվելով ամեն տարի։ Դրանցում ներկայացված են բանաստեղծություններ, պատմվածքներ, առակներ, հեքիաթներ և այլն։

1869 թվականի մայիսից ստանձնելով «Արարատ» հանդեսի խմբագրի պաշտոնը, առաջին իսկ համարում զետեղում է «Մի քանի խոսք մեր սիրելի ազգակիցներին» առաջնորդող հոդվածը, նվիրված աշխատանքի գովքին։

Գրական գործունեություն

Աղայանը հարստացրել է մեր թարգմանական գրականությունը ռուս և արևմտաեվրոպական դասական գրողներից կատարած թարգմանություններով ու փոխադրություններով։ Նա թարգմանել է Իվան Կռիլովի, Ֆրիդրիխ Շիլլերի, Հայնրիխ Հայնեի, Լև Տոլստոյի, Ուիլյամ Շեքսպիրի գործերը։ Առանձնապես հիշատակության է արժանի Ալեքսանդր Պուշկինի «Ոսկի ձկնիկ» հեքիաթի փոխադրությունը։

Օգտագործել է Ա., Ղ. Աղ., Թոմաս, Հաբաշ, Ղ., Ղ. Ա., Վիգեն, Փրեյդում, Փրեյդուն ծածկանունները^[4]։

Վերնատուն

«Վերնատան» անդամները․ նստած են՝ Ա. Իսահակյան, Ղ. Աղայան, Հ. Թումանյան, կանգնած են՝ Լևոն Շանթ, Դերենիկ Դեմիրճյան

Ղազարոս Աղայանը նաև Թիֆլիսում Հովհաննես Թումանյանի կողմից ստեղծված Վերնատուն գրական խմբակի մշտական անդամներից էր։ Վերնատան մշտական անդամները շաբաթը մեկ-երկու անգամ հավաքվում էին Հովհաննես Թումանյանի տանը՝ իրար տեսնելու, զրույց անելու։ Այս հանդիպումների ընթացքում մեծ գրողները ընթերցում ու քննարկում էին համաշխարհային գրականության դասական և նոր հեղինակների գործերը, ինչպես նաև իրենց գործերն էին ներկայացնում ընդհանուր քննադատման։

Ֆիլմեր

Ֆիլմեր, որոնք նկարահանվել են հիմնվելով Ղազարոս Աղայանի ստեղծագործությունների վրա

Անահիտ, Համո Բեկնազարյան (ԽՍՀՄ, 1947 թ.)

Մուլտֆիլմեր

Մուլտֆիլմեր, որոնք նկարահանվել են Ղազարոս Աղայանի ստեղծագործությունների հիման վրա

Անահիտ, Դավիթ Սահակյանց, Լյուլյա Սահակյանց (Հայաստան, 2014 թ.)

Աղայանի մասին

Կարծես հեքիաթների միջից եկած, մեր իրականության մեջ քայլող մի զորապետ իշխան լիներ, լեռների քաջ որսկան, աշխարհե աշխարհ կտրող քարավանապետ։

- Ավետիք Իսահակյան

Հիշատակ

Ղազարոս Աղայանի կիսանդրին №63 հիմնական դպրոցի բակում

Տես նաև՝ Ղազարոս Աղայանի տուն-թանգարան, Ղազարոս Աղայանի անվան թիվ 63 դպրոց, Ղազարոս Աղայանի կիսանդրի (Երևան)։

Ղազարոս Աղայանի անունն է կրում Երևանի Կենտրոն վարչական շրջանի փողոցներից մեկը, Երևանի № 63 հիմնական դպրոցը, որի բակում էլ տեղադրված է գրողի կիսանդրին։

Բոլնիս-Խաչենում գործում է գրողի տուն-թանգարանը։

Ընտանիք

Հայր՝ Ստեփան Աղայան 1806/1807-հոկտեմբերի 4 (հոկտեմբերի 16), 1882)
Մայր՝ Հռիփսիմե Հովհաննիսյան (1815/1816-հունիսի 1 (հունիսի 13), 1876)
Դուստր՝ Լուսիկ Սարյան (Աղայան) (հունիսի 3 (հունիսի 15) 1893-1974), նկարիչ Մարտիրոս Սարյանի (1880-1972) կինը
Որդի՝ Մուշեղ Աղայան (նոյեմբերի 5 (նոյեմբերի 17) 1883 կամ 1888-սեպտեմբերի 11 1966), հայտնի կոմպոզիտոր, երգիչ։

Ստեղծագործություններ

Պոեմներ

Տորք Անգեղ և Հայկանուշ Գեղեցիկ

Մանկական բանաստեղծություններ

Հեքիաթներ և զրույցներ

Քյորօղլի (Արկածներ Քյորօղլու կյանքից)

Մատենագիտություն

Արութիւն եւ Մանուէլ, հատ. 1–3, Թիֆլիս, 1867–1882:
Երկու քույր, Տփղիս, 1872, 108 էջ։
Արութիւն եւ Մանուէլ, հատ. 1–3, Թիֆլիս, 1888–1901:
Տորք-Անգեղ եւ Հայկանուշ-Գեղեցիկ։ Հին զրոյց։ տպ. Յովհաննէս Մարտիրոսեանցի, 1888, 41 էջ^[8]։
Բանաստեղծութիւններ, Թիֆլիս, 1890, 153 էջ։
Երկու քույր, Թիֆլիս, 1892, 139 էջ։
Իմ կեանքի գլխավոր դեպքերը, Թիֆլիս, 1893, 170 էջ։
Երկու քույր, Թիֆլիս, 1916, 98 էջ^[9]։
Հեքիաթներ, Յերեւան, 1937, 302 էջ։
Ընտիր յերկեր, Յերեւան, 1939, 297 էջ։
Երկերի ժողովածու, հատ. 1–4, Երևան, 1939–1950:
Նվեր մանուկներին, Երևան, 1941, 98 էջ։
Երկեր։ 4 հատորով. Բանաստեղծություններ։ Պատմվածքներ։ Հեքիաթներ և զրույցներ. Հ. 1: Պետհրատ, 1947, 437 էջ^[10]։
Հեքիաթներ, Երևան, 1948, 107 էջ։
Հեքիաթներ, Երևան, 1952, 152 էջ։
Ընտիր երկեր, Երևան, 1956, 692 էջ։
Անահիտ։ Երկու քույր, Երևան, 1958, 115 էջ։
Հեքիաթներ, Երևան, 1960, 192 էջ։
Երկու քույր։ Անահիտ, Երևան, 1962, 103 էջ։
Երկերի ժողովածու, հատ. 1–4, Երևան, 1962–1963:
Հեքիաթներ, Երևան, 1968, 208 էջ։
Երկերի ժողովածու, հատ. 1–3, Երևան, 1973–1974:
Երկեր, Երևան, 1979, 656 էջ։
Երկեր, Երևան, 1981, 336 էջ։
Հեքիաթներ, Երևան, 1992, 191 էջ։
Հեքիաթներ, Երևան, 1998, 264 էջ։
Հեքիաթներ, Երևան, 2004, 246 էջ։
Արեգնազան։ Հեքիաթ։ Նաիրի, 2005։ 52 էջ^[11]։
Երկեր, Երևան, 2007, 298 էջ։
Ստեղծագործությունների ժողովածու, Երևան, 2012, 400 էջ։
Հեքիաթներ, Երևան, 2013^[12]։
Հեքիաթներ, Երևան, 2015, 248 էջ։
Հեքիաթներ, Երևան, 2015, 280 էջ։

Թարգմանություններ

Կռիլով Իվան։ Առակներ /Թարգմ.՝ Ղ. Աղայան, Ա. Խնկոյան.- Երևան։ Անտարես, 2009.- 128 էջ։
Պուշկին Ալեքսանդր։ Հեքիաթներ /Թարգմ.՝ Ա. Խնկոյան, Ղ. Աղայան.- Երևան։ Հայպետհրատ, 1959.- 146 էջ։
Պուշկին Ալեքսանդր։ Հեքյաթներ, բանաստեղծությություններ, արձակ եջեր։ Միհատորյակ մանուկների և պատանիների համար.- Երևան։ Պետհրատ, 1937.- 209, 3 չհ. էջ։

Գրականություն

Ասատուր Ասատրյան, Ղազարոս Աղայան (կյանքն ու գործունեությունը), 1940, 128 էջ։
Հրայր Մուրադյան, Ղազարոս Աղայան (կյանքը և գործը), Երևան, Հայպետհրատ, 1941, 114 էջ։
Արսեն Տերտերյան, Հայ հայրենասեր գրողներ (երկու դիմագիծ։ 1. Հ. Թումանյանի հայրենասիրական պոեզիան։ 2. Ղ. Աղայանը և ժողովրդական հերոսությունը), Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1942, 140 էջ։
Հայ նոր գրականության պատմություն, հատոր 3 (հատորում զետեղված է «Ղազարոս Աղայան» գլուխը, որը գրել է Ասատուր Ասատրյանը), Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1964, էջ 270-326։
Աստվածատրյան Վ., Աղայանը մանկավարժ, Երևան, 1947։
Ավթանդիլյան Ա., Ղազարոս Աղայանի աշխարհայացքը, Երևան, 1983։
Ղազարոս Աղայան (1840-1911) (Մատենագիտություն), Երևան, 1972։
Ղազարոս Աղայանը ժամանակակիցների հուշերում, Երևան, 1967։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1. — էջ 123.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 Педагоги и психологи мира (ռուս.) — 2012.
↑ Բախտիար Հովակիմյան, Հայոց ծածկանունների բառարան, Ե., ԵՊՀ հրատ., 2005, էջ 554։
↑ Աղայան, Ղազարոս Ստեփանի (2005). Մանուկ խան։ Եղեգնուհի։ [Հեքիաթներ]. Ամրոց գրուպ. ISBN 9789994131181.
↑ Աղայան, Ղազարոս (2015 թ․ ապրիլի 29). Անահիտ. Aegitas. ISBN 9781772466829.
↑ Աղայան, Ղազարոս Ստեփանի (1887). Արեգնազան կամ կախարդական աշխարհ. տպ. Հովհ. Մարտիրոսյանցի.
↑ Աղայան, Ղազարոս Ստեփանի (1888). Տորք-Անգեղ եւ Հայկանուշ-Գեղեցիկ։ Հին զրոյց. տպ. Յովհաննէս Մարտիրոսեանցի.
↑ Աղայան, Ղազարոս (1916). Երկու քոյր. Tparan "Kuyltura".
↑ Աղայան, Ղազարոս Ստեփանի (1947). Երկեր: 4 հատորով. Բանաստեղծություններ; Պատմվածքներ; Հեքիաթներ եւ զրույցներ. Հ. 1. Պետհրատ.
↑ Աղայան, Ղազարոս Ստեփանի (2005). Արեգնազան: Հեքիաթ. Նաիրի. ISBN 9785550013731.
↑ Աղայան, Ղազարոս; Aghayan, Ghazaros (2013 թ․ մարտի 1). Հեքիաթներ: Fairy Tales. Yavruhrat Publishing. ISBN 9789939005539.

Արտաքին հղումներ

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ղազարոս Աղայան» հոդվածին։

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ղազարոս Աղայան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ղազարոս Աղայան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 243)։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_7f7e14208dc0d2b3-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1. — էջ 123.

[_c1167a996deaafc2-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 Педагоги и психологи мира (ռուս.) — 2012.

[4] Բախտիար Հովակիմյան, Հայոց ծածկանունների բառարան, Ե., ԵՊՀ հրատ., 2005, էջ 554։

[5] Աղայան, Ղազարոս Ստեփանի (2005). Մանուկ խան։ Եղեգնուհի։ [Հեքիաթներ]. Ամրոց գրուպ. ISBN 9789994131181.

[6] Աղայան, Ղազարոս (2015 թ․ ապրիլի 29). Անահիտ. Aegitas. ISBN 9781772466829.

[7] Աղայան, Ղազարոս Ստեփանի (1887). Արեգնազան կամ կախարդական աշխարհ. տպ. Հովհ. Մարտիրոսյանցի.

[8] Աղայան, Ղազարոս Ստեփանի (1888). Տորք-Անգեղ եւ Հայկանուշ-Գեղեցիկ։ Հին զրոյց. տպ. Յովհաննէս Մարտիրոսեանցի.

[9] Աղայան, Ղազարոս (1916). Երկու քոյր. Tparan "Kuyltura".

[10] Աղայան, Ղազարոս Ստեփանի (1947). Երկեր: 4 հատորով. Բանաստեղծություններ; Պատմվածքներ; Հեքիաթներ եւ զրույցներ. Հ. 1. Պետհրատ.

[11] Աղայան, Ղազարոս Ստեփանի (2005). Արեգնազան: Հեքիաթ. Նաիրի. ISBN 9785550013731.

[12] Աղայան, Ղազարոս; Aghayan, Ghazaros (2013 թ․ մարտի 1). Հեքիաթներ: Fairy Tales. Yavruhrat Publishing. ISBN 9789939005539.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Ղազարոս Աղայան

Ծնվել է	ապրիլի 4 (16), 1840^[1]^[2]^[3] կամ ապրիլի 16, 1840(1840-04-16)^[3]
Ծննդավայր	Բոլնիս-Խաչեն, Թիֆլիսի գավառ, Ռուսական կայսրություն^[1]
Վախճանվել է	հունիսի 20 (հուլիսի 3), 1911^[2]^[3] (71 տարեկան)
Վախճանի վայր	Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն
Գերեզման	Խոջիվանք
Մասնագիտություն	գրող, ուսուցիչ, հրապարակախոս և հասարակական գործիչ
Ազգություն	հայ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Կրթություն	Ներսիսյան դպրոց (1854)^[1]
Աշխատավայր	Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա^[1], Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին^[1], Փորձ^[1] և Ալեքսանդրապոլի վիճակային դպրոց^[1]
Զավակներ	Մուշեղ Աղայան
Ղազարոս Աղայան Վիքիքաղվածքում
Ղազարոս Աղայան Վիքիդարանում
Ghazaros Aghayan Վիքիպահեստում