Վիքիպեդիա

Մայքլ Հորդերն

Սըր Մայքլ Մյուրեյ Հորդերն (անգլ.՝ Sir Michael Murray Hordern,հոկտեմբերի 3, 1911(1911-10-03)[1][2][3], Բերքհամստեդ, Դակորում, Հարթֆորշիր, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն - մայիսի 2, 1995(1995-05-02)[1][2][3], Օքսֆորդ, Հարավարևելյան Անգլիա, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[4]), անգլիացի դերասան։ Նա առավել հայտնի է իր շեքսպիրյան դերերով, հատկապես «Արքա Լիրով»: Նա հաճախ է հայտնվել ֆիլմերում՝ սկսելով երկրորդական դերերից և հետագայում անցնելով գլխավոր դերերի։ Մինչև իր մահը նա նկարահանվել է մոտ 140 ֆիլմերում։ Նրա հետագա աշխատանքը հիմնականում եղել է հեռուստատեսությունում և ռադիոյում:

Մայքլ Հորդերն
Դիմանկար
Ծնվել էհոկտեմբերի 3, 1911(1911-10-03)[1][2][3]
ԾննդավայրԲերքհամստեդ, Դակորում, Հարթֆորշիր, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Մահացել էմայիսի 2, 1995(1995-05-02)[1][2][3] (83 տարեկան)
Մահվան վայրՕքսֆորդ, Հարավարևելյան Անգլիա, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[4]
ԳերեզմանChurch of St James
Քաղաքացիություն Անգլիա
ԿրթությունԲրայթոն քոլեջ և Windlesham House School?
Մասնագիտությունհնչյունավորող, թատրոնի դերասան, կինոդերասան, հեռուստատեսային դերասան և դերասան
Պարգևներ և
մրցանակներ
Բրիտանական կայսրության շքանշանի կոմանդոր և Ասպետ-բակալավր
 Michael Hordern Վիքիպահեստում
Հորդերնը 1970 թվականին

Հորդերնը հայտնի է դարձել 1950-ականների սկզբին, երբ մասնակցել է թատերական մրցույթին Լոնդոնի Arts Theatre-ում: Սա հանգեցրել է մեկ սեզոնային պայմանագրի կնքմանը Շեքսպիրի Մեմորիալ թատրոնում, որտեղ նա խաղացել է հիմնական դերերը, ներառյալ Կալիբանը «Փոթորիկ» ֆիլմում, Ժակսը «Ինչպես կցանկանաք» և Սըր Պոլիտիկ Ուոլդ-Բի Բեն Ջոնսոնի «Վոլպոնե» կատակերգության մեջ: Հաջորդ սեզոնին Հորդերնը միացել է Մայքլ Բենթալի ընկերությանը Օլդ Վիկում, որտեղ, ի թիվս այլ մասերի, նա մարմնավորել է Պոլոնիուսին «Համլետում» և գլխավոր դերը «Ջոն թագավորում»։ 1957 թվականին նա արժանացել է Բրիտանական Ակադեմիայի հեռուստատեսային մրցանակի՝ որպես լավագույն դերասան Ջոն Մորտիմերի «The Dock Brief» դրամայում փաստաբանի դերի համար։ Իր թատերական պարտականությունների հետ մեկտեղ Հորդերնը կանոնավոր երկրորդական դերեր է ունեցել տարբեր ֆիլմերում, այդ թվում՝ «Կլեոպատրա» (1963) և «Զվարճալի բան է պատահել ֆորումի ճանապարհին» (1966):

1960-ականների վերջերին Հորդերնը հանդիպեց բրիտանացի թատերական ռեժիսոր Ջոնաթան Միլլերին, ով ընտրեց նրան «Սուլիր և ես կգամ քեզ մոտ» ֆիլմում, որը ձայնագրվեց հեռուստատեսության համար և արժանացավ մեծ գովասանքի: Հորդերնի հաջորդ գլխավոր պիեսը Թագավորական ազգային թատրոնում «Ջամջերներ» էր 1972 թվականին: Նրա խաղը գնահատվել է քննադատների կողմից և չորս տարի անց նա կրկնել է դերը: Հորդերնի կյանքի վերջի հեռուստատեսային ելույթը ներառում էին «Paradise Postponed»-ը, BAFTA-ի մրցանակակիր Memento Mori-ն և BBC-ի «Middlemarch»-ի ադապտացիան: Նա 1972 թվականին արժանացել է ԿԲԿ շքանշանի (Բրիտանական Կայսրության Կոմանդոր), իսկ տասնմեկ տարի անց էլ ասպետի կոչման։ Հորդերնը տառապում էր երիկամների հիվանդությամբ 1990-ականներին, ինչի պատճառով մահացավ 1995 թվականին 83 տարեկան հասակում:

Կյանք և կարիերա

խմբագրել

Վաղ տարիք և կրթություն

խմբագրել
Այս բաժինը պարունակում է չթարգմանված տեքստ
Դուք կարող եք մասնակցել նախագծին, թարգմանել այն, հակառակ դեպքում տվյալ բաժինը ենթակա է ջնջման։
 
Դը Փոփլըրս, Հորդերնի ծննդավայրը Բերքամսթեդում, Հերթֆորդշիր

Հորդերնը ծնվել է 1911 թվականի հոկտեմբերի 3-ին Բերկհեմսթեդում, Հարթֆորդշիր, Էդվարդ Ջոզեֆ Կալվելի Հորդերնի երրորդ որդին էր, Հեմփշիրի կիսաազնվականների ընտանիքից՝ ամուր կղերական (միջեկեղեցական) ավանդույթներով։ Նրա մայրը Մարգարետ Էմիլին՝ մեխանիկական ինժեներ Էդվարդ Ֆրենսիս Մյուրեյի դուստրը[5][6]։

Էդվարդ Հորդերնի հայրը՝ վարդապետ Ջոզեֆ Քալվելի Հորդերնը, Բյուրիի Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու ռեկտորն էր: Երիտասարդ ժամանակ Էդվարդը միացել է թագավորական հնդկական ծովային հետևակայիններին և ստացել լեյտենանտի կոչում: Կարճատև արձակուրդի ժամանակ, նա սիրահարվեց Մարգրետի, երբ նրանց ծանոթացրեց իր եղբայրներից մեկը: Կարճ ժամանակ անց, երիտասարդ զույգն ամուսնացավ Բիրմայում[7]։ 1903 թվականի նոյեմբերի 28-ին Նրանք ունեցան իրենց առաջնեկին՝ որդուն՝ Ջեֆրիին, 1905 թվականին, որին հաջորդեց՝ Պիտերը, 1907 թվականին[8]:

Մարգարեթը սերում էր իռլանդացի բժիշկ Ջեյմս Մյուրեյից, ում մարսողության ուսումնասիրությունը հանգեցրեց նրան, որ 1829 թվականին հայտնաբերեց մագնեզիումի լուծույթ (անգլ.՝ milk of magnesia)[9]։ Գյուտը նրան ասպետի կոչում շնորհեց և ընտանիքին մեծ հարստություն բերեց։ Մարգարեթը մեծացել է Անգլիայում և սովորել Սոմերսեթի Սենթ Օդրիսի աղջիկների դպրոցում[10]:

Փիթերի ծնվելուց չորս տարի անց հղի Մարգարեթը վերադարձավ Անգլիա, որտեղ ծնվեց նրա երրորդ որդին՝ Մայքլ Հորդերնը։ Դեռևս արտերկրում տեղակայված Էդվարդը ստացել է կապիտանի կոչում, ինչի համար նրա վարձատրությունը շատացել է։ Ընտանիքն ապրում էր հարմարավետության մեջ, և Մարգարեթը աշխատեց աղախին, դայակ, հողագործ և մշտական խոհարար[11]: Մարգարեթը մեկնել է Հնդկաստան՝ ամուսնու մոտ 1916 թվականին։ Ուղևորությունը, թեև նախատեսված էր միայն որպես կարճատև կացություն, տևեց երկու տարի՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի դաժանության պատճառով: Նրա բացակայության պատճառով Հորդերնին հինգ տարեկանում ուղարկեցին Սասեքսի Վինդլշեմ Հաուս դպրոց։ Նրա երիտասարդ տարիքը ազատեց նրան լրիվ դրույքով ուսուցումից, սակայն նրան թույլ տվեցին մասնակցել արտադպրոցական գործունեությանը, որը ներառում էր լող, ֆուտբոլ, ռեգբի և ձկնորսություն[12]: Մի քանի տարի անց ընկերակցի հետ միասին նա ստեղծեց «Դերասանական ասոցիացիա»՝ փոքրիկ թատերական կոմիտե, որը վարժարանի անունից բեմադրություններ էր կազմակերպում։ Ինչպես նաև պիեսների կազմակերպումը։ Հորդերնը կազմակերպեց դերակատարների կանոնավոր խումբ, իրեն ներառելով, որպեսզի ներկայացնեն տարբեր պիեսներ, որոնք նրանք հենց գրում էին, բեմադրում և խորեոգրաֆիան կատարում[13]: Նա մնաց Վինդլշեմ Հաուսում ինը տարի[11], հետագայում այնտեղ անցկացրած ժամանակը նկարագրելով որպես «հսկայական զվարճանք»[12]։

Հորդերնը 14 տարեկան էր, երբ հեռացավ Վինդլշեմ Հաուսից՝ շարունակելու իր դպրոցը որպես Բրայթոն քոլեջի Չիչեսթեր Հաուսի անդամ[14][15]: By the time of his enrolment, his interest in acting had matured. In his 1993 autobiography, A World Elsewhere, he admitted: "I didn't excel in any area apart from singing; I couldn't read music but I sang quite well."[14]: Ընդունվելիս դերասանության նկատմամբ հետաքրքրությունը արդեն հասունացել էր։ 1993 թվականի իր ինքնակենսագրության մեջ՝ «A World Elsewhere», նա խոստովանել է. «Ես ոչ մի բնագավառում չէի գերազանցում, բացի երգելուց, ես չէի կարողանում երաժշտություն կարդալ, բայց բավականին լավ էի երգում»[14]: Կարդալ ասելով Հորդերնը ի նկատի ուներ երաժշտական նոտաները կարդալու ունակությունը։ Այնտեղ նա օգնեց կազմակերպել Գիլբերտի և Սալիվանի օպերաների սիրողական տարբեր ներկայացումներ։ Դրանցից առաջինը «The Gondoliers»-ն էր, որտեղ նա խաղում էր դքսուհու դերը: Ուսուցիչները նրա կատարումը անվանեցին մեծ հաջողություն, և նրան տրվեց պաշտոն տղամարդկանց երգչախմբում հաջորդ ստեղծագործության՝ «Իոլանթեում»[16]։ Հաջորդ մի քանի տարիների ընթացքում նա մասնակցեց «The Mikado»-ին որպես երգչախմբի անդամ, այնուհետև հանդես եկավ որպես գեներալ-մայոր «The Pirates of Penzance»-ում: Դա մի շրջան էր, որը նա հետագայում ընդունեց որպես իր կարիերայի սկիզբը[17]։

Երբ պատերազմն ավարտվեց 1918 թվականին, Էդվարդը, որն այժմ Կալկաթայի նավահանգստի սպա էր, կազմակերպեց Մարգարետի վերադարձը Անգլիա: Նրա հետ նա տուն բերեց Ջոսլին անունով որբ աղջկան, որին նա որդեգրեց[18]։ Հաջորդ տարի Էդվարդը թոշակի անցավ ակտիվ ծառայությունից և վերադարձավ Անգլիա, որտեղ իր ընտանիքը տեղափոխեց Սասեքսի «Հեյվարդս Հիթ»։ Այնտեղ Մայքլը սեր զարգացրեց ձկնորսության հանդեպ, հոբբի որի նկատմամբ եռանդը պակասեց իր ողջ կյանքի ընթացքում։

Իր ինքնակենսագրականում Հորդերնը խոստովանել է, որ իր ընտանիքը հետաքրքրություն չի ցուցաբերել թատրոնի նկատմամբ, և որ նա դերակատարում է ունեցել իր առաջին պրոֆեսիոնալ պիեսում՝ «Էվեր Գրինում», 19 տարեկան հասակում։ Մոտավորապես այս ժամանակ նա հանդիպեց Քրիստոֆեր Հասսալին, Բրայթոնի քոլեջի համակուրսեցունն: Հասսալը, ով նաև հաջողակ բեմական կարիերա է ունեցել, ինչպես նշել է Հորդերնը, նպաստել է դերասան դառնալու իր որոշման կայացմանը[19]: 1925 թվականին Հորդերնն իր ընտանիքի հետ տեղափոխվեց Դարթմուր, որտեղ նրանք չօգտագործված ամբարը վերածեցին բնակելի ֆերմայի: Հորդերնի համար տեղափոխությունը իդեալական էր. ձկնորսության հանդեպ նրա սերն ավելի էր ուժեղացել, և նա կարողացավ ուսումնասիրել հեռավոր լանդշաֆտները և նրա մեկուսացված գետերը:

Վաղ դերասանական կարիերա (1930–39)

խմբագրել

Թատերական առաջին քայլեր

խմբագրել

Հորդերնը թողեց Բրայթոնի քոլեջը 1930-ականների սկզբին[15] և ապահովեց աշխատանք որպես ուսուցչի օգնական Բիկոնսֆիլդի նախապատրաստական դպրոցում: Նա միացավ սիրողական դրամատիկական ընկերությանը[20] և իր ազատ ժամանակ փորձեր էր անում ընկերության միակ ներկայացման՝ «Ritzio's Boots»-ի համար, որը մասնակցում էր բրիտանական դրամատիկական լիգայի մրցույթին, որի գլխավոր դերում Հորդերն էր։ Ներկայացումը լավ ընդունվեց, բայց մրցանակը՝ Լոնդոնի առաջատար թատրոնի պրոֆեսիոնալ բեմադրությունը՝ զիջեց «Ոչ այս մարդը» դրամային, որը գրել էր Սիդնեյ Բոքսը։ Նա այնքան նախանձեց մրցակից ներկայացման հաջողությանը, որ Հորդերնը սուր քննադատություն ուղարկեց «The Welwyn Times» թերթին՝ անվանելով Բոքսի ներկայացումը «անհարգալից անհեթեթություն և էժանագին թատերական շոու»[21]։ Մեկնաբանությունը զայրացրեց Բոքսին, ով դատական ծանուցագիր ուղարկեց դերասանին՝ զրպարտության մեղադրանքով դատարան ներկայանալու համար։ Հորդերնը հաղթեց գործը, իսկ Բոքսը մնաց դատական ծախսերը վճարելու պատասխանատվությամբ։ Տարիներ անց նրանք հանդիպեցին ֆիլմի նկարահանման հրապարակում, որտեղ Բոքսը, Հորդերնի զարմանքին, շնորհակալություն հայտնեց նրան՝ իր կինոարտադրության կարիերան սկսելու հարցում օգնության համար, քանի որ դատարանի գործը նրան մեծ հրապարակայնություն էր ապահովել[21]։

1933 թվականի հունվարին մոր մահով Հորդերնը որոշեց զբաղվել պրոֆեսիոնալ դերասանական կարիերայով[22] ։ Նա կարճ ժամանակով աշխատանքի ընդունվեց նախապատրաստական դպրոցում[23], բայց հիվանդացավ պոլիոմիելիտով և ստիպված եղավ հեռանալ[24]։ Ապաքինվելուց հետո նրան առաջարկեցին աշխատանք որպես շրջագայող վաճառող Բրիտանական կրթական մատակարարների ասոցիացիայում, ընտանեկան բիզնես, որը պատկանում էր Վինդլշեմ Հաուսում նախկին դպրոցական ընկերոջը։ Որպես իր աշխատանքի մի մաս, նա որոշ ժամանակ անցկացրեց Սթիվենիջում, որտեղ նա միացավ սիրողական դրամատիկական ընկերությանը և հայտնվեց երկու պիեսներում; «Journey's End» (որտեղ նա մարմնավորում էր Ռալիին) և «Diplomacy», մի ստեղծագործություն, որը դերասանին դուր չէր գալիս, քանի որ այն համարում էր «չափազանց հնաոճ»[23]: Երկու արտադրություններն էլ նրան հնարավորություն ընձեռեցին աշխատելու հուշատեքստային սցենարով (սցենար, որում առանձնացված են դերակատարի խոսքերը և կան հուշումներ ներկայացման համար)[23], մի բան, որը նա գտավ, որը նա գտավ օգտակար իր հետագա կարիերայում։ Այդ ամառ նա միացավ շեքսպիրյան թատերական խմբին, որը հյուրախաղերով հյուրախաղեր էր անում Միացյալ Թագավորության վեհաշուք տներով: Նրա առաջին կատարումը Օռլանդոն էր «As You Like It»-ում, որին հաջորդեց «Love's Labour's Lost»-ը, որտեղ նա նկարահանվեց Օսմոնդ Դալտրիի հետ[25]: Հորդերնը հիացած էր Դալտրիի դերասանական ունակություններով և հետագայում խոստովանեց, որ նա մշտական ազդեցություն է թողել իր շեքսպիրյան կարիերայի վրա[25]։

Ի հավելումն իր շեքսպիրյան պարտավորությունների, Հորդերնը միացավ «St Pancras People's Theatre»-ին, որը լոնդոնյան ընկերություն է, որը մասամբ ֆինանսավորվում է թատերական մենեջեր Լիլիան Բեյլիսի կողմից: Հորդերնը վայելում էր իր ժամանակը այնտեղ, չնայած Սասեքսի և Լոնդոնի միջև հոգնեցնող ճանապարհորդությանը, և ընկերությունում մնաց հինգ տարի: 1936 թվականի վերջին նա թողեց իր վաճառքի աշխատանքը Բիկոնսֆիլդում՝ շարունակելու լիաժամ դերասանական կարիերան[26]։ Նա տեղափոխվեց «Մարմարե կամար»-ի փոքրիկ բնակարան և դարձավ այն բազմաթիվ դերասաններից մեկը, ով ցանկանում էր ինքնուրույն անուն ձեռք բերել Լոնդոնի բեմում[27]։

Լոնդոնի դեբյուտ

խմբագրել

Հորդերնը Լոնդոնում իր դեբյուտը նշեց 1937 թվականի հունվարին՝ որպես Բերնարդ Լիի փոխարինող դերակատար «Գիշերային երկինք» (Night Sky) ներկայացման մեջ, որը բեմադրվում էր Սավոյ թատրոնում[15]։ Այն երեկոներին, երբ նա բեմ դուրս գալու կարիք չուներ, Հորդերնը կատարում էր բեմի օգնականի պարտականությունները՝ ստանալով շաբաթական 2 ֆունտ 10 շիլինգ վարձատրություն։ Մարտին Դալթրին, որը ձևավորել էր իր սեփական ընկերությունը՝ Westminster Productions-ը, Հորդերնին հրավիրեց Լուդովիկոյի դերի համար Օթելլոյում[28]։ Այս դերը դարձավ Հորդերնի առաջին վարձատրվող աշխատանքը թատերախմբում։ Ներկայացումը անմիջապես մեծ հաջողություն ունեցավ և բեմադրվեց Մայլ Էնդի «People's Theatre»-ում երկու շաբաթ շարունակ։ Օթելլոյի դերում հանդես էր գալիս անգլիացի դերասան Սթիվեն Մարեյը, սակայն ներկայացման ավարտից առաջ նա պայմանագրային պարտավորությունների պատճառով չէր կարող շարունակել խաղալ։ Սա հնարավորություն տվեց Հորդերնին ստանձնելու այդ դերը, որի համար Դալթրին նրան վճարում էր ևս 1 ֆունտ շաբաթական[29]։

Օթելլոյի փակումից հետո Դալտրին շրջագայություն կատարեց Սկանդինավիայում և Բալթյան երկրներում՝ երկու պիեսներով [15]։ «Outward Bound» և «Arms and the Man» ։ Նա երկուսում էլ վարձեց Հորդերնին, ընդ որում առաջինն ավելի շատ հաջողության հասավ: Դա մի ժամանակ էր, երբ դերասանը ճանաչեց որպես շրջադարձային իր պրոֆեսիոնալ դերասանական կարիերայում: Վերադառնալով Լոնդոն և մի քանի շաբաթ անգործության մեջ անցկացնելուց հետո նրան առաջարկեցին մասնակցել չարաբաստիկ «Ninety Sail»: Սամուել Պեպիսի և «Royal Navy» մասին ներկայացումը չեղարկվել է այն օրը, երբ Հորդերնը պետք է սկսեր աշխատանքը, դրա պրոդյուսերների կողմից որպես պատճառ նշել են «չնախատեսված խնդիրներ»[29]:

Բրիստոլի ռեպերտուարային թատրոն

խմբագրել
 
Քոլլսթոն Հոլլ, Բրիստոլ, Rapier Players-ի նախկին տունը

1937 թվականի կեսերին թատրոնի սեփականատեր Ռոնալդ Ռասելը Հորդերնին առաջարկեց մասնակցել իր ռեպերտուարային ընկերությունում՝ «Rapier Players»-ում, որն այն ժամանակ գտնվում էր Բրիստոլի Քոլսթոն Հոլլում[15][30]։ Ընկերության շրջանակներում Հորդերնի առաջին դերասանական դերը եղել է Քեռի Հարրիի դերը [31] «Ինչ-որ մեկը դռան մոտ» պիեսում[32]: Պիեսի հաջողության պատճառով Ռասելը նրան աշխատանք առաջարկեց նույն տեսակի դերում, որի միապաղաղությունը հիասթափեցրեց դերասանին, ով ցանկանում էր խաղալ գլխավոր դերում: Հենց Rapier Players-ի հետ աշխատելու շամանակ էր, որ Հորդերնը սիրահարվեց Եվա Մորտիմերին՝ անչափահաս դերասանուհուն, ով հայտնվեց փոքր դերերում Ռասելի շատ բեմադրություններում[31]: Հորդերն անգնահատելի համարեց իր փորձը Rapier Players-ի հետ. այն սովորեցրեց նրան, թե ինչպես է պրոֆեսիոնալ թատերական ընկերությունն աշխատում խիստ ժամկետներում և ինչպես է այն գործում ավելի խիստ բյուջեով: Նրան երկու րոպե թույլ տվեցին ուսումնասիրել սցենարի յուրաքանչյուր էջը, սակայն հաճախակի սխալների և բազմաթիվ փակ տողերի պատճառով փորձերը երկար ու աշխատատար դարձան։ Հորդերնը նկարագրել է ընկերության ռեկվիզիտները որպես շատ բարձր չափանիշներով պատրաստված, չնայած այն գնել են շատ սահմանաջակ բյուջե ունենալուն հանդերձ[33]:

1938 թվականին Եվայի հետ Շոտլանդիայում կարճատև արձակուրդից հետո [34] Հորդերնը վերադարձավ Լոնդոն, որտեղ նա հայտնվեց Քվինիսում, ռադիո ներկայացմանը, որը հեռարձակվում էր BBC-ի կողմից նույն տարվա հունիսին[35]։ Հիմնական մասը բաժին է ընկել Հենրի Էյնլին, ում Հորդերնը նկարագրել է որպես «մեծ դերասան, որը, ցավոք, իր լավագույն ժամանակներն արդեն անց էր կացրել»[34]: Այնուհետև Հորդերնը վերադարձավ Բրիստոլ, որպեսզի պատրաստվի հաջորդ մրցաշրջանին Rapier Players-ի հետ[34]: Մի ներկայացում, որը «Western Daily Press»-ը առանձնացրել էր որպես հատկապես հաջողված, «Love in Idleness»-ն էր, որտեղ Հորդերնը մարմնավորում էր գլխավոր կերպարին։ Թերթի թղթակիցը կարծում էր, որ ներկայացումը «նկատվել է» թատերագետների շրջանում, և որ խաղացողները «գերազանց են կատարել իրենց համապատասխան դերերը»[36]։

1938-ի վերջին Հորդերնի հայրը վաճառել էր ընտանեկան տունը և գնել մի քոթեջ Հոլթում, Բաթի մոտ, Սոմերսեթ: Դասավորությունը հարմար էր երիտասարդ դերասանի համար, ով օգտագործում էր տարածքը որպես հիմք, մինչ նա հանդես էր գալիս Rapier Players-ի հետ շոուներում: Այդպիսի ստեղծագործություններից մեկը Ստելլա Գիբբոնսի «Cold Comfort Farm»-ի ադապտացիան էր, որտեղ գլխավոր դերը կատարում էր Մեյբել Կոնստանդուրոսը, ով Գիբբոնսի թույլտվությամբ ադապտացրել էր գիրքը: Հորդերնին ընտրեցին Սեթի երկրորդական դերը, մի մասը, որը նա նկարագրեց, որպես զվարճալի կատարում: Արդիականացված սցենարը «պաշտվել» էր դերասանական կազմի կողմից, ըստ Հորդերնի, բայց նողկալի հանդիսատեսի կողմից, ով ակնկալում էր, որ այն կլինի ճիշտ գրքի նման[34]:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ և կինոյի դեբյուտ

խմբագրել

Հորդերնը և Եվան հեռացան Բրիստոլից 1939 թվականին և գնացին Հարոգեյթ, որտեղ Եվան միացավ փոքրիկ ռեպերտուարային ընկերությանը, որը կոչվում էր «White Rose Players»: Գործազրկության կարճ ժամանակաշրջանից հետո և պատերազմի բռնկման հետ մեկտեղ Հորդերնը կամավոր աշխատանքի ընդունվեց Օդային հարձակման նախազգուշական միջոցների (անգլ.՝ ARP) շրջանակներում[37]: Նա ընդունվեց, բայց շուտով հիասթափվեց, որ չկարողացավ որևէ փրկություն իրականացնել թշնամու գործողությունների բացակայության պատճառով: Նա որոշեց, որ դա «պատերազմի դեմ պայքարելու այնքան էլ լավ միջոց չէ» և կամավոր գնաց թագավորական նավատորմ (անգլ.՝ Royal Navy)[15][38]: Մինչ նա սպասում էր ընդունելությանը, նա և Եվան արձագանքեցին Բաթում գտնվող «The Stage»-ում ռեպերտուարային ընկերության դերասանների գովազդին: Նրանք նշանակվեցին ընկերության ղեկավարներ: Նրանց առաջին և միակ մասնակցությունը եղել է «Չղջիկները զանգակատանը» պիեսում, որը բացվել է հոկտեմբերի 16-ին քաղաքի «Bath Assembly Rooms»-ում[39]: Հորդերնի ցնծությունը, որ վերջապես առաջատար մարդ էր դարձել, կարճ տևեց, երբ նա զորակոչվեց դեկտեմբերին: Հասարակության բարոյականությունը բարձրացնելու համար Հորդերնը թույլտվություն խնդրեց նավատորմից, որպեսզի թույլ տա իրեն ավարտին հասցնել իր թատերական նվիրվածությունը Բաթում և նկարահանվել իր առաջին ֆիլմում՝ «Աղջիկը նորություններում» կոչվող թրիլլերում, ռեժիսոր Քերոլ Ռիդը[40]; նրա խնդրանքը ընդունվեց, և նրան ասացին, որ նա հերթապահության ներկայանա Պլիմութ զորանոցում 1940 թվականի սկզբին, երբ շոուն ավարտվի, և նա ազատված լինի նկարահանման պարտականություններից[41]։

 
HMS Illustrious նավ, որի վրա Հորդերնը ծառայել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ

1940 թվականին, փոքրիկ դեր կատարելով «Առանց արքայազնի» (անգլ.՝ Without the Prince) ներկայացման մեջ Ուայթհոլ թատրոնում, Հորդերնը խաղաց փոքր, անվանական չնշված դերը BBC-ի պաշտոնյայի՝ Ջեյմս Հեյթերի կողքին Արթուր Էսքիի կատակերգական ֆիլմում՝ «Band Waggon»[5][42]։ Շուտով նա սկսեց նավատորմի հրետանային մարզումները «City of Florence» նավում, որը պաշտպանական զինվածությամբ առևտրական նավ էր և զինամթերք էր հասցնում Միջերկրական նավատորմի համար Ալեքսանդրիա[37][43]։ Նա պարզեց, որ թեև իր միջին խավի դաստիարակությունը խանգարում էր նավի վրա ընկերներ ձեռք բերելուն, այն, սակայն, նպաստում էր իր հարաբերություններին հրամանատարների հետ[44][45]։

1942 թվականին Հորդերնը նշանակվեց սպա և ստացավ ռադարների օգտագործման և դրանց տվյալները կործանիչ ինքնաթիռների ուղղորդման համար փոխանցելու ուսուցում։ Ավելի ուշ նա նշել է. «Առաջարկվեց, որ սա հրաշալի աշխատանք կլինի ինձ համար՝ իմ ուժեղ դերասանական ձայնով»: Յովիլթոնում ուսուցում ստանալուց հետո նա նշանակվեց կործանիչների ուղղորդման սպա «Illustrious» ավիակիր նավի վրա[45]։ Շուտով, իր վերադասի հեռանալուց հետո, նա ստացավ լեյտենանտ-կոմանդորի կոչում, որը պահպանեց երկու տարի։ Բացի նավատորմի իր պարտականություններից, նա նաև նշանակվեց նավի ժամանցի սպա՝ պատասխանատու լինելով անձնակազմի անդամների մասնակցությամբ շոուների կազմակերպման համար[46]։ Հետագայում նրան ուղարկեցին Ծովային նախարարություն՝ Երկրորդ ծովակալին կից ծովային օգնականի գրասենյակում ծառայելու, որտեղ նա պատասխանատու էր կործանիչների ուղղորդման սպաների նշանակման համար։ Այդ գրասենյակում աշխատում էր նաև դերասան Քեննեթ Մորը[47]։

Ամուսնությունն և հետպատերազմյան տարիներ

խմբագրել

1943 թվականին, կարճատև այցի ժամանակ Լիվերպուլ, Հորդերնը առաջարկություն արեց Եվին, և նրանք ամուսնացան այդ տարվա ապրիլի 27-ին։ Հարսանիքին խաչեղբայր էր դերասան Սիրիլ Լաքհեմը։ Մեղրամսից հետո Հորդերնը վերսկսեց իր ծառայությունը «Իլյուստրիուս» ավիակիրը նավի վրա, մինչդեռ Եվան վերադարձավ Սաութփորտի ռեպերտուարային թատրոն։ Ծովային նախարարությունում իր ծառայության ընթացքում Հորդերնը և նրա կինը վարձակալեցին բնակարան Լոնդոնի Քենսինգթոն թաղամասի Էլվաստոն Փլեյսում, և նա սկսեց աշխատանք փնտրել որպես դերասան[47]։ Կարճ ժամանակ անց նրան դիմեց Անդրե Օբեյը, ով Հորդերնին նշանակեց իր առաջին հեռուստատեսային դերում՝ «Նոյ», համանուն գրքի հիման վրա բեմադրված պիեսում։ Հորդերնը անհանգստանում էր նոր միջավայրում խաղալու պատճառով և բարդ ու հոգնեցնող էր համարում փորձերն ու ուղիղ եթերի ներկայացումները։ Սակայն նա ստացավ զգալի վարձատրություն՝ 45 ֆունտ ամբողջ աշխատանքի համար[48]։

1946 թվականին Հորդերնը իր առաջին դերը ստանձնեց «Տիկնիկների տուն» պիեսում՝ որպես Տորվալդ Հելմար՝ Պալմերս Գրինի թատրոնում[49]։ Դրանից հետո նա մարմնավորեց Ռիչարդ Ֆենթոնին՝ սպանության զոհին, «Սիրելի մարդասպանը» (անգլ.՝ Dear Murderer) պիեսում, որը ներկայացվեց Օլդվիչ թատրոնում հուլիսի 31-ին[49]։ Պիեսը մեծ հաջողություն ունեցավ և ցուցադրվեց 85 անգամ՝ մինչև դրա փակվելը հոկտեմբերի 12-ին[50]։ «Սիրելի մարդասպանը» հիացրեց քննադատներին, իսկ Հորդերնին առանձնացրեց «Hull Daily Mail»-ի լրագրողներից մեկը, ով նշել էր, որ դերասանը «բերել է անկեղծություն բարդ դերի մեջ»[51]։ Հաջորդ ամսին Եվան ծնեց զույգի միակ երեխային՝ դստերը, Ջոաննային, որը լույս աշխարհ եկավ Չելսիի Քուին Շառլոթ հիվանդանոցում[48] ։ Նույն տարեվերջին՝ Սուրբ Ծննդյան տոներին, Հորդերնը հանդես եկավ Նիք Բոթոմի դերում՝ Հենրի Փյորսելի «Փերի-թագուհին» վերամշակված ներկայացման մեջ[52]։ Պիեսը Քովենթ Գարդենի օպերային ընկերության առաջին ներկայացումն էր, որը հետագայում դարձավ հայտնի որպես Թագավորական օպերա[53]։

1947 թվականի ապրիլի վերջում Հորդերնը ընդունեց Կապիտան Հոյլի փոքր դերը Ռիչարդ Լլուելինի կատակերգական դրամատիկ ֆիլմում՝ «Noose»[54]։ Նույն տարում նա խաղաց ևս երկու դեր. Մաքսիմ դե Ուինթերի՝ Դաֆնե Դյու Մորեի վեպի՝ «Ռեբեկկաի» հեռուստատեսային ադապտացիայում, ապա՝ դետեկտիվի՝ «Good-Time Girl» ֆիլմում՝ Դենիս Փրայսի և Ջին Քենթի կողքին[55]։ Հաջորդ տարում նա մասնակցեց երեք ներկայացումների՝ Փիթեր Ուստինովի «The Indifferent Shepherd», որը բեմադրվեց նորաբաց Q Theatre-ում Բրենթֆորդում, Արևմտյան Լոնդոնում, «Իբսենի Ուրվականները», ինչպես նաև «Քամին ու ուռենիները» ներկայացման ադապտացիային Շեքսպիրի հիշատակի թատրոնում՝ «Stratford-upon-Avon», որտեղ նա մարմնավորեց տարօրինակ պարոն Թոդին[56][57]։

1949 թվականի սկզբում Հորդերնը հանդես եկավ որպես Պասկալ՝ Մայքլ Ռեդգրեյվի բեմադրած «A Woman in Love» կատակերգությունում, սակայն չհավանեց փորձը՝ Ռեդգրեյվի և ներկայացման գլխավոր դերասանուհի Մարգարեթ Ռոուլինգսի միջև լարված հարաբերությունների պատճառով[58]։ Այնուհետև նա հանդես եկավ «Passport to Pimlico» քննադատների կողմից բարձր գնահատված «Ealing comedy» ֆիլմում՝ Բաշֆորդի դերում[59], կատարում, որը նկարագրել է որպես «լարված և հիպերակտիվ»[60]։

1950–1960-ականներ

խմբագրել

Իվանով և Սրբի օրը

խմբագրել

1950-ականներին Հորդերնը հայտնի դարձավ բազմաթիվ ազդեցիկ ռեժիսորների համար։ Իր ինքնակենսագրության մեջ նա նշում է, որ այդ տասնամյակը եղել է իր կարիերայի կարևոր շրջափուլ։ Ամեն ինչ սկսվեց 1950 թվականին Անտոն Չեխովի «Իվանով» (ռուս.՝ Иванов) պիեսի գլխավոր դերով։ Ներկայացումը տեղի ունեցավ Քեմբրիջի Arts Theatre-ում և մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց, քանի որ այն 25 տարի բացակայել էր անգլիական բեմերից։ Գրող Տ. Ս. Ուորսլին տպավորված էր Հորդերնի խաղից և գրել է. «Գուցե աստղային որակներ ունեցող դերասանը կարողանար ավելի հաջող կերպով ստիպել մեզ ընդունել Իվանովին և իր անհատականությամբ շահեր մեր համակրանքը։ Բայց այդպիսի կատարումը կբարձրացներ ակնկալիքները։ Փոխարենը՝ պարոն Մայքլ Հորդերնը հարուստ է խելքով, զգայունությամբ և ըմբռնումով, և, մի քանի բացառությամբ, նրա տպավորիչ խաղին ընկերակցում է ճիշտ աջակցություն տվող կազմը»[61]։ Հորդերնի հաջորդ դերը Մակբեթն էր՝ Ալեք Կլյունսի ռեժիսուրայով։ Թատերական քննադատները դժգոհ էին Կլյունսի մեկնաբանությունից, սակայն թատրոնի վերլուծաբան Օդրի Ուիլյամսոնը Հորդերնի խաղը նկարագրեց որպես «խորապես հուզիչ»[62]։

Դրամատուրգ Ջոն Ուայթինգը, փորձելով պատերազմից հետո թատրոնում անուն ձեռք բերել, կանչվել էր Քլյունի կողմից մասնակցելու թատերական մրցույթին Լոնդոնի Arts Theatre-ում 1951 թվականին, որի համար նա մասնակցեց «Սրբերի օրը» պիեսում: Մի քանի այլ սիրողական ռեժիսորներ նույնպես պայքարում էին մրցանակի համար, որը պետք է ֆինանսավորվեր և պրոֆեսիոնալ կերպով ցուցադրվեր Արտսում: Նախորդ տարի Հորդերնի խաղը տեսնելուց հետո Ուիթինգը նրան ընտրեց գլխավոր դերի՝ Փոլ Սաութմանի համար։ Սաութմանը կամակոր ծեր պոետ էր, որը պայքարում էր երեք բանակից փախած ապստամբ զինվորների դեմ, որոնք սպառնում էին իր խաղաղ գյուղական համայնքին[63]։ Պիեսը դուր եկավ հանդիսատեսին, բայց ոչ թատերական քննադատներին[64]։ Հորդերնը հավանեց ստեղծագործությունը՝ այն անվանելով «դառը և հետաքրքիր»[65], սակայն մամուլը, որը լայնորեն հաղորդում էր մրցույթի մասին յուրաքանչյուր փուլում, այլ կերպ էր մտածում և քննադատաբար մոտեցավ հաղթանակին և խստորեն դատապարտեց այն։ Սա զայրացրել է դերասաններ Լորենս Օլիվիեին և Ջոն Գիլգուդին, ովքեր բողոքի նամակներ են գրել մամուլին[65]։

Շեքսպիրի հիշատակի թատրոն

խմբագրել
 
[Մայքլ Ռեդգրեյվը, ով ֆինանսապես աջակցում էր Հորդերնին, երբ նա աշխատում էր դերասան

Հորդերնը նշում էր, որ «Saint's Day»-ի բացասական հրապարակայնությունը մեծապես նպաստեց իր կարիերային, քանի որ այն նրան ներկայացրեց ռեժիսոր Գլեն Բայամ Շոյին, ով 1951 թվականին նրան ներգրավեց Շեքսպիրյան Հուշաթատրոնում մի շարք ներկայացումներում։ Դերերի թվում էին Կալիբանը «Փոթորիկում», Ժաքը «Ինչպես կուզեքում» և Սըր Փոլիտիք Վուդ-Բին Բեն Ջոնսոնի «Վոլպոնե» կատակերգությունում։ Հորդերնը պնդում էր, որ շատ քիչ բան գիտեր Շեքսպիրի ստեղծագործությունների մասին և դիմում էր ընկերներին խորհուրդների համար, թե ինչպես պատրաստվել այդ դերերին[66]։

Նույն թվականին նա մեկնում է Nettlefold Studios նկարահանվելու Սկրուջ ֆիլմում, որը Չարլզ Դիքենսի «Սուրբծննդյան պատմության» էկրանավորումն էր, որտեղ նա մարմնավորում էր Մառլիի ուրվականին։ Կարծիքները բաժանված էին։ The New York Times-ը տալիս է դրական գնահատական, մինչդեռ Times ամսագիրն ավելի չեզոք էր մոտենում[67]։ «Aberdeen Evening Express»-ը կրկնում էր ամերիկացի մի քննադատի կարծիքը՝ ֆիլմն անվանելով «սուր և ոգեշնչող սուրբծննդյան ներկայացում»[68]։ Հեղինակ Ֆրեդ Գուիդան իր «Christmas Carol and Its Adaptations: A Critical Examination (2000)» գրքում նշում էր, որ Մառլիի ուրվականի դերը, թեև «փոքր, բայց առանցքային», Հորդերնի կատարմամբ «հիասքանչ էր»[69]։

Սեզոնի առաջին ներկայացման նախաշեմին Հորդերնները տեղափոխվեցին Ստրատֆորդ և ժամանակավոր բնակություն հաստատեցին Գոլդիկոտ Հաուսում՝ Էյվոն գետի վրա գտնվող մեծ գյուղական առանձնատանը։ Նրա երկու ներկայացումներից առաջինը՝ «Փոթորիկը», Հորդերին ստիպեց կասկածել իր դերասանական ունակություններին, երբ նա համեմատեց իր Կալիբանի կերպավորումը Ալեկ Գինեսի հետ, ով նույն դերը խաղացել էր չորս տարի առաջ։ Բայամ Շոյի աջակցությամբ Հորդերը մնաց դերում ողջ ցուցադրման ընթացքում։ Մի քանի օր անց դերասանը հիացմունքով ստացավ Մայքլ Ռեդգրևի նամակը, ով Կալիբանի նրա խաղը համարեց «անսահման բարի, ամբողջությամբ ողորմությամբ ու կարեկցանքով լի, բայց նաև իրական սարսափ ու հումոր պարունակող»[70]։

Սեզոնի շարունակության հետ Հորդերը ստացավ ավելի շատ գովասանքներ։ Նրա ինքնակենսագրությունում մեջբերված անանուն թատերական գրախոսը Կալիբանի կերպավորումը համարեց «հումորով լի ազնվականի սուր վերլուծություն, որը կարող է շարժել մեր կարեկցանքը Վոլսկյան դրվագում»՝ հավելելով․ «մենք կարծում էինք, որ երկար ժամանակ Ալեկ Գինեսի Մենենիուսը չի կարող համեմատվել։ Այն հանգամանքը, որ Մայքլ Հորդերի տարբեր մեկնաբանությունը կարող է կանգնել դրա կողքին, պատիվ է բերում դերասանին, որը կդառնա Ստրատֆորդի հպարտությունը»

Լոնդոնի Օլդ Վիկը

խմբագրել
 
Ռեքս Հարիսոնը, ում Հորդերնը արհամարհում էր որպես մարդ, բայց հիանում էր որպես դերասան

Հորդերի պայմանագիրը Շեքսպիրի հիշատակին նվիրված թատրոնում շարունակվեց մինչև 1952 թվականի կեսերը։ Այն ավարտվելուց հետո նա տեղ զբաղեցրեց Մայքլ Բենթոլի թատերական ընկերությունում՝ «Լոնդոնի Օլդ Վիկ» (անգլ.՝ London's Old Vic) թատրոնում[71]։ Ընկերության առաջին ներկայացումը՝ «Համլետը», գլխավոր դերերում հանդես էին գալիս Ռիչարդ Բարթոնը, Քլեր Բլումը և Ֆեյ Քոմփթոնը[72]։ Այն առաջին անգամ բեմ բարձրացավ 1953 թվականի սեպտեմբերի 14-ին։ Հորդերը դա անվանեց «հիանալի ներկայացում՝ սեզոնը բացելու համար», քանի որ այն առաջարկում էր «ուժեղ և լավ զարգացած դերեր բոլորի համար ու հանդիսանում էր հիանալի ցուցադրություն դերասանների թաքնված ինքնասիրության համար»[73] ։ Բացումից մի փաքր անց ներկայացումը տեղափոխվեց Էդինբուրգ՝ մասնակցելով Fringe փառատոնին, ապա վերադարձավ Լոնդոն։ Պոլոնիուսի դերի համար Հորդերն ստացավ հակասական արձագանքներ։ Մի քննադատ գրել էր․ «Նա լավագույնս դրսևորվեց Օֆելիայի հետ իր վաղ տեսարաններում, բայց ներկայացման վերջնամասում սկսեց ավելի շատ արվեստով ծածկել բովանդակությունը»[74]։ Էդինբուրգից հետո Բենթոլը ներկայացումը տարավ մարզային շրջագայության։ «Համլետը» հաջողությամբ ցուցադրվեց 101 անգամ[73]։

1953 թվականի կեսերին Դանիայի կառավարությունը Բենթոլին և նրա թատերական ընկերությանը հրավիրեց Հելսինգյոր (Էլսինոր)՝ «Համլետը» ներկայացնելու Նորվեգիայի թագավորական ընտանիքի համար[75]։ Ներկայացումը մեծապես գնահատվեց արքայական ընտանիքի կողմից։ Ընդհանուր առմամբ, Հորդերնը վայելում էր «Համլետում» իր դերասանական փորձը, սակայն կուլիսներում նրա և Բարթոնի հարաբերությունները լարված էին։ Հորդերը նշում էր իր գործընկերոջ «հմայքը, գրավչությունն ու խարիզման»[76], բայց գտնում էր, որ Բարթոնը սոցիալական իրավիճակներում հաճախ «բորբոքվում» էր իր հետ[77] ։ Հորդերնը նրանց աշխատանքային հարաբերությունները նկարագրում էր որպես «սեր-ատելություն»[76] և խոստովանում, որ երկուսն էլ նախանձում էին միմյանց հաջողություններին․ Բարթոնը Հորդերնին՝ լավ արձագանքների համար, իսկ Հորդերը՝ Բարթոնին, ով ավելի մեծ ուշադրություն էր ստանում երկրպագուներից։ Տարիներ անց, երբ Բարթոնը տեղափոխվեց Հոլիվուդ, նա Հորդերին խորհուրդ տվեց մի շարք դերասանական տնօրենների։ Արդյունքում Հորդերը ներգրավվեց Բարթոնի վեց ֆիլմերում[76]։

«Թագավոր Ջոնը» (անգլ.՝ King John) Բենթոլի ընկերության հաջորդ ներկայացումն էր, որը բեմ բարձրացավ 1953 թվականի հոկտեմբերի 26-ին[78]։ Գլխավոր դերը սկզբում տրվեց անհայտ և անփորձ երիտասարդ դերասանի, բայց այն կրկին բաշխվեց, և դերը ստանձնեց Հորդերնը[79]։ Նա «Թագավոր Ջոնին» բնորոշում էր որպես «բարդ ներկայացում, քանի որ այն չունի ընդհանուր նպատակ կամ ակնհայտ թեմա»[79]։ Միաժամանակ նա ուղևորություններ էր կատարում դեպի Pinewood Studios, որտեղ նկարահանվում էր «Արգելված բեռը» (անգլ.՝ Forbidden Cargo) ֆիլմում[80]։ Բուռն գրաֆիկը հանգեցրեց Հորդերի հյուծմանը, որի համար նա բժշկական խորհրդատվություն ստացավ՝ աշխատանքի ծանրաբեռնվածությունը նվազեցնելու նպատակով[79]։

Թագավորական թատրոն, Բրայթոն

խմբագրել
 
Կորալ Բրաունը, որի հետ Հորդերնը սիրավեպ ունեցավ «Նինա» ներկայացման ժամանակ

1955 թվականի սկզբին Բրիտանացի թատրոնի մենեջեր և պրոդյուսեր Բինքի Բոմոնտը Հորդերնին առաջարկեց գլխավոր դերը Անդրե Ռուսենի «Նինա» կատակերգությունում, որը բեմադրվում էր Ռեքս Հարիսոնի կողմից։ Ներկայացումն, որի կազմում էին Էդիթ Էվանսը, Լոքվուդ Ուեսթը և Ջեյմս Հեյթերը, Օքսֆորդից տեղափոխվեց Բրայթոնի Թագավորական թատրոն։ Բոմոնտի առաջարկը եղավ շտապ, քանի որ Հորդերնի նախորդը չէր արդարացրել սպասելիքները։ Ներկայացումը սկսեց անհաջողություններով․ Էվանսը հիվանդացավ և նրան փոխարինեց մի փոխարինող դերասանուհի, ով չէր սովորել իր տեքստը։ Հարիսոնը հաճախ անհանգստացնում էր դերասանական կազմին, ինչը հանգեցնում էր տրամադրության անկման։ Երբ Էվանսը վերադարձավ բեմ, նա տեսնելով դատարկ աթոռներ առաջին շարքում՝ պարզապես հեռացավ բեմից[81]։

Հորդերնը զղջում էր Ռուսենի «Նինա» ներկայացմանը մասնակցելու որոշման համար, բայց խոստովանում էր, որ Էվանսի հետ մեկ բեմում հանդես գալու գայթակղությունը հաղթել էր իրեն։ Հարիսոնը լսումներ կազմակերպեց գլխավոր դերասանուհուն փոխարինելու համար և ընտրեց ավստրալա-ամերիկացի դերասանուհի Կորալ Բրաունին[82]։ Հորդերնը և Բրաունը մերձեցան, ինչին նպաստեց նրանց ընդհանուր դժգոհությունը խիստ կարգապահ ռեժիսորի նկատմամբ։ Նրանք սիրահարվեցին և սիրավեպ ունեցան ողջ ներկայացման ընթացքում[83]։ Տարիներ անց Հորդերնը խոստովանեց․ «Ես անընդհատ սիրահարվում էի։ Դա դերասանների շրջանում տարածված բողոք է։ Այդքան սերտ մտավոր և ֆիզիկական կապը դժվար է առանց գայթակղվելու»[15]։

Հորդերնի և Հարիսոնի փոխադարձ հակակրանքը ակնհայտ էր ներկայացման ամբողջ կազմի համար[84]։ Մի երեկո, «Նինա» ներկայացումից հետո Իսթբորնում, երբ Հորդերնը զգում էր, որ «բոլոր ջանքերը ներդրել էր»[85], Հարիսոնը կշտամբեց ամբողջ կազմին՝ նրանց մեղադրելով «պիերների վերջում անպիտան» ներկայացում բեմադրելու մեջ։ Կարճ ժամանակ անց «Նինան» տեղափոխվեց Լոնդոնի Հեյմարքեթ թատրոն[84], բայց անհաջողությամբ փակվեց հինգ շաբաթ անց։ «Ներկայացումը լավն էր», նշում էր Հորդերնը, «բայց այն դարձավ աղետ Ռեքս Հարիսոնի պատճառով»[83]։ Հորդերնի և Բրաունի հարաբերությունները ավարտվեցին ներկայացման փակվելուց կարճ ժամանակ անց։ Հորդերնը փորձեց վերականգնել իր ամուսնությունը Եվայի հետ, ով վաղուց տեղյակ էր սիրավեպի մասին[86]։

Ֆիլմեր և 1950-ականների թատրոններ

խմբագրել
 
Դիրկ Բոգարդը՝ Հորդերնի բազմաթիվ կոլեգաներից մեկը 1950-ականներին,

Հորդերնը 1950-ականները համարում էր հաջող տարիներ կինոյում հանդես գալու համար, թեև այդ ժամանակ նա առանձնապես չէր գնահատում այդ ոլորտը։ 1993 թվականին նա գրել էր․ «Կինոյում պետք է մարտադաշտ մտնես լիովին զինված։ Ֆիլմի սկզբից կերպարը պետք է ամրագրվի, ինչպես թիթեռը՝ տախտակի վրա։ Իհարկե, սա միշտ ճիշտ չի ստացվում, երբեմն ֆիլմի նկարահանումների սկզբում ծիծաղելի մակարդակ ես սահմանում, որը չես կարող պահպանել»[87]։ Նա դժգոհ էր իր ֆիզիկական տեսքից, որն համարում էր «զզվելի», և այդ պատճառով ատում էր դիտել իր դերասանական խաղը։ Հորդերնը նախընտրում էր ռադիոն, քանի որ ունկնդիրները միայն լսում էին նրա ձայնը, որը նա համարում էր իր լավագույն հատկանիշը[87]։ Մեկ այլ պատճառ նրա նախապատվության համար այն էր, որ նա գիտակցում էր թատրոնում և կինոարդյունաբերությունում անձնական ձեռքբերումների միջև տարբերությունը․ «Որոշակի բավարարվածություն ես զգում, երբ կատարում ես ռեժիսորի պահանջները, բայց զգացմունքային ներգրավվածության հնարավորությունները նվազագույն են»[87]։ Հորդերնը նաև ընդունում էր իր տեքստերը արագ սովորելու ունակությունը, ինչը հատկապես օգտակար էր ֆիլմերի սցենարների համար, որոնք հաճախ փոփոխվում էին։ Նրան դուր էր գալիս մարտահրավերը՝ ամեն տեսարանից հնարավոր առավելագույն արժեքը ստանալու համար և վայելում էր «տեսախցիկի ճիշտ կետին» հասնելու գործընթացը[87]։ «Նինայի» փորձը դեռ թարմ լինելով նրա հիշողություններում՝ Հորդերնը որոշեց վերցնել բեմից դադար և կենտրոնանալ իր կինոկարիերայի վրա[88]։

1953 թվականին Հորդերնը տարեկան նկարահանվում էր երեքից չորս ֆիլմում (այդ թվում՝ որպես Ջեյկոբ Մարլիի ուրվական 1951 թվականի «Սքրուջ» ֆիլմում, որը Չարլզ Դիքենսի «Սուրբ ծննդյան երգը» ստեղծագործության էկրանավորումն էր), և այս քանակը աճում էր տասնամյակի ընթացքում։ 1956 թվականին նա գլխավոր դեր ստանձնեց «Իսպանացի պարտիզպանը» ֆիլմում, որի նկարահանումները տևեցին մի քանի ամիս Իսպանիայի հարավում[88]՝ Դիրկ Բոգարդի, Սիրիլ Քյուսաքի և Բերնարդ Լիի հետ միասին[89]։ The New York Times-ը Հորդերնի խիստ և ամբարտավան Հարինգթոն Բրանդի դերը բնութագրեց որպես «ոչ համակրելի հանձնարարություն», սակայն նշեց, որ դերասանը «շատ լավ» էր կատարում իր խաղը[90]։ 1950-ականների կեսերին Հորդերնի անունը սկսում էր ասոցացվել հուսալիության և լավ խաղի հետ։ Այս պատճառով նրան առաջարկվում էր բազմաթիվ դերեր։ 1956 թվականին նա հանդես եկավ որպես Դեմոսթենես «Ալեքսանդր Մեծը» ֆիլմում[91] և Լինդսեյ հրամանատար «Գիշերը, երբ իմ համարը դուրս եկավ» ֆիլմում։ Հաջորդ տարի նա նկարահանվեց ևս երկու ֆիլմում՝ բժշկական դրամա «Ոչ մի ժամանակ արցունքների համար»[92] և թրիլեր «Ուինդոմի ճանապարհ» ֆիլմերում[93]։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը 1950-ականներին հանդիսանում էր կինոմատոգրաֆիստների նախընտրած ժանրերից մեկը։ Հորդերնը նշում էր, որ պատերազմը մեծ ազդեցություն է ունեցել մարդկանց կյանքի վրա․ «լինի դա սեր, կորուստ, նոստալգիա թե ողբերգություն»[94], յուրաքանչյուրն ուներ պատմելու իր պատմությունը և կարող էր նույնականանալ էկրանին ներկայացվող իրավիճակների հետ[94]։ Նրա նախորդ նավատորմային փորձը մեծ առավելություն էր պատերազմի թեմայով ֆիլմերում դերեր ստանձնելու ժամանակ[95]։ Այդ թվում՝ «Մարդը, որը երբեք չկար», «Խաղաղ օվկիանոսի ճակատագիրը», «Երեխան և ռազմանավը»՝ բոլորը 1956 թվականին, ինչպես նաև «Ես Մոնթիի կրկնօրինակն էի»՝ երկու տարի անց[95]։

 
Հորդերնը (ձախից) և Ուոլի Քոքսը հայտնվել էին «Playbill»-ի առաջին շապիկին Մարսել Էյմեի «Լուսնի թռչունները» կատակերգության համար՝ 1959 թվականին։

Հորդերնը դերասանական կազմի մեջ էր Ջոն Մորտիմերի 1957 թվականի «The Dock Brief» պիեսում, որտեղ նա խաղում էր փաստաբանի դերը։ Պատմությունը կենտրոնանում է անհաջողակ փաստաբանի շուրջ, որը վերջին պահին վարձվում է մեկին սպանության մեղադրանքով պաշտպանելու համար։ Հորդերնը խաղում էր փաստաբանի դերը Դեյվիդ Կոսոֆի սպանության մեջ կասկածվող կերպարի կողքին։ Թատերական մամուլի որոշ դրական արձագանքներից հետո պիեսը 1957 թվականի մայիսին հարմարեցվեց ռադիոյի համար[96]։ Այն հեռարձակվեց հեռուստատեսությամբ սեպտեմբերին[97], և Հորդերնին բերեց «Լավագույն դերասան» մրցանակը 1958 թվականի Բրիտանական ակադեմիայի հեռուստատեսային մրցանակաբաշխության ժամանակ[98][99] ։ 1958 թվականին Հորդերներն ընտանիքով տեղափոխվեցին Դոնինգտոն, Բերկշիր, որտեղ նրանք վերանորոգեցին երեք քոթեջ՝ վերածելով դրանք մեկ տան։ Այս տունը դարձավ ընտանիքի բնակավայրը, որտեղ Հորդերն ու Եվան մնացին մինչև իրենց մահը[100]։

1959 թվականը Հորդերնի համար մասնագիտական առումով աղետալի էր։ Նա վերադարձավ բեմ՝ հանդես գալով Օլդ Վիկ թատրոնում Արթուր Ուինգ Փիներոյի «The Magistrate» պիեսում, որտեղ խաղում էր պարոն Պոսքեթի դերը։ Պիեսը առանձնապես հաջողություն չունեցավ և ստացավ հակասական արձագանքներ։ Գրող և թատերախոս Ջ. Պ. Ուերինգի կարծիքով՝ Հորդերնը սխալ դերաբաշխված էր[101], մինչդեռ «The Stage» թերթի լրագրողը գտնում էր, որ նա «համոզիչ կերպարանավորում» է տվել[101]։ Ուերինգը կարծում էր, որ ընդհանուր առմամբ ներկայացումը «բավականաչափ աշխուժորեն չէր խաղացվում»[101], մինչդեռ Times-ի քննադատը նշում էր, որ այն «տևական թատերական որակ» ունի[101]։ Այս դերից հետո Հորդերնը մարմնավորեց Պաստոր Մանդերսին «Ghosts» պիեսում, որտեղ հանդես եկավ Ֆլորա Ռոբսոնի կողքին։ «The Sunday Times»-ը հրապարակեց հիասթափեցնող գնահատական, նշելով, որ Հորդերնի կերպարը «մտահոգված օդ ուներ»[102]։ Նույնպես խիստ քննադատական արձագանքներ եղան, երբ նա խաղաց Մակբեթի գլխավոր դերը Բեատրիքս Լեմանի հետ։ Մամուլը խոսեց Հորդերնի «պատահական կատակերգական մեկնաբանության» մասին՝ չար թագավորի կերպարը ներկայացնելիս։ Մի քննադատ գրել էր. «Նա բեմի վրա կեսը սարսափած տեսք ուներ, ինչպես ամերիկացի գորգավաճառ՝ մերկասրբիչից պատրաստված երկար սև խալաթով»։ Նույն քննադատն ավելացրել էր. «Նա սարսափելի Շայլոք կստացվեր, ահարկու Ֆագին, բայց այս Քաուդորի թեյնը կընկրկեր անգամ Բանքոյի սպասավորից, էլ ուր մնաց՝ Բանքոյի ուրվականից»[103]։

1959 թվականի հոկտեմբերի 9-ին Հորդերնը հանդես եկավ Բրոդվեյ իր առաջին ներկայացմամբ[104]՝ Կորտ թատրոնում, Մարսել Էմեի «Moonbirds» կատակերգությունում, որտեղ խաղում էր կատակերգու Ուոլի Քոքսի կողքին[105] ։ Պիեսը մեծ անհաջողություն ունեցավ[106] և փակվեց ընդամենը երկու երեկո և երեք ներկայացում հետո[105]։ Գովասանքի խոսքեր գրեթե չկային, թեև քննադատները հատկապես նշեցին Հորդերնի խաղը որպես դրական կողմ[107]։ Նա ինքն էլ չէր հասկանում, թե ինչու ներկայացումը ձախողվեց, սակայն դա վերագրում էր դերասանական կազմի և ղեկավարության միջև անձնական տարաձայնություններին[108]։

«Կլեոպատրան» և 1960-ականները

խմբագրել
 
«Կլեոպատրա» (1963), որտեղ Հորդերնը մարմնավորում էր հռետոր և փիլիսոփա Ցիցերոնին

1960 թվականին Հորդերնը մարմնավորեց ծովակալ Սըր Ջոն Թովիին բրիտանական «Sink the Bismarck!» ռազմական ֆիլմում, որը հիմնված էր Ս. Ս. Ֆորեսթերի «Last Nine Days of the Bismarck» գրքի վրա[109] և իր սյուժեով հիշեցնում էր Հորդերնի նավատորմային օրերը[45]։

Մի քանի փոքր դերերից հետո Հորդերնը սկսեց աշխատել ամերիկյան էպիկական պատմական դրամայում՝ «Կլեոպատրայում» (անգլ.՝ Cleopatra)։ Ֆիլմը նկարահանվել է 1962 թվականին, և, ըստ դերասանի, դա «ամենազարմանալի կինոնախագիծն էր, որում ես հաճույքով մասնակցել եմ»[110]։ Նա խաղաց հռոմեացի հռետոր Կիկերոնին[111] և սկզբում վարձվեց ութշաբաթյա պայմանագրով, որը տարբեր խոչընդոտների՝ դերասանական կազմի հիվանդության և անբարենպաստ եղանակի պատճառով, երկարաձգվեց մինչև ինը ամիս[112]։

Հորդերնի դժգոհությանն ի հավելումն՝ ֆիլմում խաղում էր նաև Ռեքս Հարիսոնը, որը մարմնավորում էր Կեսարին։ Չնայած նրանց միջև եղած լարվածությանը, նրանք որոշեցին համակերպվել հանուն ֆիլմի։ Սակայն համաձայնությունը երկար չտևեց․ Հարիսոնը դերասանական ընթրիքի ժամանակ հարբած կատակում էր «Նինայի» մասին, ինչը բարկացրեց Հորդերնն ու նա հարձակվեց նրա վրա։ Դեպքը քիչ էր մնում Հորդերնի հեռացմամբ ավարտվեր, բայց պրոդյուսերները արագ հարթեցին հարցը և նկարահանումների ընթացքում նրանց առանձնացրին։ 1993 թվականին Հորդերնը հիշում էր, որ այս միջադեպը «մաքրեց օդը»[113] իրենց միջև, և նրանք ի վերջո ընկերացան[113]։ «Կլեոպատրայի» թողարկումից հետո Հորդերնը վերադարձավ կինոյին՝ հանդես գալով «The Spy Who Came In from the Cold» (1965)[114], «Khartoum» (1966, որպես Լորդ Գրանվիլ), «How I Won the War» (1967)[115], «Where Eagles Dare» (1968)[116], և «Anne of the Thousand Days» (1969, որպես Թոմաս Բոլեյն) ֆիլմերում։ Նա նաև խաղացել է «A Funny Thing Happened on the Way to the Forum» (1966) հռոմեական ֆարսում[117]։

Հորդերնը առաջին անգամ հանդիպեց բրիտանացի թատրոնի ռեժիսոր Ջոնաթան Միլլերին 1968 թվականին։ Միլլերը, ով վաղուց էր հիանում Հորդերնի խաղով[118], առաջարկեց նրան ագնոստիկոս Պրոֆեսոր Պարկինի դերը իր առաջիկա հեռուստադրամայում՝ «Whistle and I'll Come to You»։ Հորդերնը, ով թատերական ընկերներից դրական կարծիքներ էր լսել Միլլերի մասին, նույնպես մեծապես գնահատում էր ռեժիսորին և արագ ընդունեց այդ տարի Նորֆոլքում նկարահանվելու առաջարկը։ Նա հավանեց Միլլերի աշխատանքի մեթոդները, օրինակ՝ սցենարին խիստ հետևելու փոխարեն դերասանին իմպրովիզացիայի ազատություն տալը։ Հորդերնը իր ինքնակենսագրությունում գրել է, որ երբեք չէր զգացել նման աստիճանի մասնագիտական ազատություն[119]։ Հաղորդումը հեռարձակվեց 1968 թվականի վերջում և մեծ հաջողություն ունեցավ հանդիսատեսի ու քննադատների շրջանում։ Բրիտանական կինոինստիտուտի ներկայացուցիչ Մարկ Դուգիդը այն անվանել է «տնտեսող սարսափի գլուխգործոց, որը մնում է նույնքան սարսափելի, որքան այն օր, երբ առաջին անգամ հեռարձակվեց»[120]։ Մինչդեռ «The Telegraph»-ի լրագրողը, 2010 թվականին Ջոն Հյորտի մասնակցությամբ նույն ստեղծագործության վերանկարահանման մասին գրելով, հիշեցրեց ընթերցողներին «Յոթանասունականների Ջոնաթան Միլլերի փայլուն բեմադրության մասին, որտեղ Մայքլ Հորդերնը հիանալի կերպով մարմնավորում էր Պարկինին»[121]։ Տարին ավարտվեց Փիթեր Հոլի բեմադրած «A Delicate Balance» ներկայացմամբ՝ ըստ Էդվարդ Օլբիի ստեղծագործության, որը բեմադրվեց «Aldwych Theatre»-ում[122]։ Բեմադրությունը ստացավ միջակ արձագանքներ. «The Spectator»-ի Հիլարի Սփարլինգը գտնում էր, որ Հորդերնը «վատ էր օգտագործված» որպես գլխավոր հերոս՝ Տոբիաս[123]։

Հետագա կարիերա․ 1969–1990

խմբագրել

Լիր թագավոր

խմբագրել

Միլլերի և Հորդերնի համագործակցությունը շարունակվեց 1969 թվականին «Թագավոր Լիր»-ի բեմադրությամբ «Nottingham Playhouse»-ում։ Հորդերնը անմիջապես համաձայնեց կատարել գլխավոր դերը, սակայն ավելի ուշ նշեց, որ դա մի կերպար էր, որը երբեք առանձնապես չէր ցանկացել խաղալ[124]։ Իր ինքնակենսագրության մեջ Միլլերի մասին գրելով՝ Հորդերնը նշել է. «Դա թատրոնում ունեցած ամենահուզիչ և զվարճալի փորձառություններից մեկն էր»[125]։ Միլլերը Ֆրենկ Միդլմասին ընտրեց հիմարի դերում[126], բայց ավանդույթի հակառակ՝ նրան ներկայացրեց որպես Լիր թագավորի մտերիմ ընկեր, այլ ոչ թե ծառա, ինչը Շեքսպիրյան ավանդույթների պահպանողներին դժվար ընդունելի թվաց[127]։ Միլլերը որոշեց էլ ավելի խախտել ընդունված ձևաչափը՝ կենտրոնանալով կերպարների փոխհարաբերությունների վրա՝ զերծ մնալով բարդ տեսարաններից ու զգեստներից։ Նա ջանում էր չօգտագործել ճոխ դեկորացիաներ ու լուսավորություն, որպեսզի չխանգարի կերպարների խորությանը և պատմության հուզականությանը։ Այդ պատճառով տեսարանները մռայլ էին, իսկ զգեստները՝ ավելի քան հասարակ։ Այս ոճը պահպանվեց նաև, երբ ներկայացումը տասնամյակի վերջում նկարահանվեց և հեռարձակվեց BBC-ի կողմից[127]։

Երբ «Թագավոր Լիր»-ը բեմադրվեց Օլդ Վիկում 1970 թվականին, արձագանքները խառն էին։ Ջ. Վ. Լամբերթը կարծում էր, որ «մոխրագույն բեմը» և Հորդերնի «մոխրագույն» հագուստը հենց այն էին, ինչ Շեքսպիրը կցանկանար տեսնել[128]։ Մինչդեռ Էրիկ Շորթերը համաձայն չէր՝ նշելով. «Ես դեռ չեմ հասկանում այդ զգեստները»։ Դրամատուրգ և քննադատ Մարտին Էսլինը Հորդերնի մարմնավորումը համարեց «հիասքանչ ստեղծագործություն»՝ հավելելով. «Հորդերնի լռության պահերը, որոնց միջից խելագարված իմաստության հատվածներ են ծագում, վարպետորեն են մատուցված և բացահայտում են նրա հոգեկան խանգարման խորքային գործընթացները»։ Այդ տարվա ընթացքում Times-ի թատերական քննադատ Իրվինգ Ուորդլը Հորդերնի Լիրին նկարագրեց որպես «սուր, անսահման պահանջկոտ գիտնական. ավելի շատ օրենք ստեղծող, քան զինվոր, և (քանի որ արդարությունը ծեր մարդու գործն է) դեռևս իր կյանքի լիարժեք շրջանում»[129]։ Հորդերնը կրկին մարմնավորեց Լիրին 1975 թվականին, որն էլ հեռարձակվեց BBC-ի կողմից «Play of the Month» շարքի շրջանակներում[130]։

Ջամփերս

խմբագրել

Դրամատուրգ Թոմ Սթոփարդը 1971 թվականին դիմեց Հորդերնին՝ առաջարկելով խաղալ գլխավոր դերը նրա նոր ներկայացմանը՝ «Ջամփերս»(անգլ.՝ «Jumpers»)։ Դա կոմիկական սատիրան էր, որը կենտրոնացած էր ակադեմիական փիլիսոփայության ոլորտի վրա։ Հորդերնը պետք է խաղար Ջորջ Մուրի դերը, մի ծեր փիլիսոփա պրոֆեսոր, ով աշխատում էր ժամանակակից համալսարանում և ողջ ներկայացման ընթացքում մշտապես հակասում էր իր էթիկական արժեքներին։ Հորդերն, չնայած որ գտնում էր, որ ներկայացումը հիանալի է, սկզբում չի հավանել սցենարը՝ չհասկանալով դրա բարդ իրավիճակները և տարօրինակ երկխոսությունները։ Նրա գործընկերը լինելու էր Դիանա Ռիգը, ով կխաղար Մուրի կնոջ դերը՝ Դոթին, իսկ ամբողջ ստեղծագործությունը կբեմադրեր Փիթեր Վուդը։

«Ջամփերսը» նախատեսված էր բեմադրել Ազգային թատրոնում 1972 թվականի սկզբին, սակայն խնդիրների հանդիպեց, երբ թատրոնի տնօրեն Լոուրենս Օլիվիեն ներկայացումը անվանեց «անհասկանալի» և զզվանքով հեռացավ առաջին ընթերցումից։ Չնայած դրան՝ փորձերը շարունակվեցին, թեև դերասանական կազմի համար դրանք դժվար էին․ ներկայացումը պարունակում էր բազմաթիվ տեսարաններ, բարդ սցենար և մեծապես հիմնված էր բացման տեսարանի վրա՝ 13 րոպեանոց սկեպտիկ մենախոսության՝ Աստծո գոյության վերաբերյալ։ Իր հուշերում Հորդերնը գրել է. «Ամեն օր ձեռքերս սուզվում էին ժակետի գրպանների մեջ, մինչ ես փորձում էի ինչ-որ կերպ հասկանալ այս ամենը»[131]։ Բացման ներկայացումից կարճ ժամանակ առաջ Օլիվիեն դժգոհեց Սթոփարդին, որ պիեսը շատ երկար է և որոշ հատվածներում՝ հոգնեցուցիչ։ Սթոփարդը համաձայնեց կրճատել էպիլոգը կեսով։ Այս որոշումը զայրացրեց Հորդերնին, քանի որ նշանակում էր, որ նա ստիպված է սեղմ ժամկետում նոր տեքստ սովորել։ Նա իր զայրույթը փոխանցեց Վուդին, որը համաձայնեց չկրճատել նրա տեսարանները, փոխարենը կրճատելով մյուս դերերի հատվածները[131]։ Վերջին գլխավոր փորձի ժամանակ ևս խնդիր առաջացավ․ պտտվող բեմը խափանվեց, ինչը ստիպեցին վերանորոգել ներկայացման կեսից։ Բոլոր խնդիրները վերացվեցին բացման երեկոյի ընթացքում, որը Հորդերնը հետագայում նկարագրեց որպես «անհավանական, իմ կարիերայի կարևորագույն պահերից մեկը»[132]։ Դերասանուհի Մորին Լիպմանը, ով հանդիսատեսի մեջ էր բացման ներկայացման ժամանակ, պատմել է, որ իր ամուսինը՝ դրամատուրգ Ջեք Ռոզենթալը, «այնքան ուժեղ ծիծաղեց, որ մտածեց, թե լուրջ առողջական խնդիր կունենա»[133]։

Թատերական քննադատ Մայքլ Բիլինգթոնը, «The Guardian»-ում գրել է ոչ միանշանակ հոդված. «Մեկ-երկու անգամ Սթոփարդի վառ գույներով գնդակներից մեկը ընկնում է գետնին, մասամբ այն պատճառով, որ Մայքլ Հորդերնի բարոյական փիլիսոփան ակադեմիական մաներիզմը փոխարինում է փաստարկը ընկալելու կարողությամբ։ Սակայն սա չի նշանակում, որ Հորդերնի՝ ձախ ականջի բլթակը աջ ձեռքով քորելու կամ սեղանին ծռվելու ու մտավոր պտտաձողերի նման շարժումներ կատարելու կապիկային սովորույթները ծիծաղելի չեն դիտելու համար, կամ որ նա վարպետորեն չի ներկայացնում խաբված ամուսնու հետաքրքրասիրությունը»[134] ։ Թատերական քննադատ Հարոլդ Հոբսոնը կարծում էր, որ ներկայացումից հաճույք չստանալը «հանցագործություն չէ, բայց դա անգրագիտության ցավալի ապացույց է»[135]։ «Ջամփերսը» շահեց «Evening Standard»-ի «Լավագույն ներկայացում» մրցանակը, որը, ի բաժին Հորդերնի զվարճանքի, հանձնեց փիլիսոփա Ա. Ջ. Այերը[132]։

Սթրիփվել և ձայնային աշխատանք

խմբագրել

1973-ից 1981 թվականների ընթացքում Հորդերնը հանդես եկավ BBC ռադիոյով՝ մարմնավորելով Ջիվսին «What Ho! Jeeves» սերիայում, որտեղ Բերտի Վուսթերի դերը խաղում էր Ռիչարդ Բրայերսը[136]։ 1974 թվականին Հորդերնը մեկնաբանեց մի քանի առանձին ծրագրեր հեռարձակողի համար, այդ թվում՝ «The Honest Broker», «The Last Tsar» և «Tell the King the Sky Is Falling»[95]։ 1975 թվականին նա խաղաց դատավորի դերը Հովարդ Բարկերի «Սթրիփվել» (անգլ.՝ Stripwell) ներկայացման մեջ՝ «Royal Court Theatre»-ում։ Հորդերնը նկարագրում էր այդ կերպարը որպես «մարդ, ով խոցված է մեղավորության զգացումով, լի ինքնակասկածներով և հոռետեսությամբ»[137]։ Այդ դերը չափազանց մոտ էր իր իսկ անձին, ինչը դերասանին անհարմարություն էր պատճառում։ Նրա թատերական գործունեությունը տուժեց անձնական խնդիրների պատճառով. նա և Եվան կարճ ժամանակով բաժանվեցին, և դերասանը ստիպված եղավ վարձել փոքր բնակարան Սլոուն Սքվերում՝ դերասան Մայքլ Ուայլդինգից, քանի որ վտարվել էր ընտանեկան տնից։ Շուտով Հորդերնը և Եվան հաշտվեցին, սակայն դա մի շրջան էր, որը նա ցանկանում էր մոռանալ, ներառյալ ներկայացումը։ Չնայած իր ծանր ապրումներին, քննադատները բարձր գնահատեցին նրա խաղը, որոնցից մեկը գրել էր. ««Սթրիփվելի» երկիմաստությունները ներկայացված են և՛ ջերմությամբ, և՛ արհամարհանքով, և այս ամենը հրաշալի կերպով արտացոլվում է Մայքլ Հորդերնի խաղում՝ նրա թափթփված, երբեմն սիրելի անարդյունավետության կերպարով։ Սա հմտորեն և վարպետորեն մարմնավորված դեր է, ինչը սպասելի էր այս դերասանից»[137]։

Հետագայում, 1975 թվականի Հորդերնը հնչյունավորեց Barry Lyndon-ին՝ Սթենլի Կուբրիկի ֆիլմային ադապտացիան Ուիլյամ Մեյքփիս Թեքերեյի «The Luck of Barry Lyndon»[138] վեպի հիման վրա։ Բրիտանական կինոինստիտուտի համար գրող Ջոն Ռայլին կարծում էր, որ դերասանը «խորամանկ և հեգնական հակադրություն էր կերպարների անօգնականության ֆոնին»[139]։ Նույն տարում Հորդերնին առաջարկեցին պատմողի դերը «Paddington» մուլտսերիալի 30 դրվագներում, որը հիմնված էր Մայքլ Բոնդի «Paddington Bear» գրքերի շարքի վրա[140]։ 1993 թվականին իր ինքնակենսագրությունում Հորդերնը գրել է, որ մեծ հաճույք է ստացել «Paddington»-ի վրա աշխատելուց և որ կատակերգության ու դրամայի միջև տարբերություն չէր զգում. «դա նման է տապակած տավարի մսի և բեզեի տարբերությանը, երկուսն էլ յուրովի համեղ են, բայց ամենից հաճելին այն է, երբ հազարավոր մարդիկ իրենց ծիծաղով կիսվում են քեզ հետ»[141]։

Վերադարձ դեպի «Ստրաթֆորդ-ըփոն-էյվոն» և «Ջամփերսի» վերածնունդ

խմբագրել

1976 թվականին Հորդերնը միացավ Շեքսպիրյան թատերական ընկերությանը (անգլ.՝ RSC) Ստրատֆորդ-ըփոն-Էյվոնում, որտեղ հանդես եկավ որպես Պրոսպերո՝ Թրևոր Նանի «The Tempest»-ում։ Դերասանի համար դա անհաճելի փորձառություն էր, քանի որ նա վատ հարաբերություններ ուներ բեմադրության ռեժիսոր Քլիֆորդ Ուիլյամսի հետ[137]։ Դրանից հետո Հորդերնը կարճ ժամանակով խաղաց «Love’s Labour’s Lost»-ում՝ մարմնավորելով Դոն Ադրիանո դե Արմադոյին Ալան Ռիքմանի և Զոի Ուանամեյքերի կողքին։ Նա խմբի ամենատարեց անդամն էր և դժվարանում էր հարմարվել որոշ երիտասարդ ու քիչ փորձառու դերասանների պահվածքին ու վերաբերմունքին։ 1950-ականների համեմատ, նա միջավայրը համարում էր ոչ մտերմիկ, առանց առանձնահատկության և առանց ոգու, քանի որ ղեկավարությունը նախընտրում էր կարգապահությունը, քան երիտասարդ դերասաններին ուղղորդելը[142]։ 1993 թվականի իր ինքնակենսագրությունում նա գրել է․ «Այնքան տարիներ անց կրկին Ստրատֆորդում գտնվելը նման էր մարտանավի կամ ավիակիրի վրա լինելուն, որը հազվադեպ է ափ դուրս գալիս։ Երկար ժամանակ գտնվում ես բաց ծովում՝ հեռու քո ծառայության մնացած մասից, և եթե նավապետդ լավն է, ապա նավը երջանիկ է, իսկ եթե ոչ, ապա ծառայությունն անտանելի է, քանի որ ցամաքից հեռու ես։ Այդ սեզոնին Ստրատֆորդում ես շատ հեռու էի ցամաքից»[143]։ 1976-ի վերջին Հորդերնը մարմնավորեց արքայական հորը (որին խաղում էր Ռիչարդ Չեմբերլենը) «Մոխրոտի» երաժշտական էկրանավորման՝ «The Slipper and the Rose»-ում, այնուհետև վերադարձավ Ջորջի դերին Ստոպարդի «Ջամնփերսում»՝ Լիտլթոն թատրոնում[144][145]։ Թատերական քննադատ Քեննեթ Հյուրենը «չափազանց վայելել էր» ներկայացումը և համարել, որ վերականգնումը «ավելի կոկիկ պիես էր, քան թվում էր»։ Հորդերնը համեմատեց այն 1972-ի տարբերակի հետ՝ ասելով․ «Անժխտելիորեն աշխույժ պիես է, և իմ առաջին տպավորությունն այն ժամանակ այն էր, որ այն ավելի շատ զարդարանք ուներ, քան բովանդակություն, և այդ զարդարանքը ավելի քաոսային էր, քան համահունչ»[146]։

Հեռուստատեսություն և ռադիո․ 1980–83 թվականներ

խմբագրել

1981 թվականին Հորդերնը մարմնավորեց Գենդալֆի դերը «BBC Radio»-ի բեմադրությունում՝ ըստ Թոլքինի *Մատանիների տիրակալը* վեպի։ BBC-ի բյուջեն մեծ էր, ինչը հնարավորություն տվեց ներգրավել բեմի և հեռուստատեսության հայտնի դերասանների։ Սերիալը բաղկացած էր 26 էպիզոդից և մեծ հաջողություն ունեցավ ինչպես հանդիսատեսի, այնպես էլ քննադատների շրջանում։ Գրող Էռնեստ Մաթեյսը հատկապես առանձնացրեց Հորդերնի խաղը՝ նշելով, որ նա սերիալի ամենաուժեղ կերպարներից մեկն էր և իր անձնական սիրելին[147]։ Նույն ռադիոբեմադրությունում խաղացած Իեն Հոլմը տարիներ անց իր «Acting My Life» ինքնակենսագրությունում գրել է[148], որ Հորդերնը Գենդալֆին մատուցել է «մեծածավալ, մի փոքր հնաոճ ձևով»։ Իր 1993 թվականի ինքնակենսագրությունում Հորդերնը նշել է, որ Գենդալֆի դերը «մի փոքր ծանրաբեռնվածություն էր»։

1982 թվականին Հորդերնը և Ջոնաթան Միլլերը կրկին համագործակցեցին՝ ներկայացնելով «Արքա Լիր» դրամայի վերջին բեմադրությունը BBC-ի «Television Shakespeare» նախագծի շրջանակներում։ Դերասանը այս տարբերակը համարում էր իր լավագույն կատարումը՝ պատճառաբանելով, որ տարիքի հետ ավելի լավ էր հասկանում կերպարը[149]։ Գրող Ջոզեֆ Փիրսը, 2008 թվականին անդրադառնալով այս բեմադրությանը[150], նշել է, որ Հորդերնը խաղացել է արքային «բնականությամբ, առանց ավելորդ շղարշի» և ներկայացրել է «հուսալի և պրոֆեսիոնալ Լիր»[150], ով «ուժեղ է, երբ պետք է ուժեղ լինի, կարեկցող՝ երբ պետք է կարեկցող լինի, և վշտացած՝ երբ պետք է վշտացած լինի»[150] ։ Չնայած բարձր գնահատականներին՝ Փիրսը գտնում էր, որ Հորդերնի խաղը 3-րդ գործողության ընթացքում «պակասում էր անհրաժեշտ կատաղությունը» և «առասպելական որակ չէր փոխանցում, ինչպես դա արել են որոշ ավելի հայտնի դերասաններ»։ 1983 թվականի հունվարին Հորդերնը ասպետության շքանշան ստացավ, ինչն իր համար «մեծ հուզմունք և անակնկալ» էր[151]։ Նույն տարում նա հայտնի դարձավ երեխաների շրջանում՝ «ITV»-ի «The Wind in the Willows» ֆիլմում Բաջերի կերպարին հնչյունավորելով.[152] ։ Հետագայում նա խաղաց Սըր Էնթոնի Էբսոլյուտի դերը «The Rivals» բեմադրությունում՝ Պիտեր Վուդի ղեկավարությամբ, որը ցուցադրվեց «Royal National Theatre»-ում։ Նրա խաղը մեծ արձագանք ստացավ, և նա առաջադրվեց Օլիվիեի մրցանակի «տարվա լավագույն կատակերգական դերակատարման» անվանակարգում[153], սակայն հաղթանակը բաժին հասավ Գրիհ Ռիս Ջոնսին[154]։ Չնայած բեմում ունեցած հաջողությանը՝ Հորդերնի անձնական կյանքում խոշոր ցնցումներ տեղի ունեցան։ Նրա կինը՝ Եվան, ուղեղի արյունազեղում տարավ, որից երբեք ամբողջությամբ չապաքինվեց։ Նա մշտական խնամքի կարիք ուներ, սակայն որոշ չափով ինքնուրույն դարձավ։ Սակայն 1986 թվականին Եվան մահացավ զույգի լոնդոնյան բնակարանում՝ սրտի կաթվածից[155]։ Այս իրադարձությունը խորապես ցնցեց Հորդերնին, և նա ընկղմվեց ինքնախղճահարության մեջ, մասնավորապես այն պատճառով, որ մեղավոր էր զգում ամուսնության ընթացքում բազմաթիվ սիրավեպերի համար[156], որոնք ունեցել էր իր բեմական գործընկերուհիների հետ[157]։

Դրախտը հետաձգվել է և Դու երբեք չես կարող ասել

խմբագրել

1986 թվականին Ջոն Մորտիմերը, որի գրականությանը Հորդերնը խորը հարգանքով էր վերաբերվում, նրան ներգրավեց «Դրախտը հետաձգվել է»(անգլ.՝ Paradise Postponed) դրամայում, որը տասնմեկ մասից էր բաղկացած և նկարահանվել էր մեկ տարվա ընթացքում՝ արժենալով ավելի քան 6 միլիոն Ֆունտ ստեռլինգ։ Գործողությունները ծավալվում են գյուղական Անգլիայում՝ պատկերելով բրիտանական միջին խավի պայքարը հետպատերազմյան տարիներին[158] ։ Իր հուշերում Հորդերնը նկարագրում է իրեն որպես «նախապաշարմունքներով առաջնորդվող մարդ, քան սկզբունքային», ուստի իր կերպարի՝ ձախակողմյան[159], մարքսիստական հայացքներ ունեցող վիկար Սիմեոն Սիմքոկսի հետ նա շատ քիչ ընդհանրություններ ուներ։ Սակայն, քաղաքական տարբերություններից անկախ, Հորդերնը մեծ համակրանք էր զգում կերպարի նկատմամբ և գնահատում էր նրա «պարզ, ուղղակի վերաբերմունքը կյանքի նկատմամբ, նրա տարօրինակությունը և այն, թե ինչպես էր նա կառչած մնում իր հավատքին չար աշխարհի մեջ՝ մի պարզամիտ սրբության սահմանին»[160]։

Հորդերն վերադառնալով Լոնդոնի թատրոն՝ 1987 թվականին՝ չորս տարվա բացակայությունից հետո։ Պիեսը, որում նա գլխավոր դերում էր, «Never Can Tell»-ը տեղափոխվեց «Haymarket» թատրոն դեկտեմբերին՝ նախորդ տարի առաջին անգամ ցուցադրված «Theatr Clwyd»-ում Ուելսում[161]։ Սա երկրորդ անգամ էր, երբ դերասանը խաղացել էր այդ պիեսում՝ առաջինը 50 տարի առաջ Բրիստոլում, երբ նա գլխավոր հերոս Վալենտինը խաղում էր։ Այս անգամ նրան կարգադրել էին խաղալ Վիլյամի դերը, ով ծեր մատուցող էր։ Դերի մասին նա ասել էր, որ այն «իրական դժոխք է խաղալ»[161]՝ մասնավորապես շատ ուտելիքներ մատուցելու պատճառով, միաժամանակ փորձելով հիշել բարդ սցենարը։ Նա շատ է վայելել պիեսը և ուրախացել է նրա հաջող ընթացքի համար։ Նրա մասնակցությունը նաև հնարավորություն տվեց կրկին միավորվել մի քանի հին ընկերների հետ, այդ թվում՝ Այրին Վորտ, Մայքլ Դենիսոն և Ֆրանկ Միդլմաս, ովքեր բոլորն էլ մասնակցում էին բեմադրությանը[161]։ Հորդերն ընդունեց, որ ընդհանուր առմամբ փորձը նրան փոխեց, «դարձնելով մոտեցումը դեպի կյանք մի փոքր ավելի երջանիկ»[162]։

Կյանքի վերջին տարիներ և մահ

խմբագրել

1990-ականների սկզբին Հորդերը սկսեց ավելի շատ կենտրոնանալ հեռուստատեսության վրա: Նրա դերերը հիմնականում ծերացող ուսուցիչների, բանկերի մենեջերների, քաղաքական գործիչների և հոգևորականների դերեր էին[163]: 1989 թվականին նա հանդես եկավ Ջոն Միլսի հետ «Ending Up»[164] ֆիլմի ադապտացիայում, որը պատմում էր մի խումբ ծերերի մասին, ովքեր միասին ծերանում են մի տարեցների տնակում: Այնուհետև նա ընդունեց Գոդֆրի Կոլստոնի դերը «Memento Mori»-ում[165]՝ հեռուստատեսային ֆիլմում, որը հիմնված էր Մուրիել Սփարքի նույնանուն վեպի վրա, և նկարագրում էր մի խումբ ծեր ընկերների, ովքեր ենթարկվում են ծերության: Ֆիլմը ստացավ շատ լավ արձագանքներ, և Հորդերի կատարումը բնութագրվեց որպես բացառիկ՝ քննադատ Նիլ Սինյարդի կողմից[163]: Հաջորդ դերը, որում Հորդերից պահանջվում էր պարզապես պառկել անկողնում և ձևացնել, որ նա մեռնում է՝ որպես հարուստ, բայց ի վերջո հիվանդ ֆերմեր Պիտեր Ֆիթերսթոուն, այնպիսի դեր էր[163]: Սա այն իրավիճակն էր, որը նրան շատ չէր անհանգստացնում, քանի որ 81 տարեկան հասակում աշխատելու հնարավորությունը սահմանափակ էին[163]:

1995 թվականի հունվարին Հորդերնին հրավիրեցին իր նախկին քոլեջ՝ Բրայթոնի քոլեջ, որտեղ մի սենյակ անվանակոչվեց նրա պատվին.[166]։ Քոլեջի ներսում պատվիրեցին քանդակագործ Փիթեր Վեբստերին ստեղծել դերասանի բրոնզե կիսանդրին, որը ցուցադրվում է հուշատախտակի հետ միասին։ Հորդերնի վերջին ֆիզիկական դերակատարումը եղավ կատակերգական «Շատ Բաց Բանտ» (A Very Open Prison) ֆիլմում՝ որպես Լորդ Լանգլենդ[167]։ Դրան հաջորդեցին երկու ձայնային պատմողական դերեր՝ նախ «Սպոդե․ Գերազանցության Պատմություն» (Spode A History of Excellence) ֆիլմում[168], ապա «Դինոզավրերը և նրանց կենդանի հարազատները» (Dinosaurs and Their Living Relatives) հնգամասանոց ֆիլմում[169]։

Հորդերնը մահացել է երիկամների հիվանդությունից Օքսֆորդի Չերչիլի հիվանդանոցում 1995 թվականի մայիս 2-ին, 83 տարեկան հասակում[5]։ Բժշկական անձնակազմը հաստատել է, որ նա տառապում էր «երկարատև հիվանդությամբ և ստանում էր դիալիզի բուժում»[170]։

Դերասանական մոտեցում

խմբագրել

Հորդերն իրեն համարում էր «ծույլ անպիտան»[171], երբ խոսքը վերաբերում էր դերերի նախապատրաստմանը։ Նա չէր զղջում դերասանական պաշտոնական կրթություն չստանալու համար և իր կարողությունները վերագրում էր այլ դերասաններին և ռեժիսորներին դիտելուն ու նրանցից սովորելուն։ Նա ասել է․ «Ես ձանձրանում եմ թատրոնի ինտելեկտուալ ընկալումից։ Իրականում դա սարսափեցնում է ինձ, քանի որ իմ կարծիքով՝ դերասանը պետք է սովորի տեքստերը՝ առանց չափազանց մտքի ավելորդ ծանրաբեռնվածության»[172]։ 1951 թվականին նա հարցրեց Բայամ Շոուին, թե ինչպես լավագույնս վերապատրաստվել անծանոթ դերերի համար։ Ռեժիսորը խորհուրդ տվեց «երբեք չկարդալ դրանց մասին», ապա հավելեց․ «կարդացե՛ք պիեսները որքան ցանկանում եք, բայց երբեք մի՛ կարդացեք մեկնաբանողների կամ քննադատների կարծիքները»[171][171]։ Հորդերն այս խորհուրդն ընդունեց թե՛ «Լիր արքայի» դերի, թե՛ իր ամբողջ կարիերայի համար։ Բրիտանական Ֆիլմ ինստիտուտի համար գրող քննադատ Բրայան Մաքֆարլեյնը նշել է, որ Հորդերն, իր հանգիստ վերաբերմունքին չնայած, «ուներ 20-րդ դարի ցանկացած բրիտանացի դերասանի ամենաարդյունավետ կարիերաներից մեկը»[173]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Internet Broadway Database — 2000.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 filmportal.de — 2005.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #121604667 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Morley, Sheridan. "Hordern, Michael Murray (1911–1995)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004, online edition, May 2009, accessed 22 July 2015 (subscription required)
  6. ↑ Burke's Genealogical and Heraldic History of the Landed Gentry, 17th edition, ed. L. G. Pine, Burke's Peerage Ltd, 1952, p. 1282
  7. ↑ Hordern, pp. 2–3.
  8. ↑ Hordern, pp. 3–4.
  9. ↑ Hines-Davenport, Richard. "Murray, Sir James (1788–1871)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004, online edition, January 2016, accessed 27 January 2016 (subscription required)
  10. ↑ Hordern, p. 2.
  11. ↑ 11,0 11,1 Hordern, p. 4.
  12. ↑ 12,0 12,1 Hordern, p. 6.
  13. ↑ Hordern, p. 8.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «HORDERN12» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 Sir Michael Hordern. The Daily Telegraph, 4 May 1995, accessed 28 June 2015.
  16. ↑ Hordern, pp. 12–13.
  17. ↑ Hordern, p. 11.
  18. ↑ Hordern, p. 9.
  19. ↑ Hordern, p. 15.
  20. ↑ Hordern, pp. 29–30.
  21. ↑ 21,0 21,1 Hordern, pp. 30–31.
  22. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «HORDERN35» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Hordern, p. 40.
  24. ↑ Hordern, p. 39.
  25. ↑ 25,0 25,1 Hordern, p. 41.
  26. ↑ Hordern, pp. 41–42.
  27. ↑ Hordern, p. 42.
  28. ↑ Herbert, p. 745.
  29. ↑ 29,0 29,1 Hordern, p. 48.
  30. ↑ Hordern, p. 50.
  31. ↑ 31,0 31,1 Hordern, pp. 52–53.
  32. ↑ "New Players in Company", Western Daily Press, 22 July 1937, p. 8.
  33. ↑ Hordern, p. 54.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 Hordern, p. 57.
  35. ↑ "Broadcast of Quinneys", Bath Chronicle and Weekly Gazette, 10 June 1939, p. 8.
  36. ↑ "Author Takes Lead In His Own Play", Western Daily Press, 19 October 1938, p. 11.
  37. ↑ 37,0 37,1 Hordern, pp. 57–59.
  38. ↑ Hordern, p. 59.
  39. ↑ "Bath's New Players", Bath Chronicle and Weekly Gazette, 14 October 1939, p. 8.
  40. ↑ Hordern, p. 109.
  41. ↑ Hordern, p. 60.
  42. ↑ "Band Waggon (1940)", British Film Institute, accessed 4 July 2015.
  43. ↑ «Sir Michael Hordern». fleetairarmarchive.net. Արխիվացված օրիգինալից 8 June 2007. Վերցված է 12 February 2015-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  44. ↑ Hordern, p. 61.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 Hordern, pp. 66–67.
  46. ↑ Hordern, p. 68.
  47. ↑ 47,0 47,1 Hordern, pp. 78-79.
  48. ↑ 48,0 48,1 Hordern, p. 80.
  49. ↑ 49,0 49,1 Hordern, p. 82.
  50. ↑ Wearing (1940–1949), p. 251.
  51. ↑ "Dear Murderer, Dramatic Thriller at the New Theatre", Hull Daily Mail, 30 April 1946, p. 1.
  52. ↑ "'Gallimaufry' at Covent Garden: Purcell's The Fairy-Queen in 1946". Early Music by Michael Burden, Vol. 23, No. 2, pp. 268–284.
  53. ↑ "The Fairy Queen – 12 December 1946 Evening", Royal Opera House Collections, accessed 10 February 2016.
  54. ↑ Noose, by Richard Llewellyn. (Seville). The Spectator, 26 June 1947, p. 13.
  55. ↑ Good Time Girl, (1947), British Film Institute, accessed 22 July 2015.
  56. ↑ Hordern, p. 86.
  57. ↑ "Wind in the Willows: Costume design"(չաշխատող հղում), Victoria and Albert Museum, accessed 22 January 2016.
  58. ↑ Hordern, p. 88.
  59. ↑ "Passport to Pimlico (1949)", British Film Institute, accessed 21 July 2015.
  60. ↑ Hordern, p. 84.
  61. ↑ T. C. Worsley; quoted in Hordern, pp. 88–89.
  62. ↑ Audrey Williamson; quoted in Hordern, p. 89.
  63. ↑ "Saint's Day" by Michael Billington. The Guardian, 25 October 2002, accessed 21 August 2015.
  64. ↑ Hordern, pp. 89–90.
  65. ↑ 65,0 65,1 Hordern, p. 90.
  66. ↑ Hordern, pp. 91–92.
  67. ↑ "The Screen In Review: Dickens A Christmas Carol, With Alastair Sim Playing Scrooge, Unveiled Here", Bosley Crowther, The New York Times, 29 November 1951, accessed 24 August 2015.
  68. ↑ "Cheaper and Better", Aberdeen Evening Express, 5 December 1951, p. 3.
  69. ↑ Guida, p. 105.
  70. ↑ Hordern, p. 93.
  71. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «HORDERN94» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  72. ↑ Hordern, p. 96.
  73. ↑ 73,0 73,1 Hordern, p. 97.
  74. ↑ Hordern, pp. 96–97.
  75. ↑ Hordern, pp. 97–98.
  76. ↑ 76,0 76,1 76,2 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «HORDENQUOTE98» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  77. ↑ Quote by the author; Hordern, p. 99.
  78. ↑ "The Old Vic Company: The Tragedy of Hamlet, Prince of Denmark", the Old Vic theatre programme: 1953/54 season, accessed 25 August 2015.
  79. ↑ 79,0 79,1 79,2 Hordern, p. 100.
  80. ↑ "Forbidden Cargo (1954)", British Film Institute, accessed 25 August 2015.
  81. ↑ Hordern, p. 102.
  82. ↑ Hordern, p. 103.
  83. ↑ 83,0 83,1 Hordern, p. 105.
  84. ↑ 84,0 84,1 Hordern, p. 104.
  85. ↑ Quote by the author; Hordern, p. 104.
  86. ↑ Hordern, p. 106.
  87. ↑ 87,0 87,1 87,2 87,3 Hordern, p. 165.
  88. ↑ 88,0 88,1 Hordern, p. 108.
  89. ↑ "Review: The Spanish Gardener" Variety, 31 December 1956, accessed 26 August 2015.
  90. ↑ "Screen: Father and Son; Spanish Gardener by Cronin Arrives" by A. H. Weiler. The New York Times, 9 September 1957, accessed 26 August 2015.
  91. ↑ "Alexander the Great" (1955), British Film Institute, accessed 26 August 2015.
  92. ↑ "No Time for Tears (1957)", British Film Institute, accessed 27 August 2015.
  93. ↑ "No Time for Tears (1957)", British Film Institute, accessed 27 August 2015.
  94. ↑ 94,0 94,1 Hordern, pp. 109–110.
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «BFIHORDERN» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  96. ↑ "Michael Hordern and David Kossoff in 'The Dock Brief'", BBC, accessed 31 August 2015.
  97. ↑ «The Dock Brief BBC Television». Radio Times. BBC. 16 September 1957. Վերցված է 1 October 2019-ին.
  98. ↑ «Chit Chat». The Stage. 27 March 1958. էջ 8.
  99. ↑ "Television Actor in 1957: Michael Hordern", British Academy of Film and Television Arts (BAFTA), accessed 1 October 2019.
  100. ↑ Hordern, pp. 123–124.
  101. ↑ 101,0 101,1 101,2 101,3 Wearing (1950–1959), p. 632.
  102. ↑ The Sunday Times review; quoted in Hordern, p. 125.
  103. ↑ Anonymous critic; quoted in Hordern, p. 125.
  104. ↑ "Sir Michael Hordern Dies at 83; British Actor of Infinite Range" by Mel Gussow. The New York Times, 4 May 1995, accessed 16 November 2015.
  105. ↑ 105,0 105,1 "Moonbirds" Արխիվացված 26 Հունվար 2016 Wayback Machine, Playbill, 9 October 1959.
  106. ↑ Hordern, p. 124.
  107. ↑ Hischak, p. 309.
  108. ↑ Hordern, p. 83.
  109. ↑ "Sink the Bismarck! (1960)", British Film Institute, accessed 16 November 2015.
  110. ↑ Quote by the author; Hordern, p. 114.
  111. ↑ "Cleopatra (1963)", British Film Institute, accessed 29 August 2015.
  112. ↑ Hordern, pp. 115–116.
  113. ↑ 113,0 113,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «HORDERN119» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  114. ↑ "The Spy Who Came In from the Cold (1965)", British Film Institute, accessed 16 November 2015.
  115. ↑ "How I Won the War (1967)", British Film Institute, accessed 16 November 2015.
  116. ↑ "Where Eagles Dare (1968)", British Film Institute, accessed 16 November 2015.
  117. ↑ "A Funny Thing Happened on the Way to the Forum" (1966), British Film Institute, accessed 23 January 2016.
  118. ↑ Croall, p. 61.
  119. ↑ Hordern, p. 137.
  120. ↑ Mark Duguid, Whistle and I'll Come to You, British Film Institute, accessed 23 November 2015
  121. ↑ "John Hurt interview: Whistle and I'll Come to You, BBC One" by Olly Grant. The Telegraph, 23 December 2010, accessed 23 November 2015.
  122. ↑ Hordern, p. 141.
  123. ↑ "A Delicate Balance (Aldwych) Life Price (Royal Court)" by Hilary Spurling. The Spectator, 24 January 1969, p. 20.
  124. ↑ Hordern, p. 138.
  125. ↑ Hordern, pp. 138–139.
  126. ↑ Croall, p. 64.
  127. ↑ 127,0 127,1 Hordern, p. 139.
  128. ↑ "Plays in Performance", Drama (Summer, 1970), pp. 27–31; Quoted in Wells, p. 86.
  129. ↑ Quote from Irving Wardle in November 1969; Hordern, p. 140.
  130. ↑ Willis, p. 127.
  131. ↑ 131,0 131,1 Hordern, p. 134.
  132. ↑ 132,0 132,1 Hordern, p. 135.
  133. ↑ Quote from Maureen Lipman; Hordern, p. 135.
  134. ↑ The author quoting Michael Billington in The Guardian; Hordern, p. 135.
  135. ↑ The author quoting Harold Hobson; Hordern, p. 135.
  136. ↑ "What Ho, Jeeves!: Part 1: Jeeves Exerts the Old Cerebellum", BBC, accessed 12 February 2016.
  137. ↑ 137,0 137,1 137,2 Hordern, p. 143.
  138. ↑ "Barry Lyndon (1975)", British Film Institute, accessed 26 January 2016.
  139. ↑ "Barry Lyndon (1975)", by John Riley. BFI Screenonline, British Film Institute, accessed 26 January 2016.
  140. ↑ Hordern, pp. 167–169.
  141. ↑ Quote from the author; Hordern, p. 167.
  142. ↑ Hordern, p. 144.
  143. ↑ Hordern, p. 145.
  144. ↑ "The Slipper and the Rose", British Film Institute, accessed 18 February 2016.
  145. ↑ "Jumpers", The Spectator, 1 October 1976, p. 28.
  146. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «NATIONAL» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  147. ↑ Mathijs, p. 62.
  148. ↑ Holm, p. 381.
  149. ↑ Hordern p. 140.
  150. ↑ 150,0 150,1 150,2 Pearce, p. 240.
  151. ↑ Hordern, p. 151.
  152. ↑ "Wind in the Willows (1983)", British Film Institute, accessed 22 January 2016.
  153. ↑ Hordern, p. 152.
  154. ↑ "Olivier Winners (1983)", Olivierawards.com, accessed 22 January 2016.
  155. ↑ Hordern, pp. 156–157.
  156. ↑ Hordern, p. 157.
  157. ↑ Hordern, p. 156.
  158. ↑ Hordern, pp. 159–160.
  159. ↑ https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/left-wing#google_vignette
  160. ↑ Hordern, p. 160.
  161. ↑ 161,0 161,1 161,2 Hordern, p. 158.
  162. ↑ Hordern, pp. 158–159.
  163. ↑ 163,0 163,1 163,2 163,3 Hordern, p. 161.
  164. ↑ "Obituary: Sir Michael Hordern" by Adam Benedick. The Independent, 3 May 1995, accessed 18 January 2016.
  165. ↑ "Memento Mori (1992)", British Film Institute, accessed 18 January 2016.
  166. ↑ "Brighton College", Independent Schools Yearbook 2012–2013, p. 61.
  167. ↑ "A Very Open Prison (1995)", British Film Institute, accessed 20 January 2016.
  168. ↑ "Spode A History of Excellence (1995)", British Film Institute, accessed 20 January 2016.
  169. ↑ "Dinosaurs and Their Living Relatives (1995)", British Film Institute, accessed 20 January 2016.
  170. ↑ "Sir Michael Hordern dies", Herald Scotland, 3 May 1995, accessed 19 January 2016.
  171. ↑ 171,0 171,1 171,2 Hordern, p. 92.
  172. ↑ Hordern, p. 162.
  173. ↑ "Hordern, Sir Michael (1911–1995)", by Brian McFarlane. BFI Screenonline, British Film Institute, accessed 27 August 2015.

Աղբյուրներ

խմբագրել
  • Banham, Martin (1995). The Cambridge Guide to Theatre. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-26595-9.
  • Croall, Jonathan (2015). Performing King Lear: Gielgud to Russell Beale. London: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-4742-2387-4.
  • Davies, Peter (2012). The Man Behind the Bridge: Colonel Toosey and the River Kwai. London: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-78093-960-5.
  • Guida, Fred (2000). Christmas Carol and Its Adaptations: A Critical Examination. North Carolina: McFarland and Co. ISBN 978-0-7864-0738-5.
  • Herbert, Ian (1978). Who's Who in the Theatre: a Biographical Record of the Contemporary Stage. London: Pitman Publishing. ISBN 978-0-273-01195-8.
  • Hischak, Thomas S. (2009). Broadway Plays and Musicals: Descriptions and Essential Facts of More Than 14,000 shows through 2007. North Carolina: McFarland & Company. ISBN 978-0-7864-3448-0.
  • Holm, Ian (2004). Acting My Life. London: Bantam Press. ISBN 978-0-552-15107-8.
  • Hordern, Michael (1993). A World Elsewhere. London: Michael O'Mara Books Ltd. ISBN 978-1-85479-188-7.
  • Mathijs, Ernest (2006). The Lord of the Rings: Popular Culture in Global Context. San Francisco: Wallflower Press. ISBN 978-1-904764-82-3.
  • Pearce, Joseph (2008). The Tragedy of King Lear: With Classic and Contemporary Criticisms. San Francisco: IgnatiusPress. ISBN 978-1-58617-137-7.
  • Wearing, J.P. (2014). The London Stage 1940–1949: A Calendar of Productions, Performers, and Personnel. London: Rowman & Littlefield Education. ISBN 978-0-8108-9306-1.
  • Wearing, J.P. (2014). The London Stage 1950–1959: A Calendar of Productions, Performers, and Personnel. London: Rowman & Littlefield Education. ISBN 978-0-8108-9307-8.
  • Wells, Stanley (1986). Shakespeare Survey: Volume 39. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-32757-2.
  • Willis, Susan (1991). The BBC Shakespeare Plays: Making the Televised Canon. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ISBN 978-0-8078-4317-8.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մայքլ Հորդերն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Մայքլ_Հորդերն&oldid=10211905» էջից