Վիքիպեդիա

Մարտի Ահտիսաարի

Մարտի Ահտիսաարի (ֆիններեն՝ Martti Oiva Kalevi Ahtisaari, հունիսի 23, 1937(1937-06-23)[1][3][4][…], Վիբորգ, Ֆինլանդիա[1][4] - հոկտեմբերի 16, 2023(2023-10-16)[5][6], Հելսինկի, Ֆինլանդիա[6]), Ֆինլանդիայի նախագահ (1994-2000), ֆինն դիվանագետ, ՄԱԿ-ի աշխատակից։ Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր (2008)։

Մարտի Ահտիսաարի
ֆիններեն՝ Martti Ahtisaari
 
Կուսակցություն՝ Ֆինլանդիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն[1]
Կրթություն՝ Օուլուի համալսարան (1959), Kuopio Lyceum High School? (1952)[2] և Օուլուի լիցեյ (1956)
Գիտական աստիճան՝ գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ, դիվանագետ և ուսուցիչ
Դավանանք լյութերականություն
Ծննդյան օր հունիսի 23, 1937(1937-06-23)[1][3][4][…]
Ծննդավայր Վիբորգ, Ֆինլանդիա[1][4]
Վախճանի օր հոկտեմբերի 16, 2023(2023-10-16)[5][6] (86 տարեկան)
Վախճանի վայր Հելսինկի, Ֆինլանդիա[6]
Թաղված Հիետանիեմի գերեզմանատուն[7]
Քաղաքացիություն  Ֆինլանդիա
Ի ծնե անուն ֆիններեն՝ Martti Oiva Kalevi Ahtisaari
Ամուսին Eeva Ahtisaari?[8][9]
Զավակներ Marko Ahtisaari?[2]
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ
Նիդեռլանդական առյուծի շքանշանի Մեծ խաչի ասպետ[26]

Commander of the Congolese Order of Merit?

[26] Պատվո լեգեոնի Մեծ խաչի ասպետ[28] Բանի շքանշանի Մեծ Խաչի ասպետ[29] Հարավային խաչի շքանշանի Մեծ շղթա[26] «Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետության հանդեպ ունեցած վաստակի համար» հատուկ աստիճանի շքանշանի Մեծ Խաչ[26] Ֆալկոնի շքանշանի Մեծ խաչի ասպետ Մարիաննա հողի Խաչի շքանշանի շղթա[23] Սուրբ Օլավի միաբանության մեծ խաչի ասպետ[13] Երեք աստղի շքանշան, 1-ին կարգ[15] իշխան Յարոսլավ Իմաստունի 1-ին աստիճանի շքանշան[30]
Ռումինիայի Աստղի շքանշանի շղթա[16]
Star of the Republic of Indonesia, 3rd class[40] Bintang Jasa Utama[29] Հունգարիային մատուցած ծառայությունների շքանշանի Մեծ խաչ[26] Իզաբել Կաթոլիկի շքանշանի ասպետ Լեոպոլդի շքանշանի Մեծ խաչ[26] Ֆինլանդիայի Սպիտակ վարդի շքանշանի Մեծ խաչ շղթայով[21] Commander First Class of the Order of the White Rose of Finland[35] Ազատության խաչ շքանշանի Մեծ խաչ[36] Commander of the Order of the White Rose of Finland[34] Grand Cross of the Order of the Lion of Finland[22] Commander of the Order of the Lion of Finland[33] Սերովբեների արքայական շքանշան[25] Փղի շքանշան Սպիտակ Արծվի շքանշան[12] Վիտաուտաս Մեծի շքանշանի մեծ խաչ Մեծ Խաչի ասպետ՝ «Իտալիայի Հանրապետության հանդեպ ունեցած վաստակի համար» Մեծ ժապավենով[19] Փրկչի շքանշանի Մեծ խաչ[26] Թուրքիայի Հանրապետության շքանշան[31] Ացտեկյան արծվի շքանշանի շղթա[26] Grand Cross of the Order of Good Hope[24] Օ. Ռ. Տամբոյի ուղեկցողների օրդեն[27] Grand Cross of the Order of Merit[26] Grand Cross of the Order of the Liberator General San Martín[39] Մուբարակ Մեծի շքանշան[26] Թագավորության թագի շքանշան[26]
Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ[10][11][1]

Manfred Wörner Medal?

Ֆելիքս Ուֆուե-Բուանիի խաղաղության մրցանակ

[14]

Գյոզերի մեդալ

Չորս ազատությունների մրցանակ - ազատության մեդալ

«Դելտա» մրցանակ՝ համաշխարհային փոխըմբռնման համար

Peace Prize of Hesse?

Համաշխարհային տնտեսական մրացանկ

[17][18]

Ֆուլբրայթի մրցանակ

Մոսկվայի միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտի պատվավոր դոկտոր

[20]

Zamenhof award?

 Honorary Officer of the Order of Australia[32] Grand Cross of the Order of the Holy Lamb[37] Ալբանիայի ազգային դրոշի շքանշան[38] Մարտական ​​վաստակի շքանշան[29] Gold Medal of Merit with clasp of the Reserve Officers Association[41] և

Cross of merit with clasp of Reservists' association?

[42]

Կենսագրություն

խմբագրել
 
Մարտի Ահտիսաարի զինանշանը՝ որպես Սերաֆիմի շվեդական շքանշանի կրող

Ծնվել է Վիբորգում, նորվեգական ծագմամբ ֆինն սպայի ընտանիքում։ 1939-1940 թվականներին խորհրդա-ֆիննական պատերազմի ընթացքում նրա ընտանիքը տեղափոխվել է Կուոպիո, իսկ 1952 թվականին՝ Օուլու։ 1959 թվականին ավարտել է Օուլուի համալսարանի հեռակա մանկավարժական բաժինը։

Օուլուում միացել է YMCA-ին և 1960 թվականին մեկնել Կարաչի (Պակիստան)՝ այնտեղ գլխավորելով YMCA-ի ֆիզիկական դաստիարակության դպրոցը։ 1963 թվականին վերադարձել է Ֆինլանդիա՝ Հելսինկի, որտեղ ընդունվել է Պոլիտեխնիկում և աշխատել զարգացող երկրներին օգնություն ցուցաբերող կազմակերպություններում։

1965 թվականին դարձել է Ֆինլանդիայի ԱԳՆ աշխատակից։ 1973 թվականին նշանակվել է Տանզանիայում երկրի դեսպան (1973-1976), իսկ 1975-1976 թվականներին դեսպան է եղել նաև Զամբիայում, Սոմալիում և Մոզամբիկում։

1977-1981 թվականներին՝ Նամիբիայում ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի հատուկ ներկայացուցիչ։

1978 թվականից Ահտիսաարին աշխատում է Նյու Յորքի ՄԱԿ-ի կենտրոնակայանում՝ զբաղեցնելով կազմակերպության պատասխանատու պաշտոններ։

1989 թվականի մարտին գլխավորել Է ՄԱԿ-ի առաքելությունը Նամիբիայում։ Երկրի անկախության կայացման գործում նրա ունեցած վաստակի համար արժանացել է Նամիբիայի պատվավոր քաղաքացու կոչման։

Ղեկավարել է ՄԱԿ-ի գործունեությունը Իրաքում 1991 թվականի պատերազմի հետևանքների հաղթահարման ուղղությամբ (Փոթորիկ անապատում)։

1992 թվականի սեպտեմբերից 1993 թվականի ապրիլը ղեկավարել է ՄԱԿ-ի աշխատանքային խումբը Բոսնիա և Հերցեգովինայում իրավիճակի կարգավորման գործով։

1993 թվականին անդամակցել է Ֆինլանդիայի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությանը, որը 1994 թվականի նախագահական ընտրություններում առաջադրել է նրա թեկնածությունը։

1994 թվականին դարձել է Ֆինլանդիայի առաջին նախագահը, որն ընտրվել է ուղղակի համաժողովրդական նախագահական ընտրությունների ընթացքում։ Նրա նախագահության ընթացքում Ֆինլանդիան անդամակցել է Եվրամիությանը (1995)։

1995 թվականի հուլիսի 23-ին Էսպերանտոյի Միջազգային Ասոցիացիայի կողմից ստացել է Զամենգոֆի անվան մրցանակ՝ «խաղաղության և միջազգային փոխըմբռնման ամրապնդման գործում նշանակալի ավանդի համար»։

1999 թվականին ԵՄ-ն ներկայացրել է Հարավսլավիայի ղեկավարության ՆԱՏՕ-ի, Եվրամիության և Ռուսաստանի հետ բանակցություններում։ Հունիսին, ՆԱՏՕ-ի ռմբակոծություններից 11 շաբաթ անց, Հարավսլավիայում Ռուսաստանի նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Վիկտոր Չերնոմիրդինի հետ միասին հասավ Հարավսլավիայի նախագահ Սլոբոդան Միլոշևիչի կողմից հակամարտության դադարեցման վերաբերյալ ՆԱՏՕ-ի պայմանների ստորագրմանը։ 2000 թվականին Հելսինկիում տեղի ունեցավ նրա «Առաքելությունը Բելգրադ» գրքի շնորհանդեսը, որտեղ նա պատմել է այդ իրադարձության մասին։

6 տարի անց նախագահի պաշտոնում վերադարձել է խաղաղապահ գործունեության։

2000 թվականից հանդիսանում է ֆիննական UPM-Kymmene անտառարդյունաբերական ընկերության տնօրենների խորհրդի անկախ անդամ։ Աուդիտորական կոմիտեի անդամ։ Ներկայումս իր ստեղծած Crisis Management Initiative անկախ ոչ կառավարական կազմակերպության (ճգնաժամային կառավարման նախաձեռնություն) ղեկավարն է։

2003 թվականի սեպտեմբերին ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի որոշմամբ գլխավորեց Իրաքում այդ կազմակերպության աշխատակիցների անվտանգության հարցերով փորձագիտական խումբը։ Հոկտեմբերին խումբը Նյու Յորքում զեկույց էր ներկայացրել՝ աշխարհում ՄԱԿ-ի ներկայացուցչությունների պահպանության միջոցառումների խիստ քննադատությամբ։ ԵԱՀԿ նախագահի անձնական դեսպանորդը Կենտրոնական Ասիայում։

2005 թվականի նոյեմբերին նշանակվել է Կոսովոյում ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի հատուկ դեսպանորդ, իսկ 2012 թվականի օգոստոսին դիտարկվել է որպես սիրիական ճգնաժամի կարգավորման գծով ՄԱԿ-ի հատուկ դեսպանորդի պաշտոնի թեկնածու[43][44]։

2012 թվականի օգոստոսին ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը հայտարարել էր, որ Ֆինլանդիայի նախկին նախագահ Մարտի Ահտիսաարիի նշանակումը Սիրիայում ՄԱԿ-ի և արաբական պետությունների լիգայի հատուկ դեսպանորդի պաշտոնում հեռացող Քոֆի Անանի փոխարեն անընդունելի որոշում է․ «Դա բացառված է» հայտարարել է Չուրկինը։

Քննադատություն

խմբագրել

ՄԱԿ-ի առաքելությունը Նամիբիայում

խմբագրել

Թեև Ահտիսաարին արժանացել է Նամիբիայի պատվավոր քաղաքացու կոչման, Նամիբիայի առաջին նախագահ Սեմ Նույոման (Sam Nujoma) 2001 թվականին հրապարակված իր ինքնակենսագրության մեջ խիստ քննադատության է ենթարկել Նամիբիայում Ահտիսաարիի գործողությունները։

Աջակցություն Հարավսլավիայի ռմբակոծություններին

խմբագրել

1999 թվականի հունիսին հարավսլավական Նեդելնի Տելեգրաֆ թերթը, նշելով Սլոբոդան Միլոշևիչին, հրապարակեց Յուգոսլավիայի նախագահ Վիկտոր Չերնոմիրդինի և Մարտի Ախտիսաարիի բանակցությունների մանրամասները[45][46]։

Կոռուպցիայի մեղադրանք

խմբագրել

Նա այսպես կոչված «Ահտիսաարիի ծրագրի» հեղինակն է, որը նկարագրում է Կոսովոյի սերբական նահանգի անջատման գործընթացը։ Մարտի Ահտիսաարիի մշակած պլանի մի շարք դրույթներ հակասում են ՄԱԿ-ի կանոնադրությանը և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի թիվ 1244 բանաձևին։ Մամուլում մեղադրանքներ են տարածվել, հղում անելով գերմանական BND հետախուզական ծառայությանը, որ այդ պլանի մշակման և առաջխաղացման համար Ահստիսարին խոշոր կաշառք է ստացել Կոսովոյի անջատողականներից[47][48]։

Նոբելյան դափնեկիր

խմբագրել
 
Նոբելյան մրցանակի հանձնումը։

2008 թվականի հոկտեմբերին դարձել Է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր «ավելի քան երեք տասնամյակ միջազգային հակամարտությունների լուծման գործում մի քանի մայրցամաքներում կարեւոր ջանքերի համար»[49]։ Ֆինլանդիայի ԱԳ նախարար Ալեքսանդր Ստուբը մրցանակի հանձնման օրը անվանել է «պատամական օր Ֆինլանդիայի համար»[50]։

Այնուամենայնիվ, մի շարք ռուս և արտասահմանյան քաղաքական գործիչներ և լրատվամիջոցներ դատապարտեցին մրցանակը շնորհելու որոշումը՝ համարելով այն քաղաքական դրդապատճառ։ Ինչպես հայտարարել Է ՌԴ Պետդումայի միջազգային կոմիտեի ղեկավար Կոնստանտին Կոսաչովը, դա «բացարձակապես քաղաքականացված որոշում է, որը չի նպաստում այդ Նոբելյան մրցանակի հեղինակությանը»[51][52]։ Մրցանակի քաղաքական բնույթի մասին հայտարարել է նաև Մոսկվայում Հարավսլավիայի նախկին դեսպան Բորիսլավ Միլոշևիչը[53]։ Ահտիսաարին հրաժարվել է ստորագրել Լյուի Սյաոբոյի նամակը Խաղաղության նոբելյան մրցանակակիրներին, ով նույնպես այդ մրցանակի դափնեկիր է։

 
Մարտի Ահսիտաարին և նրա որդին՝ Մարկոն (Մարկոյի հարսանիքիի օրը) 2008 թվականի հունիսի 14-ին։

Ընտանիք

խմբագրել

1968 թվականին ամուսնացել է Եվա (Eeva) Ահտիսաարիի հետ, որը ծնվել է 1936 թվականի հունիսի 18-ին, Վարկաուսում (Արևելյան Ֆինլանդիա)

Որդին՝ Մարկո (Marko) Ահտիսաարին, ծնվել է 1969 թվականին Հելսինկիում։ Սովորել է Նյու Յորքի Կոլումբիայի համալսարանի տնտեսագիտության, փիլիսոփայության և երաժշտության անդամ։ 2012 թվականի փետրվարից նշանակվել է կոնցեռնի դիզայնի տնօրեն, ինչպես նաև Nokia-ի տնօրենների խորհրդի անդամ[54]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Martti Oiva Ahtisaari (գերմ.)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Heikkilä H. Ahtisaari, Martti(1937 - ) (фин.) / M. Klinge — Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, Suomen Historiallinen Seura, 2000. — ISSN 1799-4349
  3. ↑ 3,0 3,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Martti Ahtisaari (գերմ.)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Presidentti Martti Ahtisaari on kuollut — Yle.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 President Martti Ahtisaari 1937–2023 — 2023.
  7. ↑ Find A Grave — 1996.
  8. ↑ Heikkilä H. Ahtisaari, Martti(1937 - ) (фин.) // Kansallisbiografia / M. Klinge — Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, 2000. — ISSN 1799-4349
  9. ↑ Who's who (բրիտ․ անգլ.) — (untranslated), 1849. — ISSN 0083-937X
  10. ↑ The Nobel Peace Prize 2008 — nobelprize.org.
  11. ↑ The Nobel Prize amounts — nobelprize.org.
  12. ↑ Order Orła Białego w Rzeczypospolitej
  13. ↑ Tildelinger av ordener og medaljer
  14. ↑ Ahtisaari mottog Unescos fredspris — United Nations Regional Information Centre for Western Europe.
  15. ↑ Latvijas Vēstnesis (լատիշ.) — Latvijas Vēstnesis, 1997. — Iss. 289.
  16. ↑ DECREE no. 363 of October 23, 1998regarding the awarding of the "Star of Romania" Order in the rank of Colan
  17. ↑ List of all Prize Winners of the Global Economy Prize — Ifw.
  18. ↑ https://www.ifw-kiel.de/de/institut/veranstaltungen/preisverleihungen/weltwirtschaftlicher-preis/
  19. ↑ AHTISAARI S.E. Martti Decorato di Gran Cordone — quirinale.it.
  20. ↑ Honorary Doctorates — Moscow State Institute of International Relations.
  21. ↑ Matikkala A. Suomen Valkoisen Ruusun ja Suomen Leijonan ritarikunnat (фин.) — Helsinki: Edita, 2017. — P. 488. — ISBN 978-951-37-7005-1
  22. ↑ Matikkala A. Suomen Valkoisen Ruusun ja Suomen Leijonan ritarikunnat (фин.) — Helsinki: Edita, 2017. — P. 495. — ISBN 978-951-37-7005-1
  23. ↑ Teenetemärkide kavalerid: Martti Ahtisaari
  24. ↑ Helsingin Sanomat (фин.) / K. Niemi — Helsinki: Sanoma Media Finland, 1997. — P. A7. — ISSN 0355-2047; 1239-257X; 1798-1557
  25. ↑ Strömberg J., Nuorteva J., Forssell C. Valtio palkitsee (фин.) — Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, 2007. — P. 59. — ISBN 978-951-746-964-7
  26. ↑ 26,00 26,01 26,02 26,03 26,04 26,05 26,06 26,07 26,08 26,09 26,10 Suomen valtiokalenteri (фин.) — Helsinki: 2021. — P. 82. — ISSN 0355-2462
  27. ↑ MARTTI AHTISAARI
  28. ↑ Kahden presidenttikauden kunnia / Två presidentperioders heder (фин.): Mauno Koiviston kunniamerkit, Mauno Koivistos ordnar och utmärkelsetecken — Hämeenlinna: 2018. — P. 19. — 42 p. — ISBN 978-951-53-3708-5
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Paavilainen U., Saikkonen A., Virta T. Kuka kukin on 2015, Kuka kukin on (фин.) — Otava, 2014. — P. 32. — ISBN 978-951-1-28228-0 — ISSN 1237-7570
  30. ↑ Воронін В. Державні нагороДи України: Дипломатичний вимір — P. 1073. — ISSN 2707-7683
  31. ↑ Finlandiya Cumhurbaşkanı Ahtisaari'ye Verilen "Devlet Nişanı" Töreninde Yaptıkları Konuşma
  32. ↑ Australian honours system
  33. ↑ Helsingin Sanomat (фин.) / K. Niemi — Helsinki: Sanoma Media Finland, 1975. — P. D1. — ISSN 0355-2047; 1239-257X; 1798-1557
  34. ↑ Helsingin Sanomat (фин.) / K. Niemi — Helsinki: Sanoma Media Finland, 1983. — P. 21. — ISSN 0355-2047; 1239-257X; 1798-1557
  35. ↑ Matikkala A. Suomen Valkoisen Ruusun ja Suomen Leijonan ritarikunnat (фин.) — Helsinki: Edita, 2017. — P. 356. — ISBN 978-951-37-7005-1
  36. ↑ https://vapaudenristinritarikunta.fi/ritarikunta/annetut-kunniamerkit/
  37. ↑ Helsingin Sanomat (фин.) / K. Niemi — Helsinki: Sanoma Media Finland, 1995. — P. A4. — ISSN 0355-2047; 1239-257X; 1798-1557
  38. ↑ https://president.al/en/dekorimet/dekorata-e-flamurit-kombetar-5/
  39. ↑ Boletín Oficial de la República Argentina (իսպ.) / S. L. y. Técnica — 1997. — P. 2. — ISSN 1850-8030
  40. ↑ https://web.archive.org/web/20150404113734/http://www.antaranews.com/print/40353/presiden-anugerahkan-bintang-utama-kepada-ahtisaari
  41. ↑ Suomen valtiokalenteri (фин.) — Helsinki: 2023. — P. 82. — ISSN 0355-2462
  42. ↑ Helsingin Sanomat (фин.) / K. Niemi — Helsinki: Sanoma Media Finland, 1994. — P. D10. — ISSN 0355-2047; 1239-257X; 1798-1557
  43. ↑ Экс-президент Ахтисаари не видит себя в роли преемника Аннана // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 8 августа 2012.(Ստուգված է 9 օգոստոսի 2012)
  44. ↑ Reuters: Ахтисаари называют среди возможных преемников Аннана // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 9 августа 2012.(Ստուգված է 9 օգոստոսի 2012)
  45. ↑ Балканы. Война закончилась. Мир ещё в пути//Эхо планеты. № 25 (584) 18-24 июня 1999.
  46. ↑ «Скандал са Нобелом за Ахтисарија». Нова српска политичка мисао. 2008 թ․ դեկտեմբերի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 29-ին.
  47. ↑ «Награда за Косово». РБК daily. 2008 թ․ փետրվարի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 28-ին.
  48. ↑ «Секс, деньги и Косово». Огонёк. 2008 թ․ փետրվարի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 28-ին.
  49. ↑ Официальный пресс-релиз Нобелевского комитета(անգլ.), 10.10.2008
  50. ↑ Финляндия стала известной в мире благодаря Ахтисаари — финский МИД // ՌԻԱ Նովոստի, 10 октября 2008
  51. ↑ Ахтисаари вновь расколол Косово и мир // ՌԻԱ Նովոստի, 10 октября 2008
  52. ↑ Мнения по поводу присуждения премии Ахтисаари разошлись // Вести, 10 сентября 2008
  53. ↑ Брат Милошевича огорчен решением Нобелевского комитета вручить премию мира Мартти Ахтисаари // Интерфакс, 10 сентября 2008
  54. ↑ Ристо Сииласмаа станет председателем Совета директоров Nokia // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 26 января 2012.(Ստուգված է 27 հունվարի 2012)

Գրականություն

խմբագրել

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարտի Ահտիսաարի» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Մարտի_Ահտիսաարի&oldid=9577411» էջից