Ներսես Բ Բագրևանդցի
Ներսես Բ Բագրևանդցի, (հիշատակվում է նաև որպես Ներսես Բ Աշտարակեցի, անհայտ[1], Աշտարակ, Էջմիածնի գավառ - 557[1], Դվին), Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս 548 թվականից։
| Ներսես Բ Բագրևանդցի | |
|---|---|
| Կառավարում | |
| Տիտղոս | Ամենայան Հայոց Կաթողիկոս (26-րդ) |
| Ժամանակամիջոց | 548-557 թթ. |
| Եկեղեցի |  Հայ Առաքելական եկեղեցի
|
| Անձնական տվյալներ | |
| Ծննդավայր |  Մարզպանական Հայաստան Բագրևանդ Աշտարակք
|
| Մահացել է | 557 թ. |
| Մահվան վայր | Մարզպանական Հայաստան
|
← Ղևոնդ Ա  Հովհաննես Բ →
| |
Կենսագրություն
խմբագրելՂևոնդ Ա Եռաստեցի կաթողիկոսին հաջորդեց Ներսես Բ Բագրևանդցին, որը ծնվել է Այրարատ աշխարհի Բագրևանդ գավառի (այժմ՝ Ալաշկերտ կամ Էլեղգերդ) Աշտարակք գյուղում։ Ծննդավայրի անունով երբեմն անվանվել է նաև Աշտարակեցի (չշփոթել Վաղարշապատից ոչ շատ հյուսիս գտնվող Աշտարակի հետ)։ Մաղաքիա Օրմանյանը գիտակցաբար խուսափում է նրա անվան Աշտարակեցի մակդիրից, որովհետև շատ ավելի ուշ այն մի տեսակ ամբողջապես կապվեց հայ նշանավոր հոգևոր և քաղաքական գործիչ Ներսես Ե կաթողիկոսի անվան հետ, որին ժողովուրդը մկրտել էր նաև Պաշտպան հայրենյաց տիտղոսով։
Ըստ պատմագիրների ու գավազանագրերի՝ Ներսես Բ Բագրևանդցին հովվապետել է 9 տարի, սակայն նրան վերագրված են նաև 20 կամ 5 տարիներ, որ անտարակույս գրչագրական սխալ պետք է համարել։ Հետևաբար նրա հայրապետության շրջանը պետք է դնել 548-557 թթ. միջոցին։ Ներսես Բ-ն կաթողիկոս ընտրվեց Մժեժ Գնունու մահից քիչ առաջ կամ նրա մահից անմիջապես հետո և ստիպված էր գործել Հայաստանում մարզպան կարգված պարսիկ իշխանավորների օրոք։ Արդեն առաջին իսկ պարսիկ մարզպանը՝ Դենշապուհ Նիխորականը, Դվինում գտնվող պաշտոնական կրակարանից զատ, ատրուշաններ կառուցել տվեց երկրի կարևոր վայրերում, որոնցից մեկն էր Ռշտունյաց ոստանը[2]։
Գործունեություն
խմբագրելԴավանաբանական հարցեր
խմբագրելԱմեն ինչ արվում էր երկրում զրադաշտականությունը տարածելու համար,և շատերն այդ պատճառով զոհ դարձան բռնություններին ու հալածանքներին։ Կաթողիկոսն ստիպված էր Պարսից արքայից արքա Խոսրով Անուշիրվանին զգացնել տալ, որ Պարսից մարզպանի նման վարվելակերպը հակառակ է Վաղարշ թագավորի օրոք կնքված հայ-պարսկական պայմանագրին, և հասավ այն բանին, որ Դենշապուհը ետ կանչվեց ընդամենը 4 տարի պաշտոնավարելուց հետո։ Հաջորդ մարզպանը՝ Վշնաս Վահրամը, վարեց կրոնական հանդուրժողական քաղաքականություն՝ թույլատրելով բռնի զրադաշտականացվածներին վերադառնալ իրենց հայրերի հավատին։ Սակայն քրիստոնեական քարոզը կրակապաշտ պարսիկների շրջանում և վերջիններիս քրիստոնեական հավատին բերելն օրենքով արգելվում էին։
Ներսես Բ Բագրևանդցի կաթողիկոսի օրոք Հայ և Ասորական Եկեղեցիների հարաբերությունները թևակոխեցին նոր փուլ՝ կապված ապականության կամ անապականության խնդրի և սևերյանների կամ հակոբիկյանների ուժեղանալու հետ։ Հայաստանին հարևան Ասորական Միջագետքի ասորի բնակչությունը, որը ժամանակի ընթացքում տարածվել էր նաև Աղձնիքի կողմերում և Սասունի լեռներում, արմատապես մերժում էր սևերյաններին ու հարել էր Հայոց Եկեղեցուն։ Հիշյալ ասորիների հոգևոր առաջնորդներն էին Սամվել քորեպիսկոպոսը, Սարեբայի, Ովփեսի, Սուսինայի, Գնիսթոյի, Գումայի, Բդնայի, Սազիմայի, Հովդամնայի և Սոքփոնեի երեցները։
Հիշյալ շրջանների ասորական բնակչությունը որոշում է առանձին եպիսկոպոս ունենալ և ընտրելով Սարեբա վանքից Աբդիշո անունով երեցին՝ (իմա՛ Հիսուսի ծառա)՝ ուղարկում է նրան Հայոց կաթողիկոսի մոտ ձեռնադրվելու։ Ասորական պատվիրակության կազմում Հայաստան են ժամանում Մարհալայի Ահարոն, Խափայի Դավիթ, Սարեբայի Հակոբ, Կենայի Նոյ և մի քանի այլ երեցներ, Բրխիսո միայնակյացը, Բդնայի սարկավագ Դավիթը և Տամոքայի միաբան Սեթը։ Ընծայության գրում, որ հասցեագրված է Հայոց Ներսես կաթողիկոսին, Տարոնի Մերշապուհ եպիսկոպոսին, նրանց աթոռակիցներին և երկրի իշխաններին, նզովյալ հերետիկոսների հետ հիշվում են Քաղկեդոնի ժողովը, Լևոնի տոմարը, Եվտիքոսը, Սևերոսը և նրանց ապականության գրերը։ Ասվում էր նաև, որ Քրիստոսը խաչվեց և մեռավ մեզ համար «որպէս և կամեցաւ, ստուգապէս և ոչ կարծէօք, և ապականութիւն բնաւ ոչ գտաւ ի նմա», որից անշուշտ պարզ է դառնում, որ նրանք սևերյաններից անջատված խումբ են՝ հուլիանյաններին մոտիկ, չնայած՝ երևութականներ էլ չեն։
Ասորական պատվիրակությունը խնդրում է Հայոց Եկեղեցուց՝ իրենց առնել իր հովանավորության ներքո և պաշտպանել։ Պահպանվել է Հայոց կաթողիկոսի և Մերշապուհ եպիսկոպոսի պատասխան թուղթը, որտեղ նշվում է, որ Աբդիշոյի ձեռնադրությունը կատարվել է Հայաստանի բոլոր եպիսկոպոսների մասնակցությամբ, որը ենթադրում է, թերևս, մի ինչ-որ եկեղեցական ժողով գումարելու մասին։ Հայոց հայրապետը հայտարարում է, որ ասորական պատվիրակությունը ներկայացնում է ճշմարիտ հավատը և կոչ է անում ամուր մնալ այդ հավատին։ Թղթից պարզ է դառնում, որ Հայոց հայրապետությունն ընդունած է եղել ասորական եպիսկոպոսին շարունակական ձեռնադրելու պայմանը, որովհետև հիշյալ եպիսկոպոսությունը ներառվել է Հայոց Եկեղեցու թեմերի շարքը։ Աբդիշոն՝ որպես ասորի ուղղափառների եպիսկոպոս, այդ իրավունքով մասնակցում է Դվնի ժողովին։ Հավանաբար սրանք են, որ հայտնի են գրիգորիկ կամ գրիգորյան ասորիներ անունով։ Նեստորականները և հակոբիկյանները, որ հալածում էին միաբնակ ուղղափառ ասորիներին, ստիպված էին ետ կանգնել իրենց հալածանքների քաղաքականությունից՝ քաջ գիտակցելով, որ Պարսից արքունիքի հովանավորությունը վայելող Հայոց Եկեղեցուն ապավինած ասորիներին դիպչելը իրենց համար հղի է վտանգավոր հետևանքներով։ Ավելին. հակոբիկ ասորիները, որ նույնպես միաբնակներ էին, նույնպես որոշում են պատվիրակություն ուղարկել Հայաստան և ձեռք բերել Հայոց Եկեղեցու բարյացակամությունը։
Պատմությունը տեղեկություններ է պահպանել Ներսես Բ կաթողիկոսի օրոք տեղ գտած կրոնական հալածանքների մասին, որոնք տեղի ունեցան Դենշապուհ մարզպանի իշխանության շրջանում և բազմաթիվ անձանց նահատակության պատճառ դարձան։ Մեզ են հասել երկու պարսիկ մարտիրոսների անուններ, որոնք հրաժարվել էին զրադաշտականությունից և մկրտվել։ Առաջինի անունը Մանաճիհր էր՝ Ռաժիկ կոչված ցեղից, որը վաղուց ի վեր հաստատվելով Հայաստանում՝ մերձեցել էր հայերին և մկրտվելով քրիստոնյա՝ վերցրել էր Գրիգորիս անունը։ Նա հաստատվեց Դվինի մերձակա վանքերից մեկում, որը նրա անունով Ռաժիկ Մանաճիհրի վանք կոչվեց։ Դենշապուհը փորձեց հորդորելով հայրենի կրոնին վերադարձնել Գրիգորիսին, սակայն հաջողության չհասնելով՝ նրան տանջանքների ենթարկեց և գլխատել տվեց:Մյուս մարտիրոսի անունը Մախոժ Քունարաստանցի էր, որը Պարսկաստանի Բեշապուհ գավառից էր՝ մոգպետի զավակ։ Սա նույնպես հաստատվել էր Դվնում և Գրիգորիսի նահատակությունից հետո, տեսնելով խաչի զորությամբ հրդեհի հանգչելը, որոշեց ընդունել քրիստոնեությունը[2]։
Կաթողիկոս
խմբագրելԳահակալման առաջին տարիներին ուժեղանում են Հայ եկեղեցու հանդեպ պարսից պաշտոնյաների հալածանքները, սակայն կաթողիկոսի հորդորով Պարսից արքունիքը հետ է կանչում Հայաստանի մարզպան Դենշապուհ Նիխորականին (548-551), որը հայերին բռնի դավանափոխելու փորձեր էր անում։ Նոր մարզպան Վահրամ Վշնասպը հրահանգ է ստանում վարել մեղմ քաղաքականություն։ Ներսես Բ Բագրևանդցու օրոք շարունակում է աճել Հայ եկեղեցու հեղինակությունն ու ազդեցությունը քաղկեդոնականությունը մերժած Արևելյան եկեղեցիների շրջանում։ Հայ եկեղեցին սկսում է ընկալվել որպես ուղղափառության պատվար քաղկեդոնականության և նեստորականության դեմ պայքարում։ Պարսից արքա Խոսրով Անուշիրվանը հաշվի է առնում Հայ եկեղեցու դավանաբանական կողմնորոշման հակաբյուզանդական ուղղվածությունը և Պարսկաստանին հպատակ քրիստոնյա եկեղեցիներից առաջնությունը վերապահում Հայ եկեղեցուն։ Ներսես Բ Բագրևանդցին, օգտվելով այս նպաստավոր պայմաններից, ավելի է թուլացնում Հայ եկեղեցու համար մեծ վտանգ ներկայացնող և նախկինում պարսից հովանավորությունը վայելող նեստորականության դիրքերը՝ իր պաշտպանության ներքո առնելով դավանակից ուղղափառ ասորիներին՝ նրանց համար եպիսկոպոս է ձեռնադրելով ոմն Աբդիշոյին, որի թեմը ենթարկվում է Հայ եկեղեցուն։ Կաթողիկոսական գահին Ներսես Բ Բագևանդցուն նախորդել է Ղևոնդ Ա Եռաստեցին, հաջորդել՝ Հովհաննես Բ Գաբեղենցին։
Դվինի ժողով
խմբագրելՆերսես Բ Բագրևանդցու կարևորագույն ձեռնարկներից էր 554 թ Դվինի Բ եկեղեցական ժողովի հրավիրումը, որը շրջադարձային նշանակություն ունեցավ Հայոց հոգևոր-եկեղեցական և հասարակական-քաղաքական կյանքում։ Ժողովը, որին մասնակցեցին նաև ասորիները Աբդիշոի գլխավորությամբ, ընդունեց «Ուխտ միաբանութեան Հայոց աշխարհիս» թուղթը, որտեղ ճանաչվում էին միայն երեք տիեզերական ժողովներ, նզովվում էր նեստորականությունը, մծղնեից աղանդը։ Դվինի ժողովի ընթացքում պաշտոնապես նզովվում է և Քաղկեդոնի ժողովը, ինչից էլ սկսվում է Հայ և բյուզանդական եկեղեցիների պաշտոնական բաժանումը։ Ժողովում որոշվում է նաև «Սուրբ Աստված» («Երգ երեքսրբենիի») սրբասացությունը «խաչեցար»-ով երգել, ինչպես նաև քննվում է Հայոց Մեծ թվականի սկզբնավորման հարցը, որը պաշտոնապես ընդունվում է հետագայում՝ 584 թվականին՝ արդեն Մովսես Բ Եղիվարդեցու օրոք։ Ժողովում ընդունվում են նաև 87 բարենորոգչական կանոններ, որոնք «Կանոնագիրք Հայոց» են մտել «Կանոնք Ներսէսի կաթողիկոսի և Ներշապհոյ Մամիկոնէից եպիսկոպոսի» անունով։
Գրականություն
խմբագրել- Տեր-Մինասյան Ե., Հայոց եկեղեցու յարաբերութիւնները ասորւոց եկեղեցիների հետ, Էջմիածին, 1908։
- Գիրք թղթոց, Երուսաղեմ, 1994։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8 (հայ.) — հատոր 8. — էջ 252.
- ↑ 2,0 2,1 «ՆԵՐՍԵՍ Բ ԲԱԳՐԵՎԱՆԴՑԻ | Qahana.am». www.qahana.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 12-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 9-ին.
Արտաքին հղումներ
խմբագրելԱյս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 252)։ 
|
| Նախորդող՝ Ղևոնդ Ա Եռաստեցի |
Կաթողիկոս 548–557 |
Հաջորդող՝ Հովհաննես Բ Գաբեղենցի |