Չհարմահալ և Բախտիարի

Չհարմահալ և Բախտիարի օսթան; պարս.՝ استان چهارمحال و بختیاری
Երկիր	Իրան
Կարգավիճակ	օսթան (նահանգ)
Մտնում է	Իրան
Վարչկենտրոն	Շահրեկորդ
Բնակչություն	▲947 763 մարդ (2016)
Տարածք	16 332 կմ²
Սահմանակցում է	Խուզեսթան, Սպահանի նահանգ, Քոհգիլուե և Բոյեր-Ահմադ և Լոռեսթանի նահանգ
ISO 3166-2 կոդ	IR-14
Հեռախոսային կոդ	0541
	ostan-chb.ir
	Չհարմահալ և Բախտիարի Վիքիպահեստում

Չհարմահալ և Բախտիարի (պարս.՝ استان چهارمحال و بختیاری, Օսթան-է Չահար-մահալ-օ Բախտիարի), օսթան (նահանգ) Իրանի Իսլամական Հանրապետությանի հարավ-արևմուտքում, Իրանի 31 օսթաններից մեկը։ Հյուսիս-արևմուտքից սահմանակից է Լոռեսթան, արևելքից` Սպահան, հարավից` Քոհգիլուե և Բոյեր Ահմադ, արևմուտքից` Խուզեսթան օսթաններին։ Օսթանի տարածքը կազմում է 16 332 կմ², բնակչությունը վերջին մարդահամարի տվյալներով` ▲947 763 մարդ (2016)^[1]։ Մայրաքաղաքը Շահրեքորդ քաղաքն է։

Օսթանը ձևավորվել է 1973 թվականին Սպահան օսթանի հարավ-արևմտյան շրջանների անջատման արդյունքում^[2]։ 2014 թվականից օսթանը մասն է կազմում Իրանի 2-րդ տարածաշրջանի^[3], որի կենտրոնն է Սպահան քաղաքը։

Աշխարհագրություն

Չհարմահալ և Բախտիարին՝ Իրանի կենտրոնական բարձրավանդակի լեռնային շրջաններից է։ Բախտիարի Զարդ քուհը (հայերեն՝ Դեղին սար) 4222 մետր բարձրությամբ նահանգի ամենաբարձր գագաթն է։

Բնակչություն

2006 թվականի մարդահամարի տվյալներով օսթանի բնակչությունը կազմում էր 843 784 մարդ` 194 171 տնային տնտեսություններում^[4]։ 2011 թվականի մարդահամարը հաշվառել էր 895 263 մարդ, որոնք ապրում էին 234 416 տնտեսություններում^[5]։ Ըստ վերջին` 2016 թվականի մարդահամարի տվյալների` բնակչությունը կազմում էր արդեն 947 763 մարդ` 270 434 տնտեսություններում^[6]։

Տասը հազարից ավել բնակչություն ունեցող քաղաքներն են Շահրեքորդը (բնակչությունը 2016 թվականի դրությամբ` 190 441 մարդ), Բորուջենը (57 071 մարդ), Լորդեգանը (40 528 մարդ), Ֆառռոխշահրը (31 739 մարդ), Ֆարսանը (30 504 մարդ), Հաֆշեջանը (21 352 մարդ), Ջունղանը (14 433 մարդ), Սամանը (14 192 մարդ), Ֆարադոնբեն (13 317 մարդ), Բենը (12 971 մարդ), Քիանը (12 948 մարդ), Սուրեշջանը (12 308 մարդ), Բոլդաջին (11 980 մարդ), Բաբահեյդարը (11 202 մարդ) և Արդալը (10 113 մարդ)^[7]։ Ընդհանուր առմամբ քաղաքներում է ապրում 607 444 մարդ կամ օսթանի բնակչության 64,1%-ը^[6]։

Լեզուներ

Չհարմահալ և Բախտիարի օսթանի լեզուների տարածման քարտեզ

Օսթանի հիմնական լեզուն բախտիարին է, որը իրանական լեզվախմբի լեզու լուռերենի բարբառներից է։ Բախտիարին հիմնականում տարածված է օսթանի արևմտյան լեռնային շրջաններում, նաև` հարավային ցածրադիր շրջաններում Լորդեգանի շուրջ և մասամբ արևելյան հատվածի քաղաքներում։

Օսթանի հյուսիս-արևելյան մասում խոսում են հիմնականում չհարմահալի կամ չհարմահալի թյուրքերեն։ Չհարմահալին ևս մեկ իրանական լեզու է, որը դասակարգվում է որպես անցումնային բախտիարիի և Սպահանի շրջանի պարսկերենի բարբառների միջև` ավելի մոտ լինելով վերջիններին։ Այն մասնավորապես տարածված է Բորուջեն, Ֆառռոխշահր և Հաֆշեջան քաղաքներում և մի շարք գյուղական շրջաններում։ Չհարմահալի թյուրքերենը նման է Ֆարս օսթանի քաշքայերենին, սակայն նմանություններ ունի նաև ադրբեջաներենի հետ։ Վերջին ժամանակներս հատկապես քաղաքներում աստիճանաբար տարածում է գտնում նաև պարսկերենի Թեհրանի խոսվածքը^[8]։

Չհարմահալ և Բախտիարի օսթանում բնակչության բաժանումն ըստ լեզուների ներկայացված է ստորև բերված աղյուսակում.

Բնակչության բաժանումն ըստ լեզվի^[8]
Լեզու			Տոկոս
Լուռերեն			61.88 %
Պարսկերեն			20.30 %
Թյուրքական լեզուներ			17.80 %
Այլ կամ խառը			0.02 %

Վարչական բաժանում

Չհարմահալ և Բախտիարի օսթանը բաժանված է 11 շահրեստանների (գավառների).

Չհարմահալ և Բախտիարի օսթանի շահրեստանները
Շահրեստան	Բնակ. 2006^[4]	Բնակ. 2011^[5]	Բնակ. 2016^[6]	Վարչ. կենտրոն
Արդալ շահրեստան	68 740	53 514	48 880	Արդալ
Բեն շահրեստան¹	—	—	28 326	Բեն
Բորուջեն շահրեստան	113 795	118 681	122 483	Բորուջեն
Լորդեգան շահրեստան	175 289	194 783	209 681	Լորդեգան
Խանմիրզա շահրեստան²	—	—	—	Ալունի
Շահրեքորդ շահրեստան	362 381	340 382	315 980	Շահրեքորդ
Սաման շահրեստան¹	—	—	34 616	Սաման
Քիար շահրեստան³	—	58 047	50 976	Շալամզար
Քուհրանգ շահրեստան	33 468	35 915	41 535	Չելգերդ
Ֆալարդ շահրեստան²	—	—	—	Մալե Խալիֆե
Ֆարսան շահրեստան	90 111	93 941	95 286	Ֆարսան
Ընդհանուր	843 784	895 263	947 763
¹Առանձնացվել է Շահրեքորդ շահրեստանից ²Առանձնացվել է Լորդեգան շահրեստանից ³Առանձնացվել է Արդալ և Շահրեքորդ շահրեստաններից

Չարմահալ նահանգի հայազգի բնակչություն

Շահ Աբբաս Ա. կազմակերպած բռնագաղթի հետևանքով 17-րդ դարից սկսյալ հայերը բնակություն են հաստատել Չհարմահալ և Բախտիարի նահանգում։

Ըստ Առաքել Դավրիժեցու հայերը Չհարմահալ և Բախտիարի նահանգ են բռնագաղթեցվել Մեծ Հայքի Բասեն գավառից։ Հայերը հատկապես հաստատված են եղել նահանգի արևելյան շրջաններում, ընդորում Շահրեքորդ և Բորուջեն քաղաքներում և այդ քաղաքների շրջակա գյուղերում։ Ներկայիս մատահաշիւ հայեր են ապրում այնտեղ։ Նահանգի հայաբնակ գյուղերից կարելի է հիշատակել Սիրաք, Լիւասյան, Գիշնիգան, Գյանդուման, Ահմադաբադ, Վաստիգան, Շալամզար, Մամուքա, Մահամռա, Ներքին Քոնարք, Վերին Քոնարք, Աղբուլաղ գյուղերը։

Տես նաև

Հայերը Չարմահալում

Գրականություն

Իրանի Չհարմհալ գավառը, Ավ. Քահ. Եդգարյան, 1963 թ., Տպարան Անի, Թեհրան
Յարութիւն Թ. Տէր Հովհանեանց, Պատմութիւն Նոր Ջուղայու որ յԱսպահան, հատոր առաջին, Նոր Ջուղա, 1880
Առաքել Դաւրիժեցի, Գիրք պատմութեանց, Եւ վերակացութեամբ Տեառն Ոսկանայ Երևանցւոյ բանի սպասաւորի, Յամսթէլօդամ, Տպ. Սբ. Էջմիածին և Սուրբ Սարգիսի զօրավար, 1669

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (перс.) — 1965.
↑ Iran Provinces
↑ «استان‌های کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند». همشهری آنلاین (պարսկերեն). 2014 թ․ հունիսի 22. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 27-ին.
↑ ^4,0 ^4,1 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1385 (2006)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2011 թ. սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2022 թ. սեպտեմբերի 25-ին.
↑ ^5,0 ^5,1 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1390 (2011)» (Excel) (պարսկերեն). Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1395 (2016)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2019 թ. մայիսի 24-ին. Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.
↑ «IRAN: Chaharmahal and Bakhtiari» (անգլերեն).
↑ ^8,0 ^8,1 «Language distribution: Chahr Mahal va Bakhtiari Province». 2020. Վերցված է 2022 թ. ապրիլի 11-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չհարմահալ և Բախտիարի» հոդվածին։

[_017b991d0b98a1d6-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (перс.) — 1965.

[provinces-2] Iran Provinces

[3] «استان‌های کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند». همشهری آنلاین (պարսկերեն). 2014 թ․ հունիսի 22. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 27-ին.

[2006_census-4] 4,0 ^4,1 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1385 (2006)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2011 թ. սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2022 թ. սեպտեմբերի 25-ին.

[2011_census-5] 5,0 ^5,1 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1390 (2011)» (Excel) (պարսկերեն). Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.

[2016_census-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1395 (2016)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2019 թ. մայիսի 24-ին. Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.

[City_populations-7] «IRAN: Chaharmahal and Bakhtiari» (անգլերեն).

[language_atlas-8] 8,0 ^8,1 «Language distribution: Chahr Mahal va Bakhtiari Province». 2020. Վերցված է 2022 թ. ապրիլի 11-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]