Սիոնիզմ

Սիոնիզմ (եբրայերեն՝ צִיּוֹנוּת‎, ցիյոնութ՝ Երուսաղեմում գտնվող Սիոն լեռան անվանումից), 19-րդ դարում հիմնված հրեական ազգային շարժում։ Նրա նպատակն էր Պաղեստինյան տարածքներում վերականգնել հրեական պետությունը։ Ամբողջ երկու հազարամյակ հրեա ժողովուրդը, ապրելով գաղութում, իր հույսը չէր կորցնում երբևիցե վերադառնալ իրենց պատմական հայրենիք՝ Էրեց - Իսրայել (եբրայերեն՝ ארץ ישראל‎՝ Իսրայել երկիր)։ Նույնիսկ իրենց աղոթքներում էին ասում. «Հաջորդ տարի Երուսաղեմում»։

Սիոնիզմ եզրույթ

Սիոնիզմ տերմինն առաջին անգամ օգտագործել է հրապարակախոս Նաթան Բիրինբաումը 1892 թվականի հունվարի 23-ին Վիեննայում, իսկ որպես քաղաքական տերմին Թեոդոր Հերցլի կողմից իր «Հրեական պետություն» (գերմ.՝ Der Judenstat) աշխատությունում։ «Հրեական պետություն» աշխատության ստեղծմանը նպաստում էր նաև այն փաստը, որ այդ շրջանում մեծ թափ ստացավ հրեաների ձուլումը տեղի բնակչության հետ, նոր սերունդը իր հայրենիքը համարում էր ոչ թե Պաղեստինը, այլ այն երկիրը, որտեղ բնակվում էին, համակերպվել էին տվյալ պայմաններին։ Շատանում էին նաև խառը ամուսնությունները, որն էլ հանգեցնում էր հրեա ազգի ոչնչացմանը։ Այդ պատճառով էլ անհրաճեշտ էր «հրեական պետություն» ստեղծել Սիոն լեռան մոտ։

Գաղափարախոսության պատճառներ

19-րդ դարում ամբողջ աշխարհում հրեաների թիվը 10 միլիոն էր, որի 90% բնակվում էր Ավստրիայում, Լեհաստանում, Ռուսական կայսրությունում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում, Անգլիայում և այլն։ Մասնավորապես Ռուսական կայսրության տարածքում, այդ թվում՝ ժամանակակից Ռուսաստանում, Ուկրաինայում ու Բելառուսում, բնակվում էր շուրջ 4 միլիոն հրեա։ Միլիոնանոց գաղութներ էր նաև Ավստրո-Հունգարական կայսրությունը. Հունգարիայում, Ավստրիայում ու Տրանսիլվանիայում բնակվող հրեաների թիվն անցնում էր 3 միլիոնից։

Հրեաները ապրում էին համայնքներով, զրկված էին շատ իրավունքներից, որոնք տրված էին տվյալ երկրի բնակիչներին։ Նրանց մոտ լուրջ խնդիրներ են ծագում՝ ապրելու, կրթություն ստանալու, աշխատանք գտնելու հետ։ Նրանց հասարակությունում չէին ընդունում։ Առևտրական հարաբերությունները, կենտրոնացված պետությունների առաջացումը, հետագայում նրանց ազատագրումը հանգեցնում են համայնքի (ghetto) որպես կրոնա-էթնիկական միավորի թուլացմանը։

19-րդ դարում մեծ թափ է ստանում ձուլումը. հրեաներից շատերը հնարավորություն են ստանում գյուղերից տեղափոխվել քաղաք, կրոնափոխ էին լինում, սակայն ոչ բոլոր դեպքերում էին նրանք իրենց կամքով դիմում այդ քայլին. նրանք ստիպված էին դիմում այդ քայլին, չմտածելով հետևանքների մասին։ Իսկ այս դեպքում նրանք հալածանքների էին ենթարկվում իրենց հոգևոր առաջնորդի կողմից, քանի որ նրանց միակ նպատակն էր պահպանել հրեական համայնքները։ Նման ճակատագիր ունեցող հրեաներին մեղադրում էին եսասիրության մեջ, քանի որ նրանք չէին մտածում իրենց ազգակիցների մասին և ետ էին կանգնում իրենց նպատակից. հրեա ժողովրդի ազատագրման և Իսրայել պետության ստեղծման։

Այն ամենը, ինչ կատարվում էր Արևմտյան և Արևելյան Եվրոպայում, անհանգստացնում է հրեաներին, հատկապես երիտասարդությանը, որը մտահոգված էր իր վաղվա օրով, քանի որ դեպքերի նման զարգացումները կհանգեցնեն շատ ողբերգական հետևանքների։ Այդ նպատակով նրանք սկսում են ակտիվ գործունեություն ծավալել. ստեղծում են բազմաթիվ խմբակներ կազմակերպություններ, որի հավաքների ընթացքում քննարկում էին այն հրատապ խնդիրները, որի առջև կանգնած էր հրեա ժողովուրդը, փորձում էին ելք գտնել, ինչպես նաև մշակել հնարավոր տարբերակներ՝ Պաղեստին ներգաղթելու համար։

1948 թվականի մայիսի 14-ին Իսրայել պետության հռչակումով վերջ դրվեց հրեական ազգային օջախ Պաղեստինում ստեղծելու սիոնիստական շարժման երկարատև պայքարին։ Իսրայել պետությունը դարձավ քաղաքական գաղափարի նյութականացման յուրահատուկ օրինակ։ Առհասարակ Իսրայելը մշտապես գտնվել է արաբական աշխարհի և հարևան պետությունների ուշադրության կենտրոնում, բախվել լուրջ սպառնալիքների հետ, ստիպված է եղել միջոցներ ձեռնարկել անվտանգության ապահովման համար։ Հրեա ժողովուրդը մշտապես գտնվել է քաղաքական լարվածության կենտրոնում։

Սիոնիզմի նպատակներ

Սիոնիզմի հիմնական նպատակն էր հրեաների ազգային զարթոնքի իրականացումը և նրանց դեպի Պաղեստին գաղթը՝ հրեական պետություն ստեղծելու համար։ Թեև սիոնիստական կազմակերպության այս գաղափարը ուղղված էր, անմիջականորեն, հրեաների հայրենիքի ստեղծմանը, այնումենայնիվ սիոնականության՝ պետության գաղափարական հիմք դառնալը, բերեց նրան, որ Իսրայել պետության ստեղծման պահից սկսած հրեաները հակված չէին իրենց պետությունը համարել զուտ մի պետություն կամ հայրենիք աշխարհի բոլոր հրեաների համար, այլ այն համարում են օրինական հրեական պետություն, հիմք ընդունելով ժողովրդավարության ժամանակակից հիմունքները։

Դեռևս հին ժամանակներում Պաղեստինը եղել է հրեական թագավորության հոգևոր և քաղաքական կենտրոնը, հրեաները մշտապես Պաղեստինի հետ պահել են իրենց հոգևոր-մշակութային կապերը, և այս մշտական կապերն են հրեական մշակույթի պահպանման խթան հանդիսացել։ Այս ամենը տեղի է ունեցել այն ժամանակաշրջանում, երբ հրեաները սփռված են եղել աշխարհով մեկ՝ Եվրոպայում, ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում և երբևիցե չէին տեսել իրենց նախնիների հողը։ Չնայած այս ամենին Պաղեստինում եղել են հրեական համայնքներ՝ Երուսաղեմում, Սաֆեդում, Նաբլուսում։ Այս համայնքները ժամանակա առ ժամանակ համալրվել են ներգաղթող հրեաների կողմից. հիմնականում դրանք եղել են հոգևորականները, որոնք ցանկացել են իրենց վերջին օրերը անցկացնել հրեական հոգևոր կենտրոնին՝ Երուսաղեմին մոտ։

Հրեական հարցը մշտապես օգտագործվել է գերտերությունների կողմից քաղաքական նպատակներով։ Առաջինը օգտագործել է Նապոլեոնը դեռևս 18-19-րդ դարերում, ով, քաղաքական նպատակներ հետապնդելով, առաջարկեց հրեաներին իրեն միանալ Պաղեստին վերադառնալու նպատակով։ Նմանատիպ քաղաքականություն օգտագործեց նաև Անգլիան։ Սակայն գոյություն ունի մի վարկած, ըստ որի, քաղաքական ուշադրությունը Պաղեստինի նկատմամբ ուղղակիորեն օգտագործվեց հրեաների կողմից, որոնք ամենևին էլ չէին պատրաստվում հրաժարվել բոլոր այն արտոնություններից, որոնք նրանց ընձեռնել էր ստեղծված քաղաքական իրողությունը։

Գոյություն ունեն հրեական պետության ստեղծման զանազան քաղաքական գաղափարներ և նախագծեր, սակայն քաղաքական և սոցիալական հենարան չունենալով ի կատար չէին ածվում։

Թեոդոր Հերցլ

Թեոդոր Հերցլը մշակեց շարժման հիմնական ստրատեգիական նպատակները, մեծ աշխատանք տարավ իր գերագույն խնդրին ու նպատակին հասնելու համար։ Հերցլը սկսում է հետաքրքրվել սիոնականությունով բավականին ուշ՝ կապված Ֆրանսիայում հրեա Դրեյֆուսի դատավարության հետ, որին մեղադրում էին Գերմանիայի համար հետախուզական աշխատանքներ տանելու մեջ և անարդարացիորեն դատում են։

Թեոդոր Հերցլ

Դրեյֆուսի դատավարությանը ներկա է լինում նաև Թեոդոր Հերցլը՝ որպես լրագրող։ Տեսնելով այդ և այն հակահրեական տրամադրությունները, որոնք առկա էին Ֆրանսիայում՝ սկսում է ուսումնասիրել հարցի էությունը։ Սա էլ հիմք է հանդիսանում նրա սիոնիստական բուռն գործունեություն ծավալելու և այս իրավիճակից ելք գտնելու համար։ Հերցլը, ով սկզբանական շրջանում կողմ էր հրեաների ձուլմանը, այս դեպքերից հետո սկսում է լուրջ անհանգստանալ հրեա ժողովրդի ապագայի մասին։ Նա միակ ելքը տեսնում էր հրեական պետություն ստեղծելու մեջ։ Իր մտքերը Թեոդոր Հերցլը շարադրում է «Հրեական պետություն» աշխատության մեջ։ Հերցլի նպատակն էր ստանալ օրինական իրավունք Արգենտինայում կամ Պաղեստինում հրեական «օջախ» հիմնելու համար։ Նա իր այս աշխատությունում նկարագրում է այն պետությունը, որտեղ ապրելու էր հրեա ժողովուրդը։ Այն լինելու էր անկախ, իրավահավասար պետություն, որն ունենալու էր երկու պետական լեզու՝ գերմաներեն ու անգլերեն։ Նրան չէր հետաքրքում եբրայերենի վերածնունդը։ Նկարագրվում էին նաև հասարակության շերտերը, պայմանները և այլն։ Ըստ Հերցլի՝ հրեական հարցը չէր կարող լուծվել ոչ հրեաների միգրացիայով, ոչ էլ տեղի բնակչության հետ ձուլմամբ։ Դրա համար անհրաժեշտ է ստեղծել անկախ հրեական պետություն՝ այս հարցը համաձայնեցնելով գերտերությունների հետ։ Այս պլանն իրագործելու համար անհրաժեշտ էր հրեական համայնքի աջակցությունը և ֆինանսական օժանդակությունը։

Հերցլի նախագիծը իհարկե ընդունվեց հրեա հասարակության կողմից, կապված այն փաստի հետ, որ առաջին անգամ հրեա ժողովրդի մտադրություններն ու առաջիկա քայլերը ներկայացվեց եվրոպական հասարակությանը։ Իսրայելում տեղի ունեցած առաջին ժողովի ժամանակ ստեղծվում է «Համաշխարհային սիոնիստական կազմակերպությունը», որի նախագահն է դառնում Թեոդոր Հերցլը։ ՀՍԿ-ի փաստաթղթերում ասվում էր ՀՍԿ-ը գործում է հանուն հրեա ժողովրդի՝ «Պաղեստինում իրավապաշտպան պետություն ստեղծելու համար»։ ՀՍԿ-ի անդամ կարող էր դառնալ 18 տարին լրացած այն անձը, ով ընդունել էր բազելային ծրագիրը և վճարել է որոշակի գումար՝ շեկել, որը վկայում էր իր ներդրման մասին, ինչպես նաև նրա՝ կազմակերպության անդամ լինելը, փաստաթուղթ, որը թույլ կտար մասնակցել սիոնիստական կոնգրեսի անդամների և որոշումների ընդունմանը։ Սակայն կարելի է ասել, որ ՀՍԿ-ը չէր գործում ժողովրդական սկզբունքով, քանի որ այդ ժամանակ հրեաները գտնվում էին ֆինանսական ծանր պայմաններում։ ՀՍԿ-ի անդամ այդ դեպքում կարող էր դառնալ միայն հարուստ անձը, որը ի վիճակի էր մի երկրից մեկ այլ երկիր տեղափոխվել։ Այսինքն ՀՍԿ-ում չկար միջին կամ ցածր խավի ներկայացուցիչ, որը կխոսեր նրանց անունից և ավելի ստույգ տեղեկություն կտար նրանց մասին։

Համաշխարհային սիոնիստական կազմակերպություն

Բազելում կայացած առաջին սիոնիստական ժողովին ներկա էին տարբեր հրեական կազմակերպությունների անդամներ տարբեր երկրներից։ Հերցլը, ով ընտրվեց ՀՍԿ-ի նախագահ, ելույթ ունեցավ և ներկայացրեց իր ծրագիրը։

ՀՍԿ-ի պաշտոնական ծրագիրը՝

Պաղեստինը վերաբնակեցնել հրեա հողագործներով, արհեստավորներով և բանվորներով
կազմակերպել և միավորել բոլոր հրեաներին տեղական և միջազգային հասարակություններում՝ յուրաքանչյուր երկրի օրենքին համապատասխան
հրեական ազգային ինքնագիտակցության ամրապնդում և զարգացում
նախաձեռնել քայլեր սիոնականության նպատակներն իրականացնելու համար ստանալ գերտերությունների իշխանությունների համաձայնությունը։

ՀՍԿ-ի ստեղծումը և առաջին ժողովի արդյունքները բարձր էր գնահատում Հերցլը և անգամ նշում, որ առաջին ժողովի ժամանակ նա դրեց Իսրայել պետության հիմքերը։ Սակայն հարկ է նշել, որ Հերցլը իր թիկունքում ունենալով քաղաքական կազմակերպությունների սատարումը, սկսում է Իսրայելի ստեղծման հարցի օրինական իրավունք ստանալու գործընթացը։ Հրեաների նպատակն էր իրենց պետությունը ստեղծել Պաղեստինի տարածքում, սակայն սկզբնական փուլում Հերցլը պատրաստ էր ընդունել ցանկացած տարածք հրեաներով բնակեցնելու համար և «հրեական օջախ» ստեղծելու համար։

Հերցլը իր նախագծով դիմում է Գերմանիային, Թուրքիային, վերջինս անհնար էր համարում Օսմանյան կայսրության տարածքում հրեական պետության ստեղծումը, քանի որ նման դեպքում ոտքի կկանգնեին կայսրության մնացած ժողովուրդները՝ հայերը, հույները և արաբները։ Այս հարցով Հերցլը դիմեց նաև Անգլիային, որտեղ Ջոզեֆ Չեմբերլենը՝ Մեծ Բրիտանիայի գաղութների նախարարը առաջարկում է հրեական պետություն ստեղծել Աֆրիկայում՝ Ուգանդայում (ներկայիս Քենիայի տարածքում)։ «Ուգանդական նախագիծ»-ը քննարկվում է ՀՍԿ-ում և ընդունվում է 295 ձայնով։ Սակայն այս նախագծի նկատմամբ ուժեղանում են նաև հակատրամադրությունները, քանի որ նրանք չէին ընդունում Հերցլի կողմից Պաղեստինի փոխարինումը Քենիայի հետ։ Սակայն Հերցլի պնդմամբ սա բավականին հաջող փորձ էր, որը կարող էին կիրառել հետագայում Պաղեստինի վրա։ 1904 թվականի հուլիսի 3-ին, 44 տարեկան հասակում մահացավ Թեոդոր Հերցլը։ Նա համարվում է սիոնականության կնքահայրը։ Հերցլը իր քայլերով սիոնականությունը դնում է գործնական հողի վրա և ուղղում գերտերությունների ուշադրությունը այս հարցի վրա։

Պաղեստինյան իրականությունը ավելի դաժան էր, քան դա կարող էին պատկերացնել Արևելյան Եվրոպայից և Ռուսաստանից եկած ներգաղթյալները. 19-րդ դարի կեսին Պաղեստինն ուներ համեմատաբար փոքր բնակչություն՝ մոտավորապես 400 000 մարդ, որոնցից հրեաները կազմում էին 6 000։ Միայն 1880-ական թվականներին նրանց թիվը սկսեց աճել գլխավորապես ներգաղթյալների հաշվին, հիմնականում դրանք հավատացյալ մարդիկ էին, որոնց նպատակն էր իրենց կյանքի վերջին օրերն անցկացնել և մահանալ սուրբ հողում։

Հրեաների ներգաղթը (եբրայերեն՝ עליה‎՝ ալիա) դեպի Պաղեստին ընդունված է բաժանել հինգ փուլերի՝

հրեաների ներգաղթը

Պաղեստինի հրեական բնակչությունը հիմնականում համալրվում էր ներգաղթի միջոցով։ Ներգաղթողները գոյատևում էին հիմնականում վարձու աշխատանքի հաշվին, նրանք բացասաբար էին վերաբերվում այն հրեա իդեալիստներին, ովքեր գալիս էին իրենց իսկ աշխատանքի հաշվին ազգային ոգին վերածնելու նպատակով։ Հատկապես ուշագրավ էր երկրորդ ալիան, այն ճակատագրական էր հրեա ժողովրդի համար, քանի որ նրանց թվում էին այն անձինք, ովքեր մեծ դեր խաղացին Իսրայել պետության ստեղծման գործում։ Այդ թվում էր նաև բեն Գուրիոնը, ով ծնվել է 1886 թվականին Ռուսական կայսրությունում գտնվող լեհական Պոլոնա քաղաքում։ Ժամանելով Պաղեստին՝ բեն Գուրիոնը իրականացրեց իր կյանքի երազանքը՝ վերջապես նա Էրեց-Իսրայելում էր՝ հրեական հողի վրա։ Երկրորդ ալիայի մասնակիցների ժամանումից հետո Պաղեստինում հաստատվում են ծանր պայմաններ (մասնավորապես հիվանդություններ) այդ էր պատճառը, որ նրանց գրեթե 80%-ը լքեց Պաղեստինը՝ չդիմանալով ծանր պայմաններին։ Սակայն դա պատճառ չհանդիսացավ, որ բեն Գուրիոնը լքի Պաղեստինը, ավելին, նա դառնում է սիոնիստական շարժման առաջնորդ։ Երկրորդ ալիան իր անջնջելի հետքը թողեց պաղեստինյան հիմնահարցի վրա՝ այն դնելով գործնական հողի վրա։

Առաջին համաշխարհային պատերազմ

20-րդ դարի սկիզբը լի էր քաղաքական բեկումնային իրադարձություններով, գերտերությունների բախումներով, քաղաքական հայացքների բազմազանությամբ։ Եվ այս բոլոր իրադարձություններն անմիջական ազդեցություն ունեցան հրեական հարցի լուծման վրա։ Մեծ Բրիտանիան կառավարում էր Պաղեստինը 1918-1948 թվականներին, չնայած, որ պաշտոնապես Պաղեստինի կառավարման մանդատը նա ստացել է 1920 թվականին ապրիլի 25-ին Սան-Ռեմոյում տեղի ունեցած Անտանտի երկրների գերագույն խորհրդի համաժողովին։

կանաչ գույնով նշված են հրեաներով բնակեցված քաղաքներն ու գյուղերը

1922 թվականին նրա պայմանները համաձայնության արժանացան Ազգերի լիգայի կողմից, իսկ մանդատը ուժի մեջ մտավ 1923 թվականի սեպտեմբերին։ Բրիտանիայի պրորեկտորատը Պաղեստինի նկատմամբ շարժվում էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետևանքով, որի արդյունքում Օսմանյան կայսրությունը, որը կառավարում էր Մերձավոր Արևելքը, ջախջախիչ պարտություն կրեց։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ հրեական համայնքները գտնվում էին պատերազմող կողմերի բոլոր երկրներում, նրանք կամա թե ակամա ևս մասնակից էին դառնում այս պատերազմին և կռվում «իրենց երկրի» ճակատում։ Փաստորեն ստացվում էր, որ հրեան կռվում էր հրեայի դեմ։ Սիոնիստները փորձում էին ամեն կերպ պահպանել չեզոքություն, բայց բնականաբար դա անհնար էր։ Բայց և այնպես սիոնիստները այս պատերազմում ավելի շատ կողմ էին Անգլիայի հաղթանակին և ամեն ինչ անում էին նրան օգնելու համար։ Պատերազմող կողմերն էլ իրենց հերթին մեծ հետաքրքրություն էին ցուցաբերում Մերձավոր Արևելքում իրենց դիրքերն ամրապնդելու գործում։ Յուրաքանչյուրն ուներ իր սեփական շահերը։ Այստեղ ամենից շահագրգռվածը Անգլիան էր, որը երկակի խաղ էր խաղում. նա իր կողմն էր քաշում և արաբներին, և հրեաներին՝ կեղծ խոստումներ տալով։

Նախնական տվյալներով Օսմանյան կայսրությունը ժառանգելու հավակնորդներն էին Ռուսաստանը, Անգլիան և Ֆրանսիան, սակայն հետագայում Ռուսաստանը դուրս եկավ այս «եռյակից» և ներգործության սահմանները Ֆրանսիայի և Անգլիայի միջև բաժանվեց Սայքս-Պիկոյի 1916 թվականին ընդունված մանդատի համաձայն։ Այդ համաձայնագրով Պաղեստինին այլ ճակատագիր էր նախագծված։ Նա պետք է պատկաներ ոչ թե արաբներին, այլ դրվեր «միջազգային կառավարման ներքո»։ Վերը նշված քայլերից երևում էր, որ անգլիական պլանների մեջ արաբական անկախ պետության ստեղծումը, այլ նրա նպատակն էր ամուր բազայի ստեղծումը այս տարածքում, որպեսզի իր հսկողության տակ պահի ավելի շատ երկրներ։ Ստեղծված նոր իրավիճակը, որը կապված էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետ. Օսմանյան կայսրության անկումը, Ֆրանսիայի վրա ճնշումը Անգլիայի կողմից, Խայիմ Վեյցմանի դիվանագիտական գործողությունները, պատճառ են հանդիսանում Պաղեստինը Օսմանյան կայսրությունից խլելու և հրեական օջախ ստեղծելու համար և 1917 թվականի ապրիլին զինվորական կաբինետը որոշում է կայացնում Պաղեստինը գրավելու համար, իսկ փետրվարին տեղի է ունենում պաշտոնական կոնֆերանսը, որը հանգեցրեց Բալֆուրի դեկլարացիայի առաջացմանը։

Բալֆուրի հռչակագիր

Հարգելի Լորդ Ռոտշիլդ

Ես մեծ հաճույքով փոխանցում եմ ձեզ հրեական սիոնիստական ձգտումների նկատմամբ համակրանքի Նորին Գերազանցության կառավարության հետեւյալ հռչակագիրը, որը ներկայացվել եւ հավանության է արժանացել կառաբարության կողմից.

« Նորին մեծություն կառավարությունը բարյացակամ է դիտարկում Պաղեստինում հրեա ժողովրդի համար « ազգային տան» ստեղծման գաղափարը եւ ամեն ջանք կգործադրի այդ նպատակի իրականացումը խթանելու համար, այսուհանդերձ պետք է հստակ գիտակցվի, որ ոչ մի քայլ չի ձեռնարկվի, որը կարող է վնաս հասցնել Պաղեստինի ոչ հրեական համայնքի քաղաքական եւ կրոնական իրավունքներին կամ այլ երկրներում բնակվող հրեաների իրավունքներին եւ նրանց քաղաքական կարգավիճակին»։

Ես երախտապարտ կլինեմ, եթե Դուք այս հռչակագիրը փոխանցեք Սիոնիստական Դաշնությանը։

- Հարգանքներով՝ ԱՐԹՈՒՐ ՋԵՅՄՍ ԲԱԼՖՈՒՐ, Մեծ Բրիտանիայի արտգործնախարար

Իրականում Բալֆուրի դեկլարացիան Արթուր Ջեյմս Բալֆուրի 1917 թվականի նոյեմբերի 2-ի նամակն է՝ ուղղված բրիտանական ականավոր սիոնիստ լորդ Ռոտշիլդին, ով այս մասին տեղյակ է պահում սիոնիստներին։

Սպիտակ թղթեր

Դավիդ բեն Գուրիոնը կարդում է Իսրայելի անկախության հռչակագիրը 1948

Հաշվի առնելով Պաղեստինում ստեղծված լարված իրավիճակը, կապված արաբների թշնամական տրամադրությունների հետ, հրեական «ազգային օջախ» ստեղծելու դեմ և կապված այն փաստի հետ, որ Ազգերի լիգայում քննարկվել էր պաղեստինյան խնդիրը և որոշում էր կայացվել Պաղեստինի մանդատը հանձնել Անգլիային, տեղի կառավարությունը հրատարակում է մի փաստաթուղթ, որը պարզաբանում է Անգլիայի պարտականությունները տվյալ տարածաշրջանի նկատմամբ։ Բրիտանական մանդատին հաջորդում է գաղութների քարտուղար Ուինսթոն Չերչիլի այցելությունը Պաղեստին և 1922 թվականին հենց նա է հրատարակում այս փաստաթուղթը, որը ստանում է «Սպիտակ թուղթ» անվանումը, որտեղ՝

հստակեցվում էր «ազգային օջախ» տերմինը
շարունակել հրեաների ներգաղթը, այնպես, որ հայրենադարձների թիվը համապատասխանի երկրի տնտեսության ծավալի հետ
ամփոփել այն բոլոր խոստումները, որ գրված էին Բալֆուրի դեկլարացիայում, որտեղ ասվում էր, որ Բալֆուրի դեկլարացիայում չի նախատեսվում Պաղեստինի ամբողջ տարածքի վերածումը «հրեական օջախի», այլ միայն նրա մի որոշակի մասի։ Այս փաստը, բնականաբար, ձեռք չէր տալիս հրեաներին. դրանով սահմանափակվում էր «հրեական օջախի» տարածքը և նրանց ներգաղթի թիվը։

Անգլիայի այս քաղաքականությունը բնականաբար չէր գոհացնում ոչ հրեաներին, ոչ էլ արաբներին, այնուամենայնիվ «Սպիտակ թուղթը » ընդունվեց սիոնիստների կողմից, քանի որ սրանով նրանք կարող էին հուսալ մանդատի։ «Սպիտակ թղթի» հրատարակումից հետո Պաղեստինում արաբները արտահայտեցին իրենց դժգոհությունը և ներկայացրին հետևյալ պահանջները՝

Բալֆուրի դեկլարացիայի վերացում
Պաղեստին հրեաների ներգաղթի, նրանց հողերի վաճառքի դադարեցում
Բրիտանական մանդատի վերացումը և Պաղեստինին անկախության տրամադրում։

Իսրայել և Պաղեստին․ ՄԱԿ-ի որոշումը և նրա որոշած սահմանները (1947)

Այս ամենից հետո բրիտանական կառավարությունը հրատարակում է ևս մի քանի «Սպիտակ թղթեր»՝

1930 թվականի «Սպիտակ թղթի» համաձայն՝ մերժվում է այն տեսակետը, որ Բալֆուրի դեկլարացիան պետք է ծառայի որպես միջոց Պաղեստինում Մեծ Բրիտանիայի քաղաքականությունը իրականացնելու համար։ Եթե նախորդ թղթում ասվում էր, որ ներգաղթը պետք է համաձայնեցվի տնտեսական աճի հետ, ապա այս դեպքում պետք է հաշվի առնել նաև գործազրկությունը, եթե այնպես ստացվի, որ ներգաղթի դեպքում տեղի արաբ բնակչությունը զրկվի աշխատանքից, ապա անհապաղ այն պետք է դադարեցվի։ Այս «Սպիտակ թուղթը» առաջացնում է սիոնիստների դժգոհությունը։
1937 թվականի «Սպիտակ թուղթ»-ում, ասվում էր, որ Անգլիան գալիս է այն եզրակացության, որ արաբները և հրեաները միանգամայն տարբեր ազգեր են. տարբերվում են իրենց լեզվով, մշակույթով, կրոնով և ամենակարևորը իրենց ազգային ձգտումներով։ Ուստի պետք է Պաղեստինի տարածքը բաժանել հրեական և արաբական պետությունների։ Իսկ սրբավայրերի հսկողությունը դրվում էր Ազգերի լիգայի վրա։ Սակայն այս դեկրետը երկու կողմերն էլ մերժեցին։
1938 թվականի նոյեմբերին Անգլիայի կառավարությունը հրատարակում է նոր «Սպիտակ թուղթ» և դրանով իսկ մերժում է Պաղեստինի տարածքային բաժանումը։ Այս «Սպիտակ թղթում» ասվում էր, որ Վուդհեվի հանձնաժողովը այն եզրակացության է հանգել, որ հնարավոր չէ ստեղծել հրեական և արաբական պետություններ։ Այն կապված է կազմակերպչական, ֆինանասական և քաղաքական խնդիրների հետ։ Այդ նպատակով բրիտանական կառավարությունը կոնֆերանս է հրավիրում Պաղեստինի արաբների, արաբական ներկայացուցիչների և Հրեական գործակալության մասնակցությամբ, որը հայտնի է Սենտ-Ջեյմս անունով։
1939 թվականի մայիսին Մալքոլմ Մաքնոլդի կողմից հրատարակվում է նոր «Սպիտակ թուղթ», որը բաղկացած էր երեք մասերից՝ «սահմանադրություն», «ներգաղթ», «հող երկիր»

Այստեղ ասվում էր, որ կառավարության նպատական է 10 տարվա ընթացքում ստեղծել հրեական անկախ պետություն, սակայն նշում է, որ իր հետապնդած նպատակների մեջ չի մտնում Պաղեստինը հրեական պետություն դարձնել։ Նաև պետք է հաշվի առնել տեղի արաբ բնակչության առջև իր պարտականությունները։ Սակայն այս «Սպիտակ թուղթը» առաջացնում է սիոնիստական կազմակերպության դժգոհությունը, մեկնաբանելով, որ նրանց արգելում են բնակվել իրենց պապերի հողերում։ Սակայն այստեղ պարզ երևում է, որ բրիտանական կառավարությունը բացեիբաց աջակցում է հրեաներին՝ «ազգային օջախ» ստեղծելու գործում՝ հաշվի առնելով երկու պետությունների միջև երկարատև ու չդադարող պատերազմները։

Հոլոքոստ

Իրադրությունը փոխվում է, երբ 1939 թվականին սկսվում է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ Հոլոքոստ (The Holocaust՝ ողջակիզում, հուն․՝ ὁλόκαυστον, եբրայերեն՝ השואה‎՝ աղետ), մոտ 6 միլիոն Եվրոպական հրեաների, նաև միլիոնավոր գնչուների, լեհերի, սովետական քաղաքացիների, այլախոհների, աղանդավորների ծրագրավորված կոտորածներն էին նացիստների կողմից Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում։

Հրեաների բնաջնջումը՝ ըստ տվյալ տարածքում նրանց բնակչության տոկոսի

Ֆաշիստական Գերմանիան ցեղասպանական պետություն էր։ Պետական բյուրոկրատիայի բոլոր միջոցներն ուղղված էին կոտորածներ և ջարդեր իրականացնելուն։ Խաղաղ բնակչությունն ահաբեկվում էր ըստ ազգային պատկանելության, հրեաներին և մյուս անցանկալի բնակչությանն ենթարկում էին հետապնդումների, բռնագրավում էին ունեցվածքը, բռնագաղթեցնում էին դեպի համակենտրոնացման ճամբարներ, նրանց վրա փորձարկում էին նոր դեղորայք և այլն։ Օսմանյան կայսրության կողմից կատարված հայերի ցեղասպանության հետ մեկտեղ, այն համարվում է 20-րդ դարի ցեղասպանութան առավել հայտնի օրինակներից մեկը։

Ադոլֆ Հիտլերն իր հակամարդկային պլանն արդարացնում էր «Ո՞վ է հիշում հայերի ջարդերի մասին» արտահայտությամբ։

Այս ստեղծված իրավիճակն այսպես է նկարագրում Հրեական գործակալության գործադիր կոմիտեի նախագահ Դավիդ բեն Գուրիոնը. «Մենք կպայքարենք Հիտլերի հետ այնպես, ինչպես եթե չլիներ «Սպիտակ թուղթը», «Սպիտակ թղթի» հետ այնպես, ինչպես եթե չլիներ Հիտլերը»։ Այս մտքերը իհարկե գործնականում հակասում են միմյանց։ Պատերազմի ընթացքում հրեաները ռազմապես աջակցում էին Անգլիային, բայց և այնպես այս ժամանակաշրջանում ՀՍԿ-ը և Հրեական գործակալությունը շարունակում էին նոր դաշնակիցներ փնտրել։ 1942 թվականի մայիսին Նյու-Յորքում տեղի է ունենում Սիոնիստական կազմակերպության կոնֆերանս, որի ընթացքում ընդունվում է մի փաստաթուղթ, որը ստանում է «Բիլթմորյան ծրագիր» անվանումը, որն ուներ հետևյալ կետերը՝

այլևս չարգելել հրեաների ներգաղթը և առավել ևս դնել այն Հրեական գործակալության հսկողության տակ
Պաղեստինում ստեղծել հրեական համայնք

Այս ծրագիրը արժանացավ ԱՄՆ-ի հավանությանը։ Ծրագիրը բեն Գուրիոնի և նրա համախոհների կողմից դիտվում էր որպես գործնական քայլ Անգլիայից դեպի ԱՄՆ-ը սիոնիստական շարժումը վերակողմնորորշելու ուղղությամբ։ Սակայն հարկ է նշել նաև այս առիթով բեն Գուրիոնի դիվանագիտությունը, որի համաձայն նրա նման քայլը ուղղված էր ստեղծելու նոր ճանապարհ, որի միջոցով սիոնականությունը կհեռացվի Անգլիայից և կշրջվի դեպի ԱՄՆ-ը, քանի որ բեն Գուրիոնը ավելի հավանական էր համարում Իսրայել պետության ստեղծումը ԱՄՆ-ի միջոցով, քան Անգլիայի։ Այս հարցի լուծման ընթացքը ցույց է տալիս, որ ավելի ռեալ էր և իրականությանը մոտ բեն Գուրիոնի տեսակետը։ 1945 թվականին ավարտվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, և պատերազմի ավարտից հետո սկսվեց անգլիական իշխանության անկումը և ԱՄՆ-ի վերահսկումը։

Գրականություն

Սիոնականության մասին Բրոքհաուսի և Եփրոնի հանրագիտական բառարանում
Սիոնականության պատմությունը Հրեական գործակալության կայքում Արխիվացված 2012-08-22 Wayback Machine
Ն. Հովհաննիսյան., Արաբական երկրների պատմություն., 3-րդ հատոր
Бар - Зохар М., Бен- Гурион, Ростов на Дону., 1998
Жаботинский В., Избранное, Израиль, 1989
Звягельская И.Д., Государство Израиль ., Москва, 2005
Кременский И., Создание государства Израиль и Война за его независимость., Миннеополис США
Лакер В., История сионизма, Москва 2000
Ст. Богословский В.В., Сионизм։ теория и практика, Москва 1973
Ст. Шелли Клайман., Государство Израиль создано., журнал “Ариель” Февраль 1999
Шломо Занд., Еврейский народ, Москва, 2010
Ст. Эпштейн Е. Е., Образование государства Израиль и ближневосточная дипломатия США
Белая книга – White paper՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
Шекель՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում