Վիքիպեդիա

Սուրբ Պատրիկ

Սուրբ Պատրիկ[2] (անգլ.՝ Saint Patrick; լատին․՝ Sanctus Patricius[Л 1], Sanctus Patricus[Л 2]; իռլանդերեն՝ Naomh Pádraig, ոչ վաղ քան 373 և ոչ ուշ քան 390, Հռոմեական Բրիտանիա, praetorian prefecture of Gaul, Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն - ոչ վաղ քան 461 և ոչ ուշ քան 493, միգուցե Saul, Ulaid) — քրիստոնյա[3] սուրբ[Л 3], Իռլանդիայի [Л 4][4] и Նիգերիայի[4][5] հովանավոր սուրբը։ Երկրպագությունը տարածված է կաթոլիկության մեջ, որոշ բողոքական եկեղեցիներում (օրինակ՝ անգլիկան[6], պրեսբիտերական[7], լյութերական[8]) и և Ռուս ուղղափառ եկեղեցում[9]։ Անգլիկան և կաթոլիկ եկեղեցիներում հիշատակի օրը մարտի 17-ն է, Ռուս ուղղափառ եկեղեցում` մարտի 30-ը (մարտի 17-ը հին ոճով):

Սուրբ Պատրիկ
Ծնունդոչ վաղ քան 373 և ոչ ուշ քան 390
ԾննդավայրՀռոմեական Բրիտանիա, praetorian prefecture of Gaul, Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն
Վախճանոչ վաղ քան 461 և ոչ ուշ քան 493
Վախճան վայրմիգուցե Saul, Ulaid
Եկեղեցիքրիստոնեություն
Սրբացված կարգսքանչելագործ, կաթոլիկ սուրբ և equal-to-apostles?
Հիշատակության օրՄարտի 17[1] և March 17?
Աշխատանքքահանա, ագարակապան, միսիոներ և գրող
ՊաշտոնRoman Catholic Bishop of Armagh? և emeritus bishop?
ԱշակերտCettin?
ՈւսուցիչGermanus of Auxerre?
ՄայրConchesa?
ՀայրCalpornius?

Սուրբ Պատրիկին նվիրված բազմաթիվ տաճարներ և եկեղեցիներ[10] կան ամբողջ աշխարհում։[11][12][13][14][15][16][17][18][19],որոնցից ամենահայտնին Դուբլինի Սուրբ Պատրիկի տաճարն է, որը կառուցվել է 1191 թվականին[20]։18-րդ դարում տաճարի դեկանը գրող և փիլիսոփա Ջոնաթան Սվիֆթն էր[Л 5]։

Պատրիկի մասին համեմատաբար հավաստի կենսագրական տեղեկությունների միակ աղբյուրը նրա ստեղծագործություններն են[Л 6]՝ «Խոստովանություն» (Confessio) и «Ուղերձ Կորոտիկոս թագավորի մարտիկներին»[П 1] («Epistola ad Coroticum»). Որպես «Խոստովանություն» հեղինակ[П 2], որը գրվել է լատիներեն, Սուրբ Պատրիկը համարվում է իռլանդական գրականության հիմնադիրը[Л 6]։

Կենսագրություն

խմբագրել

Երիտասարդություն

խմբագրել

Սրբի ծննդյան ստույգ ժամը և վայրը հայտնի չեն։ «Խոստովանություն»-ում հիշատակված Բաննավեմ, կամ Բաննավենտա Բերնիա [П 2] (Bannavem Taburniae) վայրը, ըստ Վենտրեի [Л 7] կյանքի վկայության, ոչ մի այլ տեղ չի հիշատակվում։ Ըստ բրիտանացի պատմաբան Չարլզ Թոմասի՝ խոսքը հռոմեական Բրիտանիայի Բաննավենտա ընդհանուր անվանումով վայրի մասին է (այդպիսի մի քանի բնակավայրեր են եղել)՝ որոշակի հստակեցնող սահմանումով։ Թոմասը ենթադրում է, որ անունն ի սկզբանե նախատեսված է եղել հնչելու Բաննավենտա Բերնիաի նման, հավանաբար նույն տեղանունը, որը հետագայում անվանել է անգլո-սաքսոնական Բեռնիցիա թագավորությունը[Л 8]։

Պատրիկը իրեն անվանում է սարկավագի որդի (ըստ մեկ այլ վարկածի՝ դեկուրիոնի որդի[П 2] («diaconus» կամ «decurio»[Л 8]), հռոմեական սպա-պաշտոնյա Կալպուրնիուս[П 2][Л 9][21], «Calpurnius» կամ «Calpornios»[Л 8], Куальфарния[Л 7]) և Պոտիտոս անունով քահանայի թոռը[П 2] («Potitus»[Л 8], «Փիակոսի օրհներգում» նշվում է, որ Կալպուրնիոսը Դեոչանես Ոդիսոսի որդիու Օտիդի որդին էր[22]).Տեքստերում տեղ գտած անուղղակի հղումներից, ինչպես, օրինակ, տոների անցկացման համար իր սեփական կալվածքի հիշատակումը[П 2], ակնհայտ է, որ սուրբը բավականին հարուստ ընտանիքից էր։ Կա ապացույց, որ նա երկու քույր ուներ[Л 10][21][23] (նրանցից մեկը Դարենկա իռլանդացին էր[24]), Բացի այդ, մի շարք ենթադրությունների համաձայն, ծննդյան ժամանակ սուրբը կոչվում էր Մագոն[23] (կամ Մայվին Սուկատ՝ «Maewyn Succat»[25] (կամ «Sochet», «Succetus»[Л 8], Սոխետ[Л 7]), որտեղ Մեյվինը մկրտության անունն է, իսկ Սուկկատը ծննդյան անունն է[Л 10][21])։ Մոր ենթադրյալ անունը Կոնցեսա է[21] (Concessa)[П 3][23], հավանաբար եղել է Սուրբ Մարտինի Տուրացուի մերձավոր ազգականը[Л 10]։ Հոր ֆերմայում կային ստրուկներ [Л 8]։

Իր ստեղծագործություններում Պատրիկը բազմիցս նշում է իր ուսման պակասը[П 1][П 2] (իսկ նրա «Խոստովանությունը» գրվել է, ըստ բազմաթիվ վկայությունների, բավականին վատ լատիներենով[Л 10]), մինչդեռ հանդիպում են նաև այլ տեղեկություններ նրա ստացած լավ կրթությանը մասին[21][П 2]։ Կորոտիկուսին ուղղված իր նամակում Սուրբ Պատրիկը սկսում է իրեն իռլանդացի անվանել (Hiberionaci sumus)[Л 11]։

Ստրկություն և Աստծուն դիմելը

խմբագրել

Երբ Պատրիկը մոտ տասնվեց տարեկան էր, նրան առևանգեցին իր ընտանիքի գյուղական կալվածքից և տարան Իռլանդիա հազարներով այլ մարդկանց հետ[П 2] (հավանաբար Կոնախտում[Л 9]), որտեղ նա պետք է հսկաեր ոչխարներին[П 2] (ենթադրաբար Անտրիմ կոմսությունում[10])։ Պատրիկի առևանգողները ենթադրաբար իռլանդացի ավազակներ էին, որնց ղեկավարում էր Նայլ արքան[Л 12], կամ էլ պիկտեր և սկոտեր (380-ից 390-ական թվականներին, երբ Մաքսիմոսը, իրեն հռչակելով Հռոմեական կայսր և 383 թվականին մեկնելով Հռոմ, իր հետ տարավ հռոմեական զորքերի մեծ մասը[П 2])։ «Խոստովանության» մեջ, որը մեծ մասամբ քրիստոնեական ներողություն խնդրելու տեքստ է, այս իրադարձությունը հասկացվում է որպես պատիժ Տիրոջ պատվիրանները մոռանալու և քահանաների նախազգուշացումներն անտեսելու համար[П 2]։ Պատրիկը ասաց, որ մանկության և երիտասարդության տարիներին չի ճանաչել ճշմարիտ Աստծուն, սակայն ստրկության տարիներին եկել է Նրա մոտ[П 2], օրեր ու գիշերներ անցկացրեց անդադար աղոթքի մեջ (օրական մինչև հարյուր և գիշերը մի փոքր պակաս[П 2]), և վեց տարի անց գիշերային տեսիլքում մի ձայն ասաց նրան. «Դու ճիշտ ես անում, որ աղոթում ես որովհետև շուտով կվերադառնաս հայրենի երկիր», իսկ հետո՝ «Գնա և տես, քո նավը քեզ է սպասում»[П 2]։

Փախուստ, երկրորդ ստրկություն և ազատում դրանից

խմբագրել

Պատրիկի արկածներից շատերը համընկնում են Հին Կտակարանի Մովսեսի թափառումների հետ[Л 7]։ Տեսիլքից հետո Պատրիկը փախչում է և երկու հարյուր մղոն ճանապարհորդելուց հետո տեսնում է նավ, որը բաց է թողնվում ծով: Նավի նավապետը հրաժարվում է սուրբին իր հետ տանել, քանի որ Պատրիկը փող չունի վճարելու, բայց ի վերջո նրան հրավիրում է նավապետի ենթականերից մեկը։ Պատրիկը ընդունում է առաջարկը՝ պայմանով, որ նա ստիպված չի լինի պահպանել ծովագնացների սովորույթները[П 2]։ Նավը նավարկում է Բրիտանիա կամ Գալլիա (ժամանակակից Ֆրանսիա): Պատրիկը և նրա ուղեկիցները երեք օր նավարկելուց հետո քսանութ օր անցկացնում են՝ շարժվելով ամայի տեղանքով[П 2], և ճանապարհին ապագա միսիոների աղոթքով Աստված ճանապարհորդներին կեր է ուղարկում՝ խոզերի նախիր։ Բացի այդ, ճանապարհորդները մեղր են գտնում վայրի մեղուներից, սակայն Պատրիկը, այս մթերքը համարելով հեթանոս, հրաժարվում է դրանից[П 2]։ Նույն գիշեր Պատրիկի վրա հարձակվման է ենթարկվում անձամբ Սատանայի կողմից, սակայն Աստված օգնում է նրան հաղթել սատանային[П 2]։

Այնուհետև Խոստովանությունը հակիրճ հիշատակում է երկրորդ վաթսունօրյա ստրկության մասին[П 2]։ Հավանաբար, դատելով որոշ ուղեկիցների հետ մարդկանց տասնօրյա որոնումների մասին հետագա հիշատակումից[П 2], հարձակվողները եղել են տեղական ցեղեր, այլ ոչ թե նավի նավաստիներ։ «Խոստովանության» տեքստում Պատրիկը նշում է, որ ստիպված է եղել դիմանալ ընդհանուր առմամբ տասներկու դժվարությունների[П 2]։

Վերադարձ դեպի Բրիտանիա

խմբագրել

Պատրիկը ի վերջո վերադառնում է տուն, բայց շուտով նրան երազում հայտնվում է ոմն Վիկտորիկիուս (հավանաբար հրեշտակ[Л 6], Վիկտոր[22]), ով տանում էր բազմաթիվ նամակներ, որոնցից մեկն ուղղված էր նրան և ասվում էր. «Սուրբ եղբայր, արի մեզ մոտ և դարձյալ մեզ հետ եղիր»[П 2] («Աղաչում ենք, քեզ մեջ գտիր մեզ»[Л 9])։ Ըստ «Խոստովանության» տարբեր թարգմանությունների՝ կա՛մ նամակը վերնագրված էր «Իռլանդիայի ձայները» և բառերը կարծես ասված էին Պատրիկի գլխում[П 2], կա՛մ նա լսում էր իռլանդերեն խոսող ձայներ[Л 9] (Ձայների հետ կապված նշվում է նաև Ֆոկլոսի անտառի տարածքը[22][П 2][Л 8][Л 7])։

Եկեղեցուն միանալը

խմբագրել
 
Սուրբ Պատրիկի արձանը Տարայի բլրի վրա

Այստեղ սկսվում է սուրբի կյանքի մի շրջան, որը վատ է լուսավորված Խոստովանության մեջ: Ըստ երևույթին, Պատրիկը դառնում է եկեղեցու սպասավոր, հավանաբար Գալիայում՝ ստանալով սարկավագի աստիճան[21] Սուրբ Գերմանոսի մոտ սովորելուց հետո[Л 7] և պատրաստվում է դառնալ նոր եպիսկոպոս։ Հայտնի է, որ ժամանակի զգալի մասը իր վերադարձից հետո և մինչև իր երկրորդ մեկնումը Իռլանդիա՝ արդեն եպիսկոպոսի կոչումով 432 թվականին[Л 9] նա անցկացրել է Բրիտանիայից դուրս։ Ըստ տարբեր աղբյուրների՝ Պատրիկը կա՛մ մի քանի տարի է անցկացրել Գալիայում՝ սովորելով տեղի վանքերում (ներառյալ Լերինի վանքում[26]), կա՛մ վերադարձել է Իռլանդիա, կա՛մ սովորել և ծառայություն է մատուցել Սուրբ Մարտին Տուրի վանքում՝ Գալլիական Օսերում[П 2]։

Պատրիկի կյանքում կրիտիկական պահը որոշ «երեցների» կամ «ավագների» (ավագների) հանդիպումն էր՝ կապված եպիսկոպոս լինելու նրա արժանի լենելու հետ: Նա ակնհայտորեն ուներ հակառակորդներ, ովքեր ի վերջո հաղթեցին (համենայն դեպս Պատրիկի նկարագրած դրվագում): Նրան մեղադրողների մեջ էր նրա հին ընկեր, որին Պատրիկը վստահել էր իր «երեսունամյա» մեղքը նախքան սարկավագ դառնալը, և ով նախապես ներել էր նրան։ Պատրիկը այդ մեղքը գործել էր, երբ, հավանաբար, դեռ տասնհինգ տարեկան չէր և «դեռ բավականաչափ ուժեղ չէր»[П 2]։ Դատավարությունը տեղի է ունեցել Բրիտանիայում՝ Պատրիկի բացակայությամբ[П 2]։

Պատրիկը շեշտում է, որ այդ ժամանակից ի վեր՝ Տիրոջը դիմելուց և փորձությունների միջով անցնելուց հետո ինքը փոխվել է, որ Աստված ընտրեց նրան Ավետարանը քարոզել «երկրի ծայրերում» գտնվող հեթանոսներին։ Նույն գիշեր նա տեսիլք է ունենում, որտեղ Աստված պատիժ է խոստանում իրեն մեղադրողներին[П 2]։

Այս պահին պատմվածքում ընդմիջում է տեղի ունենում: Պատրիկը ժամանում է Իռլանդիա կա՛մ որպես եպիսկոպոս 431-ից 432 թվալաններին[27], կա՛մ էլ նրան հայտնված հրեշտակի ցուցումով[П 2]։ Կորոտիկոսին ուղղված իր նամակում Պատրիկը նշում է, որ ինքը եպիսկոպոս է («episcopum me esse fateor»)[П 4], նա, հավանաբար, ձեռնադրվել է ոչ թե Հռոմի պապի, այլ բրիտանացի եպիսկոպոսների կողմից[Л 6], հավանաբար Ամատորեքսի կողմից[Л 7]. Հակասական տեղեկություններ կան նաև այն մասին, թե արդյոք նա վերադարձից հետո կրկին լքել է Իռլանդիան[Л 8][Л 10]։

Միսիոներական աշխատանք Իռլանդիայում

խմբագրել
 
Սուրբ Պատրիկը դիմում է Իռլանդիայի թագավորներին. վիտրաժներ Կառլոուի Վերափոխման տաճարում

Իր Խոստովանությունում Պատրիկը նշում է իր կատարած հազարավոր մկրտությունները, խոստովանում է, որ նվերներ է տվել թագավորներին և դատավորներին այն երկրներում, որտեղ հատկապես հաճախ է եղել, բայց ասում է, որ ինքն է հրաժարվել կաշառքներից և նվերներից։ Նա նշում է, որ մի անգամ իր ուղեկիցների հետ երկու շաբաթ անցկացրել է բանտում[П 2]։ Պատրիկի սկզբնական հետևորդները, դատելով Խոստովանության մեջ նշված մարդկանցից, բաղկացած էր հիմնականում երիտասարդներից, կանանցից և ստրուկներից, այսինքն՝ հասարակության բավականին մարգինալ շերտերից[П 2][Л 6]։ Չորս վարպետների տարեգրությունում նշվում է, որ նա հիմնադրել է 600 եկեղեցի (Այլ աղբյուրների համաձայն՝ 300 եկեղեցի է եղել[28]), իսկ իռլանդացիների թիվը, որոնց նա մկրտել է, ավելի քան 120000 էր[28]։ 1991 թվականին Ս. Վ. Շկունաևը, անդրադառնալով Մուրհուի «Սուրբ Պատրիկի կյանքը» աշխատությանը հղում անելով, ենթադրեց, որ Իռլանդիայի քրիստոնեացումը տեղի է ունեցել տեղի արիստոկրատ հողատերերի կողմից Սուրբ Պատրիկի աջակցությամբ՝ հետևելով հնդկական «Քշատրիայի ապստամբության» մոդելին[Л 13], ինչը հակասում է քրիստոնեության «մարգինալ» տեսություններին։ Դժվար է դատել Իռլանդիայի վաղ քրիստոնեացման գործընթացն ամբողջությամբ, քանի որ Պատրիկի աշխատություններից հետո իռլանդական եկեղեցական օրենսդրության հաջորդ գրական հուշարձանը, «Սբ. Պատրիկի առաջին սինոդը»-ը կազմվել է միայն 7-րդ դարի կեսերին[Л 6]։

Սուրբ Պատրիկը շեշտեց միսիոներական աշխատանքի կարևորությունը, որը վեցերորդ դարում դարձել էր իռլանդական եկեղեցու հատկանիշը և խրախուսում էր քրիստոնեության տարածումը վանական համայնքների, այլ ոչ թե եպիսկոպոսական թեմերի միջոցով[П 2]։

«Նամակ Կորոտիկուսին»՝ բրիտանացի առաջնորդին, կապված է միսիոներական գործունեության հետ: Կորոտիկուսը հավաքեց շոտլանդացիների և հարավային պիկտների ուժերը և ասպատակեց Իռլանդիայի հարավը, որտեղ նա սպանեց և գերեց բազմաթիվ իռլանդացիների, այդ թվում նաև նրանց, ովքեր արդեն քրիստոնեություն էին ընդունել: Կորոտիկոսն իրեն քրիստոնյա էր անվանում, և սուրբ Պատրիկը իր նամակում խնդրում էր նրան ապաշխարել և խելքի գալ[23][П 1]։

 
Սուրբ Պատրիկը մկրտում է իռլանդական արքայադուստրերին

Սրբի միսիոներական աշխատանքի հետ կապված լեգենդներից մեկը պատմում է երկու թագավորական դուստրերի՝ Էթնայի և Ֆեդելմի մասին, ովքեր հանդիպել են սրբին և նրա ուղեկիցներին լճում։ Աղջիկները Սուրբ Պատրիկին հարցրին Աստծո մասին, հավատացին և մկրտվեցին, բայց նրանք ավելին էին ուզում, նրանք հաղորդություն խնդրեցին, որպեսզի ավելի արագ տեսնեն Աստծուն, իսկ հետո անմիջապես մահացան: Երկուսն էլ սրբացվել են որպես Կոնախտի Սրբեր և հիշատակվում են հունվարի 11-ին[Л 10]։ Մուրհուի կյանքում կա մեկ այլ նմանատիպ լեգենդ արքայական դստեր Մոնեսանի մասին[Л 10][Л 7], կային նաև մկրտված իռլանդական արքայադուստրեր, որոնց մահը անմիջապես չհետևեց մկրտությանը (Սինիա Օլսթեր[29], Մոնիննա[30])։

Իր առաքելության ընթացքում Սուրբ Պատրիկը Իռլանդիայում չներդրեց հռոմեական տոնուսը կելտականին փոխարեն[Л 10]։

Կարծիք կա, որ Սուրբ Պատրիկ եկեղեցին Վարանգների միջոցով ազդել է Ռուսաստանի քրիստոնեացման վրա[Л 10]։

Թեև Սուրբ Պատրիկը, անկասկած, շատ բան արեց Իռլանդիան քրիստոնեացնելու համար, սխալ կլինի նրան անվանել այդ երկրի առաջին քրիստոնյա միսիոներ: Իռլանդիայում քրիստոնեական առաջին հիշատակումները վերագրվում են 4-րդ դարի վերջին[Л 6], հնագիտական ​​ապացույցները ցույց են տալիս, որ Իռլանդիայի քրիստոնեացումը սկսվել է ոչ թե հյուսիսում, այլ հարավում, որտեղ գործում էր Սուրբ Պատրիկը[Л 6], Իռլանդիայի առաջին եպիսկոպոսը, ըստ Ակվիտանիայի Պրոսպերի տարեգրության, եղել է գալլո-հռոմեական սուրբ Պալադիուսը[Л 13], ձեռնադրվել է Կելեստինոս պապի կողմից[27] 431 թվականին[Л 6]։ Ըստ լեգենդի՝ նրա առաքելությունն անհաջող էր, նա հիվանդացավ և մահացավ Բրիտանիա վերադառնալուց հետո[Л 7]։ Խոստովանությունում ոչ մի խոսք չկա Պալադիուսի մասին։

Հաշվի առնելով իռլանդական տարեգրություններում պահպանված մահվան բազմաթիվ ժամկետները և Պալադիուսի գոյությունը, «երկու Պատրիկ» հասկացությունը ծնվել է իռլանդական միջնադարյան ավանդույթում և 20-րդ դարի գիտական ​​գրականության մեջ[31][32], որտեղ նրանց տարբերակում էին որպես երիտասարդ և մեծ (կամ նույնիսկ երեք)[Л 6]։

Մահ

խմբագրել
 
Ենթադրյալ թաղման վայրը

Սրբի տոնը մարտի 17-ն է, մահվան տարվա մասին տեղեկությունները տարբեր են՝ կախված աղբյուրից։ Սրբի մահվան և թաղման վայրը նույնպես հաստատապես հայտնի չէ, բայց ենթադրվում է, որ նա թաղված է Դաունպատրիկի Սուրբ Երրորդության տաճարում[33][Л 8] (ըստ այլ ավանդական լեգենդների՝ Սոուլում կամ Արմաում[Л 8])։ Ըստ լեգենդի՝ վայրն ընտրելու համար սրբի մարմնի տանող սայլին ամրացրել են երկու ցուլ, և թաղումը պետք է տեղի ունենար այնտեղ, որտեղ նրանք կանգ առան[Л 7]։

Ըստ ավանդության՝ իր մահից առաջ սուրբը քառասուն օր ու գիշեր անցկացրել է Կրո լեռան գագաթին, և իր վերջին ժամին, երբ Տասախ եպիսկոպոսը խոստովանել է նրան[Л 7][22], նա լեռից զանգ է նետել՝ աղոթելով. որ Իռլանդիայում հավատը չի կորել (իսկ զանգը վերցրել են հրեշտակները, որոնք նույնպես առաջին գիշերը պահպանում էին սրբի գերեզմանը)[22][Л 10]։ Ըստ լեգենդի՝ հրեշտակը սուրբին խոստացել է կատարել չորս խնդրանքներ՝ գահ Արմաղում, հնարավորություն դատելու նրանց, ովքեր իրենց մահվան օրը սրբին ուղղված դիմում են կարդացել: (և բոլոր իռլանդացիներին դատելու հնարավորություն), և նաև ողորմություն Դիհուի ժառանգներին (առաջին իռլանդացիներից մեկը, ով Պատրիկը հանդիպեց իր առաքելության ընթացքում)[Л 7]։

Ըստ նույն լեգենդների՝ մարմինը չգողանալու համար որոշվել է այն արմունկի վրա դնել գետնի մեջ, չնայած դրան, սրբի մահից հետո երկու ազգերի միջև պատերազմ սկսվեց նրա մասունքների համար, որն անարդյունք ավարտվեց աստվածային միջամտության շնորհիվ[Л 7]։

Իրադարձությունների ժամանակագրություն

խմբագրել

Սրբի կյանքի իրադարձությունների ճշգրիտ թվագրումը բանավեճի առարկա է[Л 8]։ Պատրիկը նշում է, որ ֆրանկ ժողովուրդը հեթանոս է, նրանց քրիստոնեություն ընդունելը սկսվել է 496 թվականին, ուստի այս հիշատակումը շատ բան չի կարող օգնել։ Մեկ այլ օղակ է Պատրիկի հռոմեական ազնվական ծագումը և հիշատակումը, որ նրան առևանգել են 16 տարեկանում, բայց նաև անհնար է հուսալիորեն կողմնորոշվել այս և հյուսիս-արևմտյան Բրիտանիայից հռոմեացիների անհետացման ժամանակի հետ կապված[Л 8]։

Ընդհանրապես, «Երեք մասի կյանք»ը, Մուիրչուի և Տիրեչանի կյանքի, տարեգրությունները և Արմաղի գրքի այլ աղբյուրները Պատրիկի պատմությունը կապում են մարդկանց հետ, ովքեր, ըստ արձանագրությունների, մահացել են 5-րդ դարի վերջին կամ վեցերորդ դարըի սկզբին։

Դարեր շարունակ սրբի կյանքից իրադարձությունները ավանդաբար հիմնված էին երկու ամսաթվի վրա՝ 432 թվականը երբ նա (համաձայն 6-րդ, 7-րդ և ավելի ուշ դարերի տարեգրության վկայությունների, որտեղ նշվում է Պալադիուսի ճանապարհորդությունը Իռլանդիա 431 թվականին և Պատրիկի ճանապարհորդությունը հաջորդ տարում[Л 14]) վերադարձել է Իռլանդիա որպես եպիսկոպոս, և մահվան թվականը՝ 492 կամ 493 թվականին[Л 8]։ Հաշվի առնելով իր ձեռնադրությունը 432 թվականին՝ Պատրիկը ենթադրաբար 30 տարեկան էր[Л 8], սակայն տարեգրությունները հայտնում են սրբի մահվան մասին 60 տարի անց՝ 120 տարեկան հասակում[Л 15], որը լավ չի համապատասխանում կյանքի նորմալ տևողությանը[Л 8]։ Կան հիշատակումներ 461 թվականին մահվան մասին, բայց ենթադրվում է, որ դրանք առաջացել են Սուրբ Պատրիկի և Լևոն I պապի կերպարների խառնաշփոթից[Л 8]։

1905 թվականին պատմաբան Ջ. Բ. Բյուրին վերանայեց ավանդական ժամանակագրությունը՝ արտացոլելու իր մասնագիտացումը հռոմեական պատմության մեջ և ընդունեց մահվան տարեթիվը որպես 461 թվական[Л 8]; իր մոդելում սուրբը ծնվել է 389 թվականին, առևանգվել է 405 թվականին (Նայլի կողմից այդ հողերի մեծ արշավանքի տարում), ազատ է արձակվել 411 թվականին, սուրբը վերադարձել է Իռլանդիա 432 թվականին, հիմնադրել է առաջին եկեղեցին Արմաղում 444 թվականին, իսկ մահացել է 72 տարեկանում 461 թվականին[Л 8]։ Մեր օրերում Նայլի գահակալության շրջանը սովորաբար ավելի ուշ է թվագրվում, և նրա մահը ենթադրվում է մոտ 452 թվականին[Л 16][Л 17]։ Բյուրիի մոդելը մեծապես հենվում էր իր ստեղծողի հեղինակության վրա, նրա քննադատությունը, ի վերջո, հիմնված էր տարեգրություններում նշված մահվան երկու տարբեր ամսաթվերի բացատրության բացակայության վրա և հանգեցրեց «Երկու Պատրիկ տեսության» ստեղծմանը[Л 8]։ Կ. Հյուզն իր «Իռլանդիայի նոր պատմություն» աշխատությունում, նշելով խնդրի և դրա բարդության վերաբերյալ նշանակալի գրականությունը, Պատրիկի գործունեության ամենահավանական թվագրությունը համարում է 461–ից 492 թվականներն[Л 18]։

Կյանքեր և լեգենդներ

խմբագրել

Մուրհուն և Տիրեխանը, Սուրբ Պատրիկի առաջին կյանքի հեղինակները, որոնք գրվել են արդեն 7-րդ դարում, ըստ երևույթին կարդացել են Խոստովանությունը, բայց նրանք միանգամայն ազատ էին այն նոսրացնել անկեղծ առասպելական բովանդակության պատմություններով[Л 6]: Երկու հեղինակներն էլ հիմնվել են ավելի վաղ աշխատության վրա՝ այժմ կորած Ուլտանի գիրքը (Book of Ultán)[Л 19]: Մուրհուն գրում է, որ այս գրքում գրված է գտել Պատրիկի չորս անունները` Մագոն (Magonus, հայտնի), Սուկետ (Succetus, պատերազմի աստված), Պատրիկ(Patricius, ազնվական մարդ - ըստ մի շարք վկայությունների, այս մականունը նրան տրվել է որպես ծաղր ստրկության մեջ և հետագայում վերածվել անվան[21]) и Կոտիրտիակ[Л 7] (Cothirtiacus, քանի որ նա ծառայում էր դրուիդների չորս տներին[34])[П 5], ինչպես նաև Պատրիկի մոր անվան ապացույցներ[П 3]։

Արմագի վանքը մեծապես օգտագործեց իր լեգենդար հիմնադրի անունը՝ դառնալով Իռլանդիայի գլխավոր կրոնական կենտրոնը (ինչը նաև նշանակում էր մեծ քաղաքական ազդեցություն)[Л 6]։ Լեգենդները նշում են հրաշքներ, որոնք տեղի են ունեցել ագահ սեփականատիրոջ շուրջ, ով չէր ցանկանում ազնվորեն տալ Սուրբ Պատրիկին տեղական հողերի մի մասը[Л 10], և սրբի մահվան լեգենդը, ըստ որի նա, մահ զգալով, շտապել է իր սիրելի քաղաքը, բայց հրեշտակը կանգնեցրել է նրան՝ նպատակ ունենալով, որ Արմաղում սուրբին կենդանի հիշեն[Л 10][22]։ Սրբի և Արմաղի կապը, հավանաբար, զուտ հորինված է, սակայն սա շատ վաղ ավանդույթ է, որը չունի խիստ տեղայնացում[Л 8]։

Պատրիկի անվան հետ կապված երկու ամենահայտնի լեգենդներն այն են, որ նա գրեր է բերել Իռլանդիա և այնտեղից դուրս քշել բոլոր օձերին[21][Л 20][28]։ Այնուամենայնիվ, գրերը կղզիում հասել նույնիսկ ավելի վաղ՝ հռոմեականացված Բրիտանիայի միջոցով և օձերը անհետացել էին անկախ Պատրիկից[35]։ Ակադեմիկոս Ն.Ի.Կարեևը մեջբերում է լեգենդը Սբ. Պատրիկը որպես առասպելների զուտ բանավոր ծագման օրինակ՝ «Օրինակ՝ մեկ այլ առաքելական սխրանք Սբ. Պատրիկի դերը Իռլանդիայում հերետիկոսությունների և հեթանոսության թունավոր բույնը վերացնելու գործում վերածվեց լեգենդի, թե ինչպես այս սուրբը ոչնչացրեց այս կղզու յուրաքանչյուր օձ»[36]։

Մուրհուն Մոկկու Մահտենիի կյանքը թվագրվում է 7-րդ դարի վերջին[Л 21]։ Այն գրվել է Աեդ եպիսկոպոսի խնդրանքով (ում նվիրված կա կոչ «Կյանքում…»[Л 7]), ով մահացել է 700 թվականին[Л 6]։ Ե՛վ Մուրհուն, և՛ Աեդը մասնակցում էին 697 թվականին Բիրրի ժողովին, որի արդյունքում, ըստ Լ. Բիլերի, համաձայնություն ձեռք բերելուց հետո գրվել է «Կյանքը...» ընդունվեց ողջ Իռլանդիայում, և Սուրբ Պատրիկը ճանաչվեց Համայն Իռլանդիայի Առաքյալ[Л 6]։ Աշխատությունը գրվել է, ի թիվս այլ բաների, նպատակ ունենալով հաստատել Արմայի վանական կենտրոնի առաջնահերթությունը, որը կապված է դրանում պարունակվող մի շարք լեգենդների հետ[Л 6]։

Մուրհուն «Սուրբ Պատրիկի կյանքը» պահպանվել է երեք ձեռագրերում՝ Արմաղի գիրքը[37], գրված է մինչև 845 թվականը (որ տարում մահացավ նրա գրագիր Ֆերդոմնան)[Л 22], 11-րդ դարի Բրյուսելի թագավորական գրադարանի ձեռագրում[38], իսկ 8-րդ դարի վերջի Վիեննայի ազգային գրադարանից մի ձեռագրում[39][Л 23]։ Արմաղի գիրքը մեծագույն հետաքրքրություն է ներկայացնում հետազոտողների համար[Л 6], քանի որ այն պարունակում է նաև անձամբ Պատրիկի գործերը, նրա «Գործերը» (Collectanea), ինչպես ներկայացրել է Տիրենաք եպիսկոպոսը, որը գրվել է մոտավորապես նույն թվականին, ինչ Մուրհունի աշխատությունը, և Լիբեր Անջելիի տեքստը, որն արդարացնում է Արմաղի գերակայությունը իռլանդական վանքերի մեջ:

«Կյանքի» տեքստը ավելի շուտ պարունակում է 7-րդ դարի եկեղեցական շրջանակների գաղափարները Հին Իռլանդիայի մասին, քան հավաստի նկարագրություն[Л 6]։

Ըստ Մուրհունի, իր առաջին գերությունից հետո Պատրիկը յոթ տարի ծառայության է անցել Միլուչ Մոկկու Բոյն անունով դրուիդից, որը փրկագին է տվել նրա համար, տեքստը հետագայում բացատրում է, որ Պատրիկը ծառայում էր չորս դրուիդների ընտանիքներում, որտեղից էլ գալիս է նրա անունը՝ Կոտիրտիակուսը (աղավաղված «չորս տուն»[Л 6], որը աղավաղում է 5-րդ դարում Պատրիցիուս անունը կարող էր արտասանվել իռլանդացու կողմից որպես Կոտրիջիոս, որը կարող էր այնուհետև վերաիմաստավորվել[Л 6])։ Այնուհետև Սուրբ Պատրիկը ժամանեց Տեմրա՝ Իռլանդիայի բարձրագույն թագավորի՝ Նայլի որդի Լաոգուրեի արքունիքում: Թագավորի արքունիքում ծառայում էին բազմաթիվ դրուիդներ նրանցից երկուսը նախապես կանխատեսել էին[22], որ ծովից այն կողմ կգա նոր սովորույթ, որը «կկործանի նրանց աստվածներին իրենց բոլոր խելացի գործերով»։ Միաժամանակ Մուրհուն, նշելով, որ հին լեզուն դժվար է հասկանալ[Л 6], այնուամենայնիվ տրամադրում է մարգարեության բանաստեղծական տեքստը (նկատի ունենալով արևմուտքում գտնվող զոհասեղանի հիշատակումը` հնագույն, հավանաբար թվագրվում է 5-րդ դարով[Л 24]):

Ճաղատը կգա
Խենթ ծովից այն կողմ,
Նրա թիկնոցը անցք ունի գլխի համար,
Նրա անձնակազմը կռացած է վերևում,
Նրա սեղանն իր տան արևմուտքում է.
Նրա ամբողջ ժողովուրդը կպատասխանի.
«Ամեն, Ամեն»[Л 25]

Դրուիդների ժառանգության նկատմամբ բացասական վերաբերմունք ունեցող սրբագրիչը մեկ անգամ չէ, որ անդրադառնում է դրան, այդ թվում՝ հիշատակելով «Հին վայրերը»[Л 6]։

Պատրիկի ամենամեծ և ամենահայտնի հանդիպումը դրուիդների հետ տեղի է ունենում Զատիկին, երբ թագավորը և նրա արքունիքը պատրաստվում են նշել հեթանոսական տոնը (հավանաբար Բելթեյնը, դատելով ամսաթվերի մոտիկությունից[Л 6])։ Պատրիկը վառում է Զատկի մոմերը նախքան սուրբ Բելթանի կրակները վառվելը՝ բարկացնելով թագավորին և դրուիդներին, դրուիդ Լոչրուի հետ հետագա զրույցի ժամանակ Պատրիկը ցանկանում է, որ նա անմիջապես մահանա, իսկ դրուիդը վեր է թռչում, ընկնում և գլուխը ջարդում ժայռի վրա[Л 6]; այս իրադարձությունից հետո սրբի վրա հարձակված բանակը պատվել է խավարով և խուճապ է տիրել, ինչի հետևանքով գրեթե բոլոր հարձակվողները մահացել են[Л 7]։ Դրանից հետո Լյուգուրը, ըստ որոշ լեգենդների, հրամայում է Պատրիկի համար կապել ինը ձիերով կառքը, ինչպես որ վայել է աստվածներին, սակայն սուրբը մերժում է[23], ըստ մյուսների՝ թագավորը միայն ծնկի է իջնում ​​սուրբի առաջ[Л 10]։

Հաջորդ օրը[Л 7] Պատրիկը գալիս է դղյակ, և միակը, ով վեր է կենում նրան ողջունելու, Ֆիլիդ Դուվտա մոկկու Լուգիերն է[Л 6], հավատում է Աստծուն։

Դրուիդների հետ հետագա մրցումների արդյունքում (որում ինքը Պատրիկը շարունակում է ցուցադրել կախարդական ունակություններ[Л 6][Л 7], որոնց ցանկը ներառում է թույնի արդյունահանումը գավաթից, դրուիդների կողմից ուղարկված ձյան հեռացումը մի ամբողջ հովտից և կրակի և ջրի վերահսկում:[Л 10][Л 7]) Լոյգուրը և Տարայի շատ այլ իռլանդացիներ մկրտվում են[Л 10][Л 7]։

 
Կուռքի ոչնչացում

Մնացած մեկ այլ բանաստեղծության մեջ[40] պատմում է այն մասին, թե ինչպես Սուրբ Պատրիկը ոչնչացրեց Կրոմ աստծո ոսկե կուռքը, որին մարդկային զոհաբերություններ արվեցին[Л 26][Л 27], ըստ «Սուրբ Պատրիկի եռամաս կյանքի»՝ սուրբը չի ոչնչացրել կուռքը, այլ միայն մոտեցել է նրան, իսկ աստվածությունը լքել է նրա արձանը, որն ի նշան հնազանդության ընկել է գետնին[Л 27]։

Սուրբի հետ կապված լեգենդներից մեկն ասում է, որ Պատրիկը օգտագործել է շամարի օրինակը, որպեսզի իռլանդացիներին բացատրի Սուրբ Երրորդության մեջ Աստվածության միասնության իմաստը[21][23]։ Այս լեգենդի ուշ ի հայտ գալը և անձամբ Պատրիկի ապացույցների բացակայությունը մի շարք հետազոտողների ստիպում են ենթադրել, որ լեգենդն անվստահելի է։ Նույնիսկ հավանական է, որ վանականները, ովքեր գրի են առել լեգենդը, Պատրիկին վերագրել են մի բան, որն ավելի բնորոշ է դրուիդներին՝ սուրբ թվի պաշտամունքը, որը խորհրդանշում է շամուռը[Л 28]։

Մեկ այլ լեգենդի համաձայն՝ սուրբը պաշտպանել է իրեն և իր ութ ուղեկիցներին Լյուգուրի վրեժխնդրությունից՝ երգելով «Եղնիկների օրհներգը» (այս օրհներգի տեքստ կա, որը վերագրվում է Պատրիկին.[Л 10]), որից հետո վրիժառուները տեսել են ոչ թե մարդկանց, այլ եղնիկներին[21].

Կան լեգենդներ, որոնք պատմում են նաև սրբի և Կորոտիկոսի միջև կոնֆլիկտի արդյունքի մասին, որը ուշադրություն չդարձրեց նամակին։ Պատրիկը աղոթեց Աստծուն, որից հետո Կորտիկուսը տեսիլք ունեցավ, որտեղ ձայները հուշում էին, որ նա հրաժարվի գահից, և արդյունքում այս ռազմիկը վերածվեց աղվեսի և փախավ[Л 10][Л 7]։

Ըստ լեգենդի՝ Սուրբ Պատրիկը բազմաթիվ հրաշքներ է գործել՝ վերականգնելով տեսողությունը կույրերին, լսողությունը խուլերին և բուժելով բորոտներին. հարություն տվեց մեռելներին[Л 7][22][41][Л 10][42]։ Այնուամենայնիվ, այս լեգենդներից ոչ բոլորն են Պատրիկը ներկայացնում որպես դրական կերպար, Օրինակ՝ Օսյանի մասին լեգենդում, ով Տիրնա Նոգից վերադարձած, ոտքով դիպչել է գետնին և անմիջապես կտրուկ ծերացել, ասվում է, որ սուրբը, թեև վերցրել է Ֆենյանին և մարդկանց հանձնարարել է նրան խնամել, բայց վերադարձել է, նրա տեսողությունը և լսողությունը աղոթքի միջոցով միայն որոշ առաջադրանքների կատարման համար, որից հետո նա որոշեց, որ ավելի լավ է նման ուժը հետ վերցնել[Л 29]։

Պատրիկի ուղեկիցներ և այլ սրբեր

խմբագրել

Մուրհուի և Տիրեհանի տեքստերի համաձայն[Л 8], Սուրբ Պատրիկը, հավանաբար, սովորել է Լերինի աբբայությունում և, հետևաբար, եղել է Արելատի Հոնորատի աշակերտը[26]։

Սուրբ Գուասախտը Մաելչուի, այլապես Միլյուկի որդին էր, տիրոջը, ում համար սուրբ Պատրիկը որպես ստրուկ աշխատում էր Իռլանդիայում[Л 30]։ Սուրբ Պատրիկի Կյանքը աշխատության մեջ գրված է, որ Սուրբ Պատրիկը վերադարձել է իր մոտ իր թափառումներից հետո՝ ցանկանալով փրկել նրա հոգին, բայց Մաելչուն հրդեհել է նրա տունը, կողպել դռները և մահացել կրակի մեջ, որպեսզի չհանդիպի իր նախկինին ստրուկի հետ[Л 7]։ Գուասախտը, ըստ Սուրբ Պատրիկի եռամաս կյանքի (9-րդ դար), լավ հարաբերությունների մեջ է եղել սուրբի հետ, նրան համարում են Պատրիկի աշակերտակից[Л 31]։ Գուասախտը դարձի եկավ դեպի Տերը Սուրբ Պատրիկի կողմից, օգնեց նրան Իռլանդիայի ավետարանականացման գործում, ինչպես նաև սուրբ Մաելը[43], և նաև Սեկունդիուսը[44] (Սեգիտիուս[Л 7]), իսկ հետագայում դարձավ Գրանարդայի եպիսկոպոս։

Ճգնավոր Թրեան՝ Դալ Արաիդեի թագավոր Կայրթենի դուստրը, քրիստոնեություն է ընդունել սուրբ Պատրիկի աղոթքներով։ Համաձայն լեգենդի, որը պատմվում է Սուրբ Պատրիկի եռամասի կյանքում, Թրեան օրհնվել է Պատրիկի կողմից, երբ դեռ մոր՝ Մոգանի արգանդում էր[Л 32] (բացի այդ, Պատրիկը կանխատեսել է Սենթ Սենանի ծնունդը[45])։ Պատրիկի կողմից քրիստոնեություն ընդունած այլ սրբերի թվում են՝ Սուրբ Կիրիանոս[Л 10], Աբբատ Մակ Նիսսի[46], Նիսենն ու Ասիկը Էլֆինից[47], Լեյնստերի սուրբ Իդուս եպիսկոպոս[48], բացի այդ, Պատրիկը խոնարհեց ապագա Սուրբ Ատտարակտային որպես միանձնուհի[49], Պատրիկի աշակերտը համարվում է Բուտեի Մահայը[50]։

Սուրբ Օդրանը նույնացվում էր Սուրբ Պատրիկի մարտակառքի հետ[Л 33]։ Նա սպանվեց Պատրիկի փոխարեն, քանի որ նրանք փոխեցին կառքի տեղերը, երբ Օդրանն իմացավ, որ իրենց դարան է սպասվում։ Այս դրվագի ամենահին հիշատակումը պարունակվում է Սուրբ Պատրիկի այսպես կոչված «Եռամաս կյանքի» մեջ (9-րդ դար): Ֆոլգե անունով մի թագավոր ուզում էր վրեժ լուծել Պատրիկից՝ կուռքի կործանման համար, հետո Օդրանն ասաց՝

«Ես երկար ժամանակ եղել եմ քո մարտակառքը, հայր Պատրիկ։ Հիմա դուք ինձ թույլ տվեք նստել գլխավոր նստատեղը։ Հիմա դու կառապան կլինես»։ Պատրիկը հենց այդպես էլ արեց։ Հետո եկավ Ֆոլգեն ու իր նիզակով խոցեց Օդրանը՝ Պատրիկի տեսքով։ «Իմ անեծքը...»,- ասաց Պատրիկը։ — Բրի–Դամի սուրբ ծառին,— ասաց Օդրանը։ — Այդպես էլ լինի,— ասաց Պատրիկը։ Ֆոլգեն անմիջապես մահացավ և գնաց դժոխք[Л 34]։

Սենթ Ֆիակը՝ քրոջ որդին Պատրիկի կողմից առաջին դարձի եկածներից է Տարայում, օրհներգ է գրել Պատրիկի պատվին[51]։

Եկեղեցական պաշտամունք

խմբագրել
 
Շքերթ Բուենոս Այրեսում (Արգենտինա)

Սուրբ Պատրիկն արդեն ընդգրկված էր Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու կողմից կազմված սրբերի առաջին ցուցակում և Հռոմում սրբադասման գործընթաց չի անցել[28][52]։

Սուրբի պաշտամունքն առավել տարածված է կաթոլիկ եկեղեցում։ Ուղղափառ եկեղեցում տեղական պաշտամունքը լայնորեն տարածված էր առանձին համայնքներում[53], իսկ 2017 թվականի մարտի 9-ին Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու Սուրբ Սինոդի որոշմամբ նրա անունը ներառվել է օրացույցում Արևմուտքի մի շարք հին քրիստոնյա սրբերի հետ որպես «Սուրբ Պատրիկ, Իռլանդիայի Լուսավորիչ» և նրա հիշատակ նշվում է մարտի 17/30[9]։

 
Սուրբ Պատրիկի տաճար, Դուբլին

Կան բազմաթիվ տաճարներ և եկեղեցիներ՝ նվիրված Սուրբ Պատրիկին[10][17][54] ամբողջ աշխարհում[11][12][13][14][15][16][18][19], որոնցից ամենահայտնին Դուբլինի Սուրբ Պատրիկի տաճարն է, որը կառուցվել է 1191 թվականին[20]։ 18-րդ դարում տաճարի սպասավորն էր Ջոնաթան Սվիֆթը[Л 5]։ Քննարկվում է Մոսկվայում Սուրբ Պատրիկին նվիրված ուղղափառ եկեղեցու կառուցման հնարավորությունը[53]։

Պատրիկը հատկապես հարգված է որպես Նիգերիայի երկրորդ ամենակարևոր հովանավոր սուրբը Կույս Մարիամից հետո՝ Սուրբ Պատրիկի հայրերը (անգլ.՝ The St. Patrick Fathers), 20-րդ դարի սկզբից իռլանդացի միսիոներները ակտիվորեն ներգրավված էին այս երկրի ավետարանչական գործին[5][Л 35]: Ըստ տեղեկությունների՝ 1914 թվականի հունիսից մինչև 1930 թվականի հունիսը նրանք այնտեղ մկրտել են 4858 մարդու[Л 35]։

Օլսթերի բողոքական եկեղեցու տեսանկյունից (ինչպես բացատրվել է 17-րդ դարում Ջեյմս Ուշերի կողմից), Սուրբ Պատրիկը աստվածաբանորեն բողոքական էր, գործում էր Հռոմից անկախ[55], Սրբի պաշտամունքն իրականացվում է այս դավանանքի հավատացյալների կողմից[56], հատկապես ակտիվ է Իռլանդիայի եկեղեցում[57]։

Երկու ամենահին պատկերագրական հուշարձանները, որոնք կապված են Սուրբ Պատրիկի հետ, սրբի լեգենդներից տեսարաններ են Ֆլան թագավորի կելտական ​​քարե խաչի վրա Կլոնմակնոյզում և Սուրբ Պատրիկի խաչի վրա Կաշելում[58], որտեղ Պատրիկը մկրտեց Մյունսթերի թագավորին[Л 36]։ Սուրբ Պատրիկի քավարանում կան նաև բարձր խաչեր (անգլ.՝ high cross)[Л 37], и մինչև 18-րդ դարը Լիվերպուլում կար խաչ, որը նշում էր այն վայրը, որտեղ Պատրիկը ենթադրաբար քարոզում էր Իռլանդիայում իր առաքելությունը սկսելուց առաջ[Л 38][Л 39]։ Բալինայի զինանշանը (ընդունվել է 1970 թվականին) ներառում է «Սուրբ Պատրիկի խաչի» պատկերը, որը փորագրված է եկեղեցու բակի ժայռի վրա, ենթադրաբար, սրբի այցի օրը 441 թվականին[59][60]։

Կան ուղղափառ սրբապատկերներ, որոնք պատկերում են սրբին[2][53][61][62][63][64][65],այդ թվում՝ արևելյան ավանդույթներով նկարված սրբապատկերներ, որոնք պահվում են կաթոլիկ տաճարներում[53]։

14-րդ դարից սուրբը պատկերվել է եպիսկոպոսի զգեստներով (երբեմն նաև հովվի ծուղակով), մինչև 17-րդ դարը՝ անմորուք, ավելի ուշ՝ մորուքով[58]։ Հաճախ պատկերված է եռաթիթեղը ձեռքին[Л 10], կարող է պատկերված լինել ոտքի տակ օձին տրորելիս[58]։ Բացի այդ, նրա ձեռքերից մեկը կարող է բարձրացված լինել օրհնության համար[58]։

Բացի Իռլանդացի Պատրիկից, կան նաև այլ սրբեր այս անունով. մայիսի 24-ին մեծարվում է Սուրբ Պատրիկը, ով եպիսկոպոս էր Ֆրանսիայում[66], իսկ մարտի 16-ին՝ Սուրբ Պատրիկ, ով եպիսկոպոս էր Իսպանիայում[67]։

Սրբի կերպարը մշակույթի մեջ

խմբագրել

Սուրբ Պատրիկի օրը

խմբագրել
 
Լռելյայնորեն, Իռլանդիայի ժամանակակից զինանշանի ֆոնի գույնը Սուրբ Պատրիկի կապույտն է[68]
Հիմնական հոդված՝ Սուրբ Պատրիկի օր

Սուրբ Պատրիկի օրը նշվում է մարտի 17-ին Իռլանդիայում, Հյուսիսային Իռլանդիայում և Կանադայի Նյուֆաունդլենդ և Լաբրադոր նահանգում որպես պետական ​​տոն (Կանադայում այս տոնը լոբբինգ է անում «Guinness» ընկերության կողմից[69]), շատ այլ երկրներում այն ​​նշվում է փաբերում ոչ կենտրոնացված ձևով:Տոնակատարության ժամանակ 1762 թվականին (Նյու Յորքի քաղաքային շքերթ)[70] (կամ 1737 թվականից՝ Բոստոնի շքերթ[71]) անցկացվում են շքերթներ (այդ թվում՝ Մոսկվայում 1992 թվականից[72], ինչպես պաշտոնական, այնպես էլ ոչ պաշտոնական[73]).

 
Սուրբ Պատրիկը որպես տոնի խորհրդանիշ

Տոնական օրերին ընդունված է հագնել կանաչ հագուստ[74] (Չիկագոյում նույնիսկ գետը կանաչ գույնով են ներկում[70], թեև սկզբում, մինչև 17-րդ դարը[Л 40] (ներառյալ մինչև իռլանդացի զինվորները կանաչ համազգեստներ հագան՝ ուշադրություն գրավելու համար 1798 թվականի ապստամբության ժամանակ[75]), Պատրիկի հետ կապված գույնը կապույտն էր[75])։ Այս օրը երաժշտության և գարեջրի երեկույթներ են անցկացվում, չնայած նախկինում Իռլանդիայի բոլոր փաբերն այս օրը փակ էին[23]։

Նախկինում տոնի օրը հագուստի վրա ընդունված էր կրել թղթից կամ կտորից պատրաստված խաչեր[Л 41][Л 42][76][Л 43][Л 44]։

Սուրբ Պատրիկի զանգ

խմբագրել
 
Սուրբ Պատրիկի զանգ

Եվրոպական քրիստոնեական ամենավաղ զանգերից մեկը, որը գամված է երկաթի երկու կոր թերթերից, կոչվում է Սուրբ Պատրիկի զանգ, որը թվագրվում է 5-րդ դարով և այժմ պահվում է Դուբլինի Իռլանդիայի ազգային թանգարանում[77]։ Այն նաև կոչվում է «Կտակված զանգ», քանի որ, ըստ Կուանի գրքի հիշատակման, դրա ստեղծումը սուրբը կտակել է իր աշակերտներից մեկին։ Զանգի բարձրությունը 16,5 սանտիմետր է, բռնակի հետ միասին՝ 19,68 սանտիմետր, եզրի լայնությունը՝ 12,5 սանտիմետր, ուսի մոտ՝ 12,8 սմ, քաշը՝ 1,7 կիլոգրամ։[78]։

Սուրբ Պատրիկի քավարան

խմբագրել
 
Կղզու քարտեզը 1666 թվական

Լաֆ Դերգի մեջտեղում գտնվող կղզու վրա կա «Սուրբ Պատրիկի քավարան» կոչվող քարանձավը, որը, ըստ լեգենդի, մուտք է դեպի այլ աշխարհ[Л 26]։ Այս լեգենդը, որի մասին առաջին հիշատակումները հայտնվում են 10-11-րդ դարերում, լատիներեն թարգմանվել է Ֆրանսիայի Մարիի կողմից 12-րդ դարում[Л 45], և Պեդրո Կալդերոնը գրել է իր պիեսը նրա ստեղծագործության հիման վրա: Ոչ վաղ անցյալում քարանձավի մուտքը փակվել էր, և մոտակայքում մատուռ է կառուցվել, որպեսզի այժմ ուխտավորներն այցելեն այս վայրերը՝ այստեղ գիշերելու համար, այլ ոչ թե ապրելու քավարանի տանջանքները, ինչպես միջնադարում[Л 10]։

Սուրբ Պատրիկի խաչ

խմբագրել

Սուրբ Պատրիկի դրոշը սպիտակ ֆոնի վրա X-աձեւ կարմիր խաչ է (հերալդիկ լեզվով` կարմիր խաչ արծաթե դաշտի վրա)։ Ընդհանուր առմամբ, այս դրոշի կապը հին Իռլանդիայի և Սուրբ Պատրիկի հետ կասկածելի է[Л 46]։ Դրոշը օգտագործվել է Սուրբ Պատրիկի շքանշանով, որը հիմնադրվել է 1783 թվականին Ջորջ III թագավորի կողմից (ի պատիվ 1782 թվականի Սահմանադրության)[79], և Մեծ Բրիտանիայի ու Իռլանդիայի միության ակտից հետո այն ներկայացնում էր Իռլանդիան Մեծ Բրիտանիայի դրոշի վրա, ինչի պատճառով այն իռլանդացի ազգայնականներից շատերի կողմից չի ճանաչվում որպես բրիտանական գյուտ[Л 46]։

Խաչի ծագումը լիովին պարզ չէ, վարկածներից մեկի համաձայն՝ այն պարզապես վերցված է Ֆիցջերալդի զինանշանից[Л 46], Մեկ ուրիշի համաձայն՝ սիմվոլիկան հիմնված է 45 աստիճանով պտտված Կարտերի շքանշանի խաչի հիման վրա[Л 47]։

Այնուամենայնիվ, մինչև 1783 թվականը շեղանկյուն խաչի օգտագործման մասին մի շարք աղբյուրներ կան, օրինակ՝ 1480 թվականին հատված իռլանդական մետաղադրամներում պատկերված են երկու վահան՝ նման խաչերով (այնուամենայնիվ, այս ժամանակ Ջերալդ Ֆիցջերալդը Իռլանդիայի նահանգապետն էր, և պատկերը կարող է կապված լինել նրա զինանշանի հետ)[Л 48][Л 49], թրինիթի քոլեջի զինանշանը, որը հայտնի է 1612 թվականից, պատկերված է երկու դրոշով, որոնցից մեկը Սուրբ Գեորգի խաչն է, իսկ մյուսը՝ գյուլեսի խաչը[Л 50][Л 51], և այլն[Л 52][Л 50][Л 41][Л 53][Л 54]։

 
Սուրբ Պատրիկի դրոշը

Քանի որ Սուրբ Պատրիկը նահատակ չէր, որոշ հեղինակներ պնդում են, որ նա սեփական խաչի իրավունք չունի[Л 46]։ Այնուամենայնիվ, կան ապացույցներ այլ «Սուրբ Պատրիկի խաչերի և դրոշների» մասին, 1935 թվականի հոդվածը պնդում է, որ իրական Սուրբ Պատրիկի դրոշը քառակուսի է և բաղկացած է կանաչ ֆոնի վրա կարմիր շրջանակով սպիտակ խաչից[Л 55]։ 1679 թվականի բրոշյուրում նկարագրվում է կարմիր խաչով դրոշը դեղին դաշտում[Л 56], кորը 1688 թվականին հիշատակվել է որպես «Սուրբ Պատրիկի խաչ»[Л 57]։ 1914 թվականին Իռլանդիայի կամավորների Գալվեյի մասնաճյուղը նման դրոշ ընդունեց, քանի որ այն «Կրոմվելի ժամանակ օգտագործվել էր որպես Իռլանդիայի դրոշ»[Л 58]։

1690-ական թվականների մի լեգենդ կա մի շոտլանդացու և իռլանդացու մասին, որոնք վիճում են, թե արդյոք հողմաղացը ներկայացնում էր Սուրբ Անդրյուի խաչը, թե Սուրբ Պատրիկի խաչը[80]։

Այլ

խմբագրել
  • Իռլանդացիների ընդհանուր մականունը՝ «Փեդի»[81], գալիս է Սուրբ Պատրիկ անվան հապավումից[81]։
  • Իռլանդիայում կա մի լեռ, որը կոչվում է Քրոագ Պատրիկ, որի անունը գալիս է իռլանդերեն՝ Cruach Phádraig, ինչ է նշանակում «Ռիկ/Պատրիկի լեռը»[Л 59]։ Այստեղ ուխտագնացության ավանդույթ կա հուլիսի վերջին կիրակի օրը[28] (ներառյալ ուղղափառները[82])։
  • Սուրբ Պատրիկին է վերագրվում «Սուրբ Պատրիկի աղոթքը» քրիստոնեական օրհներգի հեղինակ լինելը, թեև տեքստը, ըստ երևույթին, կազմվել է ավելի ուշ՝ մոտ 8-րդ դարում[83]։
  • Իսպանացի դրամատուրգ Պեդրո Կալդերոնը և անգլիացի բանաստեղծ Ռոբերտ Սաութին գրել են համապատասխանաբար դրամա և բալլադ՝ «Սուրբ Պատրիկի քավարանը» վերնագրով[Л 60]։ Դրանք հիմնված են տարբեր ավանդույթների և լեգենդների վրա, որոնք կապված են սրբի անվան հետ: Շեքսպիրը Համլետում հիշատակում է Սուրբ Պատրիկին («Չկա, ակնառու հանցագործություն, Հորացիոս, // Երդվում եմ Պատրիկով»)[Л 61]։
  • Հանրահայտ իռլանդացի ծաղրանկարիչ և «Օսկարի» կրկնակի թեկնածու Թոմ Մուրը երկու «An Sclábhaí» կատակերգությունների ստեղծողն է[84] (2001 թվական) и «An Teachtaire»[85] (2003 թվական), հիմնված Սուրբ Պատրիկի լեգենդների վրա: Երկու կոմիքսների սյուժեները պատկանում են «Colmán Ó Raghallaigh»-ին։

Գրականություն

խմբագրել
  1. ↑ «Sanctus Patricius Libri». 1918. էջ 32. Վերցված է 2010-09-06-ին.
  2. ↑ Art J. Hughes, William Nolan Armagh: history & society: interdisciplinary essays on the history of an Irish County. — Geography Publications, 2001. — P. 1080. — ISBN 9780906602362
  3. ↑ Патрик հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանում 
  4. ↑ «Патрик» (ռուսերեն) — Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-10-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  5. ↑ 5,0 5,1 Свифт, Джонатан հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանում 
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 6,20 6,21 6,22 6,23 6,24 Бондаренко Г. В. Мурьху мокку Махтени: христианизация Древней Ирландии и рождение национальной святости. — М.: Наука, 2006. — (Одиссей. Человек в истории.).
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 7,20 7,21 7,22 7,23 МУРЬХУ МОККУ МАХТЕНИ Vita sancti Patricii // ЖИТИЕ СВЯТОГО ПАТРИКА = The Patrician Texts in the Book of Armagh / Перевод с лат. Г. В. Бондаренко и С. В. Шкунаева. — Дублин: L. Bieler, 1979. — С. 62—122.
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 8,16 8,17 8,18 8,19 8,20 Charles Thomas. «Christianity in Roman Britain to AD 500» (անգլերեն). Վերցված է 2010-09-03-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Питер Невилл От Тары до Святого Патрика // Ирландия. История страны = A traveller's history of Ireland. — М., СПб.: Эксмо, Мидгард, 2009. — 352 с. — (Биографии Великих Стран). — ISBN 978-5-699-33804-7
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 10,12 10,13 10,14 10,15 10,16 10,17 10,18 10,19 10,20 Протоиерей Александр Шабанов СВЯТОЙ ПАТРИК, Епископ и просветитель Ирландии. — Тверь, 2000.
  11. ↑ Бондаренко Г. В. Конфликт святого Патрика и бриттского короля Коротикуса (по «Житию св. Патрика» Мурьху и «Посланию» св. Патрика)(ռուս.) // Язык и культура кельтов. Материалы II коллоквиума. —СПб, 1993. — С. 1—2.
  12. ↑ Мак-Кензи Агнес Кельтская Шотландия. — М.: Вече, 2008.
  13. ↑ 13,0 13,1 Шкунаев С. В. Герои и хранители ирландских преданий // Предания и мифы средневековой Ирландии. — М., 1991. — С. 11—12.
  14. ↑ Trans. with an intr. and notes by T. M. Charles-Edwards The Chronicle of Ireland. — Liverpool University Press, 2006. — P. 63.
  15. ↑ Trans. with an intr. and notes by T. M. Charles-Edwards The Chronicle of Ireland. — Liverpool University Press, 2006. — P. 80.
  16. ↑ Бирн Ф. Дж. Короли и верховные правители Ирландии. — СПб.: Евразия, 2006. — С. 95—101.
  17. ↑ Hughes, Kathleen The church in Irish society, 400—800. // A New History of Ireland. I. Prehistoric and Early Ireland. — Oxford University Press, 2005. — С. 307.
  18. ↑ Hughes, Kathleen The church in Irish society, 400—800. // A New History of Ireland. I. Prehistoric and Early Ireland. — Oxford University Press, 2005. — С. 308 (и прим. 23).
  19. ↑ Aideen O’Leary An Irish Apocryphal Apostle: Muirchu's Portrayal of Saint Patrick(անգլ.) : journal. — 1996. — Т. 89. — № 3. — С. 287—301.
  20. ↑ Robinson, William Erigena St. Patrick and the Irish: an oration, before the Hibernian Provident Society, of New Haven, March 17, 1842. — Hitchcock & Stafford, 1842. — P. 8. — 64 p.
  21. ↑ Charles-Edwards Th. Early Christian Ireland. — Cambridge, 2000. — P. 440.
  22. ↑ E. Gwynn Book of Armagh, the Patrician Documents. — Дублин, 1937. — P. 2—4.
  23. ↑ L. Bieler The Patrician Texts in the Book of Armagh. — Дублин, 1979. — P. 2—4.
  24. ↑ Travis J. A Druidic Prophecy, the First Irish Satire, and a Poem to Raise Blisters. — Modern Language Association of America, 1942. — P. 910—911.
  25. ↑ The Irish Liber Hymnorum / J.H. Bernard, R. Atkinson. — Лондон, 1898. — P. 100.
  26. ↑ 26,0 26,1 Алвин и Бринли Рис Наследие кельтов. — М., 1869.
  27. ↑ 27,0 27,1 «Кельтская мифология (энциклопедия)». М.: Эксмо — Глава 4. РЕЛИГИОЗНЫЕ ВЕРОВАНИЯ ДРЕВНИХ БРИТТОВ И ДРУИДИЗМ. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-08-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  28. ↑ E. Charles Nelson Botany and History of an Irish Myth. — Boethius Press, 1991. — 200 p. — ISBN 0863141994
  29. ↑ Кэртин, Джеремия Ойсин в Стране Юности // Легенды и мифы Ирландии. — М.: ЗАО Центрполиграф, 2008. — С. 212—221. — 223 с. — ISBN 9785952438781
  30. ↑ Wh. Stokes Rerum Britannicarum medii aevi scriptores // The Tripartite Life of Patrick with other documents relating to that Saint. — Лондон, 1887. — P. 20.
  31. ↑ Wh. Stokes Rerum Britannicarum medii aevi scriptores // The Tripartite Life of Patrick with other documents relating to that Saint. — Лондон, 1887. — P. 90.
  32. ↑ Wh. Stokes Rerum Britannicarum medii aevi scriptores // The Tripartite Life of Patrick with other documents relating to that Saint. — Лондон, 1887. — P. 168-169.
  33. ↑ Februarius. Complectens dies XII posteriores a XVII ad finem // Acta Sanctorum quotquot toto orbe coluntur…. — Антверпен, 1658. — Vol. III. — P. 131.
  34. ↑ Wh. Stokes Rerum Britannicarum medii aevi scriptores // The Tripartite Life of Patrick with other documents relating to that Saint. — Лондон, 1887. — P. 218.
  35. ↑ 35,0 35,1 Nkem Hyginus M. V. Chigere Foreign missionary background and indigenous evangelization in Igboland. — LIT Verlag Munsterfore, 2001. — 609 p.
  36. ↑ Jones, R., John Mason Myths and Legends of Britain and Ireland. — New Holland, 2006. — P. 123. — ISBN 1845375947
  37. ↑ O'Connor, Daniel Lough Derg and Its Pilgrimages: with map and illustrations. — BiblioBazaar, LLC, 2009. — P. 43. — ISBN 1103184458
  38. ↑ Hughes, James Liverpool. — Нью-Йорк: Robert Appleton Company, 1910. — Vol. 9. — (Catholic Encyclopedia).
  39. ↑ Burke, Thomas Catholic History of Liverpool. — Read Books, 2008. — P. 9. — ISBN 1408642506
  40. ↑ Mike Cronin, Daryl Adair The Wearing of the Green: A History of St. Patrick's Day. — Routledge, 2002. — ISBN 9780415180047
  41. ↑ 41,0 41,1 Gerard Anthony Hayes-McCoy A history of Irish flags from earliest times. — Academy Press, 1979. — P. 40. — ISBN 090618701X
  42. ↑ Johnson, Richard The renowned history of the seven champions of Christendom; St. George of England, St. Denis of France, St. James of Spain, St. Anthony of Italy, St. Andrew of Scotland, St. Patrick of Ireland, and St. David of Wales. — Лондон, 1740. — P. 193.
  43. ↑ Swift, Jonathan Journal to Stella. — University of Adelaide, 2008. — (eBooks@Adelaide).
  44. ↑ collected and ed., with intr. and notes, By Thomas Crofton Croker The popular songs of Ireland. — 1839. — P. 7—9.
  45. ↑ Мария Французская. — Poesies de Marie de France: Fables. Le purgatoire de Saint-Partice«Le purgatoire de Saint-Patrice» (լատիներեն). Վերցված է 2010-09-04-ին.
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 Gerard Anthony Hayes-McCoy A history of Irish flags from earliest times. — Academy Press, 1979. — P. 38. — ISBN 090618701X
  47. ↑ Casey, Michael The Most Illustrious Order of Saint Patrick(անգլ.) : journal. — Old Dublin Society. — Т. 44. — № 2. — С. 6.
  48. ↑ Smith, Aquilla On the Irish Coins of Edward the Fourth (und) // Transactions of the Royal Irish Academy. — Dublin: Ирландская королевская академия, 1839. — Т. 19. — С. 31—33.
  49. ↑ Gerard Anthony Hayes-McCoy A history of Irish flags from earliest times. — Academy Press, 1979. — P. 37. — ISBN 090618701X
  50. ↑ 50,0 50,1 Galloway, Peter The most illustrious order: the Order of St Patrick and its knights. — Лондон: Unicorn, 1999. — P. 189–190. — ISBN 0906290236
  51. ↑ Gerard Anthony Hayes-McCoy A history of Irish flags from earliest times. — Academy Press, 1979. — P. 38—39. — ISBN 090618701X
  52. ↑ Gerard Anthony Hayes-McCoy A history of Irish flags from earliest times. — Academy Press, 1979. — P. 36—37. — ISBN 090618701X
  53. ↑ Daly, Peter Maurice, Alan R. Young, Leslie T. Duer, Anthony Raspa The English Emblem Tradition: Emblematic flag devices of the English civil wars, 1642-1660. — University of Toronto Press, 1995. — Vol. 3. — P. xlvii. — (Index Emblematicus). — ISBN 080205739X
  54. ↑ Flags of the World, Past and Present: Their Story and Associations. — 1915. — P. 58–60.
  55. ↑ "специальный корреспондент" (1935-07-01). «The city of the Confederation: the great moment in Kilkenny's history». The Irish Times. ProQuest. {{cite news}}: |access-date= requires |url= (օգնություն); Unknown parameter |страницы= ignored (օգնություն)
  56. ↑ Silvanus, Morgan Heraldry epitomiz'd and its reason essay'd. — London: William Bromwich, 1679.
  57. ↑ Randle, Holme The academy of armory. — Chester, 1688. — P. An Alphabeticall Table, s.v. "C"; Chap.5, P.2.
  58. ↑ Gerard Anthony Hayes-McCoy A history of Irish flags from earliest times. — Academy Press, 1979. — P. 200. — ISBN 090618701X
  59. ↑ CD edition 1997 // New Shorter Oxford English Dictionary. — Оксфорд: Oxford University Press, 1973, 1993, 1996.
  60. ↑ Педро Кальдерон Де Ла Барка Чистилище святого Патрика // Драмы = Dramas. — М.: Наука, 1989. — Т. 1. — (Литературные памятники).
  61. ↑ Аникст, Александр Абрамович Трагедия Шекспира «Гамлет». — М.: Просвещение (издательство), 1986. — С. 141.

Ստեղծագործություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 «Послание к воинам короля Коротикуса» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-11-30-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 2,26 2,27 2,28 2,29 2,30 2,31 2,32 Св. Патрик. — Текст переведен по изданию: The Confession of Saint Patrick. New York: Doubleday, 1998, translation by John Skinner.«Исповедь» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-11-30-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  3. ↑ 3,0 3,1 Saint Patrick. Confession et lettre a Coroticus / Ed. R.P.C. Hanson, C. Blanc. P., 1978 (Sources Chretiens. N. 249); de Paor M. Patrick. The Pilgrim Apostle of Ireland. N.Y., 1998. Русс, пер.: Святитель Патрик Ирландский. Исповедь / Пер. Н. Холмогоровой под ред. М. Касьян // Альфа и Омега. 1995. Вып. 4 (7). С. 175—177.
  4. ↑ Saint Patrick. Confession et lettre a Coroticus / Ed. R.P.C. Hanson, C. Blanc. P., 1978 (Sources Chretiens. N. 249); de Paor M. Patrick. The Pilgrim Apostle of Ireland. N.Y., 1998. Русс, пер.: Святитель Патрик Ирландский. Исповедь / Пер. Н. Холмогоровой под ред. М. Касьян // Альфа и Омега. 1995. Вып. 4 (7). С. 280.
  5. ↑ Saint Patrick. Confession et lettre a Coroticus / Ed. R.P.C. Hanson, C. Blanc. P., 1978 (Sources Chretiens. N. 249); de Paor M. Patrick. The Pilgrim Apostle of Ireland. N.Y., 1998. Русс, пер.: Святитель Патрик Ирландский. Исповедь / Пер. Н. Холмогоровой под ред. М. Касьян // Альфа и Омега. 1995. Вып. 4 (7). С. 154.

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Calendarium Romanum (լատ.): Ex decreto Sacrosancti Œcumenici Concilii Vaticani II instauratum auctoritate Pauli PP. VI promulgatum. Editio typica — Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis, 1969. — P. 25.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Месяцеслов: март» (ռուսերեն) — 17 (30) марта Равноап. Патрикия, просветителя Ирландии (†461). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  3. ↑ «Патрик, Патрикий, Патрикей, Патрис, Патрисия» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-05-15-ին. Վերցված է 2010-10-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  4. ↑ 4,0 4,1 «St. Patrick» (անգլերեն). Католическая энциклопедия. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  5. ↑ 5,0 5,1 Dana Clark Felty (2008-03-08). «Nigerian Catholics give thanks to St. Patrick» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-10-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  6. ↑ «St. Patrick's Anglican Church» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-18-ին. Վերցված է 2011-01-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  7. ↑ Prof. John M. Barkley M.A., Ph.D, D.D.,F. R. Hist.S. «Short History of the Presbyterian Church in Ireland» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-11-16-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  8. ↑ Michael Martine (2010-03-11). «St. Patrick's Sunday» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-11-16-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  9. ↑ 9,0 9,1 ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 9 марта 2017 года Արխիվացված է Մարտ 9, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով: // patriarchia.ru, 9 марта 2017 г.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 «ПАТРИК, СВ» (ռուսերեն). Энциклопедия Кругосвет. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-10-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  11. ↑ 11,0 11,1 «St. Patrick Catholic Church Washington, D.C.» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  12. ↑ 12,0 12,1 «St. Patrick Catholic Church, Seatlle» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  13. ↑ 13,0 13,1 «Saint Patrick Church Corner of Washington Ave. & Chatham Street Chatham, N.J.» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  14. ↑ 14,0 14,1 «St. Patrick Catholic Church in San Francisco» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-18-ին. Վերցված է 2010-09-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  15. ↑ 15,0 15,1 «St Patrick's Church Hill, Sydney» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  16. ↑ 16,0 16,1 «Saint Patrick's Cathedral, New York City» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  17. ↑ 17,0 17,1 «The Diocese of Jamaica & The Cayman Islands» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-11-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  18. ↑ 18,0 18,1 «A Church for Greeley - Saint Patrick Presbyterian Church» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-11-16-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  19. ↑ 19,0 19,1 «Welcome to the New St. Patrick Presbyterian Church Website!». Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-11-16-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  20. ↑ 20,0 20,1 «Saint Patrick's Cathedral, Dublin» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-18-ին. Վերցված է 2010-09-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  21. ↑ 21,00 21,01 21,02 21,03 21,04 21,05 21,06 21,07 21,08 21,09 Игумен КИРИЛЛ (Семёнов). «СВЯТОЙ ПАТРИК ИРЛАНДСКИЙ: ПУТЬ К РУССКОМУ СЕРДЦУ» (PDF) (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (pdf) 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 22,6 22,7 «ГИМН ФИАККА» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012-03-02-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 Петровский, Игорь. «ОГНЕННЫЙ АПОСТОЛ, или Три заблуждения о святом Патрике» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2010-03-25-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  24. ↑ «St. Darerca» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-18-ին. Վերցված է 2011-03-24-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  25. ↑ «St Patrick's Day» (անգլերեն). BBC. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  26. ↑ 26,0 26,1 «La France orthodoxe. Nos photos» (ֆրանսերեն) — Мемориальная доска в Леринском монастыре: «на этом „Острове святых“ в начале V века под руководством святого Гонората будущий апостол Ирландии святой Патрик готовился к своей миссии, старательно занимаясь священными науками и приобщаясь к святости». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-05-09-ին. Վերցված է 2010-11-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  27. ↑ 27,0 27,1 «Saint Patrick in the Annals of the Four Masters» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 28,4 «Saint Patrick FAQ» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  29. ↑ «St. Patrick Catholic Church. Saint of the Day» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  30. ↑ «St. Patrick Catholic Church. Saint of the Day» (անգլերեն) — Moninne V (Darerca) (AC). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  31. ↑ «T.F. O'Rahilly» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  32. ↑ «The two Patricks: a lecture on the history of Christianity» (անգլերեն). The Irish Times — требует подписки на архивы газеты. 1942-03-21. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  33. ↑ «Down Cathedral» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  34. ↑ См. примечание о неверности данного толкования далее
  35. ↑ «Why Ireland Has No Snakes - National Zoo|FONZ». Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2006-08-25-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  36. ↑ Кареев Н. И. Мифологические этюды Արխիվացված է Դեկտեմբեր 31, 2016 Wayback Machine-ի միջոցով: // Филологические записки. Воронеж, 1873.
  37. ↑ Дублин, Тринити Колледж 52, f. 2 r-8 v
  38. ↑ В, Брюссель, Королевская библиотека, 64, f. 299 r-303 r
  39. ↑ С, Вена, Национальная библиотека, Ser. nova 3642
  40. ↑ «Св. Патрик и Кромм Круах» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-11-30-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  41. ↑ НЕННИЙ. «ИСТОРИЯ БРИТТОВ (HISTORIA BRITTONUM)» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-16-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  42. ↑ «Гимн Фиакка» (ռուսերեն). Библиотека сайта XIII век. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-03-02-ին. Վերցված է 2010-09-17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  43. ↑ «Saint&Angels» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  44. ↑ «ГИМН СЕКУНДИЯ» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-11-30-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  45. ↑ Catholic Encyclopedia. «St. Senan» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  46. ↑ «Saints&Angels» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  47. ↑ «Saints&Angels» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  48. ↑ Benedictine Monks of St. Augustine Abbey, Ramsgate. (1947). The Book of Saints. NY: Macmillan.
  49. ↑ под редакцией Патриарха Московского и всея Руси Кирилла. — Православная энциклопедия«АТТРАКТА» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  50. ↑ «St. Machai» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-18-ին. Վերցված է 2011-04-13-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  51. ↑ «St. Fiace» (անգլերեն). Католическая энциклопедия. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-13-ին. Վերցված է 2013-05-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  52. ↑ «Was St. Patrick Canonized?» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-02-18-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 53,3 «В Москве может появиться православный храм св. Патрика» (ռուսերեն). 2010-03-16. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-03-16-ին. Վերցված է 2010-10-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  54. ↑ Rob Mullally. «'One Love': The Black Irish of Jamaica» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-11-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  55. ↑ Alan Ford. «Church of Ireland» (անգլերեն). BBC. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-11-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  56. ↑ «Saint Patrick's Day Celebrations at Saul and Down Cathedral» (անգլերեն). Официальный сайт Церкви Ирландии. 2004-03-05. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-11-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  57. ↑ «Protestantism and St Patrick. A green and orange union?» (անգլերեն). 2010-03-11. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-11-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 58,3 «Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия» (ռուսերեն) — Патрик. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-06-12-ին. Վերցված է 2010-09-04-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  59. ↑ «New coat of arms». The Irish Times. ProQuest. 1970-01-14. «Ballina Urban Council has officially approved a design of two pikes representing the '98 Rising, St Patrick's Cross, a salmon and a ship depicting commerce and trade.» {{cite news}}: |access-date= requires |url= (օգնություն); Unknown parameter |страницы= ignored (օգնություն)
  60. ↑ McMahon, Vincent. «History Around You: Crests and Coats of Arms». History Around You. Teachnet. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2009-07-13-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  61. ↑ Е. В. Милкова. «Крещение Ирландии и ирландская Церковь» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2009-12-09-ին. Վերցված է 2010-10-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  62. ↑ Иерей Василий Секачев. «Кельты: новые святые в наших святцах?» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2009-07-09-ին. Վերցված է 2010-10-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  63. ↑ «Одна из икон». Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-10-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  64. ↑ «St Patrick the Bishop of Armagh and Enlightener of Ireland». Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2007-11-11-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  65. ↑ «Icon of St. Patrick». Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2008-03-17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  66. ↑ «Saints&Angels» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  67. ↑ «Saints&Angels» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  68. ↑ Nolan, Philip (2008-03-24). «Dev's silver lady: For 60 years, she has borne potentates and princesses... but the radio is still rubbish». Irish Daily Mail. {{cite news}}: |access-date= requires |url= (օգնություն); Unknown parameter |страницы= ignored (օգնություն)
  69. ↑ «Guinness». web.archive.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2008-02-14-ին. Վերցված է 2010-09-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  70. ↑ 70,0 70,1 «История празднования Дня святого Патрика» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-02-13-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  71. ↑ «Stpattys.com». Stpattys.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2021-05-12-ին. Վերցված է 2010-03-17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  72. ↑ «Москва. День святого Патрика» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-02-13-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  73. ↑ «Парад в честь Дня Святого Патрика в Москве. Фоторепортаж» (ռուսերեն). 2010-03-22. Արխիվացված է օրիգինալից 2010-10-10-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  74. ↑ «День святого Патрика. Традиции» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-02-13-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  75. ↑ 75,0 75,1 History.com. History.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2010-03-07-ին. Վերցված է 2010-03-17-ին.
  76. ↑ Colgan, Nathaniel The Shamrock in Literature: a critical chronology (und) // Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland. — Royal Society of Antiquaries of Ireland, 1896. — Т. 26. — С. 349.
  77. ↑ «Колокола и колокольчики: сорок веков истории. Опыт сравнительной хронологии» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2008-02-26-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  78. ↑ «The Bellshrine of St. Patrick» (անգլերեն) — собрание описаний Колокола святого Патрика. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  79. ↑ «Monarchy Today: Queen and Public: Honours: Order of St Patrick». Official website of the British Monarchy. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-18-ին. Վերցված է 2006-12-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  80. ↑ «Teague and Sawney» (անգլերեն). English Broadside Ballad Archive, University of California-Santa Barbara. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  81. ↑ 81,0 81,1 «Urban dictionary» (անգլերեն) — paddy. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-01-29-ին. Վերցված է 2010-09-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  82. ↑ ««Кельтские святые по духу – православные»» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-12-07-ին. Վերցված է 2010-10-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  83. ↑ David Greene, Frank O'Connor A Golden Treasury of Irish Poetry, AD 600–1200. — London: Macmillan. Reprinted 1990, Dingle: Brandon, 1967. — ISBN 0-86322-113-0
  84. ↑ «An Sclábhaí — English Translation. Cló Mhaigh Eo. 2001. leabhar.com». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-04-12-ին. Վերցված է 2015-04-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); no-break space character in |title= at position 12 (օգնություն)
  85. ↑ «An Teachtaire — English Translation. Cló Mhaigh Eo. 2002. leabhar.com». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-04-12-ին. Վերցված է 2015-04-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); no-break space character in |title= at position 14 (օգնություն)

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրբ Պատրիկ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Սուրբ_Պատրիկ&oldid=10195485» էջից