Դակտիլ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ստեղն (այլ կիրառումներ)

Ստեղն, Դակտիլ (հունարեն՝ δάκτυλος - բառացի՝ «մատ»), եռավանկ բանաստեղծական ոտքի տեսակ։

Բանաստեղծական ոտք

Երկվանկ
˘ ˘	պիռհիքոս, շեշտանկում
˘ ¯	յամբ
¯ ˘	քորեյ, մեծասար
¯ ¯	սպոնդեյ
Եռավանկ
˘ ˘ ˘	տրիբրախ
¯ ˘ ˘	դակտիլ, ստեղն
˘ ¯ ˘	ամֆիբրաքոս, քողաղոտ
˘ ˘ ¯	անապեստ, վերջատանջ
˘ ¯ ¯	բաքխիուս
¯ ¯ ˘	անտիբաքխիուս
¯ ˘ ¯	կրետիկ, ամֆիմակր
¯ ¯ ¯	մոլոսուս
Հիմնական հոդված՝ բանաստեղծական ոտք

Անտիկ տաղաչափության մեջ դակտիլ էին կոչում սկզբում մեկ երկար և ապա երկու կարճ վանկից բաղկացած ոտքը, իսկ վանկաշեշտային ոտանավորում նրանց տեղը համապատասխանաբար գրավում են մեկ շեշտված և երկու անշեշտ վանկեր ( ـʼ‿ ‿)։ Դակտիլներով գրված բանատողը շեշտեր է կրում 1, 4, 7, 10-րդ վանկերի վրա և ունի հետևյալ սխեման.

ـʼ‿ ‿ / ـʼ‿ ‿ / ـʼ‿ ‿ / ـʼ‿ ‿ /...

Այն լեզուներում, որոնք բառաշեշտի կայուն տեղ չունեն (ինչպես՝ ռուսերենում) դակտիլով գրված շատ բանաստեղծություններ կան. առավել կիրառելի են երկոտք (18-րդ դար), եռոտնյա և քառոտնյա (19-րդ դար) չափերը։

Ту́՛чки небе́՛сные, ве́՛чные стра́՛нники

Մ. Լերմոնտով

Вы́՛рыта да՛ќтилем я́՛ма глубо́՛кая

Մնեմոնիկական արտահայտություն չափերը հիշելու համար։

Հայ պոեզիային այդ չափն ընդհանրապես բնորոշ չէ՝ հայերենի վերջահար շեշտերի պատճառով։ Առանձին փորձեր է արել Վահան Տերյանը.

Սի՛րտըս ջահե՛լ է նորի՛ց,
Սի՛րտըս սիրո՛ւմ է կրկի՛ն,
Ե՛րգըս՝ մի վա՛րդ քո կրծքի՛ն,
Սի՛րտըս ջահե՛լ է նորի՛ց։
Սե՛րըս, թաքո՛ւն բոլորի՛ց,
Սո՛ւր է մեխվա՛ծ իմ կրծքի՛ն,
Սի՛րտըս ջահե՛լ է նորի՛ց,
Սի՛րտըս սիրո՛ւմ է կրկի՛ն...
(Վ. Տերյան)

Անվան ծագում

«Դակտիլ» տերմինը ծագում է հունարեն δάκτυλος՝ «մատ» բառից։ Մատը կազմված է 3 ֆալանգներից, որից առաջինը մյուսներից երկար է։ Դրա նմանությամբ դակտիլային ոտքը բաղկացած է 3 վանկերից, որոնցից առաջինը շեշտված է, իսկ մնացածը՝ ոչ։

Այլ եռավանկ ոտքեր

• Ամֆիբրաքոս
• Անապեստ