Վիքիպեդիա

Աբբա Կովներ

իսրայելցի բանաստեղծ և արձակագիր

Աբբա Կովներ (ծննդյան անունը՝ Աբել Կովներ, իդիշից ընդունված տառադարձմամբ՝ Աբա Կովներ, մարտի 14, 1918(1918-03-14)[1], Սևաստոպոլ, Տավրիկյան նահանգ[2][3][4] - սեպտեմբերի 25, 1987(1987-09-25)[1][5], Ein HaHoresh, Hefer Valley Regional Council, Կենտրոնական մարզ, Իսրայել[6]), իսրայելցի բանաստեղծ և արձակագիր, Վիլնյուսի գետտոյի ընդհատակային, պարտիզան, Իսրայելի պետական մրցանակի դափնեկիր 1970 թվականին։ Ստեղծագործել է եբրայերենով և իդիշով։

Աբբա Կովներ
Ծնվել էմարտի 14, 1918(1918-03-14)[1]
ԾննդավայրՍևաստոպոլ, Տավրիկյան նահանգ[2][3][4]
Վախճանվել էսեպտեմբերի 25, 1987(1987-09-25)[1][5] (69 տարեկան)
Վախճանի վայրEin HaHoresh, Hefer Valley Regional Council, Կենտրոնական մարզ, Իսրայել[6]
ԳերեզմանEin HaHoresh
Մասնագիտությունգրող, բանաստեղծ և զինվոր
Լեզուիդիշ
Քաղաքացիություն Իսրայել
ԿրթությունՎիլնյուսի համալսարան
ԱնդամակցությունՄիացյալ պարտիզանական կազմակերպություն
Պարգևներ
ԱմուսինՎիտկա Կեմպներ
 Abba Kovner Վիքիպահեստում
Աբբա Կովները (կանգնած է կենտրոնում) հրեա պարտիզանների ու ընդհատակայինների հետ գետտոյում 1944 թվականի հուլիսի 14-ին

Աբբա Կովների ազգականն է իսրայելցի քաղաքական գործիչ, կոմունիստ Մեիր Վիլները։

Կենսագրություն

խմբագրել

Աբբա Կովները ծնվել է 1918 թվականի մարտի 14-ին Լեհաստանի Օշմյանի քաղաքում[7], կաշվի առևտրով զբաղվող Իսրայել Կովների (1876, Օշմյանի – 1934, Վիլնա) և Ռուխել (Ռոզա) Տաուբմանի (1885, Սոկոլուվ Պոդլյասկի – ?)[Ն. 1]: Ունեցել է երկու եղբայր՝ Գդալյան (1911, Վիլնա)[Ն. 2] և Միխլը (1923, Օշմյանի)։ 1927 թվականի սեպտեմբերի 9-ին Աբբա Կովներն իր կրտսեր եղբոր ու մոր հետ Օշմյանիից տեղափոխվել է Վիլնա (ուր դրանից առաջ հաստատվել էին հայրն ու ավագ եղբայրը)։ Մինչ 1935 թվականը սովորել է «Տարբուտ» մասնավոր գիմնազիայում, որտեղ դասավանդումը եբրայերենով էր (ավարտել է վեցերորդ դասարանը)։ Այնտեղ էլ ընդունվել է նախ սիոնիստական Խա շոմեր խա ցաիր կազմակերպություն։ Ընտանիքն ապրել է փող. Popławska 7, բն. 1 հասցեում, իսկ հայրն ունեցել է խանութ Juljusza Klaczki 13 փողոցում։

1939 թվականի հոկտեմբերին Աբբա Կովները՝ որպես ազատ ունկնդիր, ընդունվել է Ստեֆան Բատորիի համալսարանի արվեստի ֆակուլտետի առաջին կուրս, իսկ նույն թվականի դեկտեմբերի 15-ից զուգահեռաբար սկսել է հաճախել «Տարբուտ» եբրայերեն ուսուցչական դասընթացների, որ ավարտել է 1940 թվականի ապրիլի 18-ին։

1942 թվականի հունվարին Վիլնյուսի գետտոյում ստեղծվել է «Պարտիզանական միացյալ կազմակերպությանը» (իդիշ՝ פֿאַראײניקטע פּאַרטיזאַנער אָרגאַניזאַציִע), որ գլխավորում էին Իցիկ Վիտենբերգը, Իոսիֆ Գլազմանը և Աբբա Կովները։ Կազմակերպության նպատակներ են հայտարարվել գետտոյի զանգվածային ինքնապաշտպանության կազմակերպումը, սաբոտաժը, պարտիզաններին ու Կարմիր բանակին միանալը[8]։

Այն բանից հետո, երբ 1943 թվականի հուլիսի 15-ին Իցիկ Վիտենբերգն ստիպված է եղել հանձնվել գերմանացիներին, քանի որ նրանց սպառնացել էին չհանձնվելու դեպքում ոչնչացնել ողջ գետտոն, Աբբա Կովները դարձել է ընդհատակի ղեկավար[9]։

1943 թվականի սեպտեմբերին՝ գետտոյի լիկվիդացիայի ժամանակ, Աբբա Կովները մի քանի մարտիկների հետ հեռացել է անտառ, որտեղ իր ղեկավարությամբ ստեղծել է հրեական պարտիզանական ջոկատ, որի կազմում ընդգրկվել են մարտիկներ Վիլնյուսի գետտոյից ու «Նեկամ» («Վրեժ») խմբից։ Ջոկատում Կովները ծանոթացել է իր ապագա կնոջ՝ Վիտկա Կեմպների հետ։

Պատերազմից հետո

խմբագրել

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո Աբբա Կովները կազմակերպել է վրիժառուների «Նոկմիմ» («Վրիժառուներ») խումբը, որ նպատակ ուներ ոչնչացնել նացիստներին Եվրոպայում՝ վրեժ լուծելով Հոլոքոստի համար[10][11][12]։ Կովներն աշխատել է «Բրիխա» կազմակերպությունում, որն զբաղվել է հրեաների ուղարկմամբ Պաղեստին։

Աբբա Կովները նախապատրաստել է «պլան Ա»-ն Համբուրգում, Մյունխունում, Ֆրանկֆուրտում ու Նյուրնբերգում ջրմուղները թունավորելու վերաբերյալ. նա նպատակ ուներ սպանել 6 միլիոն գերմանացի[13]։ Կովները մեկնել է Պաղեստին՝ թույն գտնելու։ Բրիտանական նավով Եվրոպա վերադառնալիս նա իր օգնականի հետ ձերբակալվել է բրիտանական իշխանությունների կողմից՝ դրանից առաջ հասցնելով թույնը ջուրը նետել։ Մի քանի ամիս Կովները բանտարկված է մնացել Կահիրեում, և պլան Ա-ն չեղարկվել է[11][12]։ Կալանքից ազատվելուց հետո Կովները վերադարձել է Պաղեստին և ընդունվել Էյն խա Խորեշ կիբուց։

«Պլան Ա»-ի ձախողումից հետո Կովները փորձել է իրականացնել «պլան Բ»-ն (դաշնակիցների ճամբարներում եղող էսէսականների լիկվիդացիա)։ 1946 թվականի ապրիլին Նակամի անդամները կարողացել են թափանցել այն հացի փուռը, որը հաց էր մատակարարում Նյուրնբերգից ոչ հեռու գտնվող «Stalag 13» ճամբարի 12 հազար գերմանացի ռազմագերիների համար։ Նրանք հացերի մեծ մասին մկնդեղ են քսել, սակայն ստիպված են եղել հեռանալ գործը չավարտած։ Ավելի քան 2200 գերմանացի կալանավորներ հիվանդացել են, իսկ 207-ը տեղափոխվել են հիվանդանոց, սակայն մահվան դեպքեր չեն գրանցվել[12][14]։

 
Աբբա Կովները (աջից) Յադ Մորդեխայ կիբուցում Խագանայի ժողովի ժամանակ, 1948 թվականի մայիսի 17

Իսրայելի անկախության պատերազմի ժամանակ Աբբա Կովները կռվել է Գիվատի բրիգադի կազմում, խմբագրել է բրիգադի ռազմական թերթը։ Իր գրած այդ թերթերում նա եգիպտացիներին անվանել է «օձեր» և «շներ»[15]։

1961 թվականին Աբբա Կովները՝ որպես վկա, հանդես է եկել դատարանում նացիստական հանցագործ Ադոլֆ Այքմանի դատի ընթացքում։ Նա ասել է, որ Այքմանի՝ հրեաների ոչնչացման գործում ունեցած դերի մասին ինքն առաջին անգամ իմացել է 1941 թվականին վերմախտի ֆելդֆեբել Անտոն Շմիդից, որ հետագայում մահապատժի է ենթարկվել հրեաներին օգնելու համար։

Ա. Կովների պոեզիան նվիրված է Հոլոքոստին ու հրեա ժողովրդի՝ Էրեց-Իսրայելի անկախության համար մղած պայքարին։ Նրա արձակ ստեղծագործությունների «Վկայությունների գիրք» ժողովածուն պատմում է պարտիզանների կյանքի մասին Լիտվայի տարածքում։ Աբբա Կովները եղել է Իսրայելի գրողների միության նախագահ, ինչպես նաև Մորդեխայ Անելևիչի հիշատակին նվիրված թանգարանի և Սփյուռքի թանգարանի հիմնադիրներից մեկը։

1983 թվականին Աբբա Կովները Սինայ Լայխտերի ու Աարոն Վինկովեցկու հետ ձեռնամուխ է եղել իդիշով հրեական ժողովրդական երգերի հավաքմանն ու բազմահատորյա ժողովածուի հրատարակմանը Երուսաղեմի հրեական համալսարանի հովանու ներքո (հրատարակվել է յոթ հատոր)։

 
Աբբա Կովների շիրիմը (Իսրայել)

Աբբա Կովները մահացել է 1987 թվականի սեպտեմբերի 25-ին Իսրայելում։

Ամերիկացի երաժիշտ Դանիել Կանը (անգլ.՝ Daniel Kahn) գրել է «NAKAM» երգը, որ նվիրված է Աբբա Կովների պլաններին՝ սպանել վեց միլիոն գերմանացի և Գերմանիայի մի քանի քաղաքներում ջրմուղները թունավորելու նրա փորձերին[16]։

Պարգևներ

խմբագրել
  • 1968 թվականին ստացել է Բրեների մրցանակ գրականության բնագավառում[17],
  • 1970 թվականին արժանացել է Իսրայելի մրցանակի գրականության բնագավառում[18]։

Նշումներ

խմբագրել
  1. ↑ Ծնողներն իրենց ամուսնությունը գրանցել են Վիլնայում 1910 թվականի մայիսի 13-ին։ Ամուսնության վերաբերյալ գրության մեջ, որ հասանելի է JewishGen.org կայքում, նորապսակների անունները նշված են որպես «Իսրայել Միխելեևիչ Կովներ» և «Ռուխլյա Բերկովնա Տաուբման»։
  2. ↑ Գդալյա Կովների ծննդյան վկայականում նշված է, որ նա ծնվել է 1911 թվականի փետրվարի 21-ին Վիլնայում։ Ծնողների անունները նշված են որպես «Իսրայել Միխելևիչ» և «Ռուխլյա Բերկովնա»։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 տապանաքար
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Jewish Virtual Library — 1998.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Յադ Վաշեմ — 1953.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Краткая еврейская энциклопедия (ռուս.) / под ред. И. Орен — (untranslated), 1976.
  7. ↑ «Ирина Гузенберг «Где родился Аба Ковнер?»». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 21-ին.
  8. ↑ Еврейское Сопротивление Արխիվացված 2008-10-22 Wayback Machine // ТумБалалайка № 14, январь-март 2000
  9. ↑ «Е.Ихлов: уточнения к статье Ю. Мухина». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 21-ին.
  10. ↑ Berel Lang (1996). «Holocaust Memory and Revenge: The Presence of the Past». Jewish Social Studies. n.s.:2: 1–20.
  11. ↑ 11,0 11,1 Shai Lavi (2005). «"The Jews are Coming": Vengeance and Revenge in post-Nazi Europe». Law, Culture and the Humanities: 282–301.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Tom Segev (1993). The Seventh Million. Translated by Haim Watzman. Hill and Wang. էջեր 140–152.
  13. ↑ Davis, Douglas (1998 թ․ մարտի 27). «Survivor reveals 1945 plan to kill 6 million Germans». Jweekly.
  14. ↑ «2,283 poisoned in plot against SS prisoners». Miami Daily News. Associated Press. 1946 թ․ ապրիլի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 21-ին.
  15. ↑ Dina Porat, The Fall of a Sparrow: The Life and Times of Abba Kovner (Palo Alto, Stanford University Press, 2009). стр. 245—250 ISBN 978-0-8047-6248-9.
  16. ↑ «DANIEL KAHN & THE PAINTED BIRD NAKAM (6,000,000 GERMANS) LYRICS». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 20-ին.
  17. ↑ «The Brenner Prize – To Abba Kovner». Jpress.org.il (Hebrew). Davar newspaper. 1968 թ․ նոյեմբերի 8. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 15-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  18. ↑ «Israel Prize Official Site – Recipients in 1970 (in Hebrew)».

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աբբա Կովներ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Աբբա_Կովներ&oldid=9536102» էջից