Վիքիպեդիա

Ասպիրին

քիմիական միացություն
(Վերահղված է Ացետիլսալիցիլաթթուից)

Ասպիրինը, հայտնի է նաև որպես ացետիլսալիցիլաթթու (ԱՍԹ), դեղ, որն օգտագործվում է ցավը, տենդը կամ բորբոքումը բուժելու համար[4]։ Հատուկ բորբոքային վիճակները, որտեղ կիրառվում է ասպիրինը, ներառում են Կավասակի հիվանդությունը, սրտակրանքի բորբոքումը (պերիկարդիտ) և ռևմատիկ տենդը[4]։ Սրտամկանի ինֆարկտից կարճ ժամանակ անց տրված ասպիրինը նվազեցնում է մահվան վտանգը[4]։ Ասպիրինը նաև կիրառվում է երկարատև, որն օգնում է կանխարգելել սրտամկանի ինֆարկտները, իշեմիկ կաթվածները և թրոմբերը՝ բարձր վտանգով մարդկանց մոտ[4]։ Այն կարող է նաև նվազեցնել քաղցկեղի որոշակի տեսակների առաջացման վտանգը, մասնավորապես ուղիղաղիքային քաղցկեղի[5]։ Ցավի կամ ջերմության դեպքում ազդեցությունը սովորաբար սկսվում է 30 րոպեի ընթացքում[4]։ Ասպիրինը ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղ է (ՈՍՀԲԴ) և գործում է այլ ՈՍՀԲԴ-ների նման, սակայն նաև ընկճում է թրոմբոցիտների նորմալ ֆունկցիան[4]։

Ասպիրին
Изображение химической структуры
Քիմիական բանաձևC₉H₈O₄
Մոլային զանգված3,0E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Խտություն1,35 ± 0,01 գ/սմ³ գ/սմ³
Հալման ջերմաստիճան135 °C[2] °C
Կազմալուծման ջերմաստիճան284 ± 1 ℉
Գոլորշու ճնշում0 ± 1 mm Hg
Քիմիական հատկություններ
pKa3,49[3]
Դասակարգում
CAS համար50-78-2
PubChem2244
EINECS համար200-064-1
SMILESCC(=O)OC1=CC=CC=C1C(=O)O
ЕС200-064-1
RTECSVO0700000
ChEBI2157
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Մեկ ընդհանուր անցանկալի ազդեցություն է ստամոքսի խանգարումը[4]։ Ավելի նշանակալի կողմնակի երևույթներն են ստամոքսի խոցերը, ստամոքսի արյունահոսությունը և ասթմայի վատթարացումը[4]։ Արյունահոսության վտանգը մեծ է նրանց մոտ, ովքեր տարիքով ավելի մեծ են, ալկոհոլ են խմում, ընդունում են այլ ՈՍՀԲԴ-ներ կամ այլ հակամակարդիչներ[4]։ Ասպիրինը խորհուրդ չի տրվում հղիության վերջին շրջանում[4]։ Ռեյի համախտանիշի (սինդրոմ) վտանգի պատճառով այն սովորաբար խորհուրդ չի տրվում վարակված երեխաներին[4]։ Բարձր դեղաչափերը կարող են հանգեցնել ականջներում աղմուկի[4]։

Ասպիրինի նախանյութը կիրառվել է ուռենու տերևների ձևով իր բուժիչ ազդեցությունների նպատակով առնվազն 2,400 տարի[6][7]։ 1853 թվականին քիմիկոս Չարլզ Ֆրեդերիկ Գերհարդտն առաջին անգամ օգտագործեց նատրիումի սալիցիլատ դեղը ացետիլ քլորիդով ացետիլսալիցիլաթթվի առաջացման համար[8]։ Հաջորդ հիսուն տարիների ընթացքում այլ քիմիկոսներ հաստատեցին քիմիական կառուցվածքը և գտան ավելի արդյունավետ եղանակներ այն ստանալու համար[8]։ 1897 թվականին «Բայեր» (Bayer) ընկերության գիտնականներն ընդհանուր սալիցիլատ դեղերի շարքում ուսումնասիրեցին ացետիլսալիցիլաթթուն որպես քիչ գրգռիչ փոխարինող դեղ[8]։ 1899 թվականին Բայերն այն անվանեց «Ասպիրին» և վաճառեց ամբողջ աշխարհում[9]։ Ասպիրինի հայտնիությունն աճեց XX դարի առաջին կեսին, հանգեցնելով շատ բրենդների և դեղաձևերի միջև մրցակցության[10]։ «Ասպիրին» բառը «Բայեր»-ի ապրանքանիշն էր (բրենդային անունը), սակայն ապրանքանիշի նկատմամբ իրենց իրավունքները կորան կամ վաճառվեցին շատ երկրներում[10]։

Ասպիրինն աշխարհում ամենալայն կիրառվող դեղերից է, որը յուրաքանչյուր տարի սպառվում է մոտ 40.000 տոննա (44.000 տոննա) (50-ից 120 մլրդ դեղահատեր)[6][11]։ Այն Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության (ԱՀԿ) Հիմնական Դեղերի Ցանկում է, ամենաանվտանգ և ամենաարդյունավետ դեղերը, որոնք անհրաժեշտ են առողջապահության համակարգում[12]։

Բժշկական կիրառություն

խմբագրել

Ասպիրինը կիրառվում է մի շարք ախտաբանական վիճակների բուժման համար, ներառյալ տենդ, ցավ, ռևմատիկ տենդ և բորբոքային հիվանդություններ, ինչպիսիք են ռևմատոիդ արթրիտը, պերիկարդիտը և Կավասակի հիվանդությունը[13]։ Ասպիրինի ցածր դեղաչափերը նաև նվազեցում են սրտի ինֆարկտից մահացության կամ կաթվածի վտանգը այն մարդկանց մոտ, ովքեր ունեն բարձր վտանգ կամ սրտանոթային հիվանդություններ[14][15][16]։ Որոշ վկայություններ կան, որ ասպիրինն արդյունավետ է ուղիղաղիքի քաղցկեղի կանխման դեպքում, չնայած դրա ազդեցության մեխանիզմները պարզ չեն[17]։ Միացյալ Նահանգներում ասպիրինի ցածր դեղաչափը համարվում է խելամիտ 50-ից 70 տարեկանների մոտ, ովքեր ունեն սրտանոթային հիվանդությունների ավելի քան 10% վտանգ և արյունահոսության բարձր վտանգի մեջ չեն[18]։

Ցավ

խմբագրել

Ասպիրինն արդյունավետ ցավազրկող է սուր ցավի դեպքում, սակայն սովորաբար համարվում է իբուպրոֆենից թույլ ցավազրկող, ասպիրինն ավելի հաճախ առաջացնում է ստամոքս-աղիքային արյունահոսություն[19]։ Ասպիրինն արդյունավետ չէ հիմնակնում մկանային կծկումների, փքումների, ստամոքսի խանգարումների կամ մաշկի սուր գրգռման դեպքում[20]։ Ինչպես և այլ ՈՍՀԲԴ-ների հետ, ասպիրինի և կոֆեինի համակցումներն ապահովում են ավելի շատ ցավազրկում, քան միայն ասպիրինը[21]։ Ասպիրինի փրփրան (պղպջակային) դեղաձևերը, ինչպիսիք են Alka-Seltzer կամ Blowfish[22], ավելի արագ են ցավազրկում, քան ասպիրինը դեղահատերը[23], ինչը նրանց դարձնում է արդյունավետ միգրենների բուժման համար[24]։ Տեղային կիրառման ասպիրինը կարող է արդյունավետ լինել նյարդաախտաբանական ցավի որոշ տեսակների բուժման համար[25]։

Գլխացավ

Ասպիրինն, ինքնուրույն կամ համակցված դեղաձևով, արդյունավետորեն բուժում է գլխացավի որոշակի տեսակներ։ Երկրորդային գլխացավերը, այսինքն`մեկ այլ խանգարման կամ վնասվածքի հետևանքով առաջացած, պետք է անհապաղ բուժվեն բժիշկների կողմից։

Առաջնային գլխացավերի շրջանում Գլխացավի Խանգարումների Միջազգային Դասակարգումը տարբերում է լարվածության գլխացավ (ամենատարածված), միգրեն, և կլաստերային (փնջային) գլխացավ։ Ասպիրինը կամ այլ առանց դեղատոմսի բաց թողնվող ցավազրկողները լայնորեն ճանաչվում են որպես արդյունավետ միջոց լարվածության գլխացավի բուժման համար[26]։

Ասպիրինը, հատկապես որպես ասպիրին/պարացետամոլ/կոֆեին համադրության բաղադրիչ, համարվում է միգրենի բուժման առաջին բուժամիջոց և համեմատելի է սումատրիպտանի ցածր դեղաչափերի հետ։ Այն առավել արդյունավետ է դադարեցնում գլխացավերը, երբ դրանք առաջին անգամ են սկսվում[27]։

Տենդ

խմբագրել

Ցավը կարգավորելու իր ունակության նման, ասպիրինի տենդը կարգավորող հատկությունը կապված է պրոստագլանդինային համակարգի վրա ազդմամբ` ՑՕԳ-ի (COX) անդարձելի արգելակման միջոցով[28]։ Թեև ասպիրինի կիրառումը որպես հակատենդային միջոց մեծահասակների մոտ հաստատված է, շատ բժշկական ընկերություններ և կարգավորող մարմիններ (ներառյալ Ընտանեկան Բժիշկների Ամերիկյան Ակադեմիան, Մանկաբույժների Ամերիկյան Ակադեմիան և ԱՄՆ-ի Սննդի և Դեղի Վարչությունը (FDA)) խստորեն հորդորում են ասպիրին չօգտագործել երեխաների մոտ տենդի բուժման նպատակով Ռեյի համախտանիշի վտանգի պատճառով, հազվադեպ, բայց հաճախ մահացու հիվանդություն, որը կապված է ասպիրինի կամ այլ սալիցիլատների օգտագործման հետ երեխաների մոտ վիրուսային կամ բակտերիալ վարակի դեպքում[29][30][31]։ Երեխաների մոտ Ռեյի սինդրոմի վտանգի պատճառով, 1986 թվականին, FDA-ն պահանջում էր պիտակավորել բոլոր ասպիրին պարունակող դեղերը՝ խորհուրդ տալով չօգտագործել երեխաներին և դեռահասներին[32]։

Բորբոքում

խմբագրել

Ասպիրինը կիրառվում է որպես հակաբորբոքային միջոց, սուր և երկարատև բորբոքման դեպքում[33], ինչպես նաև բորբոքային հիվանդությունների բուժման համար, ինչպիսին է ռևմատոիդ արթրիտը[13]։

Սրտի ինֆարկտներ և կաթվածներ

խմբագրել

Ասպիրինը սրտամկանի ինֆարկտ ունեցած անձանց բուժման կարևոր մասն է[34]։

Բարձր վտանգ

Այն անձինք, ովքեր արդեն ունեցել են սրտի ինֆարկտ կամ կաթված ասպիրինի օրական ընդունումը երկու տարի կանխել է 50-ից 1-ի սրտանոթային խնդիրը (սրտի ինֆարկտ, կաթված, կամ մահ), ինչպես նաև առաջացրել է ոչ մահացու արյունահոսության խնդիրներ 400-ից 1 մարդու մոտ[35][36][37]։

Ցածր վտանգ

Նախկինում սրտի հիվանդություն չունեցող անձանց մոտ ասպիրինը նվազեցնում է ոչ մահացու սրտամկանի ինֆարկտի վտանգը, սակայն չի փոխում մահվան ընդհանուր վտանգը[38]։ Մեկ ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ նրանց մոտ, ովքեր երբեք չեն ունեցել սրտի ինֆարկտ կամ կաթված, ասպիրինի օրական ընդունումը մեկ տարի, կանխում է 1-ը 1,667-ից՝ ոչ մահացու սրտի ինֆարկտից կամ կաթվածից, բայց առաջացնում է 3,333-ից 1-ի ոչ մահացու արյունահոսության դեպք։ Այնուամենայնիվ, ուսումնասիրվող խումբը համեմատաբար ավելի բարձր վտանգի մեջ էր, քան նրանք, ովքեր երբեք չէին ունեցել սրտի ինֆարկտ կամ կաթված[39]։

Ասպիրինը քիչ օգտակար է սրտի ինֆարկտի կամ կաթվածի ցածր վտանգի տակ գտնվող անձանց, օրինակ`առանց նշված դեպքերով կամ նախապես առկա հիվանդության։ Որոշ հետազոտություններ խորհուրդ են տալիս ասպիրինն օգտագործել առանձին դեպքերում[40][41], մինչդեռ մյուսները նշում են այլ դեպքերի վտանգներ, ինչպիսիք են ստամոքս-աղիքային արյունահոսությունը, ինչը բավական է ցանկացած պոտենցիալ օգուտ գերակշռելու համար և խորհուրդ է տրվել չօգտագործել ասպիրինը նախնական կանխարգելման համար ընդհանրապես[42]։ Ասպիրինը նաև առաջարկվել է որպես բազմաբաղադրիչ հաբերի բաղկացուցիչ սրտանոթային հիվանդությունների կանխարգելման համար[43][44]

Կանխարգելման համար ասպիրինի օգտագործման խանգարումները ասպիրինի դիմադրության երևույթն է[45][46]։ Դիմակայուն մարդկանց մոտ ասպիրինի արդյունավետությունը նվազում է[47]։

Վիրահատությունից հետո

Ենթամաշկային կորոնար միջամտություններից հետո, ինչպիսին է կորոնար զարկերակի ստենդի տեղադրումը, ԱՄՆ-ի Առողջապահության Հետազոտության և Որակի Գործակալության ուղեցույցն առաջարկում է, որ ասպիրինն ընդունվի անժամկետ[48]։ Հաճախ ասպիրինը համակցվում է ADP ընկալիչի արգելիչների հետ, ինչպիսիք են կլոպիդոգրելը, պրասուգրելը կամ տիկագրելորը թրոմբները կանխելու համար։ Սա կոչվում է երկակի հակաթրոմբային թերապիա (DAPT): Միացյալ Նահանգների և Եվրամիության ուղեցույցները որոշ դեպքերում համաձայն չեն, թե որքան երկար, և ինչ ցուցումների համար այս համակցված թերապիան պետք է շարունակվի վիրահատությունից հետո։ ԱՄՆ-ի ուղեցույցները խորհուրդ են տալիս DAPT-ը առնվազն 12 ամիս, իսկ ԵՄ ուղեցույցները խորհուրդ են տալիս DAPT-ը դեղ-արտանետող ստենտի տեղադրումից 6-12 ամիս հետո[49]։ Այնուամենայնիվ, նրանք համաձայն են, որ ասպիրինն անորոշ ժամանակով շարունակվի DAPT-ի ավարտից հետո։

Քաղցկեղի կանխարգելում

խմբագրել

Ասպիրինը նվազեցնում է քաղցկեղի և քաղցկեղից մահանալու ընդհանուր վտանգը[50]։ Այս ազդեցությունը հատկապես շահավետ է ուղիղաղիային քաղցկեղի համար[17][51][52][53], սակայն պետք է ընդունել առնվազն 10-20 տարի օգուտը տեսնելու համար[54]։ Այն կարող է նաև մի փոքր նվազեցնել էնդոմետրիալ քաղցկեղի[55], կրծքի և շագանակագեղձի քաղցկեղի վտանգը[56]։

Ոմանք եզրակացնում են, որ օգուտներն ավելի մեծ են, քան վտանգները, որոնք պայմանավորված են արյունահոսության միջին վտանգով[50]։ Մյուսները կարծում են, որ պարզ չեն, թե արդյոք օգուտներն են մեծ, քան վտանգները[57][58]։ Հաշվի առնելով այս անորոշությունը, 2007 թվականին Միացյալ Նահանգների Կանխարգելիչ Ծառայությունների հանձնակատարի ուղեցույցները այս թեմայի վերաբերյալ խորհուրդ տվեց ուղիղաղիքային քաղցկեղի (ՈՒԱՔ) կանխարգելման համար ասպիրինի օգտագործումը միջին վտանգով մարդկանց մոտ[59]։ Ինը տարի անց, սակայն, USPSTF-ը թողարկեց B դասի առաջարկը ցածր դեղաչափով ասպիրինի օգտագործման համար (75-100 մգ/օր) 50-59 տարեկան մեծահասակների մոտ ՍԱՀ-ի (սրտանոթային հիվանդությունների) և ՈՒԱՔ-ի առաջնային կանխարգելման համար, ովքեր ունեն 10% կամ ավելի 10 տարվա ՍԱՀ ռիսկ, արյունահոսության բարձր վտանգի մեջ չեն, ունեն առնվազն տասը տարվա կյանքի տևողություն և պատրաստ են ընդունել օրական ցածր դեղաչափով ասպիրին առնվազն 10 տարի[60]։

Այլ կիրառումներ

խմբագրել

Ասպիրինն առաջին բուժամիջոց է սուր ռևմատիկ տենդի և հոդացավերի ախտանիշների համար։ Բուժումը հաճախ տևում է մեկ-երկու շաբաթ, և հազվադեպ նշվում է ավելի երկար ժամանակահատվածների համար։ Տենդի և ցավի նվազումից հետո ասպիրինն այլևս անհրաժեշտ չէ, քանի որ այն չի նվազեցնում սրտի բարդությունների և մնացորդային ռևմատիկ հիվանդությունների մակարդակը[61][62]։ Նապրոքսենն այնքան արդյունավետ է, ինչքան ասպիրինը և ավելի քիչ թունավոր է, բայց սահմանափակ կլինիկական փորձի պատճառով նապրոքսենը խորհուրդ է տրվում միայն որպես երկրորդ կարգի բուժում[61][63]։ Ռևմատիկ տենդի հետ մեկտեղ Կավասակի հիվանդությունը մնում է ասպիրինի կիրառման քիչ ցուցանիշներից մեկը երեխաների մոտ[64] չնայած դրա արդյունավետության բարձր որակի ապացույցների բացակայությանը[65]։

Ցածր դեղաչափով ասպիրինի հավելումն ունի չափավոր օգուտներ, երբ օգտագործվում է պրե-էկլամպսիայի կանխարգելման համար[66][67]։ Այս օգուտն ավելի մեծ է, երբ սկսվում է հղիության վաղ ընթացքում[68]։

Կայունություն

խմբագրել

Որոշ մարդկանց մոտ ասպիրինը չունի այնքան ուժեղ ազդեցություն թրոմբոցների վրա, ինչքան մյուսների մոտ, որը հայտնի է որպես ասպիրինային դիմադրողականություն կամ անզգայունություն։ Համաձայն մեկ ուսումնասիրության, կանայք ավելի կայուն են, քան տղամարդիկ[69] և տարբեր, համախառն ուսումնասիրություններ գտնում են, որ 2930 մարդկանց 28%-ը կայուն է[70]։ Մի ուսումնասիրություն 100 իտալացիների վրա, սակայն, հայտնաբերել է ակնհայտ 31% ասպիրինակայուն անձանց, որոնցից ընդամենը 5%-ն էր իսկապես կայուն, իսկ մյուսներն անհետևողական էին[71]։ 400 առողջ կամավորների մեկ այլ ուսումնասիրություն չգտավ մի անձի, որն իսկապես կայուն էր, սակայն ոմանք «ունեցել են կեղծ կայունություն, որն արտացոլում է դեղերի ներծծման ընկճումը և ուշացումը[72]։

 
Coated 325 mg (5-grain) aspirin tablets

Դոզավորում

խմբագրել
 
The 5-grain aspirin. The usage guidance label on a bottle of aspirin indicates that the dosage is "325 mg (5 gr)".

Ասպիրինի դեղահատերը մեծահասակների համար տարբեր երկրներում արտադրվում են ստանդարտ չափերով, որը երկրից երկիր շատ քիչ է տարբերվում, օրինակ Բրիտանիայում 300մգ և ԱՄՆ-ում 325մգ։ Փոքր դեղաչափերը հիմնված են այս ստանդարտների վրա, օրինակ, 75մգ և 81մգ դեղահատեր։ 81մգ դեղահատերը սովորաբար կոչվում են «մանկական ասպիրին» կամ «մանկան ուժ», քանի որ նրանք սկզբում նախատեսված են եղել մանուկների և երեխաների համար[73]։ 75մգ և 81մգ դեղաչափերով դեղահատերի դեպքում բժշկական նշանակալի տարբերություն չի առաջանում։

Ընդհանրապես, չափահասների համար դեղաչափերն ընդունվում են օրական 4 անգամ տենդի կամ արթրիտի համար, առավելագույն օրական դեղաչափին մոտ դեղաչափերը պատմականորեն օգտագործվել են ռևմատիկ տենդերի բուժման համար[74]։ Սրտամկանի ինֆարկտի (ՍԻ) կանխարգելման համար հաստատված կամ կասկածվող կորոնար զարկերակային հիվանդություն ունեցող հիվանդների մոտ շատ ավելի ցածր դոզաներն ընդունվում են օրական մեկ անգամ[75]։

2009 թ. մարտի USPSTF- ի կողմից առաջարկված ասպիրինի օգտագործումը սրտի կորոնար հիվանդության առաջնային կանխարգելման համար խրախուսում է 45-79 տարեկան տղամարդկանց և 55-79 տարեկան կանանց`ասպիրին օգտագործելու դեպքում, երբ տղամարդկանց համար ՍԻ-ի կրճատման հնարավոր ազդեցությունը կամ կանանց համար ինսուլտը գերազանցում է ստամոքսաղիքային արյունահոսության ավելացման պոտենցիալ վնասը[76]։ WHI- ի հետազոտության համաձայն, ասպիրինի կին օգտագործողների կանոնավոր ցածր դեղաչափը (75 կամ 81մգ) սրտանոթային հիվանդությունների 25% -ով ցածր վտանգ է ունեցել և 14% -ից ցածր մահվան վտանգ[76]։ Ցածր դեղաչափով ասպիրինի օգտագործումն ասոցացվում է նաև սրտանոթային հիվանդությունների ռիսկի նվազեցման հետ, և ասպիրինի ցածր դեղաչափերը (75 կամ 81 մգ/օր) կարող են բարելավել արդյունավետությունը և անվտանգությունն ասպիրինի երկարաժամկետ կանխարգելման կարիք ունեցող մարդկանց մոտ[76]։

Կավասակիի հիվանդությամբ երեխաների մոտ, ասպիրինն ընդունվում է մարմնի քաշի հիման վրա դեղաչափերով, սկզբում օրական 4 անգամ մինչև 2 շաբաթ, իսկ հետո ավելի ցածր դեղաչափով`օրական 1 անգամ հետագա 6-8 շաբաթվա ընթացքում[77]։

Կողմնակի ազդեցություններ

խմբագրել

Հակացուցումներ

խմբագրել

Ասպիրինը չպետք է ընդունվի այն մարդկանց կողմից, ովքեր ալերգիկ են իբուպրոֆենի կամ նապրօքսենի հանդեպ[78][79] կամ ովքեր ունեն անտանելիություն սալիցիլատների[80][81] կամ ՈՍՀԲԴների հանդեպ և պետք է զգույշ լինել ասթմայի կամ ՈՍՀԲԴ-կապված բրոնխոսպազմի դեպքում։ Ստամոքսի վրա բացասական ազդեցության պատճառով արտադրողները խորհուրդ են տալիս պեպտիկ խոցեր, դիաբետ կամ գաստրիտ ունեցող մարդկանց ասպիրինն օգտագործելուց առաջ դիմել բժշկական խորհրդի[78][82]։ Նույնիսկ եթե այդ պայմաններից որևէ մեկն առկա չէ, ստամոքսի արյունահոսության վտանգը մեծ է, երբ ասպիրինն ընդունվում է ալկոհոլի կամ վարֆարինի հետ[78][79]։ Հեմոֆիլիայով կամ այլ արյունահոսության հակում ունեցող մարդիկ չպետք է ընդունեն ասպիրին կամ այլ սալիցիլատներ[78][82]։ Հայտնի է, որ ասպիրինն առաջացնում է հեմոլիտիկ անեմիա այն մարդկանց մոտ, ովքեր ունեն գենետիկ հիվանդություն գլյուկոզա-6-ֆոսֆատ դեհիդրոգենազայի պակաս, հատկապես մեծ դեղաչափերով և կախված է հիվանդության ծանրությունից[83]։ Ասպիրինի օգտագործումը մլակային տենդի ժամանակ խորհուրդ չի տրվում արյունահոսության բարձր հակման շնորհիվ[84]։ Երիկամների հիվանդություն, հիպերուրիկեմիա կամ հոդատապ ունեցող մարդիկ չպետք է ընդունեն ասպիրին, քանի որ այն արգելակում է երիկամների՝ միզաթթու արտազատման ունակությունը, այսպիսով կարող են սրվել այս պայմանները։ Ասպիրինը չպետք է տրվի երեխաներին կամ դեռահասներին`մրսածության կամ գրիպի ախտանշանները վերահսկելու համար, քանի որ դա կապված է Ռեյի համախտանիշի հետ[85]։

Ստամոքսաղիքային

խմբագրել

Ասպիրինի օգտագործումը բարձրացնում է ստամոքս-աղիքային արյունահոսության վտանգը[86]։ Թեև ասպիրինի որոշ թաղանթապատված դեղաձևեր գովազդվում են որպես «մեղմ ստամոքսի վրա», մեկ ուսումնասիրության մեջ թաղանթային ծածկույթը չի նվազեցնում այդ վտանգը[86]։ Ասպիրինի համակցումն այլ ՈՍՀԲԴ-ների հետ ցույց է տվել, որ այդ վտանգն ավելի է մեծանում[86]։ Ասպիրինի օգտագործումը կլոպիդոգրելի կամ վարֆարինի հետ մեծացնում է նաև ստամոքսաղիքային վերին հատվածների արյունահոսության վտանգը[87]։

COX-1-ի արգելակումը ասպիրինով, ըստ երևույթին հանգեցնում է COX-2-ի բարձրացմանը որպես ստամոքսային պաշտպանության մաս[88] և COX-2 արգելակիչների ընդունումն ասպիրինի հետ միաժամանակ ավելացնում է ստամոքսի լորձաթաղանթի էրոզիան[89]։ Հետևաբար, պահանջվում է զգուշություն, եթե ասպիրինը համատեղվում է COX-2-ի արգելակման հատկություններով ցանկացած «բնական» հավելումների հետ, ինչպիսիք են սխտորի լուծամզվածքները, կուրկումինը, հավամրգին, սոճու կեղևը, գինկոն, ձկան յուղը, ռեսվերատրոլը, գենիստեինը, կվերցետինը, ռեզորցինոլը և այլն։

Ի լրումն թաղանթային ծածկույթների, «բուֆերացումը» այլ հիմնական եղանակ է, որ ընկերությունները փորձել են մեղմացնել ստամոքսաղիքային արյունահոսության խնդիրը։ Բուֆերային նյութերը նախատեսված են կանխելու ասպիրինի կոնցենտրացումը ստամոքսի պատերին, թեև բուֆերացված ասպիրինի օգուտները վիճարկվում են։ Թթվամարիչի (անտացիդ) մեջ օգտագործվող գրեթե ցանկացած բուֆերային նյութ կարող է օգտագործվել. Բուֆերինը, օրինակ, օգտագործում է մագնեզիումի օքսիդ։ Այլ պատրաստուկներ օգտագործում են կալցիումի կարբոնատ[90]։

Վիտամին C-ի հետ ընդունումն հետազոտվել է որպես ստամոքսի վնասումը պաշտպանող միջոց։ Վիտամին C-ի և ասպիրինի համարժեք դեղաչափերը կարող են նվազեցնել ստամոքսի վնասումը, ի համեմատ միայն ասպիրինի ընդունման դեպքում[91][92]։

Կենտրոնական ազդեցություններ

խմբագրել

Սալիցիլատների մեծ դեղաչափերը, ասպիրինի մետաբոլիտն առաջացնում է ժամանակավոր աղմուկ ականջներում (խշշոց ականջներում), համաձայն առնետների վրա կատարած փորձարկումների, արախիդոնաթթվի և NMDA ընկալիչների կասկադի վրա ազդման միջոցով[93]։

ՌԵյի համախտանիշ

խմբագրել

Ռեյի համախտանիշը հազվադեպ, սակայն ծանր հիվանդություն է, որը բնութագրվում է սուր էնցեֆալոպաթիայով և ճարպային լյարդով, կարող է առաջանալ, երբ երեխաներին կամ դեռահասներին տրվում է ասպիրին տենդի կամ այլ հիվանդության կամ վարակի համար։ 1981-1997թ., գրանցվել է Ռեյի համախտանիշի 1207 դեպք 18 տարեկանից փոքր մարդկանց մոտ ԱՄՆ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոններում։ Դրանցից, 93%-ը հիվանդ են եղել Ռեյի համախտանիշին նախորդող երեք շաբաթվա ընթացքում, առավել հաճախ շնչառական վարակով, ջրծաղիկով կամ փորլուծությամբ։ Սալիցիլատները հայտնաբերվել են երեխաների 81.9%-ում, որոնց մոտ գրանցվել են հետազոտության արդյունքները[94]։ ԱՄՆ-ի Սննդի և Դեղի ադմինիստրացիան այժմ առաջարկում է ասպիրինը (կամ ասպիրին պարունակող արտադրանքները) չպետք է տրվի 12-ից ցածր տարեկան յուրաքանչյուրի, ով ունի տենդ[85], իսկ Մեծ Բրիտանիայի Ազգային Առողջապահության Ծառայությունը խորհուրդ է տալիս երեխաներին, որոնք 16 տարեկանից ցածր են չպետք է ընդունեն ասպիրին, առանց բժշկի խորհրդի[95]։

Մաշկ

խմբագրել

Որոշ մարդկանց մոտ ասպիրին ընդունելիս կարող է առաջանալ ալերգիկ ռեակցիայի ախտանիշներ, ներառյալ եղնջացան, այտուց և գլխացավ։ Ռեակցիան պայմանավորված է սալիցիլատային անտանելիությամբ և դա իրական ալերգիա չէ, այլ ավելի շուտ նույնիսկ ոչ մեծ քանակությամբ ասպիրին մետաբոլիզել չկարողանալու հատկություն, որը բերում է գերդեղաչափման։

Ասպիրինը և այլ ՈՍՀԲԴ-երը, ինչպիսիք են իբուպրոֆենը, կարող են երկարաձգել մաշկի վերքերի բուժումը[96]։ Սակայն ասպիրինը կարող է օգնել բուժելու ոտքի երակային խոցերը, որոնք չեն բուժվում սովորական բուժման միջոցներով[97]։

Այլ կողմնակի ազդեցություններ

խմբագրել

Որոշ մարդկանց մոտ ասպիրինը կարող է հարուցել մաշկի հյուսվածքների այտուց։ Մի հետազոտությունում անգիոդեման (անգիոդիստրոֆիա) որոշ մարդկանց մոտ հայտնվել է ասպիրինի ընդունումից մեկից վեց ժամ անց։ Սակայն, երբ ընդունվում էր միայն ասպիրին այն չէր առաջացնում անգիոդեմա այդ մարդկանց մոտ. ասպիրինն ընդունվել էր այլ ՈՍՀԲԴ-երի հետ զուգորդված, երբ նկատվել էր անգիոդեմա[98]։

Ասպիրինի միջին դեղաչափի՝ օրական 270մգ մի խմբում հետազոտությունը գնահատել է ներուղեղային արյունազեղման բացարձակ վտանգի միջին աճ, 10,000 անձանցից 12 դեպք[99]։

Ասպիրինը և այլ ՈՍՀԲԴ-երը կարող են առաջացնել արյան մեջ կալիումի բարձր քանակներ՝ խթանելով հիպոռենինային հիպոալդոստերոնային վիճակը պրոստագլանդինի սինթեզի ընկճման միջոցով, սակայն, այս միացությունները սովորաբար իրենցով հիպերկալիեմիա չեն առաջացնում նորմալ երիկամային ֆունկցիայի և էուվոլեմիկ վիճակում[100]։

Ասպիրինը կարող է առաջացնել երկարատև արյունահոսություն վիրահատություններից հետո մինչև 10 օր։

Գերդեղաչափ

խմբագրել

Ասպիրինի գերդեղաչափը կարող է լինել սուր կամ քրոնիկ։ Սուր թունավորման դեպքում ընդունվում է մեկ անգամյա մեծ դեղաչափ. քրոնիկ թունավորման դեպքում՝ նորմայից բարձր դեղաչափեր ընդունվում են երկարատև։ Սուր գերդեղաչափն ունի 2% մահացության մակարդակ։ Քրոնիկ գերդեղաչափն ավելի հաճախ մահացու է, 25% մահացության ելքով[101], քրոնիկ գերդեղաչափը հատկապես կարող է ծանր լինել երեխաների մոտ[102]։ Թունավորությունը կարգավորվում է մի շարք հնարավոր բուժումներով՝ ներառյալ ակտիվացված ածուխ, ներերակային դեքստրոզ և ֆիզլուծույթ, նատրիումի բիկարբոնատ և դիալիզ[103]։

Փոխազդեցություններ

խմբագրել

Ասպիրինը կարող է փոխազդել այլ դեղերի հետ։ Օրինակ, ացետազոլամիդը և ամոնիումի քլորիդը բարձրացնում են սալիցիլատների թունավոր ազդեցությունը, իսկ ալկոհոլը նաև բարձրացնում է այս տեսակի դեղերի հետ կապված ստամոքս-աղիքային արյունահոսությունը[79][104]։ Հայտնի է, որ ասպիրինը հեռացնում է մի շարք դեղեր արյան մեջ սպիտակուցների կապման հատվածներից, ներառյալ հակադիաբետիկ դեղեր տոլբուտամիդը և քլորպրոպամիդը, վարֆարինը, մեթոտրեքսատը, ֆենիտոինը, պրոբենեցիդը, վալպրոաթթուն և այլ ՈՍՀԲԴ-եր։ Կորտիկոստերոիդները կարող են նվազեցնել ասպիրինի կոնցենտրացիան։ Իբուպրոֆենը կարող է ընկճել ասպիրինի հակաթրոմբոցիտային ազդեցությունը, որն օգտագործվում է սրտի պաշտպանության և կաթվածի կանխարգելման համար[105]։ Սպիրոնոլակտոնի դեղաբանական ակտիվությունը կարող է նվազել ասպիրինի ընդունումից, և հայտնի է, որ այն մրցում է պենիցիլին G-ի հետ երիկամային խողովակով արտազատման համար։ Ասպիրինը նաև կարող է ընկճել վիտամին C-ի ներծծումը[106][107]։

Քիմիական հատկություններ

խմբագրել

Սինթեզ

խմբագրել

Ֆիզիկական հատկություններ

խմբագրել

Պոլիմորֆիզմ

խմբագրել

Ազդման մեխանիզմ

խմբագրել

Մեխանիզմի հայտնագործում

խմբագրել

1971թ․ բրիտանացի դեղաբան Ջոն Ռոբերտ Վանը ցույց է տվել, որ ասպիրինն ընկճում է պրոստագլանդինների և թրոմբօքսանների առաջացումը[108][109]։ Այս հայտնագործության համար նրան շնորհվել է Նոբելյան մրցանակ ֆիզիոլոգիայի կամ բժշկության բնագավառում 1982թ․[110]։

Պրոստագլանդիններ և թրոմբօքսաններ

խմբագրել

Ասպիրինի՝ պրոստագլանդինների և թրոմբօքսանների առաջացումն ընկճելու ունակությունը պայմանավորված է ցիկլօքսիգենազ ֆերմենտի (ՑՕԳ, հայտնի է որպես պրոստագլանդին-էնդոպերօքսիդ սինթազ, ՊՏԳՍ) անդարձելի ինակտիվացմամբ, որն անհրաժեշտ է պրոտոգլանդինի և թրոմբօքսանի սինթեզի համար։ Ասպիրինը հանդես է գալիս որպես ացետիլացնող նյութ, որտեղ ացետիլային խումբը կովալենտ կապով միանում է ֆերմենտի (ինքնասպանիչ արգելակում) ակտիվ հատվածում սերինային մնացորդի հետ։ Սա դարձնում է ասպիրինը տարբեր այլ ՈՍՀԲԴ-երից (ինչպիսիք են դիկլոֆենակն ու իբուպրոֆենը), որոնք դարձելի արգելիչներ են։

Ցածր դեղաչափով ասպիրինի օգտագործումն անդարձելի պաշարում է թրոմբօքսան A2-ի առաջացումը թրոմբոցիտներում՝ հանգեցնելով թրոմբոցիտների ագրեգացիայի ընկճող ազդեցության վնասված թրոմբոցիտի կյանքի տևողության ընթացքում (8-9 օր)։ Այս հակաթրոմբոտիկ հատկությունն ասպիրինին օգտակար է դարձնում նվազեցնել սրտի կաթվածներն այն անձանց մոտ, ովքեր ունեցել են ինֆարկտ, անկայուն կրծքահեղձուկ, իշեմիկ կաթված[111]։

Պրոստագլանդիններն, օրգանիզմում արտադրվող տեղային հորմոններ են, ունեն բազմազան ազդեցություններ, ներառյալ ցավի մասին տեղեկությունների փոխանցումը ուղեղ, հիպոթալամիկ թերմոստատի կարգավորումը և բորբոքումը։ Թրոմբօքսանները պատասխանատու են թրոմբոցիտների ագրեգացման համար, որոնք ձևավորում են արյան մակարդուկներ։ Սրտի կաթվածները հիմնականում առաջանում են արյան մակարդուկների պատճառով, և ասպիրինի ցածր դեղաչափերը համարվում են որպես արդյունավետ բուժամիջոց սուր սրտամկանի ինֆարկտի դեպքում։

ՑՕԳ-1 և ՑՕԳ-2 արգելակում

խմբագրել

Ասպիրինն ազդում է ցիկլոօքսիգենազների առնվազն երկու տարբեր տեսակների վրա՝ ՑՕԳ-1 և ՑՕԳ-2։ Ասպիրինն անդարձելի արգելակում է ՑՕԳ-1 և փոփոխում է ՑՕԳ-2 ֆերմենտային ակտիվությունը։ ՑՕԳ-2-ը սովորաբար արտադրում է պրոստանոիդներ, որոնց մեծ մասը նախաբորբոքային են։ Ասպիրին-ձևափոխված ՊՏԳՍ2-ը արտադրում է լիպօքսիններ, որոնց մեծ մասը հակաբորբոքային են[112]։ Նոր ՈՍՀԲ դեղերը, ՑՕԳ-2-ի արգելակիչները (coxibs) մշակվել են միայն ՊՏԳՍ2 արգելակման համար, նպատակ ունենալով նվազեցնել ստամոքս-աղիքային կողմնակի ազդեցությունները[11]։

Սակայն մի քանի նոր ՑՕԳ-2 արգելակիչներ, ինչպիսիք են ռոֆեկոքսիբը (Vioxx), վերջին տասնամյակում հանվել է, երբ հայտնաբերվել է, որ ՊՏԳՍ2 արգելակիչները մեծացնում են սրտի կաթվածի և ինֆարկտի վտանգը[113][114]։ Էնդոթելիալ բջիջները, որոնք պատում են միկրոանոթները ենթադրվում է, որ խթանում են ՊՏԳՍ2, և, ընտրողականորեն ընկճելով ՊՏԳՍ2, պրոստագլանդինի առաջացումը (մասնավորապես, PGI2, պրոստացիկլին) նվազում է թրոմբօքսանի մակարդակների նկատմամբ, քանի որ թրոմբոցիտներում ՊՏԳՍ2-ը պաշարված չէ։ Այսպիսով, PGI2-ի պաշտպանիչ հակամակարդիչ ազդեցությունը դուրս է գալիս՝ բարձրացնելով թրոմբի և սրտի ինֆարկտների վտանգը և այլ շրջանառող խնդիրներ։ Քանի որ թրոմբոցիտները ԴՆԹ չունեն, դրանք չեն կարողանում սինթեզել նոր ՊՏԳՍ-եր, երբ ասպիրինն անդարձելիորեն արգելակում է ֆերմենտին, սա կարևոր տարբերություն է դարձելի արգելակիչների համեմատ։

Բացի այդ, ասպիրինը, ընկճելով ՑՕԳ-2-ի ունակությունն առաջացնելու նախաբորբոքային արգասիքներ, ինչպիսիք են պրոստագլանդինները, փոխակերպում է այս ֆերմենտի ակտիվությունը պրոստագլանդին ձևավորող ցիկլոօքսիգենազից լիպօքսիգենազ-ի նման ֆերմենտի․ ասպիրին-ստացած ՑՕԳ-2 մետաբոլիզողները մի շարք պոլիչհագեցած ճարպաթթուներ հիդրոպերօքսի արգասիքների, որոնք հետագայում մետաբոլիզվում են հատուկ միջնորդանյութերի, ինչպիսիք են ասպիրին խթանված լիպօքսինները, ասպիրին-խթանված ռեսոլվինները և ասպիրին-խթանված մարեսինները։ Այս միջնորդանյութերն օժտված են ուժեղ հակաբորբոքային ակտիվությամբ։ Ենթադրվում է, որ ՑՕԳ-2-ի այս ասպիրին-խթանված անցումը ցիկլոօքսիգենազից լիպօքսիգենազ ակտիվության և հատուկ միջնորդանյութերի հաջորդական առաջացումը նպաստում է ասպիրինի հակաբորբոքային ազդեցություններին[115][116][117]։

Լրացուցիչ մեխանիզմներ

խմբագրել

Հայտնաբերվել է, որ ասպիրինն ունի առնվազն երեք լրացուցիչ ազդման եղանակ։ Այն անջատում է օքսիդացիոն ֆոսֆորիլացումը աճառային (և հեպատիկ) միտոքոնդրիումներում, դիֆուզվելով ներքին թաղանթից որպես պրոտոնային կրիչ հետ դեպի միտոքոնդրիալ մատրիցա, որտեղ այն իոնացվում է կրկին որպեսզի անջատի պրոտոն[118]։ Ասպիրինը բուֆերացնում և տեղափոխում է պրոտոնները։ Երբ տրվում են բարձր դեղաչափեր, այն կարող է առաջացնել տենդ, ունենալով ջերմությունը, որն անջատվել էր էլեկտրոնի փոխադրման շղթայից, հակառակ ասպիրինի ջերմիջեցնող ազդեցությանը, որը նկատվում է ցածր դեղաչափերի դեպքում։ Բացի այդ, ասպիրինը խթանում է NO-ռադիկալների առաջացումն օրգանիզմում, որը նկատվել է մկների մոտ՝ ունենալով բորբոքման նվազման անկախ մեխանիզմ։ Այս ընկճված լեյկոցիտների ադհեզիան կարևոր քայլ է իմուն պատասխանում վարակի նկատմամբ․ սակայն, փաստերը բավարար չեն ցույց տալու համար, որ ասպիրինն օգնում է պայքարել վարակի դեմ[119]։ Ավելի թարմ տվյալները նաև առաջարկում են, որ սալիցիլաթթուն և դրա ածանցյալները կարգավորում են ազդանշանները NF-κB-ի միջոցով[120]։ NF-κB, տրանսկրիպցիոն գործոն համակարգ է, կենտրոնական դեր է խաղում բազմաթիվ կենսաբանական գործընթացներում, ներառյալ բորբոքման։

Ցավազերծող, տենդամարիչ և հակաբորբոքային ազդեցությունները

խմբագրել

Մորֆինանման դեղերի հետ համեմատած՝ ասպիրինն ավելի թույլ ցավազերծիչ է։ Ասպիրինի 600 մգ-ը ≤կոդեինի 60 մգ-ին։ Ասպիրինը մեղմում է բորբոքային, հյուսվածքների վնասման հետ կապված, շարակցական հյուսվածքի և ծածկույթի ցավերը, սակայն գրեթե անարդյունավետ է ընդերային և իշեմիկ ցավերի դեպքում։ Ցավազերծող ազդեցությունը հիմնականում հետևանք է ծայրամասային ցավաընկալիչների զգայունության նվազման, ինչը պայմանավորված է նյարդային վերջույթիների՝ PG-ով միջնորդված գերզգայունության վերացմամբ։ Առկա նաև ազդեցության կենտրոնական բաղադրիչ՝ ենթակեղևային մակարդակով ազդեցության արդյունքում ցավազգայնության շեմքի բարձրացում։ Ասպիրինին բնորոշ չեն հանգստաբեր ազդեցությունը, հոգեհուզական ոլորտի փոփոխությունները, ընտելացումը և ֆիզիկական կախյալությունը։

Ասպիրինը, ազդելով ենթատեսաթմբում տեղակայված ջերմակարգավորման կենտրոնի վրա, ակտիվացնում է ջերմատվությունը. տենդի դեպքում արագ իջեցնում է մարմնի ջերմաստիճանը(քրտնարտադրություն, մաշկի անոթների լայնացում)։ Սակայն միևնույն ժամանակ ասպիրինը չի իջեցնում ջերմագոյացումը։

Հակաբորբոքային ազդեցությունը դրսևորվում է մեծ դեղաչափերով կիրառելիս (3-6գ/օր, կամ 100մգ/կգ/օր)։ Բորբոքման ախտանիշները՝ ցավը, գերզգայունությունը, այտուցը, անոթալայնացումը և լեյկոցիտային ինֆիլտրացումը ընկճվում են։ Սակայն բուն հիվանդության ընթացքը (ռևմատաբնույթ հոդաբորբը, ռևմատիզմը, ոսկրահոդաբորբը (օստեոարթրիտ)) մնում է անփոփոխ։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 aspirin
  2. ↑ 2,0 2,1 Bradley J., Williams A. J., Andrew S.I.D. Lang Jean-Claude Bradley Open Melting Point Dataset // Figshare — 2014. — doi:10.6084/M9.FIGSHARE.1031637.V2
  3. ↑ https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Aspirin#section=Dissociation-Constants
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 «Aspirin». Drugs.com. American Society of Health-System Pharmacists. 2016 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  5. ↑ Patrignani, P; Patrono, C (2016 թ․ օգոստոսի 30). «Aspirin and Cancer». Journal of the American College of Cardiology. 68 (9): 967–76. doi:10.1016/j.jacc.2016.05.083. PMID 27561771.
  6. ↑ 6,0 6,1 Jones, Alan (2015). Chemistry: An Introduction for Medical and Health Sciences (անգլերեն). John Wiley & Sons. էջեր 5–6. ISBN 9780470092903.
  7. ↑ Ravina, Enrique (2011). The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs (անգլերեն). John Wiley & Sons. էջ 24. ISBN 9783527326693.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Jeffreys, Diarmuid (2008). Aspirin the remarkable story of a wonder drug. Bloomsbury Publishing USA. ISBN 9781596918160. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.:46–48
  9. ↑ Mann, Charles C.; Plummer, Mark L. (1991). The aspirin wars : money, medicine, and 100 years of rampant competition (1st ed.). New York: Knopf. էջ 27. ISBN 0-394-57894-5.
  10. ↑ 10,0 10,1 «Aspirin». Chemical & Engineering News. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Warner, T D; Warner TD, Mitchell JA (2002). «Cyclooxygenase-3 (COX-3): filling in the gaps toward a COX continuum?». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 99 (21): 13371–3. Bibcode:2002PNAS...9913371W. doi:10.1073/pnas.222543099. PMC 129677. PMID 12374850.
  12. ↑ «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. 2015 թ․ ապրիլ. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 «Aspirin». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 1-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 3-ին.
  14. ↑ «Aspirin for reducing your risk of heart attack and stroke: know the facts». U.S. Food and Drug Administration. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 26-ին.
  15. ↑ «Aspirin for the prevention of cardiovascular disease». U.S. Preventive Services Task Force. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 26-ին.
  16. ↑ Seshasai, SR; Wijesuriya, S; Sivakumaran, R; Nethercott, S; Erqou, S; Sattar, N; Ray, KK (2012 թ․ փետրվարի 13). «Effect of aspirin on vascular and nonvascular outcomes: meta-analysis of randomized controlled trials». Archives of Internal Medicine. 172 (3): 209–16. doi:10.1001/archinternmed.2011.628. PMID 22231610.
  17. ↑ 17,0 17,1 Algra, AM; Rothwell, PM (2012 թ․ մայիս). «Effects of regular aspirin on long-term cancer incidence and metastasis: a systematic comparison of evidence from observational studies versus randomised trials». The Lancet Oncology. 13 (5): 518–27. doi:10.1016/S1470-2045(12)70112-2. PMID 22440112.
  18. ↑ Bibbins-Domingo, K; U.S. Preventive Services Task, Force (2016 թ․ հունիսի 21). «Aspirin use for the primary prevention of cardiovascular disease and colorectal cancer: U.S. Preventive Services Task Force recommendation statement». Annals of Internal Medicine. 164 (12): 836–45. doi:10.7326/m16-0577. PMID 27064677.
  19. ↑ Sachs, CJ (2005). «Oral analgesics for acute nonspecific pain». American Family Physician. 71 (5): 913–918. PMID 15768621. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 28-ին.
  20. ↑ Gaciong (2003). «The real dimension of analgesic activity of aspirin». Thrombosis Research. 110 (5–6): 361–364. doi:10.1016/j.thromres.2003.08.009. PMID 14592563.
  21. ↑ Derry, CJ; Derry, S; Moore, RA (2012). Derry, Sheena (ed.). «Caffeine as an analgesic adjuvant for acute pain in adults». Cochrane Database of Systematic Reviews. 3 (3): CD009281. doi:10.1002/14651858.CD009281.pub2. PMID 22419343.
  22. ↑ «Blowfish (aspirin, caffeine) tablet, effervescent [Rally Labs LLC]». DailyMed. U.S. Federal Drug Administration. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 27-ին.
  23. ↑ Hersh, E; Moore, P; Ross, G (2000). «Over-the-counter analgesics and antipyretics: A critical assessment». Clinical Therapeutics. 22 (5): 500–548. doi:10.1016/S0149-2918(00)80043-0. PMID 10868553.
  24. ↑ Mett, A; Tfelt-Hansen, P (2008). «Acute migraine therapy: recent evidence from randomized comparative trials». Current Opinion in Neurology. 21 (3): 331–337. doi:10.1097/WCO.0b013e3282fee843. PMID 18451718.
  25. ↑ Kingery, WS (1997 թ․ նոյեմբեր). «A critical review of controlled clinical trials for peripheral neuropathic pain and complex regional pain syndromes». Pain. 73 (2): 123–39. doi:10.1016/S0304-3959(97)00049-3. PMID 9415498.
  26. ↑ Loder, E; Rizzoli, P (2008 թ․ հունվարի 12). «Tension-type headache». BMJ (Clinical research ed.). 336 (7635): 88–92. doi:10.1136/bmj.39412.705868.AD. PMC 2190284. PMID 18187725.
  27. ↑ Gilmore, B; Michael, M (2011 թ․ փետրվարի 1). «Treatment of acute migraine headache». American Family Physician. 83 (3): 271–80. PMID 21302868.
  28. ↑ Bartfai, T; Conti, B (2010 թ․ մարտի 16). «Fever». The Scientific World Journal. 10: 490–503. doi:10.1100/tsw.2010.50. PMC 2850202. PMID 20305990.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  29. ↑ Pugliese, A; Beltramo, T; Torre, D (2008 թ․ հոկտեմբեր). «Reye's and Reye's-like syndromes». Cell biochemistry and function. 26 (7): 741–6. doi:10.1002/cbf.1465. PMID 18711704.
  30. ↑ Beutler, AI; Chesnut, GT; Mattingly, JC; Jamieson, B (2009 թ․ դեկտեմբերի 15). «FPIN's Clinical Inquiries. Aspirin use in children for fever or viral syndromes». American Family Physician. 80 (12): 1472. PMID 20000310.
  31. ↑ «Medications Used to Treat Fever». American Academy of Pediatrics. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  32. ↑ «51 FR 8180» (PDF). United States Federal Register. 51 (45). 1986 թ․ մարտի 7. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  33. ↑ «Effects of low-dose aspirin on acute inflammatory responses in humans». Journal of Immunology. 183 (3): 2089–2096. 2009 թ․ օգոստոսի 1. doi:10.4049/jimmunol.0900477. PMID 19597002. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  34. ↑ «Myocardial infarction with ST-segment elevation: the acute management of myocardial infarction with ST-segment elevation [Internet]». NICE Clinical Guidelines (167). 17.2 Asprin. 2013 թ․ հուլիս. PMID 25340241. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
  35. ↑ Hall, SL; Lorenc, T (2010 թ․ փետրվարի 1). «Secondary prevention of coronary artery disease». American Family Physician. 81 (3): 289–96. PMID 20112887.
  36. ↑ Newman, David (2011 թ․ հուլիսի 10). «Aspirin to prevent cardiovascular disease in people with known heart disease or strokes». The NNT. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  37. ↑ Baigent, C; Blackwell, L; Collins, R; Emberson, J; Godwin, J; Peto, R; Buring, J; Hennekens, C; Kearney, P; Meade, T; Patrono, C; Roncaglioni, MC; Zanchetti, A (2009). «Aspirin in the primary and secondary prevention of vascular disease: collaborative meta-analysis of individual participant data from randomised trials». The Lancet. 373 (9678): 1849–60. doi:10.1016/S0140-6736(09)60503-1. PMC 2715005. PMID 19482214.
  38. ↑ Guirguis-Blake, JM; Evans, CV; Senger, CA; O'Connor, EA; Whitlock, EP (2016 թ․ հունիսի 21). «Aspirin for the Primary Prevention of Cardiovascular Events: A Systematic Evidence Review for the U.S. Preventive Services Task Force». Annals of Internal Medicine (Systematic Review & Meta-Analysis). 164 (12): 804–13. doi:10.7326/M15-2113. PMID 27064410.
  39. ↑ Newman, David (2015 թ․ հունվարի 8). «Aspirin to prevent a first heart attack or stroke». theNNT. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  40. ↑ Wolff, T; Miller, T; Ko, S (2009 թ․ մարտի 17). «Aspirin for the primary prevention of cardiovascular events: an update of the evidence for the U.S. Preventive Services Task Force». Annals of Internal Medicine. 150 (6): 405–10. doi:10.7326/0003-4819-150-6-200903170-00009. PMID 19293073.
  41. ↑ U.S. Preventive Services Task Force. «Aspirin for the Prevention of Cardiovascular Disease: recommendation statement». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  42. ↑ Berger, JS; Lala, A; Krantz, MJ; Baker, GS; Hiatt, WR (2011 թ․ հուլիս). «Aspirin for the prevention of cardiovascular events in patients without clinical cardiovascular disease: a meta-analysis of randomized trials». American Heart Journal. 162 (1): 115–24.e2. doi:10.1016/j.ahj.2011.04.006. PMID 21742097.
  43. ↑ Norris, JW (2005 թ․ սեպտեմբեր). «Antiplatelet agents in secondary prevention of stroke: a perspective». Stroke: A Journal of Cerebral Circulation. 36 (9): 2034–6. doi:10.1161/01.STR.0000177887.14339.46. PMID 16100022.
  44. ↑ Sleight, P; Pouleur, H; Zannad, F (2006 թ․ հուլիս). «Benefits, challenges, and registerability of the polypill». European Heart Journal. 27 (14): 1651–6. doi:10.1093/eurheartj/ehi841. PMID 16603580.
  45. ↑ Wang, TH; Bhatt, DL; Topol, EJ (2006 թ․ մարտ). «Aspirin and clopidogrel resistance: an emerging clinical entity». European Heart Journal. 27 (6): 647–54. doi:10.1093/eurheartj/ehi684. PMID 16364973.
  46. ↑ Oliveira, DC; Silva, RF; Silva, DJ; Lima, VC (2010 թ․ սեպտեմբեր). «Aspirin resistance: fact or fiction?». Arquivos brasileiros de cardiologia. 95 (3): e91–4. doi:10.1590/S0066-782X2010001300024. PMID 20944898.
  47. ↑ Topçuoglu, MA; Arsava, EM; Ay, H (2011 թ․ փետրվար). «Antiplatelet resistance in stroke». Expert Review of Neurotherapeutics. 11 (2): 251–63. doi:10.1586/ern.10.203. PMC 3086673. PMID 21306212.
  48. ↑ National Guideline Clearinghouse (NGC). «2011 ACCF/AHA/SCAI guideline for percutaneous coronary artery intervention. A report of the American College of Cardiology Foundation/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines and the Society for Cardiovascular Angiography and Interventions». United States Agency for Healthcare Research and Quality (AHRQ). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  49. ↑ Musumeci, G; Di Lorenzo, E; Valgimigli, M (2011 թ․ դեկտեմբեր). «Dual antiplatelet therapy duration: what are the drivers?». Current Opinion in Cardiology. 26 Suppl 1: S4–14. doi:10.1097/01.hco.0000409959.11246.ba. PMID 22129582.
  50. ↑ 50,0 50,1 Cuzick, J; Thorat, MA; Bosetti, C; Brown, PH; Burn, J; Cook, NR; Ford, LG; Jacobs, EJ; Jankowski, JA; La Vecchia, C; Law, M; Meyskens, F; Rothwell, PM; Senn, HJ; Umar, A (2014 թ․ օգոստոսի 5). «Estimates of benefits and harms of prophylactic use of aspirin in the general population». Annals of Oncology. 26 (1): 47–57. doi:10.1093/annonc/mdu225. PMC 4269341. PMID 25096604.
  51. ↑ Manzano, A; Pérez-Segura, P (2012 թ․ ապրիլի 29). «Colorectal cancer chemoprevention: is this the future of colorectal cancer prevention?». The Scientific World Journal. 2012: 327341. doi:10.1100/2012/327341. PMC 3353298. PMID 22649288.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  52. ↑ Chan, AT; Arber, N; Burn, J; Chia, WK; Elwood, P; Hull, MA; Logan, RF; Rothwell, PM; Schrör, K; Baron, JA (2012 թ․ փետրվար). «Aspirin in the chemoprevention of colorectal neoplasia: an overview». Cancer Prevention Research (Philadelphia, PA). 5 (2): 164–78. doi:10.1158/1940-6207.CAPR-11-0391. PMC 3273592. PMID 22084361.
  53. ↑ Thun, MJ; Jacobs, EJ; Patrono, C (2012 թ․ ապրիլի 3). «The role of aspirin in cancer prevention». Nature Reviews Clinical Oncology. 9 (5): 259–67. doi:10.1038/nrclinonc.2011.199. PMID 22473097.
  54. ↑ Richman, IB; Owens, DK (2017 թ․ հուլիս). «Aspirin for Primary Prevention». The Medical Clinics of North America (Review). 101 (4): 713–24. doi:10.1016/j.mcna.2017.03.004. PMID 28577622.
  55. ↑ Verdoodt, F; Friis, S; Dehlendorff, C; Albieri, V; Kjaer, SK (2016 թ․ փետրվար). «Non-steroidal anti-inflammatory drug use and risk of endometrial cancer: a systematic review and meta-analysis of observational studies». Gynecologic Oncology. 140 (2): 352–8. doi:10.1016/j.ygyno.2015.12.009. PMID 26701413.
  56. ↑ Bosetti, C; Rosato, V; Gallus, S; Cuzick, J; La Vecchia, C (2012 թ․ ապրիլի 19). «Aspirin and cancer risk: a quantitative review to 2011». Annals of Oncology. 23 (6): 1403–1415. doi:10.1093/annonc/mds113. PMID 22517822.
  57. ↑ Sutcliffe, P; Connock, M; Gurung, T; Freeman, K; Johnson, S; Kandala, NB; Grove, A; Gurung, B; Morrow, S; Clarke, A (2013 թ․ սեպտեմբեր). «Aspirin for prophylactic use in the primary prevention of cardiovascular disease and cancer: a systematic review and overview of reviews». Health Technology Assessment (Winchester, England). 17 (43): 1–253. doi:10.3310/hta17430. PMC 4781046. PMID 24074752.
  58. ↑ Kim, SE (2014). «The benefit-risk consideration in long-term use of alternate-day, low dose aspirin: focus on colorectal cancer prevention». Annals of Gastroenterology. 27 (1): 87–88. PMC 3959543. PMID 24714632.
  59. ↑ U.S. Preventive Services Task, Force (2007 թ․ մարտի 6). «Routine aspirin or nonsteroidal anti-inflammatory drugs for the primary prevention of colorectal cancer: U.S. Preventive Services Task Force recommendation statement». Annals of Internal Medicine. 146 (5): 361–4. doi:10.7326/0003-4819-146-5-200703060-00008. PMID 17339621.
  60. ↑ Bibbins-Domingo, K; U.S. Preventive Services Task Force. (2016 թ․ հունիսի 21). «Aspirin Use for the Primary Prevention of Cardiovascular Disease and Colorectal Cancer: U.S. Preventive Services Task Force Recommendation Statement». Annals of Internal Medicine. 164 (12): 836–45. doi:10.7326/M16-0577. PMID 27064677.  
  61. ↑ 61,0 61,1 National Heart Foundation of Australia (RF/RHD guideline development working group) and the Cardiac Society of Australia and New Zealand (2006). «Diagnosis and management of acute rheumatic fever and rheumatic heart disease in Australia. An evidence-based review» (PDF). National Heart Foundation of Australia. էջեր 33–37. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 9-ին.
  62. ↑ Working Group on Pediatric Acute Rheumatic Fever and Cardiology Chapter of Indian Academy of Pediatrics; Saxena, A; Kumar, RK; Gera, RP; Radhakrishnan, S; Mishra, S; Ahmed, Z (2008 թ․ հուլիս). «Consensus guidelines on pediatric acute rheumatic fever and rheumatic heart disease». Indian Pediatrics. 45 (7): 565–73. PMID 18695275.
  63. ↑ Hashkes; Tauber, T; Somekh, E; Brik, R; Barash, J; Mukamel, M; Harel, L; Lorber, A; Berkovitch, M; Uziel, Y; Pediatric Rheumatlogy Study Group of Israel (2003). «Naproxen as an alternative to aspirin for the treatment of arthritis of rheumatic fever: a randomized trial». The Journal of Pediatrics. 143 (3): 399–401. doi:10.1067/S0022-3476(03)00388-3. PMID 14517527.
  64. ↑ Rowley, AH; Shulman, ST (2010 թ․ փետրվար). «Pathogenesis and management of Kawasaki disease». Expert review of anti-infective therapy. 8 (2): 197–203. doi:10.1586/eri.09.109. PMC 2845298. PMID 20109049.
  65. ↑ Baumer, JH; Love, SJ; Gupta, A; Haines, LC; Maconochie, I; Dua, JS (2006 թ․ հոկտեմբերի 18). Baumer, J Harry (ed.). «Salicylate for the treatment of Kawasaki disease in children». Cochrane Database of Systematic Reviews (4): CD004175. doi:10.1002/14651858.CD004175.pub2. PMID 17054199.
  66. ↑ Roberge, SP; Villa, P; Nicolaides, K; Giguère, Y; Vainio, M; Bakthi, A; Ebrashy, A; Bujold, E (2012). «Early administration of low-dose aspirin for the prevention of preterm and term preeclampsia: a systematic review and meta-analysis». Fetal Diagnosis and Therapy. 31 (3): 141–146. doi:10.1159/000336662. PMID 22441437.
  67. ↑ Duley, L; Henderson-Smart, DJ; Meher, S; King, JF (2007). Duley, Lelia (ed.). «Antiplatelet agents for preventing pre-eclampsia and its complications». Cochrane Database of Systematic Reviews (2): CD004659. doi:10.1002/14651858.CD004659.pub2. PMID 17443552.
  68. ↑ Roberge, S; Nicolaides, K; Demers, S; Hyett, J; Chaillet, N; Bujold, E (2017 թ․ փետրվար). «The role of aspirin dose on the prevention of preeclampsia and fetal growth restriction: systematic review and meta-analysis». American Journal of Obstetrics and Gynecology. 216 (2): 110–120.e6. doi:10.1016/j.ajog.2016.09.076. PMID 27640943.
  69. ↑ Dorsch MP, Lee JS, Lynch DR, Dunn SP, Rodgers JE, Schwartz T, Colby E, Montague D, Smyth SS (2007). «Aspirin resistance in patients with stable coronary artery disease with and without a history of myocardial infarction». Annals of Pharmacotherapy. 41 (May): 737–41. doi:10.1345/aph.1H621. PMID 17456544.
  70. ↑ Krasopoulos G, Brister SJ, Beattie WS, Buchanan MR (2008). «Aspirin "resistance" and risk of cardiovascular morbidity: systematic review and meta-analysis». The BMJ. 336 (7637): 195–8. doi:10.1136/bmj.39430.529549.BE. PMC 2213873. PMID 18202034.
  71. ↑ Pignatelli P, Di Santo S, Barillà F, Gaudio C, Violi F (2008). «Multiple anti-atherosclerotic treatments impair aspirin compliance: effects on aspirin resistance». Journal of Thrombosis and Haemostasis. 6 (10): 1832–4. doi:10.1111/j.1538-7836.2008.03122.x. PMID 18680540.
  72. ↑ Grosser, Tilo; Fries, Susanne; Lawson, John A; Kapoor, Shiv C; Grant, Gregory R; FitzGerald, Garret A (2013). «Drug resistance and pseudoresistance: an unintended consequence of enteric coating aspirin». Circulation (published 2012 թ․ դեկտեմբերի 4). 127 (3): 377–85. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.112.117283. PMC 3552520. PMID 23212718. {{cite journal}}: Unknown parameter |laysource= ignored (օգնություն)
  73. ↑ «Invention of the safety cap». digitaldukemed.mc.duke.edu. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.
  74. ↑ «Aspirin monograph: dosages, etc». Medscape.com. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  75. ↑ British National Formulary (45 ed.). British Medical Journal and Royal Pharmaceutical Society of Great Britain. 2003.
  76. ↑ 76,0 76,1 76,2 «Aspirin: more evidence that low dose is all that is needed». Medscape CME. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  77. ↑ British National Formulary for Children. British Medical Journal and Royal Pharmaceutical Society. 2006.
  78. ↑ 78,0 78,1 78,2 78,3 «Aspirin information from Drugs.com». Drugs.com. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 8-ին.
  79. ↑ 79,0 79,1 79,2 «Oral Aspirin information». First DataBank. Արխիվացված է օրիգինալից 2000 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 8-ին.
  80. ↑ Raithel, M; Baenkler, HW; Naegel, A; Buchwald, F; Schultis, HW; Backhaus, B; Kimpel, S; Koch, H; Mach, K; Hahn, EG; Konturek, PC (2005). «Significance of salicylate intolerance in diseases of the lower gastrointestinal tract» (PDF). Journal of Physiology and Pharmacology. 56 (Suppl 5): 89–102. PMID 16247191. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 9-ին.
  81. ↑ Senna GE, Andri G, Dama AR, Mezzelani P, Andri L (1995). «Tolerability of imidazole salycilate in aspirin-sensitive patients». Allergy Proc. 16 (5): 251–4. doi:10.2500/108854195778702675. PMID 8566739.
  82. ↑ 82,0 82,1 «PDR guide to over the counter (OTC) drugs». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 28-ին.
  83. ↑ Livingstone, Frank B (1985). Frequencies of hemoglobin variants: thalassemia, the glucose-6-phosphate dehydrogenase deficiency, G6PD variants, and ovalocytosis in human populations. Oxford University Press. ISBN 0-19-503634-4.
  84. ↑ «Dengue and dengue hemorrhagic fever: information for health care practitioners». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 28-ին.
  85. ↑ 85,0 85,1 Macdonald S (2002). «Aspirin use to be banned in under 16-year olds». BMJ. 325 (7371): 988c–988. doi:10.1136/bmj.325.7371.988/c. PMC 1169585. PMID 12411346.
  86. ↑ 86,0 86,1 86,2 Sørensen HT; Mellemkjaer L; Blot WJ; Nielsen, Gunnar Lauge; Steffensen, Flemming Hald; McLaughlin, Joseph K.; Olsen, Jorgen H. (2000). «Risk of upper gastrointestinal bleeding associated with use of low-dose aspirin». Am. J. Gastroenterol. 95 (9): 2218–24. doi:10.1111/j.1572-0241.2000.02248.x. PMID 11007221.
  87. ↑ Delaney JA; Opatrny L; Brophy JM; Suissa S (2007). «Drug–drug interactions between antithrombotic medications and the risk of gastrointestinal bleeding». CMAJ. 177 (4): 347–51. doi:10.1503/cmaj.070186. PMC 1942107. PMID 17698822.
  88. ↑ Wallace, JL (2008). «Prostaglandins, NSAIDs, and gastric mucosal protection: why doesn't the stomach digest itself?». Physiological Reviews. 88 (4): 1547–1565. doi:10.1152/physrev.00004.2008. PMID 18923189.
  89. ↑ Fiorucci, S; Santucci, L; Wallace, JL; Sardina, M; Romano, M; Del Soldato, P; Morelli, A (2003). «Interaction of a selective cyclooxygenase-2 inhibitor with aspirin and NO-releasing aspirin in the human gastric mucosa». Proceedings of the National Academy of Sciences. 100 (19): 10937–10941. Bibcode:2003PNAS..10010937F. doi:10.1073/pnas.1933204100. PMC 196906. PMID 12960371.
  90. ↑ «General chemistry online: FAQ: Acids and bases: What is the buffer system in buffered aspirin?». Antoine.frostburg.edu. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  91. ↑ Dammann, HG; Saleki, M; Torz, M; Schulz, HU; Krupp, S; Schürer, M; Timm, J; Gessner, U (2004). «Effects of buffered and plain acetylsalicylic acid formulations with and without ascorbic acid on gastric mucosa in healthy subjects». Alimentary Pharmacology & Therapeutics. 19 (3): 367–374. doi:10.1111/j.1365-2036.2004.01742.x. PMID 14984384.
  92. ↑ Konturek; Kania, J; Hahn, EG; Konturek, JW (2006). «Ascorbic acid attenuates aspirin-induced gastric damage: role of inducible nitric oxide synthase». Journal of Physiology and Pharmacology. 57 Suppl 5 (5): 125–36. PMID 17218764.
  93. ↑ Guitton MJ, Caston J, Ruel J, Johnson RM, Pujol R, Puel JL (2003). «Salicylate induces tinnitus through activation of cochlear NMDA receptors». The Journal of Neuroscience. 23 (9): 3944–52. PMID 12736364. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  94. ↑ Belay ED, Bresee JS, Holman RC, Khan AS, Shahriari A, Schonberger LB (1999). «Reye's syndrome in the United States from 1981 through 1997». New England Journal of Medicine. 340 (18): 1377–82. doi:10.1056/NEJM199905063401801. PMID 10228187.
  95. ↑ «Reye's syndrome». NHS Choices. National Health Service. 2016 թ․ հունվարի 12. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  96. ↑ Stadelmann, WK; Digenis, AG; Tobin, GR (1998 թ․ օգոստոս). «Impediments to wound healing». American journal of surgery. 176 (2A Suppl): 39S–47S. PMID 9777971.
  97. ↑ Maessen-Visch, MB; de Roos, KP (2014 թ․ մայիսի 19). «Dutch venous ulcer guideline update». Phlebology. 29 (1 suppl): 153–156. doi:10.1177/0268355514529693. PMID 24843102.
  98. ↑ Berges-Gimeno MP, Stevenson DD (2004). «Nonsteroidal anti-inflammatory drug-induced reactions and desensitization». Journal of Asthma. 41 (4): 375–84. doi:10.1081/JAS-120037650. PMID 15281324.
  99. ↑ He, J; Whelton, PK; Vu, B; Klag, MJ (1998). «Aspirin and risk of hemorrhagic stroke: A meta-analysis of randomized controlled trials». JAMA: the Journal of the American Medical Association. 280 (22): 1930–1935. doi:10.1001/jama.280.22.1930. PMID 9851479.
  100. ↑ Medical knowledge self-assessment program for students 4, By American College of Physicians, Clerkship Directors in Internal Medicine, Nephrology 227, Item 29
  101. ↑ Kreplick, LW (2001). «Salicylate toxicity in emergency medicine». Medscape. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  102. ↑ Gaudreault P, Temple AR, Lovejoy FH (1982). «The relative severity of acute versus chronic salicylate poisoning in children: a clinical comparison». Pediatrics. 70 (4): 566–9. PMID 7122154. (primary source)
  103. ↑ Marx, John (2006). Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice. Mosby/Elsevier. էջ 2242. ISBN 978-0-323-02845-5.
  104. ↑ «Aspirin information from Drugs.com». Drugs.com. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 8-ին.
  105. ↑ «Information for Healthcare Professionals: Concomitant Use of Ibuprofen and Aspirin». FDA. U.S. Department of Health & Human Services. 2006 թ․ սեպտեմբեր. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  106. ↑ Loh HS; Watters K; Wilson CW (1973 թ․ նոյեմբերի 1). «The effects of aspirin on the metabolic availability of ascorbic acid in human beings». Journal of Clinical Pharmacology. 13 (11): 480–6. doi:10.1002/j.1552-4604.1973.tb00203.x. PMID 4490672. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 16-ին.
  107. ↑ Basu TK (1982). «Vitamin C-aspirin interactions». Internationale Zeitschrift für Vitamin- und Ernährungsforschung. Supplement to the International Journal for Vitamin and Nutrition Research. 23: 83–90. PMID 6811490.
  108. ↑ Vane, John Robert (1971). «Inhibition of prostaglandin synthesis as a mechanism of action for aspirin-like drugs». Nature New Biology. 231 (25): 232–5. doi:10.1038/newbio231232a0. PMID 5284360.
  109. ↑ Vane JR; Botting RM (2003). «The mechanism of action of aspirin» (PDF). Thrombosis Research. 110 (5–6): 255–8. doi:10.1016/S0049-3848(03)00379-7. PMID 14592543. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  110. ↑ «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1982». Nobelprize.org. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 27-ին.
  111. ↑ «Aspirin in heart attack and stroke prevention». American Heart Association. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 8-ին.
  112. ↑ Achhrish goel; Ruchi gupta; Anubhav goswami; Madhu soodan; sharma Yogesh sharma (2011). «Pharmacokinetic solubility and dissolution profile of non-steroidal anti-inflammatory drugs». 2 (3). {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  113. ↑ Martínez-González J; Badimon L (2007). «Mechanisms underlying the cardiovascular effects of COX-inhibition: benefits and risks». Current Pharmaceutical Design. 13 (22): 2215–27. doi:10.2174/138161207781368774. PMID 17691994.
  114. ↑ Funk CD; FitzGerald GA (2007 թ․ նոյեմբեր). «COX-2 inhibitors and cardiovascular risk». Journal of Cardiovascular Pharmacology. 50 (5): 470–9. doi:10.1097/FJC.0b013e318157f72d. PMID 18030055.
  115. ↑ Romano M, Cianci E, Simiele F, Recchiuti A (2015). «Lipoxins and aspirin-triggered lipoxins in resolution of inflammation». European Journal of Pharmacology. 760: 49–63. doi:10.1016/j.ejphar.2015.03.083. PMID 25895638.
  116. ↑ Serhan CN, Chiang N (2013). «Resolution phase lipid mediators of inflammation: agonists of resolution». Current Opinion in Pharmacology. 13 (4): 632–40. doi:10.1016/j.coph.2013.05.012. PMC 3732499. PMID 23747022.
  117. ↑ Weylandt KH (2015). «Docosapentaenoic acid derived metabolites and mediators - The new world of lipid mediator medicine in a nutshell». European Journal of Pharmacology. 785: 108–115. doi:10.1016/j.ejphar.2015.11.002. PMID 26546723.
  118. ↑ Somasundaram; Sigthorsson, G; Simpson, RJ; Watts, J; Jacob, M; Tavares, IA; Rafi, S; Roseth, A; Foster, R; և այլք: (2000). «Uncoupling of intestinal mitochondrial oxidative phosphorylation and inhibition of cyclooxygenase are required for the development of NSAID-enteropathy in the rat». Alimentary Pharmacology & Therapeutics. 14 (5): 639–650. doi:10.1046/j.1365-2036.2000.00723.x. PMID 10792129.
  119. ↑ Paul-Clark, Mark J; Cao, Thong van; Moradi-Bidhendi, Niloufar; Cooper, Dianne; Gilroy, Derek W (2004). «15-epi-lipoxin A4–mediated induction of nitric oxide explains how aspirin inhibits acute inflammation». The Journal of Experimental Medicine. 200 (1): 69–78. doi:10.1084/jem.20040566. PMC 2213311. PMID 15238606. {{cite journal}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  120. ↑ McCarty, M. F.; Block, K. I. (2006). «Preadministration of high-dose salicylates, suppressors of NF-kappaB activation, may increase the chemosensitivity of many cancers: an example of proapoptotic signal modulation therapy». Integrative Cancer Therapies. 5 (3): 252–268. doi:10.1177/1534735406291499. PMID 16880431.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ասպիրին» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 573)։  
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Ասպիրին&oldid=9809071» էջից